Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiij. Capittel.

Wetten van de Vyerdagen, ende Hooghtijden, vers 1, etc. van den Sabbath, 3. van het Paesschen-feest, 4, 5. met de ceremonien daer in te onderhouden, 9. Van het Pinckster-feest, 15. Van het feest der Trompetten, 24. Van het feest der Versoeninge, 27. Van het feest der Loofhutten, 33.

1

DAer na sprack de HEERE tot Mose, seggende:

2

Spreeckt tot de kinderen Israëls, ende seght tot hen; De gesette Hooghtijden des HEEREN, dewelcke ¹ ghylieden uytroepen sult, sullen ² heylige t’samenroepingen zijn: dese zijn mijne gesette Hooghtijden.

1 Namelick, door de Priesteren. Siet Num. 10.8, 9, etc.

2 Hebr. t’samenroepingen der heyligheyt. Soo worden de Kerckelicke by een komsten genoemt, om datse door eenigh middel van stemme, ofte ander geluyt, tot de plaetse der versamelinge by een geroepen waren, om den heyligen Godesdienst te plegen. Alsoo in ’t volgende.

3

^a Ses dagen sal men ³ het werck doen, maer op den sevenden dagh is de Sabbath der ruste, eene heylige t’samenroepinge, geen werck en sult ghy doen: het is des HEEREN Sabbath, in alle uwe wooningen.

a Exod. 20.9. ende 23.12. Deuter. 5.13. Luce 13.14.

3 Verstaet het dagelicksche ende dienstelicke werck, dienende tot de versorginge deses tijdelicken levens.

4

Dese zijn de gesette Hooghtijden des HEEREN, de heylige t’samenroepingen: dewelcke ghy uytroepen sult op haren gesetten tijt.

5

^b In de eerste ⁴ maent, op den veertienden der maent, ⁵ tusschen twee avonden is des HEEREN ⁶ Paesschen.

b Exod. 12.18. ende 23.15. Num. 28.16. Deuter. 16.1.

4 Genaemt Nisan ende Abib, beginnende met de gelijckheyt der dagen ende der nachten in de Lente, ende meest over een komende met onse Meerte. Siet Exod. 13. op het vers 4. en Num. cap. 9. op vers 1.

5 Siet van dese maniere van spreken Exod. 12. op vers 6.

6 Hebr. Pesach, Dat is, overschrit, ofte voorbygangh. Alsoo wort het feest genoemt door eene sacramentale maniere van spreken, daer het maer een gedenck-teecken van den voorbygangh des Engels en was. Vergelijckt hier mede Exod. 12.11. ende Genes. 17.10. met de aent. daer op.

6

Ende op den vijftienden dagh derselver maent is het feest van de ongesuerde [brooden] des HEEREN: seven dagen sult ghy ongesuerde [brooden] eten.

7

Op den ⁷ eersten dagh sult ghy eene heylige t’samenroepinge hebben: geen ⁸ dienstwerck en sult ghy doen:

7 D. op desen dagh, ende op den sevenden, gelijck volght vers 8. sal men hem in Godesdienstige wercken oeffenen, ende hem onthouden van den dagelickschen arbeyt.

8 Dat u van den Godesdienst, dien ghy schuldigh zijt te plegen, soude mogen af trecken, ende u vermoeijen.

8

Maer ghy sult seven dagen ⁹ vyer-offer den HEERE offeren: op den sevenden dagh sal eene heylige t’samenroepinge wesen, geen dienstwerck en sult ghy doen.

9 Siet boven 1. op het vers 9.

9

Ende de HEERE sprack tot Mose, seggende:

10

Spreeckt tot de kinderen Israëls, ende seght tot hen: Als ghy in het lant sult gekomen zijn, het welcke ick u geven sal, ende ghy sijnen oogst sult in-oogsten, dan sult ghy een ¹⁰ garve van de eerstelingen uwes oogsts tot den Priester brengen.

10 Het Hebr. woort beteeckent het tiende deel van een Epha, Exod. 16.36. Hierom schijnt een schoof oock soo genoemt te zijn, om dat men een tiende deel van een Epha uyt eenen schoof konde dorschen.

11

Ende hy sal die garve voor het aengesicht des HEEREN bewegen, ¹¹ op dattet voor u aengenaem zy: ¹² des anderen daeghs na den Sabbath sal de Priester die bewegen.

