Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xj. Capittel.

Murmureeringe des volcks, met de straffe, uytkomste, ende gevolgh daer van, vers 1, etc. Noch eene andere murmureeringe, komende uyt belustheyt tot vleesch, ende andere spijse, met verachtinge van het Man, 4. het welck hier beschreven wort, 7. Mose klaeght hier over voor Godt, wenschende van sijn ampt te mogen ontslagen zijn, 10. Godt gebiet, dat hy seventigh van de Oudtste Israëls voor den Tabernakel versamelen soude, die hem den last souden helpen dragen, 16. hy belooft het volck vleesch te eten te geven, 18. berispt Mose, om dat hem sulcks dochte onmogelick te wesen, 21. De seventigh mannen worden beroepen, ende met noodige gaven vereert, 24. Godt geeft den Israëliten Quackelen, diese eten, 31. maer krijgen daer over eene groote plage, 33. ende verreysen, 35.

1

ENde ^a het geschiedde, ¹ als het volck sich was beklagende, ² [dat] het quaet was in de ooren des HEEREN: want de HEERE hoorde het, soo dat sijn toorn ontstack, ^b ende ³ het vyer des HEEREN onder hen ontbrandde, ende verteerde, in het uyterste des legers.

a Deut. 9.22.

1 And. ende’t volck was als sich beklagende, D. seer klachtigh. Ofte sich treurigh, moeijelick, ongesint, met veel tegensprekens aenstellende. De oorsake hier van schijnt geweest te zijn, het ongemack, ende de moeijelickheyt der reyse.

2 D. mishaeghde den Heere: alsoo wort yemant geseyt, quaet te zijn in des Heeren oogen, voor de gene, die hem mishaeght. siet Gen. 38. op vers 7. Vergel. ond. vers 10. ende de aent.

b Psalm 78.21.

3 Het welcke de Heere uyt den hemel over hen wonderbaerlick hadde doen vallen, ’t zy door den blicksem, ofte andersins: soo dat sy wel bemerckten, dattet van den Heere voort quam, om hen over haer boos ende verkeert klagen te straffen. Vergl. 2.Reg. 1.10. ende siet de aent.

2

Doe riep het volck tot Mose: ende Mose badt tot den HEERE, ende het vyer wert gedempt.

3

Daerom noemde hy de name dier plaetse ⁴ Tabeera: om dat het vyer des HEEREN onder hen gebrant hadde.

4 Dit woort beteeckent aensteekinge, ofte, brant. Hier is geweest eene legerplaetse der kinderen Israëls, anders genoemt Kibroth-Taava, ond. versen 34, 35. ende Num. 33. vers 16. De verscheydenheyt der namen geeft ons te kennen, de verscheydene gelegentheden der legerplaetse, zijnde Tabeera nader Egypten, ende Kibroth-Taava, nader Canaan gelegen. In de tellinge der legerplaetsen wort Tabeera verswegen, ende Kibroth-Taava alleen genoemt, ond. cap. 33. vers 16.

4

Ende ^{c 5} het gemeene volcksken dat in het midden van hen was, ⁶ wert met lust bevangen: ⁷ daerom soo weenden oock de kinderen Israëls wederom, ende seyden, ^d Wie sal ons vleesch te eten geven?

c Exod. 12.38. Psalm 106.14. 1.Corinth. 10.6.

5 Ofte, de t’samentroppende, ofte, by een rottende menighte. Verstaet door dese die met de Israëliten uyt Egypten gekomen, ende des selven lants voedsel gewent waren, ende nu den Israëliten oorsake tot murmureeringe gaven. Siet van dese Exod. 12.38.

6 Hebr. sy waren met lust belust, ofte, gelusteden den lust. Dat is, sy waren seer belust om vleesch te eten. Siet 2.Chron. cap. 36. op vers 14.

7 Hebr. daerom keerden, ende weenden oock de kinderen Israëls, Dat is, weenden wederom. Het woort keeren, by een ander werckwoort gestelt zijnde, beteeckent dickwils anders niet als het vernieuwen, ende weder doen des selven wercks.

d Exod. 16.3.

5

Wy gedencken der visschen, die wy in Egypten om niet aten; der concommeren, ende der pompoenen, ende des loocks, ende der ajunen, ende des knoploocks.[kolom]

6

Maer nu is onse ⁸ ziele ⁹ dorre, daer en is niet met allen; ¹⁰ behalven dit Man voor onsen oogen.

