Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiiij. Capittel.

Iosua versamelt alle de stammen Israëls te Sichem, vers 1, etc. Hy maeckt haer indachtigh de weldaden Godes aen hare vaderen ende aen haer gepleeght, 2. Hy vermaentse deshalven dien waren Godt alleen getrouwelick te dienen, 14. Protesteerende voor hem ende sijn huys in desen deele, 15. Het volck belooft oock tot vier mael toe, in den oprechten Godtsdienst te sullen volherden, 16. Iosua vernieuwt het verbont des HEEREN met den volcke, 25. Hy schrijft dit in ’t wetboeck des HEEREN, ende hy richtt eenen grooten steen op ter gedachtenisse daer van, 26. De doot, ouderdom, ende begraeffenisse van Iosua, 29. De begravinge van Iosephs beenderen, 32. De doot ende begravinge van Eleazar, 33.

1

DAer na versamelde Iosua alle de stammen Israëls ¹ te Sichem: ende hy riep de Oudtste van Israël, ende des selven Hoofden, ende des selven Richters, ende des selven Amptlieden, ende sy stelden sich ² voor het aengesichte Godes.

1 Dat is, na sommiger meeninge, te Silo, het welck in ’t lant van Sichem leyt, want aldaer was de Tabernakel: Verstaet dit oock alsoo ond. vers 32. Doch andere meynen, dat Iosua de Arke soude hebben brengen laten van Silo na de stadt Sichem, op desen lantdagh, gelijck sulcks wel meer geschiet is, onder Eli, Samuël, Saul, ende David.

2 D. voor den Tabernakel in den welcken Godt woonde.

2

Doe seyde Iosua ³ tot den gantschen volcke, Alsoo seyt de HEERE de Godt Israëls, ^a Over gene zijde ⁴ der riviere hebben uwe vaders van oudts gewoont [namelick] ^b Therah, de vader Abrahams, ende de vader Nahors: ende sy hebben andere goden gedient.

3 Siet cap. 23. op vers 2.

a Deut. 26.5.

4 Verst. de riviere Euphrates, ende alsoo onder versen 3, 14, 15.

b Genes. 11.26, 31.

3

^c Doe nam ick uwen vader Abraham van gene zijde der riviere, ende dede hem wandelen door het gantsche lant Canaan: ^d Ick vermeerderde oock sijn zaet ende gaf hem Isaac.

c Genes. 12.1.

d Genes. 21.2.

4

^e Ende Isaac gaf ick ⁵ Iacob ende Esau: ende ^f ick gaf Esau ’t geberghte Seïr, om dat erflick te besitten: ^g maer Iacob ende sijne kinderen togen af in Egypten.

e Genes. 25.24.

5 Hier en wort Esau de eerstgeborene niet eerst genoemt, maer Iacob. siet dergelijcke oock Genes. cap. 11. vers 26. ende 1.Chron. 1.28. en in dit Cap. vers 5.

f Genes. 36.8.

g Genes. 46.1.

5

^h Doe sondt ick Mose ende Aaron, ende ick plaeghde Egypten, gelijck als ick in het midden des selven gedaen hebbe: ende daer na leydde ick u daer uyt.

h Exod. 3.10, etc. ende 12.37.

6

Als ick uwe vaders uyt Egypten gevoert hadde, soo quaemt ghy aen de zee, ⁱ ende de Egyptenaers jaeghden uwe vaderen na met wagens, ende met ruyters, tot de schelfzee.

i Exod. 14.1, etc.

7

Sy nu riepen tot den HEERE, ende hy stelde een duysternisse tusschen u, ende tusschen de Egyptenaers, ende hy bracht de zee over hen, ende bedecktese, ende ⁶ uwe oogen hebben gesien wat ick in Egypten gedaen hebbe: daer na hebt ghy vele dagen in de woestijne gewoont.

6 Dit is te verstaen van vele der gener die onder de twintigh jaren oudt waren doe sy uyt Egypten togen, want die daer boven waren (uytgenomen Caleb ende Iosua) die waren alle in de woestijne gestorven.