11 Hebr. tot uwe aengenaemheyt, ofte, welgevalligheyt.

12 D. op den sestienden dagh der maent, den tweeden na den Paeschdagh, ende den tweeden der ongesuerde brooden.

12

Ghy sult oock op den dagh als ghy die garve bewegen sult, bereyden een volkomen lam, dat ¹³ eenjarigh is, ten brand-offer den HEERE;

13 Hebr. een soon sijns jaers, D. dat een jaer oudt is. Alsoo Num. 7.17, 21, 33, etc.

13

Ende sijn spijs-offer twee tienden meelbloeme met olie gemenght ten vyer-offer, den HEERE ten ¹⁴ lieflicken reucke: ende sijn ¹⁵ dranck-offer van wijn, het vierde deel van een ¹⁶ Hin.

14 Siet Gen. 8. op vers 21.

15 Verst. de offerhanden, in dewelcke vochtige dingen, als wijn, ende olie geoffert werden. Alsoo ond. versen 18, 37. siet Gen. 35. op vers 14. ende vergel. Exod. 29.40.

16 Siet van dese mate bov. 19. op vers 36.

14

Ende ghy en sult ¹⁷ geen broot, nochte geroost koorn, nochte groene aren eten, tot op dien selven dagh, dat ghy de offerhande uwes Godts sult gebracht hebben: het is eene eeuwige insettinge voor uwe geslachten, in alle uwe wooningen.

17 De sin is, Datse gantsch niet van de nieuwe vruchten smaken, nochte nutten en mochten, dan als sy de eerstelingen daer van Gode souden geoffert hebben: ’t welcke geschieden moeste op den dagh te voren gemelt, vers 11.

15

^c Daer na sult ghy u tellen van ’s anderen daeghs na den Sabbath, van den dagh dat ghy de garve des ¹⁸ beweegh-offers sult gebracht hebben: het sullen seven volkomene ¹⁹ Sabbathen zijn.

c Deut. 16.9.

18 Siet van ’t beweegh-offer bov. 7. op vers 30.

19 Of, weken.

16

Tot ’s anderen daeghs na den seven-[kolom]den Sabbath sult ghy vijftigh dagen tellen: dan sult ghy een ²⁰ nieuw spijs-offer den HEERE offeren.

20 Vergel. Num. 28. vers 26. ende verstaet dit van het offer, dat van nieuw koorn, ofte vruchten moeste komen, ende te onderscheyden is van de vrywillige spijs-offeren; van welcke te sien is bov. 2.12.

17

Ghylieden sult uyt uwe wooningen twee beweegh-brooden brengen, sy sullen van twee ²¹ tienden meelbloeme zijn, ²² gedeessemt sullense gebacken worden: het zijn de ²³ eerstelingen den HEERE.

21 T.w. van een Epha, ende siet van dese mate breeder Exod. 16. op vers 36. ende bov. cap. 5. op vers 11.

22 Dit was geoorloft in dese offerhanden der eerster vruchten, maer niet in de vrywillige spijs offeren, bov. 2. vers 11.

23 Vergel. bov. 2.12.

18

Ghy sult oock met het broot seven volkomene ²⁴ eenjarige lammeren, ende eenen varre, ²⁵ het jongh eenes runts, ende twee rammen offeren: sy sullen den HEERE een brand-offer zijn, met haer spijs-offer, ende hare dranck-offeren, een vyer-offer, [ten] lieflicken reucke den HEERE.

24 Hebr. sonen eens jaers. Alsoo in het volgende vers.

25 Hebr. de soon eens runts, D. een jongh runt.

19

Oock sult ghy eenen geytenbock ten sond-offer, ende twee eenjarige lammeren ten danck-offer bereyden.

20

Dan sal de Priester deselve ²⁶ met het broot der eerstelingen [ten] beweegh-offer, voor ’t aengesicht des HEEREN, met de twee lammeren bewegen: sy sullen den HEERE een heyligh dingh zijn, voor den Priester.

26 Ofte, na het broot der eerstelingen, na het welcke hy beyde de lammeren bewegen sal.

21

Ende ²⁷ ghy sult op dien selven dagh uytroepen, [dat] ghy eene heylige t’samenroepinge sult hebben; geen dienstwerck en sult ghy doen: ’t is eene eeuwige insettinge in alle uwe wooningen voor uwe geslachten.

