Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xviij. Capittel.

Wetten ordineerende den Israëliten, niet te leven na de gewoonten, ofte zeden der Egyptenaren, ende Canaaniten, vers 1, etc. maer na de insettinge Godts, 4. Te schouwen de bloetschandige byslapingen, ende houwelicken, 6. De byslapinge met eene maenstondige vrouwe, 19. ende overspel, 20. sijne kinderen den Molech niet op te offeren, 21. Te verfoeijen alle onnatuerlicke byslapinge, 22. Met de redenen dienende tot bevestinge deser wetten, 24.

1

VOorder sprack de HEERE tot Mose, seggende:

2

Spreeckt tot de kinderen Israëls, ende seght tot hen: Ick ben ¹ de HEERE uwe Godt.

1 T.w. dien ghy als uwen eenigen Godt, ende Heylant gehoorsamen moet, ende die de gehoorsame beloonen, ende de ongehoorsame kan, ende wil straffen.

3

Ghy en sult niet doen na de wercken des Egyptischen lants, daer in ghy gewoont hebt: nochte na de wercken des lants Canaan, daer henen ick u brenge, en sult ghy niet doen, ende en sult in hare ² insettingen niet wandelen.

2 Soo worden genoemt de afgrijselicke gewoonten, die door toelatinge, ende het gemeyne gebruyck onder de gemelde volckeren soo de overhant genomen hadden, datse voor gestelde wetten gehouwden wierden. Vergel. onder het vers 30. ende cap. 20. vers 23.

4

Mijne rechten sult ghy doen, ende mijne insettingen sult ghy houden, om in die te wandelen: Ick ben de HEERE uwe Godt.

5

Ia mijne insettingen, ende mijne rechten sult ghy houden; ^a Welck ³ mensche deselve sal doen, die sal door deselve leven: Ick ben de HEERE.

a Ezech. 20.11, 13. Rom. 10.5. Galat. 3.12.

3 Dese spreucke leert drie dingen: I. de volmaecktheyt van de leere der wet. II. de gerechtigheyt der wercken. III. den loon die sulcke gerechtigheyt van Godt toegeseyt is, maer dewijle de verdorven mensche, die in hem niet en heeft, soo is de loon uyt enckele genade, om de versoeninge Christi, door het geloove aengenomen, Iesa. 53. vers 11. Rom. cap. 3. versen 20, 21, 22, 23, etc. Vergel. Deut. 6. de aent. op het vers 25.

6

⁴ Niemant en sal tot eenige ⁵ nabestaende sijnes vleesches naderen, om de ⁶ schaemte te ontdecken: Ick ben de HEERE.

4 Hebr. man, man en sal niet, etc. D. geen man. Want alle dese geboden spreken eygentlick tot de manspersoonen, doch alsoo dat by nootwendigh gevolgh het vrouwlick geslacht daer onder mede begrepen is.

5 Het Hebr. woort is wel gemeen den man ende de vrouwe, maer wort hier eygentlick van de vrouwe genomen, ende verstreckt hem tot de graden, ofte trappen der maeghschap, ende swagerschap, die hier uyt gedruckt staen, ende uyt deselve door gelijckformigheyt des bestaensels besloten konnen worden.

6 Hebr. naecktheyt, ende soo in het volgende. ’t Is eene eerbare maniere van spreken, beteeckenende soo veel, als dat de Schrift anders noemt, yemant bekennen. Siet Genes. 4. op het vers 1. Eene gelijcke maniere van spreken is, den zoom der kleedinge ontdecken, Deuter. 22.30. ende 27.20.

7

Ghy en sult de schaemte uwes vaders, ⁷ ende uwer moeder schaemte niet ontdecken: ⁸ sy is uwe moeder, ghy en sult hare schaemte niet ontdecken.

7 Het woordeken ende, dient hier tot uytlegginge, als of men seyde: te weten, want vaders schaemte ende moeders schaemte worden hier voor een genomen. Siet oock versen 8, 16.

