Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiiij. Capittel.

Murmureeringe des volcks tegens Mose, ende Aaron, 1, etc. Wat van Mose, Aaron, Iosua, ende Caleb gedaen is, om die te stillen, 5. Wat daer op gevolght is, ten aensien soo wel van het volck, dat in sijne boosheyt volherdde, als van Godt, die het dreyghde uyt te roeijen, 10. Mose bidt voor het selve, 13. Hy wort verhoort, 20. doch met conditie, dat de murmureerders in ’t lant van Canaan niet en souden komen, hen gebiedende te rugge te keeren na de woestijne, 21. Breeder uytinge der straffe tegen de murmureerders, met aenwijsinge van haren ouderdom, ende uytneminge der gener, die van dese straffe vry souden zijn, 35. ende de historie der gener die niet weder keeren en wilden, maer het lant van Canaan stracks in nemen, 39.

1

DOe ¹ verhief haer de geheele vergaderinge, ende sy hieven hare stemme op: ende het volck weende in die selve nacht:

1 Hebr. doe verhief de gantsche vergaderinge, ende gaven hare stemme.

2

Ende alle de kinderen Israëls murmureerden ² tegen Mose, ende tegen Aaron: ende de geheele vergaderinge seyde tot hen; Och of wy in Egyptenlant gestorven waren, ofte, och of wy in dese woestijne gestorven waren!

2 Ende volgens tegens Godt selve, wiens dienaers sy waren.

[fol. 65v\Murmureeren des volcks.Godts toorn.]

3

Ende ³ waerom brenght ons de HEERE na dat lant, dat wy ⁴ door het sweert vallen, [ende] onse wijven, ende onse kinderkens ⁵ ten roove worden? soudet ons niet goet zijn na Egypten weder te keeren?

3 Het schijnt dat sy Godt beschuldigen willen van onbedachtsaemheyt, als of hy niet en versinde, wat hy voor genomen hadde: ofte van ontrouwe, als of hy niet en wilde doen dat hy voor genomen hadde: ofte, van onvermogen, als of hy niet en konde.

4 Siet Levit. 26. op vers 7.

5 T.w. onsen vyanden, den Canaaniten.

4

Ende sy seyden ⁶ d’een tot den anderen; Laet ons een Hooft ⁷ op werpen, ende weder keeren na Egypten.

6 Hebr. de man tot sijnen broe er {broeder}.

7 Hebr. setten, stellen, maken.

5

Doe ⁸ vielen Mose, ende Aaron op hare aengesichten, voor het aengesichte van de gantsche Gemeynte der vergaderinge der kinderen Israëls.

8 T.w. om ’t volck te bidden, datse van haer quaet voornemen souden afstant doen, ende niet weder keeren na Egypten: ofte, om Godt aen te roepen, soo wel voor het volck, dat hy het bekeeren soude, als voor hen selven, dat hyse uyt het tegenwoordigh gevaer verlossen wilde.

6

Ende Iosua de sone Nun, ende Caleb de sone Iephunne, zijnde van de gene, die dat lant verspiedt hadden, ⁹ scheurden hare kleederen.

9 Siet van de verscheuringe der kleederen in tijt van groote droeffenisse, ende verslagentheyt, Gen. 37. op vers 29.

7

Ende sy spraken tot de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls, seggende: Het lant, door het welcke wy getrocken zijn, om het selve te verspieden, is een ¹⁰ uytermaten goet lant.

10 Hebr. seer seer goet. Siet de verdobbelinge van het woort seer, oock Genes. 17.2, 6, 20. Ezech. 16.13.

8

¹¹ Indien de HEERE een welgevallen aen ons heeft, soo sal hy ons in dat lant brengen, ende sal ons dat geven: een lant het welcke van melck ende honigh is vloeijende.

11 D. soo wy de gunste des HEEREN door een goddeloos, ende wederspannigh wesen, van ons niet af en keeren. Siet het begin van het volgende vers.

9

Alleen en zijt tegen den HEERE niet wederspannigh, ende en ^a vreeset ghy niet het volck deses lants, want ¹² sy zijn ons broot: hare ¹³ schaduwe is van hen geweecken, ende ¹⁴ de HEERE is met ons; en vreeset haer niet.

a Deut. 20.3.

12 D. soo lichtelicken sullen sy van ons verdaen worden, als het broot van een gesont mensche in de mont gekauwt, ende in de mage verteert wort. Vergel. Deut. cap. 31. op vers 17.