27 T.w. ghy Priesteren.

22

^d Als ghy nu den oogst uwes lants sult in-oogsten, ghy en sult in u in-oogsten den ²⁸ hoeck des velts niet gantschelick ²⁹ af maeijen, ende ³⁰ de opsamelinge uwes oogsts niet opsamelen: voor den armen ende voor den vreemdelingh sult ghyse laten: Ick ben de HEERE uwe Godt.

d Boven 19.9. Deut. 24.19.

28 D. de aren, die aen de hoecken des lants, ofte de kanten des ackers wat bezijden af staen, ende plegen in ’t af snijden vergeten, ofte na gelaten te worden.

29 Hebr. voleynden, D. niet gantsch af snijden, ende opsamelen.

30 D. dat over blijft, om daer na opgesamelt te worden.

23

Ende de HEERE sprack tot Mose, seggende:

24

Spreeckt tot de kinderen Israëls, seggende; ^e In de ³¹ sevende maent, op den eersten der maent, sult ghy eene ruste hebben, eene ³² gedachtenisse des geklancks, eene heylige t’samenroepinge.

e Num. 29.1.

31 Genaemt Ethanim, 1.Reg. 8.2. ende beginnende in onsen September, als de sonne in Libra gaet, ende den dagh ende nacht gelijck maeckt.

32 Of, een gedenckfeest des geklancks, ofte, als eenige, een geklanck ter gedachtenisse, ’t welcke geschiedde door de Priesters, met het blasen van een trompette, I. Om het volck te waerschouwen, dat nu het Politijcke jaer in gingh, na het welcke men alle burgerlicke contracten, ende handelingen moeste bereyden, ende reeckenen. II. Om het volck te vermanen, dat sy Godt souden dancken voor de weldaden, die sy het geheele jaer genooten hadden. III. Dat sy met erkentenisse ende leetwesen harer sonden hen souden bereyden tegen den dagh der versoeninge; welcke was de tiende dagh der selver maent. siet ond. vers 27.

25

Geen dienstwerck en sult ghy doen: maer ghy sult den HEERE vyer-offer offeren.

26

Voorder sprack de HEERE tot Mose, seggende:

27

^{33 f} Doch op den tienden deser sevender maent sal de ³⁴ versoendagh zijn, eene heylige t’samenroepinge sult ghy hebben, dan sult ghy ³⁵ uwe zielen verootmoedigen; ende sult den HEERE een vyer-offer offeren.

33 Ofte, immers.

f Bov. 16.29, 31. Num. 29.7.

34 Verst. een feest by den Israëliten, in het welcke sy hen versoenden met den Heere over hare sonden, hen vernederende door vasten, ende bidden.

35 Siet boven 16. op vers 29.

28

Ende op dien selven dagh en sult ghy geen werck doen: want het is de versoendagh, om over u versoeninge te doen voor het aengesicht des HEEREN uwes Godts.

29

Want ³⁶ alle ziele, dewelcke op dien selven dagh niet en sal verootmoedight zijn geweest, die sal ³⁷ uytgeroeyt worden uyt hare volcken.

36 D. alle mensche. Verstaet niet alleen de Israëliten, maer oock de Israëlijt-genooten, die hen uyt andere natien tot de Israëlitische gemeynte souden begeven hebben. alsoo in’t volgende vers.

37 Siet Genes. cap. 17. op vers 14.

30

Oock alle ziele, die eenigh werck op dien selven dagh gedaen sal hebben; die selve ziele sal ick uyt het midden hares volcks verderven.

31

Ghy en sult geen werck doen: ’t is eene eeuwige insettinge voor uwe geslachten, in alle uwe wooningen.

32

Het sal u een Sabbath der ruste zijn, dan sult ghy uwe zielen verootmoedigen: op den negenden der maent ³⁸ in den avont, ³⁹ van den avont tot den avont sult ghy uwen Sabbath rusten.

38 N. als de negende dagh was voor by gegaen, ende den avont gekomen, welcke ’t begin des tienden daeghs was: gelijck in de scheppinge den avont voor den morgen gingh. Ende dese maniere van den dagh te reeckenen, hebben de Ioden gevolght. Vergel. Gen. 1.5.