8 D. ghy zijt uyt haer geboren: ende verstaet, by gevolgh, het selve van den vader, die de schaemte sijner dochter niet en mach ontdecken, om dat hy haer vader, ende sy van hem geboren is.

8

^b Ghy en sult de schaemte ⁹ der huysvrouwe uwes vaders niet ontdecken: het is de schaemte ¹⁰ uwes vaders.

b Ond. 20.11. 1.Cor. 5.1.

9 D. uwer stiefmoeder: alsoo oock uwes stiefvaders. Want onder een exempel moeten de gelijcke trappen begrepen worden.

10 Den welcken het alleen geoorloft is die te ontdecken.

9

De schaemte uwer suster, der dochter uwes ¹¹ vaders, ofte der dochter uwer ¹² moeder, te ¹³ huys geboren, ofte ¹⁴ buyten gebo-[kolom]ren; hare schaemte en sult ghy niet ontdecken.

11 D. uwer halver suster van vaders zijde.

12 Dat is, uwer halver suster van moeders zijde.

13 D. in een wetlick houwelick.

14 D. onwettelick. Andere nemen ’t alsoo: Dat Godt in ’t gemeen verbiet de suster te trouwen, het zy datse zy de dochter uwes vaders, te huys geboren, D. uwe volle suster, het zy datse zy de dochter uvver moeder buyten geboren, Dat is, uwe halve suster van moeders zijde. Gelijck vers 11. verboden wort de trouwe met de halve suster van des vaders zijde.

10

De schaemte der ¹⁵ dochter uwes soons, ofte der dochter uwer dochter, hare schaemte en sult ghy niet ontdecken: want ¹⁶ sy zijn uwe schaemte.

15 Ende alsoo nederwaert in de rechte linie, van alle kinderen uwer kinderen.

16 D. sy zijn door middel uwer kinderen van u voort gekomen, ende geboren.

11

^c De schaemte van de dochter der huysvrouwe uwes vaders, die uwen vader geboren is, (sy is uwe suster) hare schaemte en sult ghy niet ontdecken.

c Onder 20.17.

12

^d Ghy en sult de schaemte van de ¹⁷ suster uwes vaders niet ontdecken: sy is uwes vaders nabestaende.

d Onder 20.19.

17 T.w. die uwe moeije is, van des vaders zijde: gelijck in het volgende vers, van de moeije der moederlicke zijde gesproken wort.

13

Ghy en sult de schaemte van de suster uwer moeder niet ontdecken: want sy is uwer moeder nabestaende.

14

^e Ghy en sult de schaemte van den ¹⁸ broeder uwes vaders niet ontdecken: tot sijne huysvrouwe en sult ghy niet ¹⁹ naderen, sy is ²⁰ uwe moeije.

e Onder 20.20. Ezech. 22.11.

18 D. van de huysvrouwe des broeders uwes vaders: gelijck de volgende woorden mede brengen: welcker schaemte des ooms schaemte genoemt wert, om datse met hem een vleesch is.

19 T.w. om met haer vleeschelicke gemeenschap te hebben. Siet Gen. 20. op vers 4.

20 T.w. behouwde moeije, die een cousijn, ofte neve des overledenen oock niet en mochte trouwen. Hierom was noch meer ongeoorloft het houwelick tusschen den oom, ende sijnes broeders dochter.

15

Ghy ^f en sult de schaemte uwer schoondochter niet ontdecken: ²¹ sy is uwes soons huysvrouwe, ghy en sult hare schaemte niet ontdecken.

f Onder 20.12.

21 In gelijcken was ongeoorloft het houwelick tusschen den schoonsoon ende de behouwde moeder, onder 20.14.

16

^g Ghy en sult de schaemte ²² der huysvrouwe uwes broeders niet ontdecken: het is de schaemte uwes broeders.

g Onder 20.21.

