Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiiij. Capittel.

Van de vrouwe, die van haren man met eenen scheydtbrief verlaten is, vers 1, etc. vryheyt des nieuw-getrouwden, 5. panden, 6. menschen-dieven, 7. melaetsheyt, 8. weder van panden, 10. Van daghloon, 14. niemant te straffen om eens anderen misdaet, 16. Van recht ende liefde aen weduwen, weesen, ende vreemdelingen te bewijsen, 17.

1

WAnneer een man eene vrouwe sal genomen, ende die getrouwt hebben; soo sal het geschieden, indiense geene genade sal vinden in sijne oogen, om dat hy ¹ yets schandelicks aen haer gevonden heeft, ² dat hy haer eenen ^{a 3} scheydtbrief sal schrijven, ende in hare hant geven, ende latense gaen uyt sijnen huyse.

1 Hebr. naecktheyt ofte schandelickheyt eens dinghs. Verstaet alsulcke dingen waer door de man mishagen aen haer neemt, uytgenomen hoererije.

2 And. ende hy haer een scheydbrief geschreven, ende in hare hant gegeven, ende uyt sijnen huyse verlaten sal hebben; ende alsoo voorts tot het 4 vers toe.

a Matth. 5.31. ende 19.7. Marc. 10.4.

3 Hebr. een brief, of, boecksken daer af, of, uytsnijdinge: Om dat de bandt des houwelicks daer mede als in twee gesneden, ende de gehouwde gantschelick van een gescheyden wierden. Siet de verklaringe onses Heeren Iesu Christi over dese wet. Matth. 19.3, etc.

2

Soo sy dan, uyt sijnen huyse uyt gegaen zijnde, sal henen gaen ende eenen anderen man [ter vrouwe] worden,

3

Ende dese laetste man haer gehaett, ende haer eenen scheydtbrief geschreven, ende in hare hant gegeven, ende haer uyt sijnen huyse sal hebben laten gaen: ofte, als dese laetste man, diese voor sich tot eene vrouwe genomen heeft, sal gestorven zijn:[kolom]

4

Soo en sal haer eerste man, die haer heeft laten gaen, haer niet mogen ⁴ weder nemen, dat sy hem ter vrouwe zy, ⁵ na dat sy is verontreynight geworden; want dat is een grouwel voor ’t aengesichte des HEEREN: alsoo sult ghy ⁶ het lant niet doen sondigen, dat u de HEERE uwe Godt ten erve geeft.

4 Hebr. mogen weder keeren, om haer te nemen.

5 Vergel. Matth. 5. vers 32.

6 D. geene schult ende straffe over het lant brengen, ofte, den inwoonderen des lants geene oorsake geven tot sondigen.

5

Wanneer een man een nieuwe ^b vrouwe sal genomen hebben, die sal ⁷ in het heyr niet uyttrecken, ende ⁸ men sal hem geenen last opleggen: een jaer langh sal hy ⁹ vry zijn in sijnen huyse, ende sijn wijf, dat hy genomen heeft, verheugen.

b Deut. 20.7.

7 Tot den krijgh. siet Num. 1. op vers 3.

8 Hebr. geen dingh, (D. geen last) sal over hem gaen.

9 Hebr. onschuldigh, D. vry van last, gelijck de onschuldige vry behoort te zijn van straffe.

6

Men sal beyde ¹⁰ molensteenen, immers den ¹¹ bovensten molensteen niet te pande nemen: want ¹² hy neemt ¹³ de ziele te pande.

10 Dit schijnt te sien op de hantmolens, die men by oudts in huysgesinnen plach te hebben. Vergel. Exod. 11. vers 5. Num. cap. 11. vers 8. Ierem. 25.10.

11 Want de bovenste steen malen moet.

12 Die sulcks doet.

13 D. het leven: Verstaet, het gene daer van de mensche leven of sich onderhouden moet.

7

Wanneer yemant gevonden sal worden, die ¹⁴ eene ziele ^c steelt uyt sijne broederen, uyt de kinderen Israëls, ende drijft gewin met hem, ende verkoopt hem: soo sal dese dief sterven, ende ghy sult het boose uyt het midden van u wech doen.

14 D. eenen mensche.

c Exod. 21.16.

8

Wacht u in de plage der melaetsheyt, dat ghy ¹⁵ neerstighlick waer nemet, ende doet na alles, dat de Levitische Priesteren u-lieden sullen leeren; gelijck als ^d ick hen geboden hebbe, sult ghy waer nemen te doen.

15 Hebr. seer.

d Levit. 13.2.

9

Gedenckt wat de HEERE uwe Godt gedaen heeft aen ^e Mirjam: op den wegh, als ghy uyt Egypten waert uytgetogen.

e Numer. 12.10.

10

Wanneer ghy aen uwen naesten ¹⁶ yets sult geleent hebben; soo en sult ghy tot sijn huys niet in gaen, om sijn pandt te pande te nemen.