8

^k Doe bracht ick u in ’t lant der Amoriten, die over gene zijde der Iordane woonden, die streden tegen u, maer ick gafse in uwe hant, ende ghy besaett haer lant erflick, ende ick verdelghdese voor u-lieder aengesichte.

k Num. 21.21, 33.

9

^l Oock maeckte sich Balak op, de sone Zippor, de Koningh der Moabiten, ende ⁷ hy streedt tegen Israël: ende hy sondt henen, ende dede Bileam den sone Beors roepen, op dat hy u vervloecken soude.

l Num. 22.5. Deut 23.4. Iudic. 11.25.

7 D. wilde, of gedachte te strijden. siet Iudic. 11.25. Vergel. Ioa. 10.32, 33. daer steenigen voor willen steenigen gebruyckt wert: soo dat het schijnt dat dit te verstaen is van Balacs vyantlick gemoedt, ’t welck hy tegen Israël heeft betoont, eerst als hyse door Bileam heeft willen doen vervloecken: Daer na, als hy door de Moabitische vrouwen de Israëliten tot hoererije, daer na tot afgoderije heeft gebracht, ende alsoo den toorn Godes over haer heeft doen komen, door Bileams raet.

10

Maer ick en wilde Bileam niet hooren: Dies zegende hy u gestadelick, ende ick verloste u uyt sijne hant.

11

^m Doe ghy over de Iordane getrocken waert, ende te Iericho quaemt, soo ⁸ krijghden de ⁹ burgers van Iericho tegen u, de Amoriten ende de Phereziten, ende de Canaaniten, ende de Hethiten, ende de Girgasiten, de Hivviten, ende de Iebusiten: ⁿ doch ick gafse in u-lieder hant.

m Iosu. 3.14. ende 6.1.

8 T.w. die van Iericho met toesluytinge harer poorten: maer die natien die daer na genoemt worden, met wapenen.

9 Ofte, de heeren, of mannen.

n Iosu. 6.20. ende 10.8. ende 11.8.

12

Ende ^o ick sondt ¹⁰ horselen voor u henen, die drevense wech van u-lieder aengesichte, ¹¹ [gelijck] ^p de beyde Koningen der Amoriten, niet door ¹² u sweert, noch door uwen ¹² boge.

o Exod. 23.28. Deut. 7.20.

10 Hebr. den horsel.

11 Hy wil seggen, Gelijck ghy te voren de beyde Koningen der Amoriten verdreven hebt, T.w. Sihon ende Og. siet onder vers 18.

p Psalm 44.4.

12 Verstaet hier onder oock alle andere wapenen, als Genes. 48.22. Psalm 7.13. ende 44.4, 7. De sin deser woorden is, Dat hare sweerden ende bogen te vergeefs souden geweest zijn, t’en ware dat Godt de Heere hare vyanden hadde verdelght.

12 Verstaet hier onder oock alle andere wapenen, als Genes. 48.22. Psalm 7.13. ende 44.4, 7. De sin deser woorden is, Dat hare sweerden ende bogen te vergeefs souden geweest zijn, t’en ware dat Godt de Heere hare vyanden hadde verdelght.

[fol. 102v\Josua en Eleazar sterven. Josephs--beenderen]

13

^q Dus hebbe ick u een lant gegeven, daer aen ghy niet gearbeyt en hebt, ¹³ ende steden, die ghy niet gebouwt en hebt, ende ghy woont in deselve, ghy etet van de ¹⁴ wijngaerden, ende olijfboomen, die ghy niet geplant en hebt.

q Deut. 6.10, 11, 12.

13 Ios. 11. vers 13. staet, dat de Israëliten geene steden en verbanden, dan Hazor alleen. Dit is daerom geschiet, op dat de kinderen Israëls huysen ende steden souden vinden, om te woonen.

14 D. van de vruchten der wijngaerden, ende van de olijven, die op de boomen gewassen zijn. Siet dergelijcke maniere van spreken Gen. 3. vers 12. Apoc. 2.7.