8 D. leven. Siet Genes. 19. op vers 17.

9 D. versmacht door gebreck van ververschinge, ende vernieuwinge van spijse.

10 Hebr. behalven onse oogen tot het Man, D. onse oogen sien niet dan het Man.

7

^e Het Man nu was als corianderzaet, ende sijne ¹¹ verwe was, als de verwe van den Bedolah.

e Exod. 16.14, 31. Psalm 78.24. Ioan. 6.31, 49.

11 Hebr. ooge. want de verwe wort met de ooge gesien. De sin is, Dat het Man, in sijne uyterlicke gedaente, hadde de coleur van Bedolah: daer van siet Genes. 2. op vers 12. Het is gelooffelick, dat de naem Bedolah hier beteeckent de gomme, die uyt den boom deses naems druypte, ende seer doorsichtigh was.

8

Het volck liep hier, ende daer, ende versamelde [het,] ende maeldet met meulens, ofte stietet in mortieren, ende zoodt het in ¹² potten, ende maeckten daer van ¹³ koecken: ende sijn smaeck was, als de ¹⁴ smaeck van de beste vochtigheyt der olie.

12 Ofte, ketels.

13 Siet Gen. 18. op vers 6.

14 D. het bovenste der olie, het welcke van den droesem vry was, ende wat soetigheyt hadde. Siet Exod. 16. op vers 31.

9

Ende wanneer de dauw des nachts, op den leger neder viel, viel het Man op den selven neder.

10

Doe hoorde Mose het volck weenen door hare huysgesinnen, een yeder aen de deure sijner hutte: ende de toorn de {des} HEEREN ontstack seer, oock ¹⁵ was het quaet in de oogen van Mose.

15 Dat is, het mishaeghde hem. Siet van dese maniere van spreken Genes. c. 21. op vers 11. ende vergel. boven de aent. op vers 1.

11

Ende Mose seyde tot den HEERE, Waerom hebt ghy aen uwen knecht qualick gedaen, ende waerom en hebbe ick geene ¹⁶ genade in uwe oogen gevonden; dat ghy den last deses gantschen volcks op my leght?

16 Siet Genes. 6. op vers 8. alsoo ond. vers 15.

12

Hebb’ ick dan al dit volck ontfangen? hebb’ ick het ¹⁷ gebaert? dat ghy soudt tot my seggen; Draeght het in uwen schoot, gelijck als een voedstervader den zoogelingh draeght, tot dat lant, het welcke ghy haren vaderen gesworen hebt?

17 Of, gegenereert?

13

Van waer soude ick het vleesch hebben, om allen desen volcke te geven? want sy weenen tegen my, seggende, Geeft ons vleesch dat wy eten:

14

Ick alleen en kan ¹⁸ al dit volck niet dragen: want het is my te swaer.

18 D. alle den last deses volcks. Siet vers 11.

15

Ende indien ghy alsoo aen my doet, ¹⁹ doot my doch slechs, indien ick genade in uwen oogen gevonden hebbe: ende en laet my mijn ²⁰ ongeluck niet aensien.

19 Hebr. doot my doch doodende, D. laet my maer met den eersten sterven, op dat ick van desen last ontslagen zy.

20 Hebr. mijn quaet, D. mijn verdriet, ende qualick varen. Vergel. Gen. c. 19. de aenteeck. op vers 19.

16

Ende de HEERE seyde tot Mose: Versamelt my seventigh mannen uyt ²¹ den Oudtsten Israëls, dewelcke ghy weet ²² datse de Oudtste des volcks, ende des selven ²³ Amptlieden zijn: ende ghy sultse ²⁴ brengen voor de Tente der t’samenkomste, ende sy sullen sich daer by u stellen.

21 Siet van dese Exod. c. 3. op vers 16. ende Levit. c. 4. op vers 15.

22 D. die in hare beroepinge niet alleen den naem maer oock de daet hebben.

23 Verstaet Officieren, ende Bevelhebberen. Vergl. Exo. c. 5. vers 6. Deut. 16. vers 18.

24 Hebr. nemen, D. genomen, ofte, uytgekoren hebbende, brengen.

17

Soo sal ick ²⁵ af komen, ende met u aldaer spreken, ende ²⁶ van den Geest die op u is, sal ick afsonderen, ende op hen leggen: ende sy sullen met u den last deses volcks dragen, op dat ghy [dien] alleen niet en draeght.