13 D. beschuttinge. Alsoo Ps. 91.1. Ies. 25.4. Ier. 48. vers 45, etc.

14 T.w. met sijne vaderlicke gunste, vlijtige voorsichtigheyt, ende krachtigen bystant. Siet Genes. 21. op vers 22. ende 26. op vers 24.

10

Doe seyde de gantsche vergaderinge, dat mense met steenen steenigen soude: maer de ¹⁵ heerlickheyt des HEEREN verscheen in de Tente der t’samenkomste, voor alle de kinderen Israëls.

15 T.w. door het teecken van de wolcke, in dewelcke Godt gewoon was den Israëliten seer heerlick te verschijnen, Exod. 16. versen 7, 10. ende 24. versen 15, 16. ende 40.34. ende Lev. cap. 9. op vers 6. 2.Chron. 5.14.

11

Ende de HEERE seyde tot Mose: Hoe lange sal my dat volck tergen? ende hoe lange sullense ¹⁶ aen my niet gelooven, door alle teeckenen, die ick in het midden van hen gedaen hebbe?

16 D. op my niet vertrouwen, geen acht gevende op alle de wonderwercken, met dewelcke ick mijne kracht, ende weldadigheyt onder hen overvloedelick bewesen hebbe.

12

Ick sal het met pestilentie slaen, ende ick sal het ¹⁷ verstooten: ende ick sal u tot een grooter, ende stercker volck maken, dan dit is.

17 Verstaet dit niet als eene volle beslotene sententie, maer als een conditioneel dreygement, ’t welcke de Heere sijnen knecht Mosi heeft willen voor houden, om sijnen yver ende sijne voorbiddinge, tot het welvaren des volcks, te ontsteken: sulcks dat dese woorden niet en beteeckenen, wat Godt in sijnen onveranderlicken raet besloten hadde, maer de straffe, die de Israëliten verdient hadden.

13

Ende Mose seyde tot den HEERE: ^b Soo sullen het ¹⁸ de Egyptenaers hooren; want ghy door uwe kracht dit volck uyt het midden van hen hebt doen op trecken.

b Exod. 32.12.

18 De redenen, die Mose gebruyckt om voor het volck te bidden, zijn drie. De eerste is genomen van de vyanden Godes ende sijns volcks, die de eere Godes, soo hy sijn volck uytroeyde, souden schenden, in dit vers, ende de volgende versen 14, 15, 16. De tweede, van de nature, ende het genadige verbont Godts, versen 17, 18. De derde, van de voorgaende weldaden, ende exempelen der Goddelicker genade aen dien volcke seer dickwils bewesen, vers 19.

14

Ende sy sullen seggen tot de inwoonderen deses lants, ¹⁹ [die] gehoort hebben, dat ghy, HEERE, in het midden deses volcks zijt: dat ghy, HEERE, ²⁰ ooge aen ooge gesien wort, dat uwe wolcke over hen staet, ende ^c ghy in een wolcken-colomne voor haer aengesichte gaet des daeghs, ende in een vyer-colomne des nachts:

19 Dit woordeken wort hier ingevoeght uyt het volgende 15. vers.

20 D. oogenschijnelick, ende seer gemeynsamelick. Vergel. Gen. 32. op vers 30. Exod. 33. op vers 11. bov. 12. op vers 8. Deut. 5. op vers 4. 1.Reg. cap. 22. op vers 19.

c Exod. 30.21. ende 40.38.

15

Ende soudet ghy dit volck ²¹ als eenen eenigen man dooden? soo souden de Heydenen, die ²² u geruchte gehoort hebben, spreken, seggende:

21 D. het geheele volck, als of het maer een mensche en ware. Alsoo Iudic. 6.16.

22 Hebr. u gehoor gehoort hebben.

16

^d Om dat de HEERE dit volck niet en konde brengen in dat lant, het welck hy hen gesworen hadde; soo heeft hyse geslacht in de woestijne.

d Deut. 9.28.

17

Nu dan laet doch de ²³ kracht des HEEREN groot werden: gelijck als ghy gesproken hebt, seggende;

23 Om by sijne gerechtigheyt oock sijne barmhertigheyt te voegen.

18

De ^e HEERE is ²⁴ lanckmoedigh, ende groot van weldadigheyt, verge-[kolom]vende de ongerechtigheyt, ende overtredinge, ²⁵ die [den schuldigen] geensins onschuldigh houdt, ^{26 f} besoeckende de ongerechtigheyt der vaderen aen den kinderen, in het ²⁷ derde, ende in het vierde [lidt.]

e Exod. 34.6. Ps. 86.15. en 103.8. en 145.8. Ionae 4.2.