16 Hebr. de leeninge van yets geleent sult hebben.

11

Buyten sult ghy staen: ende de man, dien ghy geleent hebt, sal het pandt na buyten tot u uytbrengen.

12

Doch indien hy een arm man is, soo sult ghy met sijn pandt niet ¹⁷ neder liggen.

17 Slapen gaen.

13

Ghy sult hem dat pandt ¹⁸ sekerlick ^f weder geven, als de sonne onder gaet, dat hy in sijn kleet neder ligge, ende u ¹⁹ zegene: ende ²⁰ ’t sal u gerechtigheyt zijn, voor ’t aengesichte des HEEREN uwes Godts.

18 Hebr. weder gevende weder geven.

f Exod. 22.26.

19 D. uwer medelijdigheyt voor Godt gedencke, ende sijnen Godtlicken zegen u van herten toewensche ende toebidde.

20 Godt sal ’t houden voor een goet werck der barmhertigheyt, dat hem in den Messia aengenaem zy: als uyt waren geloove, ende tot sijner eere gedaen na sijne wet, die een richtsnoer is der gerechtigheyt: waer na, die door den geloove gerechtveerdight zijn, Gode ter danckbaerheyt schuldigh zijn te wandelen. Vergel. bov. 6. op vers 25. ende c. 9. op vers 5. Psal. 106.31. Luce c. 1. versen 74, 75. Rom. c. 6. versen 18, 19. Gal. 5.6. Phil. 1. vers 11.

14

Ghy sult den armen ende nootdruftigen daghlooner niet ^{g 21} verdrucken; die uyt uwe broederen is, ofe uyt uwe vreemdelingen, die in u lant ende in uwe ²² poorten zijn.

g Levit. 19.13. Iacob. 5.4.

21 Sijn loon met list, ofte gewelt onttrecken ofte bekorten.

22 D. steden, ofte, woonplaetsen.

15

²³ Op sijnen dagh sult ghy sijn loon geven, ende de sonne en sal daer over ²⁴ niet onder gaen; want hy is arm, ende ²⁵ sijne ziele verlanght daer na: dat hy tegens u niet en roepe tot den HEERE, ende ²⁶ sonde in u zy.

23 D. ten selven dage, als hy gearbeyt, ende sijn loon verdient heeft.

24 D. ghy sult maken, dat hy voor den ondergangh der sonne voldaen zy.

25 Hebr. hy verheft sijne ziele tot, of, na het selve, T.w. loon. Dat is, sijn herte verlanght daer na. siet Psalm 24. op vers 4.

26 Siet boven 23. op vers 21.

16

²⁷ De vaders sullen niet gedoot worden ^h voor de kinderen, ende de kinders sullen niet gedoot worden voor de vaderen: een yeder sal om sijne sonde gedoot worden.

27 Mose wil seggen, Dat de Richters toesien sullen, dat sy geenen onschuldigen straffen, voor, ofte met den schuldigen. siet oock 2.Chron. 25.4.

h 2.Reg. 14.6. 2.Chron. 25.4. Ierem. 31.30. Ezech. 18.20.

17

Ghy sult het recht des ⁱ vreemdelinghs, [noch] ²⁸ des weesen niet buygen: ende ghy en sult het kleet der weduwe niet te pande nemen.

i Exod. 22.21, 22. Prov. 22.22. Iesa. 1.23. Ierem. 5.28. ende 22.3. Ezech. 22.29. Zach. 7.10.

28 Hier by moet de weduwe oock verstaen worden: gelijck in ’t volgende by de weduwe de andere moeten verstaen worden.

18

Maer ghy sult gedencken, dat ghy een knecht in Egypten geweest zijt, ende de HEERE uwe Godt heeft u van daer verlost: daerom gebiede ick u dese sake te doen.

19

Wanneer ghy uwen oogst op uwen acker ^k afge-oogst, ende eene garve op den acker vergeten sult hebben, soo sult ghy niet weder keeren, om die op te nemen; voor den vreemdelingh, voor den weese, ende voor de weduwe salse zijn: op dat u de HEERE uwe Godt zegene in al het werck uwer handen.

k Lev. 19.9. ende 23.22.

20

Wanneer ghy uwen olijfboom sult geschuddet hebben, soo en sult ghy de tacken ²⁹ achter u niet nauwe doorsoecken:

29 D. die ghy achter gelaten ofte over geslagen hebt: ende soo in het volgende vers.

[fol. 87v\Ampt der Richteren. Mans--broeder.]

voor den vreemdelingh, voor den weese, ende voor de weduwe sal het zijn.

21

Wanneer ghy uwen wijngaert sult afgelesen hebben, soo en sult ghy de druyven achter u niet nalesen: voor den vreemdelingh, voor den weese, ende voor de weduwe sal het zijn.

22

Ende ghy sult gedencken, dat ghy een knecht in Egyptenlant geweest zijt: daerom gebiede ick u dese sake te doen.