25 Menschelicker wijse van Godt gesproken. siet Gen. 11. vers 5. ende 35.13. met de aent. alsoo ond. vers 25. ende 12. vers 5.

26 D. van deselve gaven des Geestes, ende dat sonder verkortinge van de gaven Mosis. ’t Woort Geest wort dickwils voor de gaven des Geestes gebruyckt, als ond. c. 27. vers 18. Psal. 51.14. Ioël 2. vers 28. Ioan. c. 7. vers 39. etc.

18

Ende tot het volck sult ghy seggen, ²⁷ Heyliget u tegen morgen, ende ghy sult vleesch eten; want ghy hebt voor de ooren des HEEREN geweent, seggende, Wie sal ons vleesch te eten geven? want het ²⁸ gingh ons wel in Egypten: daerom sal de HEERE u vleesch geven, ende ghy sult eten.

27 Siet Levit. 11. op vers 44.

28 Hebr. ons was wel, ofte, goet.

19

Ghy en sult niet eenen dagh, nochte twee dagen eten, nochte vijf dagen, nochte tien dagen, nochte twintigh dagen:

20

Tot eene ²⁹ geheele maent toe, tot dat het uyt uwen neuse uyt gae, ende u tot eene walginge zy: overmits ghy den HEERE, die in ’t midden van u is, verworpen hebbet, ende hebbet voor sijn aengesicht geweent, seggende, ^f Waerom ³⁰ nu zijn wy uyt Egypten getogen?

29 Hebr. maent der dagen, D. eene volle maent, hebbende alle hare dagen. Siet Genes. 29. op vers 14. ende alsoo in het volgende vers.

f Num. 21.5.

30 And. dus, ofte, herwaerts.

21

Ende Mose seyde; ³¹ Ses hondert duysent te voete is dit volck, in wiens midden ick ben: ende ghy hebt geseyt; Ick sal hen vleesch geven, ende sy sullen ³² een geheele maent eten.

31 Bov. 1.46. worden by dit getal noch gevoeght drie duysent vijf hondert, ende vijftigh. Waer uyt het schijnt, dat van die tellinge af, het getal nu vermindert was, ofte, dattet Mosi hier genoegh is geweest, het effen getal voor het oneffen te gebruycken: gelijck men het selve oock vindt Exod. 12.37. Vergel. Genes. 15.13. ende siet de aenteeckeninge.

32 Hebr. een maent der dagen.

[fol. 64v\Eldad. Medad. Quackelen.Mirjam.]

22

^g Sullen dan voor hen schapen ende runderen geslacht worden, dat voor hen ³³ genoegh zy? sullen alle de visschen der zee voor hen versamelt worden, dat voor hen genoegh zy?

g Ioan. 6.7.

33 Hebr. op dat het voor hen vinde, T.w. vleesch daer mede het verzadight worde. Het Hebr. woort beteeckent eygentlick vinden: maer voor genoegh zijn wort het hier genomen: als oock Ios. 17. vers 16. Iudic. 21.14.

23

Doch de HEERE seyde tot Mose: ^h Soude dan des HEEREN ³⁴ hant verkort zijn? Ghy sult nu sien, of mijn woort u wedervaren sal, ofte niet.

h Iesai. 50.2. ende 59.1.

34 D. sijn vermogen te kleyne, dat hy niet en soude konnen volbrengen het gene hy gesproken heeft?

24

Ende Mose gingh uyt, ende sprack de woorden des HEEREN tot den volcke: ende ³⁵ versamelde seventigh mannen uyt den Oudtsten des volcks, ende steldese rontom de ³⁶ Tente.

35 Gelijck Godt bevolen hadde, bov. vers 16. hoewel twee der selver achter bleven, ond. vers 26.

36 T.w. der t’samenkomste. siet bov. vers 16.

25

Doe quam de HEERE af ³⁷ in de wolcke, ende sprack tot hem, ende afsonderende van den ³⁸ Geest die op hem was, leyde [hem] op de seventigh mannen, die Oudtste: ende ’t geschiedde als de Geest op hen rustede, dat ³⁹ sy propheteerden, maer ⁴⁰ daer na niet meer.

37 T.w. die den Tabernakel bedeckte, Exo. 40.38. And. in een wolcke. Dese was een teecken van Godes Majesteyt, ende tegenwoordige verschijninge. Alsoo ond. 12.5.