24 Hebr. langh van toornigheden. siet Exod. 34. op vers 6.

25 By de barmhertigheyt Godts wort oock sijne gerechtigheyt gevoeght, om datse in hem onverscheydelick zijn: om welcke oorsake Mose niet simpelick en begeert genade, maer alsoo dat Godes gerechtigheyt oock eenige plaetse soude hebben, op dat hy in het oordeelen ende straffen, sijner barmhertigheyt soude gedachtigh wesen. siet Exod. cap. 34. vers 7. Ierem. c. 30. vers 11. Nah. 1.3.

26 Siet Genes. 21. op vers 1. ende Exod. cap. 20. vers 5.

f Exod. 20.5. ende 34.7. Deut. 5.9.

27 Hebr. aen de derde, ende aen de vierde, T.w. nakomelingen van den stam af gereeckent zijnde.

19

Vergeeft doch de ongerechtigheyt deses volcks, na de grootte uwer goedertierentheyt: ende gelijck als ghyse desen volcke, van Egyptenlant af tot hier toe, vergeven hebt.

20

Ende de HEERE seyde: Ick hebbese vergeven na uwen woorde.

21

Doch sekerlick [Soo waerachtigh als] ick leve: soo sal de gantsche aerde met de ²⁸ heerlickheyt des HEEREN vervult worden.

28 Verst. de gerechtigheyt ende kracht des HEEREN, die tot sijner eere op den gantschen aerdbodem voor alle menschen soude bekent gemaeckt worden.

22

Want alle de mannen, die gesien hebben mijne heerlickheyt, ende mijne teeckenen, die ick in Egypten, ende in de woestijne gedaen hebbe; ende my nu ²⁹ tien malen versocht hebben, ende mijne stemme niet en zijn gehoorsaem geweest;

29 D. dickwils: een seker getal voor een onseker. siet Gen. 31. op vers 7. ende Lev. cap. 26. op vers 8.

23

³⁰ Soo sy het lant, het welcke ick haren vaderen gesworen hebbe, sien sullen! ^g Ia geene van die my geterght hebben, en sullen dat sien.

30 D. sy en sullen het niet sien, gelijck de laetste woorden van dit vers uytdruckelick verklaren, verstaet dan hier op, om den sin te vollen: Ick en sal niet leven, ofte yet anders. Want hier wort van Godt menschelicker wijse gesproken, om dat het by den Hebreen gebruyckelick was, in ’t eedtsweeren de uytkomste, ofte den wensch, soo men qualick swoer, te verswijgen. Vergel. Genes. 14. op vers 23. Sulcke maniere van sweeren wort elders oock Gode toe geschreven, als onder versen 28, 35. ende 32. versen 11, 12. Deut. 1. vers 35. 2.Reg. c. 6. vers 26. Psal. 89.36.

g Deut. 1.35, 36.

24

Doch ^{h 31} mijn knecht Caleb, om dat een ander geest met hem geweest is, ³² ende heeft volherdt my na te volgen: soo sal ick hem brengen tot het lant, in het welcke hy gekomen was, ende sijn zaet sal het erffelick besitten.

h Iosu. 14.8, 9.

31 Iosua wort hier niet genaemt, om dat Godt dese sententie uyt spreeckt over het volck, dat in ’t leger was, al waer Caleb hem onthielt, maer Iosua was by Mose ende Aaron, by de Tente der t’samenkomste, daerom en wort hy oock niet gereeckent, nochte verwesen met het volck dat in het leger was. (gelijck hy oock uytdruckelick genoemt wort vers 30.) Alsoo zijn oock hier Mose, ende Aaron uyt genomen, overmits sy met dat volck niet gesondight en hadden, hoewelse om eene andere particuliere oorsake, die hier na verklaert wort cap. 20. vers 12. mede buyten het lant gestorven zijn.

32 Hebr. ende heeft vervult achter my [te gaen] D. heeft my gestadelick, trouwelick, ende met een oprecht herte gehoorsaemheyt bewesen. Alsoo Deut. 1.36. 1.Reg. 11.6.

25

De Amalekiten nu, ende de Canaaniten woonen ³³ in dat dal: wendet u morgen, ende maket uwe reyse na de woestijne, op den wegh na de ³⁴ schelf-zee.

