Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxiij. Capittel.

Mose zegent de twaelf stammen Israëls voor sijnen doot, ende voorseyt wat elcken stam wedervaren sal.

1

DIt nu is de ¹ zegen, met welcken Mose, de ² man Godts, de kinderen Israëls gezegent heeft: voor sijnen doot.

1 Siet Genes. 27. op vers 4.

2 D. de Propheet, sprekende door ingeven des H. Geests, 2.Petr. 1.21. siet wijders van desen tytel Iudic. 13. op vers 6.

2

Hy seyde dan; ³ De HEERE is van Sinai gekomen, ende is haerlieden opgegaen van Seïr, hy is blinckende verschenen van ’t geberghte ⁴ Paran, ende is aengekomen met tien duysenden der ⁵ heyligen: tot sijne rechter hant was eene ⁶ vyerige wet aen ⁷ hen.

3 Mose schijnt hier Godes openbaringen, by sijnen tijt aen Israël gedaen, te vergelijcken by den gangh der sonne, die her voor breeckt, allenghskens ende by trappen rijst, ende meerder licht geeft, tot dat sy ten laetsten het klaer middaghs-licht voort brenge. Alsoo heeft de Heere eerst sijne wet gegeven op den bergh Sinai, Exod. capp. 19. 20. Daer na heeft hy water uyt de rotze gegeven, ende aen het geberghte Seïr, ofte, der Edomiten, de metalen slange, (zijnde neffens het Man voorbeelden Christi) doen oprichten, Numer. capp. 20. 21. Ioan. 3.14. 1.Cor. 10.4. Ten laetsten heeft hy door Mose in der Moabiten lant, sijne wet seer heerlick verklaert, dat Prophetisch liedt, ende desen zegen, voor sijn volck geopenbaert: als in dit gantsche boeck te sien is. Vergelijckt Habak. cap. 3. versen 3, 4, etc.

4 Van Seïr ende Paran, siet Genes. 14. op vers 6. ende boven cap. 1. vers 1.

5 Hebr. der heyligheyt. Verstaet, de millioenen der H. Engelen, welcker hooft de Sone Godts is. siet Actor. 7.53. Gal. 3.19. ende vergel. Psalm 68.18. Dan. 7.10, etc.

6 Hebr. vyer der wet. Verstaet dat groote vyer, uyt welckes midden de wet tot den volcke uitgesproken wert. siet boven 4. versen 11, 12, 33, 36. ende 5.22, 23, 24, 25, 26. ende Exod. 19.16, 18. And. hadden sy (T.w. de heylige Engelen) een vyer der wet.

7 Den Israëliten.

3

Immers bemint hy de ⁸ volcken, alle sijne heyligen zijn ⁹ in uwe hant: ¹⁰ sy sullen [kolom] in ’t midden tusschen uwe voeten geset worden, een yeder sal ¹¹ ontfangen van uwe woorden.

8 Verstaet, de stammen Israëls: als Iudic. 5. vers 14. ende onder vers 19, etc.

9 D. ghy aenschouwt, besorght, ende bewaertse. Moses spreeckt hier Godt aen.

10 And. laetse, etc. T.w. als discipelen aen de voeten hares meesters. siet 2.Reg. 2. op vers 3. ende 4. op vers 38. Actor. 22.3.

11 ’t Gene hem tot onderwijs ende saligheyt moge strecken.

4

Mose heeft ons de wet geboden: eene ¹² erffenisse van ¹³ Iacobs gemeynte.

12 Die Godes volck soo lief ende dierbaer moet zijn, als eenen mensche sijn erfdeel is.

13 De gemeynte, die van Iacob afkomstigh is.

5

Ende hy was ¹⁴ Koningh in ¹⁵ Ieschurun: als de Hoofden des volcks sich vergaderen, met samen de stammen Israels.

14 Wettens gevende, ende ’t volck regeerende, als een Koningh. Oock wort het woort Koningh, voor een Vorst ofte Prins genomen, Ierem. c. 19. vers 3. ende 46.25. siet de aenteeck. aldaer.

15 Siet boven 32. op vers 15.

6

Dat Ruben leve, ende niet en sterve: ende dat sijne lieden ¹⁶ [van] getale zijn.

