Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxv. Capittel.

Het getal der steden, die de kinderen Israëls den Leviten, met voorsteden, souden ingeven, vers 1, etc. onder dewelcke ses vrysteden souden zijn voor de gene, die onversiens ofte onwetende eenen dootslagh deden, 6. wetten van den dootslagh, 16. Verbodt van soengelt te nemen tot verschooninge eenes schuldigen dootslagers, ofte wederkeeringe der gener, die sich in vrysteden wetlick onthielden, tot hare woonplaetsen, voor den gesetten tijt, 31.

1

ENde de HEERE sprack tot Mose, in de vlacke velden der Moabiten, aen de Iordane van Iericho, seggende:

2

^a Gebiedt den kinderen Israëls, dat sy van de ¹ erffenisse harer besittinge den Leviten

a Iosu. 21.2.

1 Al hoewel Godt den Leviten geene erffenisse, gelijck den anderen stammen, in Canaan heeft toegeleyt, soo heeft hy nochtans gewilt, dat sy al omme in het lant hare woonsteden souden hebben, om het volck te bequamer met Godts woort te bedienen, ende op de bewaringe des reynen Godtsdiensts acht ende toesicht te nemen.

[fol. 76r\Steden der Leviten. Vry--steden.]

steden sullen geven om te bewoonen: daer toe sult ghylieden den Leviten ² voorsteden geven, aen de steden rontom deselve.

2 Hier door worden verstaen, de naest omliggende landen ofte velden, die den Leviten souden dienen, niet alleen tot schueren ende stallinge voor koorn ende beesten, etc. maer oock, na sommiger gevoelen, tot bouwlant ende weydlant. siet Ierem. 32.7.

3

Ende die steden sullen sy hebben om te bewoonen: maer hare voorsteden sullen zijn voor hare beesten, ende voor hare have, ende voor al haer gedierte.

4

Ende de voorsteden der steden, die ghy den Leviten geven sult, sullen van de stadts muere af, ende na buyten, van duysent ellen zijn rontomme.

5

Ende ghy sult meten van buyten der stadt, aen den hoeck tegen het Oosten ³ twee duysent ellen, ende aen den hoeck van ’t Zuyden twee duysent ellen, ende aen den hoeck van ’t ⁴ Westen twee duysent ellen, ende aen den hoeck van ’t Noorden twee duysent ellen, dat de stadt in het midden zy: Dit sullen sy hebben tot voorsteden van de steden.

3 Boven de duysent ellen, die in het voorgaende vers vermelt zijn, noch een duysent, of, soo andere meynen, noch twee andere duysent ellen, dienende tot weyden ende ackerbouw, na sommiger gevoelen. Andere verstaen dat in dit vers verklaert wort de maniere van de voorseyde duysent ellen rontom de stadt te meten van het een quartier tot het ander, soo recht uyt, als in het ronde: of, dat hier nu gemeyne burgerlicke ellen verstaen worden, welcker twee duysent, maer een duysent heylige ellen maeckten: gelijck de sikel des heylighdoms eens soo veel deed’, als de gemeyne ofte burgerlicke sikel. Waer van het oordeel den verstandigen leser bevolen wort.

4 Hebr. van de zee.

6

^b De steden nu, die ghy den Leviten sult geven, sullen zijn, ses ⁵ vrysteden, die ghy geven sult, op dat de ⁶ dootslager daer henen vliede: ende boven deselve sult ghy [se] twee en veertigh steden geven.

b Iosu. 21.21.

5 Ofte, steden van toevlucht, toeloop. siet Ios. cap. 20. op vers 2.

6 Verst. die onwetende ende onwillens eenen dootslagh gedaen heeft, als ond. versen 11, 15, 22, 23.

7

Alle de steden, die ghy den Leviten geven sult, sullen zijn acht en veertigh steden; die selve met hare voorsteden.

8

De steden, die ghy van de besittinge der kinderen Israëls geven sult, sult ghy van dien, die ⁷ vele heeft, ⁸ vele nemen, ende van dien, die weynige heeft, weynige nemen: een yeder sal na sijne erffenisse, die sy sullen erven, van sijne steden den Leviten geven.

7 Vergel. bov. 33. vers 54. ende siet Ios. cap. 21. versen 9, 16.

8 Hebr. vermenighvuldigen, D. vele steden nemen, ofte den Leviten geven.

9

Voorts sprack de HEERE tot Mose, seggende:

10

Spreeckt tot de kinderen Israëls, ende seght tot hen: ^{c 9} Wanneer ghy over de Iordane gaet na het lant Canaan:

c Deut. 19.2. Iosu. 20.2.