33 T.w. op de andere zijde van dat geberghte in de leeghte. Hier mede werden de Israëliten gewaerschouwt van het perijckel, dat hen aenstaende was, soose voort trocken, om datse aen de palen harer vyanden gekomen waren, die op hen wachteden, ende die sy niet en souden kunnen overwinnen, om dat Godt met hen niet en was. siet ond. vers 43.

34 And. biesen-zee, ofte, riet-zee. Verstaet de roode zee, die alsoo genoemt wort, om de menighte der biesen, die daer in, ende voornemelick aen den oever der selver wiessen. Siet van dese zee oock ond. 21.4. Psal. 106.7, 9, 22. ende 136.13. Hebr. der schelf-zee.

26

Daer na sprack de HEERE tot Mose, ende tot Aaron, seggende:

27

³⁵ Hoe ⁱ lange sal [ick] by dese boose vergaderinge zijn, die tegen my zijn murmureerende? ick hebbe gehoort de murmureeringen der kinderen Israëls, daer mede sy tegen my zijn murmureerende.

35 Siet gelijcke maniere van spreken Matth. 17.17. And. hoe lange sal ick dese boose vergaderinge [verdragen, ofte vergeven] die tegen my, etc. Ofte, hoe lange sal ick dese boose vergaderinge, die tegen my is murmureerende, [ende] de murmureeringe der kinderen Israëls, daer mede, etc. hooren?

i Psalm 106.26.

28

Seght tot hen; ^k [Soo waerachtigh als] ick leve, spreeckt de HEERE, ³⁶ indien ick u-lieden soo niet en doe, gelijck als ghy in mijne ooren ³⁷ gesproken hebt!

k Num. 26.65. ende 32.11.

36 Siet bov. op vers 23.

37 Wat sy gesproken hebben, doe sy murmureerden, siet boven vers 2.

29

Uwe ^l doode lichamen sullen in dese woestijne vallen; ende alle uwe ³⁸ getelde na u geheel getal, van twintigh jaer oudt, ende daer boven, ghy die tegen my gemurmureert hebt:

l Deut. 1.35. Hebr. 3.17.

38 Siet van dese bov. 1. versen 1, 2. etc.

30

Soo ghy in dat lant komt, over het welcke ick ³⁹ mijne hant op geheven hebbe, dat ick u daer in soude doen woonen! ^m behalven Caleb de sone van Iephunne, ende Iosua de sone van Nun.

39 De maniere van sweeren, die de menschen gebruycken, Godt tot getuyge nemende, na den welcken sy de hant opsteken, wort Gode menschelicker wijse toe geschreven. Siet van dese maniere van sweeren Genes. 14. op vers 22.

m Ios. 14.6.

31

Ende uwe kinderkens, daer van ghy seydet, Sy sullen ten roove worden, die sal ick daer in brengen, ende die sullen bekennen dat lant, het welcke ghy smadelick verworpen hebt.

32

Maer u aengaende, uwe doode lichamen sullen in dese woestijne vallen.

33

Ende uwe kinderen sullen gaen ⁴⁰ wey-

40 Hebr. sullen zijn weydende. Het Hebr. woort beteeckent schaepherderen te zijn, ofte, als schaepherderen met de kudde herwaert, ende derwaert om te sweven, om goede weyde te soecken. Waer mede verstaen wort een onseker, ende ongestadigh leven op der aerde. Vergel. Iesa. 38.12.

[fol. 66r\Verscheyden Offerhanden.]

den in dese woestijne, ⁴¹ veertigh jaer, ende sullen ⁴² uwe hoererijen dragen: tot dat uwe doode lichamen verteert zijn in dese woestijne.

41 T.w. hier in begrepen zijnde den tijt van haren uyttocht uyt Egypten, gelijck het blijckt ond. cap. 33. vers 38. ende Deut. 1.3. ende 2. vers 14.

42 D. de straffen die ghy door uwe veelderleije geestelicke hoererije, ende afvalligheyt verdient hebt. De geestelicke hoererije is afgodendienst: van dewelcke siet Exod. cap. 34. versen 15, 16. ende al hoewel dese kinderen de straffe harer ouderen leden, alsoo vele jaren door de woestijne dwalende, nochtans en was Godt niet onrechtveerdigh, overmits sy oock hare menighvuldige sonden hadden, die straffe verdienden.