16 Of, datse [niet] weynigh van getale zijn, D. groot van getal. And. hoewel sijne lieden weynigh van getale zijn.

7

Ende ¹⁷ dit is van Iuda, dat ¹⁸ hy seyde; ¹⁹ Hoort, HEERE, de stemme van Iuda, ende ²⁰ brenght hem weder tot sijn volck: ²¹ sijne handen moeten hem genoeghsaem zijn, ende zijt ghy [hem] eene hulpe ²² tegen sijne vyanden.

17 D. dit is de zegen van Iuda: waer onder Simeon mede begrepen is, als hebbende sijn lant onder Iuda verspreyt, ende met hem ten oorloge uyttreckende. Siet Iosu. cap. 19. vers 3. Iudic. cap. 1. vers 3. 1.Chron. 4.24.

18 Namel. Mose, ende soo in ’t volgende.

19 Als sy u bidden om victorie.

20 Maeckt, dat hy overwinne, ende behouden weder tot den sijnen kome.

21 Geeft hem genoeghsame kracht, om tegens sijne vyanden te bestaen.

22 Hebr. van, D. die hem bystae, ende redde van sijne vyanden.

8

Ende van Levi seyde hy; ²³ Uwe Tummim ende uwe Urim zijn aen den man, uwen ²⁴ gunstgenoot: dien ghy ²⁵ versocht hebt in Massa, met welcken ghy getwist hebt aen de wateren van Meriba.

23 Mose spreeckt hier, gelijck oock in de volgende verssen, Godt aen. Van Urim ende Tummim, siet Exod. 28.30.

24 T.w. den Hoogenpriester, die een man Godts, ende in Godes gunste was. And. uwen welbeminden, uwen weldadigen, goetgunstigen, goedertierenen.

25 Siet de historie Num. cap. 20.

9

²⁶ Die tot sijnen vader, ende tot sijne moeder seyde; Ick ²⁷ sie hem niet, ende die sijne broederen niet en kende, ende sijne sonen niet en ²⁸ achtede: want sy onderhielden u woort, ende bewaerden u verbont.

26 Namel. Levi.

27 Dat is, ick verschoonse, ofte spaerse niet: wanneer Godt my sulcks gebiedt. Dit siet op de historie Exod. 32.26, etc.

28 Hebr. kende.

10

Sy sullen Iacob uwe rechten leeren, ende Israël uwe wet: ²⁹ sy sullen reuckwerck voor uwen ³⁰ neuse leggen, ende dat gantsch ³¹ verteert sal worden, op uwen ³² altaer.

29 T.w. de Levitische Priesteren, Exod. 40.27.

30 Menschelick van Godt gesproken, D. voor u, die ghy op eene bysondere wijse tegenwoordigh zijt by de Arke des verbonts, die in’t alderheylighste was, achter welckes voorhangh de reuck-altaer stont.

31 Met vyer, als brand-offeren, ende eenige andere offeren.

32 Des brand-offers.

11

Zegent, HEERE, sijn ³³ vermogen, ende laet u het werck sijner handen wel bevallen: ³⁴ verslaet de lendenen der gener, die tegens hem opstaen, ende hem haten, ³⁵ dat sy niet weder opstaen.

33 Of, sijn heyr, D. heyren: alsoo de Leviten in hun ordens tot verscheydene diensten onderscheyden waren. Siet Num. cap. 4.

34 Of, verwondt, doorsteeckt, D. verbreeckt hare kracht. Vergel. Psalm 18.39.

35 And. soo haest als sy opstaen.

12

Ende van Benjamin seyde hy; De ³⁶ beminde des HEEREN, hy sal seker ³⁷ by hem woonen: hy sal hem den gantschen dagh ³⁸ overdecken, ende ³⁹ tusschen sijne schouderen sal hy woonen.

36 Dit siet op de teedere liefde Iacobs tot Benjamin, tot dewelcke Iacob sonder twijfel van Godt gedreven was. Siet daer van Gen. 42.36, 38. ende 43.6, 14. ende 44.20, 22, 29, etc.

37 By den HEERE: gelijck Benjamin eertijts by sijnen vader Iacob.

38 Of, beschutten.

39 Tusschen Benjamins schouderen sal de HEERE woonen: D. in Ierusalem, de hooftstadt sijner besittinge. Alsoo wort Ierusalem vergeleken by het hooft, staende tusschen de schouderen, ende Benjamins lant, by’t lichaem.