9 Of, als ghy over de Iordane sult gekomen zijn, etc.

11

Soo sult ghy ¹⁰ maken, dat u steden te gemoete liggen, [die] u tot vrysteden sullen zijn: op dat de dootslager daer henen vliede, die eene ¹¹ ziele ¹² onwetens geslagen heeft.

10 Hebr. ghy sult u steden doen ontmoeten, of, maken te bejegenen, D. de vrysteden alsoo ordineeren, datse by der hant, ende niet verre af gelegen zijn, op dat de onschuldige dootslager op ’t spoedighste daer henen moge vlieden, ende niet vervalle in de hant des bloetwrekers. Vergel. Deuter. c. 19. vers 3. ende de aenteeck. aldaer.

11 D. eenen mensche doot geslagen heeft.

12 Hebr. door dwalinge, D. onwetende, als Deuter. 19.4, 5. alsoo ond. versen 15, 22, ende 23.

12

Ende dese steden sullen u tot eene toevlucht zijn, voor den ¹³ [bloet] wreker: op dat de dootslager niet en ¹⁴ sterve, tot dat hy voor de vergaderinge aen het gerichte gestaen hebbe.

13 Siet versen 19, 20, 24, 27. alwaer hy bloetwreker genoemt wort.

14 Van de hant des bloetwrekers. siet Deut. 19.6.

13

Ende dese steden, die ghy geven sult, sullen ses vrysteden voor u zijn.

14

^d Drie deser steden sult ghy geven op dese zijde der Iordane, ende drie deser steden sult ghy geven in den lande ¹⁵ Canaan: vrysteden sullen het zijn.

d Deut. 4.41. Iosu. 20.8.

15 Over de Iordane. Vergl. Deut. 19. versen 8, 9, 10.

15

Die selve ses steden sullen den kinderen Israëls, ende den vreemdelingh, ende den bywoonder in het midden van hen, tot eene toevlucht zijn: op dat daer henen vliede, wie eene ziele onversiens slaet.

16

Maer indien hy hem met een yseren instrument ¹⁶ geslagen heeft, dat hy gestorven zy, een dootslager is hy: dese dootslager sal ¹⁷ sekerlick ¹⁸ gedoot worden.

16 Verstaet niet onversiens, of, onwetende, maer wetens ende willens.

17 Hebr. sal stervende, ofte, metter doot gedoot worden, ende alsoo versen 17, 18, 21.

18 Al schoon hy in eene vrystadt mochte gevlucht zijn. siet Deut. 19.11, 12.

17

Ofte indien hy hem met eenen ¹⁹ hantsteen, waer van men soude konnen sterven, geslagen heeft, dat hy gestorven is, een dootslager is hy: dese dootslager sal sekerlick gedoot worden.

19 Hebr. steen der hant, D. metter hant geworpen.

18

Ofte indien hy hem met een houten hant-instrument, waer van men soude konnen sterven, geslagen heeft, dat hy gestorven zy, een dootslager is hy: dese dootslager sal sekerlick gedoot worden.

19

De wreker des bloets, die sal den dootslager ²⁰ dooden, als hy hem ontmoet, sal hy hem dooden.

20 Vergel. Deut. 19.12. ende bov. vers 12. ende onder vers 30.

20

^e Indien hy hem oock door haet sal gestooten hebben, ofte met opset op hem geworpen heeft, dat hy gestorven zy:[kolom]

e Deut. 19.11.

21

Ofte hem door vyantschap met sijne hant geslagen heeft, dat hy gestorven zy, de slager sal sekerlick gedoot worden, een dootslager is hy: de bloetwreker sal desen dootslager ²¹ dooden, als hy hem ontmoet.

21 And. [mogen] dooden.

22

Maer indien hy hem metter haest sonder vyantschap gestooten heeft: ofte eenigh instrument sonder opset op hem geworpen heeft:

23

Ofte ²² onversiens met eenigen steen, waer van men soude konnen sterven, ende hy dien op hem heeft doen vallen, dat hy gestorven zy: soo hy hem doch geen vyant en was, nochte sijn ²³ quaet soeckende:

22 Hebr. sonder te sien. And. sonder [hem] te sien.

23 D. ongeluck, schade, quetsinge, veel min sijnen doot.

24

Soo sal de vergaderinge richten tusschen den slager, ende tusschen den bloetwreker; na dese selve rechten.