34

Na het getal der dagen, in dewelcke ghy dat lant verspiedt hebt, ⁿ veertigh dagen, elcke dagh voor elck jaer, sult ghy uwe ⁴³ ongerechtigheden dragen, ⁴⁴ veertigh jaer: ende sult gewaer worden, ⁴⁵ mijne afbrekinge.

n Psalm 95.10.

43 D. de straffe uwer ongerechtigheden. Siet Genes. 4. op vers 13.

44 Zijnde daer onder begrepen den tijt, die nu voor by was, sedert datse uyt Egypten getogen waren. Siet boven op vers 33.

45 Dit kan men verstaen ten aensien vanGodt {van Godt}, die om hare langhdurige wederspannigheyt van haer soude wijcken, ofte ten aensien van het volck, dat van Godt af wijckende, deselve straffe verdient hadde.

35

Ick de HEERE hebbe gesproken ⁴⁶; Soo ick dit dese gantsche boose vergaderinge der gener, die sich tegen my versamelt hebben, niet en doe! sy sullen in dese woestijne te niete worden, ende sullen daer sterven.

46 Siet boven op vers 23.

36

Ende die mannen die Mose gesonden hadde, om dat lant te verspieden, ende weder gekomen zijnde de gantsche vergaderinge tegen hem hadden doen murmureeren, een quaet geruchte over dat lant voort brengende;

37

Die selve mannen, die een quaet geruchte van dat lant voort gebracht hadden, ^{p 47} storven door eene ⁴⁸ plage ⁴⁹ voor het aengesicht des HEEREN.

p 1.Corinth. 10.10. Iudae vers 5.

47 And. sullen sterven.

48 Sommige verstaen dese plage van de pestilentie, gedreyght bov. vers 12. Andere, van eene haestige ende snelle doot, uyt de tegenstellinge van Iosua, ende Caleb, dewelcke levendigh bleven, onder vers 38.

49 D. Godt de Heere hadde op een seltsame maniere sijn oordeel tegen hen uyt gevoert, als of hy tot dien eynde opentlick op den richterstoel geseten hadde.

38

Maer Iosua de sone Nun, ende Caleb de sone Iephunne bleven levende van de mannen, die henen gegaen waren, om het lant te verspieden.

39

Ende Mose sprack dese woorden tot alle de kinderen Israëls: Doe treurde het volck seer.

40

Ende sy stonden des morgens vroegh op, ende klommen op ⁵⁰ de hooghte des berghs, seggende; Siet hier zijn wy, ende wy sullen op trecken tot de plaetse, die de HEERE geseyt heeft; want ⁵¹ wy hebben gesondiget.

50 Hebr. hooft.

51 Dit en is geene oprechte belijdenisse, nochte leetschap geweest, dewijle die hen niet recht en bekeeren, die van een quaet op houdende, in een ander vervallen, gelijck dese Israëliten deden: want sy wel op hielden van murmureeren, maer wilden daer na, tegen het bevel des HEEREN, het lant van Canaan in nemen.

41

Maer Mose seyde; ^q Waerom overtredet ghy alsoo ⁵² ’t bevel des HEEREN? want dat en sal geenen voorspoet hebben.

q Deut. 1.41.

52 Hebr. mont. Verstaet het bevel Godts, van het welcke siet boven vers 25.

42

Trecket niet op; want de HEERE en sal in ⁵³ het midden van u niet zijn, op dat ghy niet geslagen en wert, voor het aengesicht uwer vyanden.

53 T.w. met sijn hulpe, ende bystant.

43

Want de Amalekiten, ende de Canaaniten zijn daer voor u aengesichte, ende ghy sult door het sweert vallen: want om dat ghy u af gekeert hebt van den HEERE, soo en sal de HEERE met u niet zijn.

44

Nochtans ⁵⁴ pooghden sy vermetelick, om op de hooghte des berghs te klimmen: Maer de Arke des verbonts des HEEREN, ende Mose, en scheydden niet uyt het midden des legers.

54 Het Hebreeusch woort beteeckent, met eenen stouten moedt, ende groote woelinge, yet lichtveerdelick aen te gaen, ende bysonderlick in het trachten na eenige hooghte.

45

Doe quamen af de Amalekiten, ende de Canaaniten, die in dat geberghte woonden, ende sloegense, ende versmetense tot ⁵⁵ Horma toe.

55 De naem van een plaetse naderhant alsoo genaemt van wegen dese nederlage. Siet Numer. 21.3.