22 Van dese wet wiert doemaels uytgenomen, wanneer de broeder sonder mannelicke erfgenamen na te laten, gestorven was; want dan moeste de naeste broeder, ofte bloetvrient, de weduwe trouwen, om sijnen gestorvenen broeder zaet te verwecken, Deut. 25.5. Matt. cap. 22. vers 24. Uyt dese wet volght nootsakelick, dat een vrouwe met den eenen broeder getrouwt zijnde, niet en mach, na sijn doot, met den anderen broeder trouwen: ende gelijckformelick een man met de eene suster getrouwt zijnde, en mach na hare doot, de ander suster niet trouwen.

17

^h Ghy en sult de schaemte eener vrouwe, ende harer dochter niet ontdecken: ²³ de dochter hares soons, noch de dochter harer dochter en sult ghy niet nemen, om hare schaemte te ontdecken, sy zijn nabestaende, het is een schendelicke daet.

h Onder 20.14.

23 Verstaet de stiefdochter, ende stiefsone, ende de kinderen van deselve voortkomende, van dewelcke de stiefvader, ende de stief-grootvader hen moesten, als van hare eygene kinderen, ende kints kinderen onthouden.

18

²⁴ Ghy en sult oock geene vrouwe tot hare ²⁵ suster nemen: om [haer] te ²⁶ benauwen, mits hare schaemte neffens haer, ²⁷ in haer leven te ontdecken.

24 Dese wet wort van sommigen aldus verstaen, Dat een man niet seffens twee vrouwen in houwelicke mochte hebben. Want hoewel eenige Oudtvaderen dit gedaen hebben, ende Godt het selve te dier tijt gedult heeft, nochtans en was’t soo van den beginne niet geweest, gelijck Christus leert Matth. 19.8. uyt Gen. 2.24. ende is in den Nieuwen Testamente af geschaft. Doch vele verstaen door het woort suster hier, de eygen suster van de vrouwe.

25 Achtervolgende de eerste uytlegginge soude het woort suster hier niet die van deselve natuerlicke ouderen geboren is, maer slechts een andere vrouwe beteeckenen, gelijck het aldus voor het woort andere genomen wort, Exod. 26.3. Ezech. 1.9. ende 3.13. etc.

26 D. schande, spijt, ende quellinge aen te doen: het welcke gemeynlick geschiet, daer meer vrouwen dan eene zijn. Siet 1.Sam. cap. 1. Veel meer daer twee susteren te gelijck zijn, gelijck te sien is in de huysvrouwen Iacobs, Genes. c. 30.

27 Als men dit verstaet van de eygentlicke suster, konnen dese woorden dienen tot vergrootinge van de benauwtheyt die haer van haer eygen suster in haer leven soude wedervaren. Dien volgens en kan geensins daer uyt besloten worden, dat de man na haren doot hare suster soude mogen trouwen. waer van siet op vers 16.

19

Oock ⁱ en sult ghy tot de vrouwe in de ²⁸ afsonderinge harer onreynigheyt niet naderen, om hare schaemte te ontdecken.

i Onder 20.18.

28 D. als sy om haren bloetgangh moet afgesondert worden. Siet boven 12.2. ende 15.24, 25.

20

^{k 29} Ende ghy en sult niet liggen by uwes naesten huysvrouwe ter bezadinge, om met haer onreyn te worden.

k Onder 20.10.

29 Hebr. ende tot de huysvrouwe uwes naesten sult ghy niet geven u by liggen tot zaet, ofte, bezadinge. Alsoo in het volgende meer maels.

21

^l Ende van uwen zade en sult ghy niet geven, om voor den ³⁰ Molech door [’t vyer] te doen gaen: ende den naem uwes Godts en sult ghy ³¹ niet ontheyligen; Ick ben de HEERE.

l Onder 20.2. Deuter. 18.10. 2.Reg 17.17. ende 23.10.