25

Ende de vergaderinge sal den ²⁴ dootslager redden uyt de hant des bloetwrekers, ende de vergaderinge sal hem doen weder keeren tot sijne vrystadt, daer hy henen gevloden was: ende hy sal daer in blijven tot den ²⁵ doot des Hoogepriesters, dien men met de ²⁶ heylige olie gesalft heeft.

24 Verst. die onwillens ende onwetens sijnen naesten geslagen heeft, als vers 23.

25 Of, het sterven: ende soo in het volgende.

26 Zijnde alsoo een voorbeelt des Messiae, onses Hoogenpriesters ende Salighmakers Iesu Christi, die door sijnen doot het hantschrift onser sonden uytgewischt, ende ons met Gode versoent heeft. siet oock Levit. 21.10. ende vergl. Ps. 45.8. Ephes. 2. versen 16, 17. Col. cap. 2. vers 14. Hebr. 1.9.

26

Doch indien de dootslager ²⁷ eenighsins sal gaen uyt de palen sijner vrystadt, daer hy henen gevloden was;

27 Hebr. uytgaende uytgaen.

27

Ende de bloetwreker hem sal vinden buyten de palen sijner vrystadt: soo de bloetwreker den dootslager sal dooden, het en sal hem geene ²⁸ bloetschult zijn.

28 Hebr. bloet, D. bloetschult, of, dootslagh zijn. De sin is, Het sal hem by den Richteren voor geenen dootslagh toegereeckent worden. siet Genes. 37. op vers 26.

28

Want hy soude in sijne vrystadt gebleven zijn tot den doot des Hoogepriesters: maer na den doot des Hoogepriesters sal de dootslager ²⁹ weder keeren tot het lant sijner besittinge.

29 D. mogen weder keeren tot sijne vorige eygene woonplaetse.

29

Ende dese dingen sullen u-lieden zijn tot eene insettinge van recht, by uwe geslachten; in alle uwe wooningen.

30

Al wie ³⁰ eene ziele slaet, ^f na den mont der getuygen ³¹ sal men den dootslager dooden: maer een eenigh getuyge en sal niet getuygen tegens eene ziele, ³² datse sterve.

30 D. eenen mensche ofte persoon het leven beneemt: het welcke sommige hier verstaen van ’t straffen des dootslagers.

f Deut. 17.6. ende 19.15.

31 Dit siet op den richter, ofte bloetwreker, die eenen dootslager niet mocht dooden, sonder voorgaende wettelicke overtuyginge.

32 Hebr. omte sterven, D. men sal niemant dooden op eenes menschen getuygenisse alleen.

31

Ende ghy en sult geene ³³ versoeninge nemen voor de ziele des dootslagers, die ³⁴ schuldigh is te sterven: want hy sal sekerlick gedoot worden.

33 D. geen versoengelt, ofte eenigh geschenck, om ’t leven des dootslagers te verschoonen, ofte hem (als men seyt) pardon te geven.

34 Die bevonden wort den doot verdient te hebben. Het Hebr. woort beteeckent, eenen ongerechtigen, of, eenen, die onrecht ende schult heeft: ende volgens oock eenen misdadigen: ende wort tegen gestelt den gerechtigen, rechtveerdigen ofte onschuldigen in saken van gerichte. Vergel. Deut. cap. 25. op vers 1. Andersins wort het oock in het gemeyn genomen voor eenen godtloosen, ongodtlicken, boosen, onvromen, die gedurighlick onrustigh ende woelende is in het quade, als Ies. 57.20. geschreven staet. Vergel. Iob 9.20.

32

Oock en sult ghy geene versoeninge nemen ³⁵ voor dien die gevlucht is na sijne vrystadt, dat hy soude weder keeren om te woonen in het ³⁶ lant, tot den doot des [Hoogen-] priesters.

35 And. voor het vlieden: Om hem te vergunnen dat hy niet behoeve te vlieden na eene vrystadt, ofte, dat hy daer in gevloden zijnde, soude van daer vrijelick tot sijne woonplaetse mogen weder keeren, voor den doot des Hoogepriesters.

36 Sijner besittinge, als boven vers 28. D. sijne vorige eygene woonplaetse.

33

Soo en sult ghy niet ontheyligen het lant, daer in ghy zijt; want het bloet, dat ontheylight het lant; ende voor het lant en sal geene versoeninge gedaen worden over het bloet, dat daer in vergoten is, als door ’t bloet des genen, die dat vergoten heeft.

34

Verontreynight dan het lant niet, daer in ghy gaet woonen, in welckes midden ick woonen sal: want ick ³⁷ ben de HEERE, woonende in het midden der kinderen Israëls.

37 Of, ick de HEERE bewoonende, etc.