38 Siet boven op vers 17.

39 Dit woort beteeckent hier door de ingevinge des Heyligen Geestes, de groote deughden, ende daden Godes uyt spreken ende verkondigen. siet dit woort in sulcken sin 1.Sam. vers 10. versen 5, 6. Ioël c. 2. vers 28. Act. 2. vers 17.

40 T.w. en propheteerden sy niet meer, zijnde dit sichtbaer teecken voor eens genoegh, om in den dienst daer toe sy beroepen waren, in hen selven versekert, ende voor den volcke bevestight te worden: gelijck oock daer na aen Saul geschiet is, 1.Sam. cap. 10. versen 6, 10, 13. Andere, ende en hielden niet op, T.w. te propheteeren, D. van dien dagh aen en begaf hen de geest der Prophetie niet.

26

Maer twee mannen waren in het leger over gebleven; des eenen naem was Eldad, ende des anderen naem Medad; ende die Geest rustede op hen; (want sy waren onder de ⁴¹ aengeschrevene, hoewelse tot de Tente niet uyt gegaen en waren) ende sy propheteerden in het leger.

41 D. uyt het getal der seventige, die Mose tot hem t’samen geroepen hadde: Als te sien is boven versen 24, 25.

27

Doe liep een jongen henen, ende boodschapte Mose, ende seyde: Eldad ende Medad propheteeren in het leger.

28

Ende Iosua de sone Nuns de dienaer van Mose, een ⁴² van sijne uytgelesene jongelingen antwoordde, ende seyde; Mijn heere Mose, verbietse.

42 And. van sijner jeught op.

29

Doch Mose seyde tot hem; ⁴³ Zijt ghy voor my yverende? ⁴⁴ och of alle het volck des HEEREN Propheten waren, dat de HEERE sijnen Geest over hen gave!

43 D. zijt ghy met nijdigheyt bevangen, ofte misgunt ghy yemant, dat hy de gaven des Heyligen Geestes heeft gelijck als ick? Vergelijckt hier mede de jalousie der discipelen Ioannis des Doopers, Ioan. 3.26.

44 Hebr. wie sal geven? eene maniere van wenschen by den Hebreen. Siet van deselve Deut. 5. op vers 29.

30

Daer na versamelde sich Mose tot het leger, hy, en de Oudtste Israëls.

31

Doe ⁱ voer een wint uyt van den HEERE, ende raepte Quackelen van der zee: ende stroydese by het leger, ontrent eene dagh reyse herwaert, ende ontrent eene dagh reyse derwaert, rontom het leger: ende waren ontrent twee ellen boven de aerde.

i Exod. 16.13. Psalm 78.26.

32

Doe maeckte sich het volck op, dien selven geheelen dagh, ende die gantsche nacht, ende den gantschen anderen dagh, ende versamelden de Quackelen, die minst hadde, hadde tien ⁴⁵ Homers versamelt: ende sy ⁴⁶ spreyddense voor hen van malkanderen rontom het leger.

45 Van het woort Homer beteeckenende eene mate, siet Levit. c. 27. op vers 16. Anders, hoopen.

46 Hebr. spreydende spreyddense.

33

^k Dat vleesch was noch tusschen hare tanden, ⁴⁷ eer het gekauwt was, soo ontstack de toorn des HEEREN tegen het volck, ende de HEERE sloegh het volck met eene seer groote plage.

k Psalm 78. versen 30, 31.

47 Uyt het voorgaende 20 versken wort afgenomen, dat dit geschiet is ten eynde van een maent. Soo lange hebben sy haren lust geboet met vleesch te eten.

34

Daerom hiet men den naem der selver plaetse ⁴⁸ Kibroth Taava, want daer begroevense het volck dat belust was geweest.

48 D. Lustgraven. Een legerplaetse soo genaemt, om dat daer begraven waren de gene, die de walge hadden gehadt van het Man, ende hare lusten met vleesch verzadight hadden: het welck de HEERE hen wel gegeven hadde, maer in sijnen toorn.

35

Van Kibroth Taava verreysde het volck na ⁴⁹ Hazeroth: ende sy ⁵⁰ bleven in Hazeroth.

49 Eene andere legerplaetse der Israëliten, in de woestijne. Siet van dese oock Numer. 33.17. ende Deut. cap. 1. vers 1.

50 Hebr. sy waren.