14

Ende nu, vreest den HEERE, ende dient hem ¹⁵ in oprechtigheyt, ende in waerheyt: ende doet wech de goden die ¹⁶ uwe vaders gedient hebben, aen gene zijde der riviere, ende in Egypten, ende dient den HEERE.

15 D. oprechtelick, van gantscher herten, sonder bedrogh.

16 T.w. Therah, Nahor, etc. ja oock Abraham, eer Godt de Heere hem uyt Ur der Chaldeen geroepen heeft.

15

¹⁷ Doch soo het quaet is in uwe oogen den HEERE te dienen, kiest u heden wien ghy dienen sult, het zy de Goden, welcke uwe vaders, die aen d’ander zijde der riviere waren, gedient hebben: ofte de goden der Amoriten, in welcker lant ghy woont: maer aengaende my, ende mijn huys, wy sullen den HEERE dienen.

17 Iosua en stelt het de Israëliten niet vry, Godt te dienen ofte niet: maer dit seyt hy, op datse vry ende ongedwongen souden verklaren wat sy te doen gesinnet waren, ende op dat sy des te vaster souden verbonden blijven Godt te dienen, na dat sy sulcks vrywilligh aengenomen hadden te doen. siet dergelijcke maniere van spreken Ruth 1. versen 8, 15.

16

Doe antwoordde het volck ende seyde: ¹⁸ Het zy verre van ons, dat wy den HEERE verlaten souden, om andere goden te dienen:

18 Hebr. het zy ons verre van te verlaten.

17

Want de HEERE is onse Godt, hy is ’t die ons ende onse vaderen uyt den lande van Egypten uyt den diensthuyse heeft opgebracht: Ende die dese groote teeckenen voor onse oogen gedaen heeft, ende heeft ons bewaert op al den wegh door welcken wy getogen zijn, ende onder alle volcken, door welcker midden wy getrocken zijn.

18

Ende de HEERE heeft voor ons aengesichte uytgestooten alle die volcken, selfs den Amoriter, inwoonder des lants: Wy sullen ¹⁹ oock den HEERE dienen, want hy is onse Godt.

19 T.w. soo wel als ghy, ende uwes vaders huys.

19

Doe seyde Iosua tot den volcke, ²⁰ Ghy en sult den HEERE niet kunnen dienen, want hy is een ²¹ heyligh Godt: Hy is een yverigh Godt, hy en sal uwe overtredinge noch uwe sonden niet ²² vergeven.

20 T.w. Indien ghy de vreemde goden by u behoudet, vermengende den valschen godtsdienst met den waren Godtsdienst, gelijck uyt het 23 vers af te nemen is.

21 Hebr. Elohim Kedoschim hu. siet hier van Genes. 20 op vers 13.

22 Hebr. wech nemen, gelijcke maniere van spreken, siet Genes. 50.17 And. niet verdragen.

20

Indien ghy den HEERE verlaten ende vreemde goden dienen sult: ^r soo sal hy sich omkeeren, ende hy sal u quaet doen, ende hy sal u verdoen, na dat hy u goet gedaen sal hebben.

r Iosu. 23.15.

21

Doe seyde ’t volck tot Iosua: ²³ Neen, maer wy sullen den HEERE dienen.

23 Verstaet hier by, wy en sullen den Heere niet verlaten.

22

Iosua nu seyde tot den volcke, Ghy zijt getuygen over u selven, dat ghy u den HEERE verkoren hebt, om hem te dienen: Ende sy seyden, Wy zijn getuygen. [kolom]

23

Ende nu, doet de ²⁴ vreemde goden wech, die in het midden van u zijn, ende neyght uwe herten tot den HEERE den Godt Israëls.

24 T.w. de goden der vreemdelingen. Uyt dese woorden is te sien, of’er schoon opentlick geen afgoderije is geduldet geweest, datter nochtans eenige onder de Israëliten te deser tijt waren, die d’afgoden in ’t verborgen by haer hadden, ende die eerden ende dienden. Siet Amos 5. versen 25, 26. Act. 7.vers 43. Siet oock Genes. 35. op vers 2.