13

Ende van Ioseph seyde hy; ^a Sijn lant zy gezegent van den HEERE, van het ⁴⁰ uytnemenste des hemels, van den dauw, ende van de ⁴¹ diepte, die beneden is liggende:

a Genes. 49.25.

40 Verstaet, de uytnemenste vruchten, die door den regen der lucht voort komen ende wassen. Siet Genes. 49.25.

41 D. de diepe wateren. Siet Genes. 49. op vers 25.

14

Ende van de ⁴² uytnemenste inkomsten der sonne, ende van de uytnemenste voortsettinge der ⁴³ mane.

42 Hebr. van het uytnemenste der inkomsten van de sonne. ende soo in ’t volgende: D. de schoonste vruchten, die door de warmte der sonne voort komen ende rijpen.

43 Die de mane in verscheyden maenden is voort settende ofte voort stootende, door dien sy het aerdtrijck bevochtight.

15

Ende van’t ⁴⁴ voorneemste der ⁴⁵ oude bergen, ende van het uytnemenste der eeuwiger heuvelen:

44 Hebr. van het hooft, D. het principaelste, voorneemste, als Exod. 30.23. Verstaet, de schoone gesonde kruyden, boomvruchten, wijnstocken, de schoone olijf, ende vijghboomen, die seer lieflick op de bergen ende heuvelen voort komen.

45 Hebr. bergen der oudtheyt: ende alsoo, heuvelen der eeuwigheyt, D. die van ’t begin der werelt geweest zijn. Siet Genes. 49.26.

16

Ende van het uytnemenste der aerde, ende harer volheyt, ⁴⁶ ende [van] de goetgunstigheyt des genen, ⁴⁷ die in het braembosch woonde: kome [de zegeninge] op het hooft ⁴⁸ Iosephs, ende op den schedel des ^{b 49} afgesonderden van sijne broederen.

46 Ofte, ende [dit door] de goetgunstigheyt Godes: zijnde de fonteyne deses zegens.

47 Die Mose in ’t bosch verscheen, Exod. 3.2.

48 D. Iosephs nakomelingen.

b Genes. 49.26.

49 Siet Gen. 48. vers 22. ende 49. op vers 26.

17

Hy heeft de heerlickheyt des ⁵⁰ eerstgeborenen sijnes osses, ende sijne hoornen zijn hoornen des ⁵¹ eenhoorns; met deselve sal

50 D. hy is schoon, sterck ende wacker, als de eerstgeborene van eenen sijner ossen.

51 Siet Num. 23.22. ende 24.8. De gelijckenisse van hoornen, wort dickwils in de Schrifture gebruyckt, om te beteeckenen, macht, sterckte, ende bescherminge, heerlickheyt, eere, weerdigheyt, hooghmoedt, verhooginge: item, vastigheyt, ende duersaemheyt eenes dinghs. Siet 1.Sam. 2. vers 1. 2.Sam. 22.3. Iob 16.15. Psalm 22.22. ende 75.5, 6, 11. ende 89.18, 25. ende 92.11. ende 112.9. ende 132.17. ende 148.14. Ierem. 48.25. Thren. 2. versen 3, 17. Ezech. 29.21. ende 34.21. Mich. 4.13. Luce 1.69, etc.

[fol. 92r\Mose sterft. Godt begraeft hem.]

hy de volcken te samen stooten tot aen de eynden ⁵² des lants: ⁵³ Dese nu zijn de tien duysenden van ⁵⁴ Ephraim, ende dese zijn de duysenden van Manasse.

52 Of, der aerde.

53 D. dese hoornen van Ioseph beduyden, etc.

54 Ephraim wort grooter gereeckent, om dat het recht der eerstgeboorte op hem was over gebracht van Iacob. Siet Genes. c. 48. versen 14, 17, 18, 19.

18

Ende van Zebulon seyde hy; Verheught u, Zebulon, over uwen ⁵⁵ uyttocht: ende Issaschar, over uwe ⁵⁶ hutten.

55 D. van wegen uwen zeevaert, ende trafijcke, waer door ghy rijckdom bekomen sult. siet Genes. c. 49. vers 13. Ios. 19. vers 11. Matt. 4.15.