30 Alsoo wort genaemt den afgodt der Ammoniten, die oock anders Milcom geheeten wort, 1.Reg. 11. versen 5, 7. tot wiens Godtsdienstige eere de ouders hare kinderen deden levendigh verbranden, ofte (als sommige schrijven) ten minsten tusschen twee groote vyeren door gaen, om (soose meynden) gesuyvert te worden. ’t Welck te doen Godt hier uytdruckelick verbiet. Siet oock ond. 20.2. Deut. 18.10. 2.Reg. 17.17. ende 23.10.

31 D. niet onteeren, mits te doen dat hy verboden, ende na te laten dat hy geboden heeft. Vergel. ond. 22. vers 2. Alsoo worden geseyt Godes insettingen, ende Sabbath ontheylight te worden, Psalm 89.32. Nehem. 13.17.

22

^m By een manspersoon en sult ghy niet liggen ³² met vrouwelicke byligginge: dat is een grouwel.

m Onder 20.13.

32 D. gelijck men by de vrouwen light. Alsoo onder 20.13.

23

ⁿ Insgelijcks en sult ghy by geen beest liggen, om daer mede onreyn te worden: eene vrouwe oock en sal niet staen voor een beest, om daer mede te doen te hebben; het is ³³ eene grouwelicke vermenginge.

n Onder 20.15, 16.

33 Ofte, eene grouwelicke verstooringe ende verwerringe der order van Godt in de nature in gestelt, ende eene schandelicke confusie der eerbaerheyt.

24

En verontreynight u niet met eenige van dese: want de Heydenen die ick van u aengesicht uyt werpe, zijn met allen desen verontreyniget:

[fol. 52v\Verscheydene-VVetten.]

25

Soo dat het lant onreyn is, ende ick over het selve ³⁴ sijne ongerechtigheyt besoecke: ende ’t lant sijne inwoonderen ³⁵ uytspouwt.

34 Dat is, straffe om sijne ongerechtigheyt, alsoo Iesa. cap. 26. vers 21. Ier. cap. 36. vers 31. Siet Genes. 21. op vers 1.

35 Het Hebr. woordeken beteeckent eygentlick door walginge u over geven, dat de mage niet en kan verdragen: het welcke by gelijckenisse geseyt wort van een lant het welcke met quade inwoonderen beswaert is. Alsoo ond. vers 28. ende 20. vers 22.

26

^o Maer ghy sult mijne insettingen, ende mijne rechten onderhouden, ende van alle die grouwelen niets doen, inboorlingh, nochte vreemdelingh, die in’t midden van u als vreemdelingh verkeert.

o Onder 20.22.

27

Want de lieden deses lants, die voor u geweest zijn, hebben alle dese grouwelen gedaen: ende het lant is onreyn geworden.

28

Dat u dat lant niet uyt en spouwe; als ghy het selve sult verontreyniget hebben: gelijck alst het volck, dat voor u was, uytgespogen heeft.

29

Want al wie eenige van dese grouwelen doen sal; die zielen, diese doen, sullen ³⁶ uyt het midden van haer volck uytgeroeijet worden.

36 Hier uyt (als oock uyt meer andere plaetsen) blijckt klaerlick, dat het Hebreeusch woort, het welck hier gebruyckt wort, oock dickwils eene smadelicke lijf ende dootstraffe begrijpt.

30

Daerom sult ghy mijn ³⁷ bevel onderhouden, dat ghy niet en doet van die ³⁸ grouwelicke insettingen, die voor u zijn gedaen geweest, ende u daer mede niet en verontreyniget: Ick ben de HEERE uwe Godt.

37 Hebr. onderhoudinge, D. dat ick bevolen hebbe te onderhouden. Alsoo oock Genes. cap. 26. vers 5. Elders wort dit woort overgeset wacht, als Num. 3. vers 7, etc. siet aldaer d’aent.

38 Hebr. insettingen der grouwelen. siet bov. op ’t vers 3.