24

Ende het volck seyde tot Iosua: Wy sullen den HEERE onsen Godt dienen, ende wy sullen sijne stemme gehoorsamen.

25

²⁵ Alsoo ^s maeckte Iosua op dien selven dagh een verbont met den volcke: ende hy stelde het haer tot een insettinge ende recht ²⁶ te Sichem.

25 Dat is, hy vernieuwde ende bevestighde het verbont, ’t welck Godt, met den volcke van Israël hadde opgerichtt.

s Exod. 15.25.

26 Siet bov. vers 1.

26

Ende Iosua schreef dese ²⁷ woorden in het wetboeck Godes: ende hy nam eenen grooten steen, ende hy rechtede dien daer op onder ²⁸ de eycke, die by het heylighdom des HEEREN was.

27 D. de woorden deses verbonts.

28 Van dese eycke siet Iudic. 9.6.

27

Ende Iosua seyde tot den gantschen volcke, Siet desen steen sal ons tot een getuygenisse zijn, ²⁹ want hy heeft gehoort alle de redenen des HEEREN, die hy tot ons gesproken heeft; ja hy sal tot een getuygenisse tegens u-lieden zijn, op dat ghy uwen Gode ³⁰ niet en lieght.

29 D. hy is daer tegenwoordigh geweest. Den steen, die geen gevoel en heeft, wort hier gevoel toegeschreven. Alsoo staet’er, Hoort ghy hemelen, ende ghy aerde, Ies. 1.2. ende Deut. 32.1. De hemelen vertellen de eere Godes, Psal. 19.2. De steenen sullen roepen. Luce. 19.40.

30 Maer houdt ende doet wat ghy hem belooft hebt.

28

Doe sondt Iosua het volck wech, een yeder na sijn erfdeel.

29

Ende het geschiedde na dese dingen, dat Iosua de sone Nun, de knecht des HEEREN, sterf, ³¹ oudt zijnde hondert ende tien jaren.

31 Hebr. een sone van hondert ende tien jaren.

30

Ende sy begroeven hem in de lantpale sijns erfdeels, ^t te ³² Timnath-Serah, welcke is op eenen bergh Ephraims, aen het Noorden des berghs Gaas.

t Iosu. 19.50. Iudic. 2.9.

32 Anders genoemt Timnath-Heres, Iudic. 2.9.

31

Israël nu diende den HEERE alle de dagen van Iosua, ende alle de dagen van de Oudtste, ³³ die lange na Iosua leefden, ende die al ’t werck des HEEREN ³⁴ wisten, het welck hy aen Israël gedaen hadde.

33 Hebr. die hare dagen verlenghden na Iosua. siet Exod. 20. vers 12.

34 Verst. hier de gene, die met Iosua het volck geregeert, ende hem overleeft hadden. siet Iud. 2.7.

32

Sy begroeven oock de beenderen Iosephs, ^v die de kinderen Israëls uyt Egypten opgebracht hadden, ³⁵ te Sichem, in dat stuck velts, het welck Iacob gekocht hadde van de kinderen Hemors, des vaders van Sichem, voor ³⁶ hondert stucken gelts: want ³⁷ sy waren den kinderen Iosephs ter erffenisse geworden.

v Genes. 50.25. Exod. 13.19.

35 Verstaet dit als bov. vers 1. want hier volght, dat Iosephs beenderen begraven zijn in het stuck velts, etc. welck stuck velts in de stadt van Sichem niet en lagh, als af te nemen is uyt Gen. 33.18.

36 Siet Gen. 33. vers 19. ende d’aent. daer op. Stephanus Actor. 7.16. seyt, Voor den prijs des silvers.

37 Te weten, dat stuck velts, ende de begraeffenisse die daer in was.

33

Oock sterf Eleazar de sone Aarons: Ende sy begroeven hem op den heuvel Pinehas sijns soons, die hem gegeven was geweest op het geberghte Ephraims.