56 D. over uwen veehandel, waer toe de hutten dienden. siet Genes. 4. vers 20. ende vergel. Gen. 49. versen 14, 15.

19

⁵⁷ Sy sullen de volcken tot den bergh roepen; daer sullen sy offerhanden ⁵⁸ der gerechtigheyt offeren: want sy sullen den ⁵⁹ overvloet der zeen zuygen, ende de ⁶⁰ bedeckte verborgene dingen des ⁶¹ zants.

57 D. sy sullen, door Godes zegen verweckt zijnde, yveren, om de andere stammen met haer exempel, als verre van daer woonende, te noodigen, ende op te wecken, om mede na den bergh Zion te gaen, tot den Godtsdienst. Sommige verstaen oock, dat sy door het middel der zeevaert de Heydenen souden noodigen tot de ware religie.

58 D. wettelicke offerhanden, ofte, danck-offeren, die sy na recht schuldigh zijn.

59 D. die waeren ende rijckdommen, die over zee gebracht worden.

60 Verstaet allerley kostelickheden, als gout, edel gesteenten, etc. die men pleeght op te sluyten ende te verbergen: dese worden (als men seyt) over zee ende lant gevoert.

61 Dat is, der zee, welckers oeveren ende gront vol zants zijn: ofte, de kostelickheden, die gemeenlick op den gront in de zee seer overvloedigh, vermits schipbreucken, verborgen zijn, ende somtijts aen den oever worden uytgeworpen, of andersins gevischt ende opgehaelt.

20

Ende van Gad seyde hy: ⁶² Gezegent zy, ⁶³ die Gad ruymte maeckt: hy woont als een ⁶⁴ oude leeuw, ende verscheurt den arm, jaoock den schedel.

62 D. gelooft, gepresen. siet Gen. 14. op vers 20.

63 Namel. Godt, die den Gaditen, als sy mede van de Ammoniten benauwt waren, ruymte gaf door Iephte den Gileaditer. siet Iudic. cap. 11. ende vergel. Gen. 49.19. Psalm 4.2, etc.

64 Moedigh, ende onvertsaeght, uyt sijn leger, als een leeuw, her voor tredende, om sijne vyanden onder te brengen. siet de vervullinge, 1.Chron. 5.19, 20, 21, 22.

21

Ende ⁶⁵ hy heeft sich van ’t eerste voorsien; om dat hy aldaer [in] het deel des wetgevers bedeckt was: daerom quam hy met de Hoofden des volcks, hy verrichtte de gerechtigheyt des HEEREN, ende sijne gerichten met Israël.

65 Hy sagh in ’t begin eene bequame woonplaetse voor sich uyt, of, van ’t eerste, Dat is, van de eerste plaetse die hem voor quam, te weten, Gilead. Numer. 32.1, etc. dewelcke oock van den wetgever Mose hen toegestaen is, Num. 32.33, etc. ende aldaer lieten de Gaditen, volgens hare presentatie, ende Mosis consent, hare vrouwen, kinderen ende vee onder Godts beschuttinge in sekere vaste steden, gaende gewapent voor aen met de andere Israëliten, om Godts oordeel tegen de Canaaniten uyt te voeren. siet Num. 32.16, 17, etc. ende boven 3.16, 18, 19, 20.

22

Ende van Dan seyde hy, Dan is een jonge ⁶⁶ leeuw: hy sal [als] uyt ⁶⁷ Basan voortspringen.

66 Wacker ende hertigh tegen de vyanden.

67 Hier uyt wort afgenomen, dat aldaer vele ende stercke leeuwen geweest zijn. Vergel. Iud. 14.5. van Basan siet bov. 32. op vers 14.

23

Ende van Naphtali seyde hy; O Naphtali, zijt verzadight van de ⁶⁸ goetgunstigheyt, ende vol van den zegen des HEEREN: besitt erflick het ⁶⁹ Westen, ende het Zuyden.

68 Van gaven, die uyt de gunste ende den zegen des Heeren voort komen.

69 Hebr. de zee, om dat de middellantsche zee Canaan ten Westen gelegen was. siet Gen. 12. op vers 8.

24

Ende van Aser seyde hy; Aser zy gezegent ⁷⁰ met sonen: hy zy sijnen broederen aengenaem, ende ⁷¹ doppe sijnen voet in olie.