39 D. van den nedergangh der sonne, tot den volgenden nedergangh der sonne.

33

Ende de HEERE sprack tot Mose, seggende:

34

Spreeckt tot de kinderen Israëls,

[fol. 55r\Godtslasteringe gestraft.]

seggende; ^g Op den vijftienden dagh deser sevender maent, sal het feest der ⁴⁰ Loofhutten seven dagen den HEERE zijn.

g Exod. 23.16. Num. 29.12. Deuter. 16.15.

40 Welcke gemaeckt waren niet van berderen, vellen, wollen, ofte linnentuygh; maer van tacken van groene boomen, gelijck hier na vers 40. verklaert wort. Hier van is te sien een exempel Neh. 8.16.

35

Op den eersten dagh sal eene heylige t’samenroepinge zijn: geen dienstwerck en sult ghy doen.

36

Seven dagen sult ghy den HEERE vyer-offer offeren: ^h op den achtsten dagh sult ghy eene heylige t’samenroepinge hebben, ende sult den HEERE vyer-offer offeren, het is een ⁴¹ verbodtsdagh, ghy en sult geen dienstwerck doen.

h Ioan. 7.37.

41 Hebr. verbodt, of, ophoudinge: Om dat op dien dagh verboden was eenigh dienstwerck te doen, ende de gemeente op gehouden wert, om by een te blijven tot verrichtinge des publijcken Godtsdiensts. Siet oock Num. 29.35. Deut. cap. 16. vers 8. 2.Reg. 10.20. Neh. cap. 8. vers 18. Ioël 1. vers 14. Amos 5.21. And. solemneele vergaderinge, vyerdagh, of, by een komste. Anders, sluytdagh. D. den laetsten ende voornaemsten dagh, waer mede het feest besloten wiert. Siet Deut. cap. 16. vers 8. Ioan. 7.37.

37

Dit zijn de gesette Hooghtijden des HEEREN, dewelcke ghy sult uytroepen, [tot] heylige t’samenroepingen: om den HEERE vyer-offer, brand-offer, ende spijs-offer, slacht-offer, ende dranck-offeren, elck dagelicks op sijnen dagh te offeren.

38

Behalven de Sabbathen des HEEREN, ende behalven uwe gaven, ende behalven alle uwe geloften, ende behalven alle uwe vrywillige offeren, dewelcke ghy den HEERE geven sult.

39

Doch op den vijftienden dagh der sevender maent, als ghy het inkomen des lants sult ingegadert hebben, sult ghy des HEEREN feest seven dagen vyeren: op den eersten dagh salder ruste zijn, ende op den achtsten dagh salder ruste zijn.

40

Ende op den eersten dagh sult ghy u nemen ⁴² tacken van ⁴³ schoon geboomte, ⁴⁴ palmtacken, ende meijen van dichte boomen, met ⁴⁵ beeckwilgen: ende sult voor het aengesichte des HEEREN uwes Godts seven dagen vrolick zijn.

42 Hoewel het Hebreeusch woort gemeenlick vruchten beteeckent, soo wort het evenwel oock 2.Reg. 19.30. genomen voor al ’t gene dat uyt de wortel, ofte stammen schiet, ende wast. Ende dat hier de tacken verstaen worden, is genoegh af te nemen uyt het gene dat hier aen volght, ende uyt Neh. 8.16. alwaer noch meer specien van tacken genoemt worden. Ende uyt dese maeckten sy hare Loofhutten.

43 Als, olijfboomen, myrtenboomen, palmboomen. Siet Nehem. 8.16.

44 Hebr. handen van palmen.

45 Met welcke men die voorgemelde tacken aen malkanderen bondt, soo sommige meynen.

41

Ende ghy sult dat feest den HEERE seven dagen in den jare vyeren: het is eene eeuwige insettinge voor uwe geslachten; in de sevende maent sult ghy dat vyeren.

42

Seven dagen sult ghy in de loofhutten woonen: alle inboorlingen in Israël sullen in loofhutten woonen:

43

Op dat uwe geslachten weten, dat ick de kinderen Israëls in ⁴⁶ loofhutten hebbe doen woonen, als ick haer uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe: Ick ben de HEERE uwe Godt.

46 T.w. de veertigh jaren die sy in de woestijne wandelden: D. ick hebse wonderbaerlick onderhouden, sonder huysen te hebben ter wooninge, ende sonder vruchten der aerde ter voedinge.

44

Alsoo heeft Mose, de gesette Hooghtijden des HEEREN tot de kinderen Israëls uyt gesproken.