70 And. boven de [andere] sonen, D. sijne broederen: ofte, gezegent, D. gedanckt ende geroemt, van [d’andere] sonen. als die van de vruchtbaerheyt sijns lants genieten sullen.

71 Vergel. Gen. 49.20. Iob 29.6.

25

⁷² Yser ende koper sal ⁷³ [onder] uwe schoe zijn: ende uwe ⁷⁴ sterckte gelijck uwe dagen.

72 Hebr. yser ende koper [zy] uwe schoe. De sin is, In u aerdrijck, onder uwe voeten, sal yser ende koper zijn. Vergel. bov. 8.9. And. uwe grendel sal yser ende koper zijn: D. u lant sal als met ysere ende kopere grendelen gesloten ende bewaert zijn.

73 And. uwe besluytinge zijn. Verstaende het geberghte waer in dese metalen souden gevonden worden.

74 And. vermaertheyt. De sin is, Soo lange ghy een volck sult zijn, sult ghy sterck, machtigh, ofte, vermaert van wegen uwe sterckte ofte vermogen zijn, uwe ouderdom sal zijn als uwe jeught.

26

⁷⁵ Niemant is’er gelijck Godt, O Ieschurun: die ⁷⁶ op den hemel vaert tot uwe hulpe, ende ⁷⁷ met sijne hoogheyt op de ⁷⁸ bovenste wolcken.

75 Of, daer is niemant, gelijck de Godt van Ieschurun. Siet van Ieschurun boven 32. vers 15.

76 D. op de lucht, van waer hy sijn volck hulpe toeschickt tegens hare vyanden, die hy van daer met schrickelick onweder van hagel, blicksem ende donder slaet ende verderft. Siet eene heerlicke verklaringe Psalm 18. van vers 7, tot vers 20.

77 D. met sijne hooge ende heerlicke werckingen.

78 Ofte, dunste, die in het opperste deel der lucht voort gebracht worden.

27

⁷⁹ De eeuwige Godt zy u ⁸⁰ eene wooninge; ende van onder, ⁸¹ eeuwige armen: ende hy verdrijve den vyant voor u aengesichte, ende segge; Verdelght.

79 Het Hebreeusch woort, van schepselen gebruyckt, beteeckent, dat in voortijden, van oudts, ofte van het begin der werelt geweest is, als boven vers 15. maer van Godt gebruyckt, beteeckent het oock eeuwigheyt, ofte, die voor alle tijden geweest is. Hebr. Godt der eeuwigheyt.

80 D. als eene verhevene plaetse, daer in ghy stil ende seker mooght leven.

81 Hebr. armen der eeuwigheyt, D. de eeuwige almachtigheyt Godts salse beneden op aerden helpen ende beschutten.

28

^c Israël dan sal seker alleen woonen, [ende] ⁸² Iacobs ooge sal zijn op een lant van koorn, ende most: ja sijn hemel sal van dauwe druypen.

c Ierem. 23.6. ende 33.16.

82 D. Iacobs nakomelingen sullen in vrede woonen, met hare oogen de vruchtbaerheyt hares lants mogen aenschouwen, ende daer inne haren lust scheppen. And. Iacobs fonteyne, D. een durende oorspronck ende vloedt alles zegens, zy onder het volck Israëls, dat uyt Iacob gesproten is, etc.

29

Welgelucksaligh zijt ghy, O Israël! wie is u gelijck? ghy zijt een volck verlost [kolom] door den HEERE, ⁸³ den schildt uwer hulpe, ende die een ⁸⁴ sweert is uwer hoogheyt: daerom sullen sich uwe vyanden u ⁸⁵ geveynsdelick onderwerpen, ende ghy sult op ⁸⁶ hare hooghten treden.

83 Of, u schildt der hulpe, D. u helpende schildt: gelijck Ps. 2. vers 6. den bergh mijner heyligheyt, Dat is, mijnen heyligen bergh.

84 Die voor u vecht, om u te verhoogen.

85 Sullen gedwongen worden sich u te onderwerpen, al hoewel sy ’t van herten niet sullen meynen. siet 2.Sam. 22. op vers 45. Psalm 18.45. ende vergel. Psalm 66.3. ende 81.16.

86 Siet boven cap. 32. op vers 13.