Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xvj. Capittel.

Godt beveelt den Overpriester in het heylighdom te gaen, om eene algemeene versoeninge te doen, vers 1, etc. met een bericht wanneer, ende waer mede hy dat doen sal, 3. ende na wat order in het offeren, ende het bedienen van andere ceremonien, die hier in het lange beschreven worden, 6. Waer by dan komt een voorschrift van den schuldigen plicht des geheelen volcks, 29. met deses Capittels besluyt, 34.

1

ENde de HEERE sprack tot Mose, ^a na dat de ¹ twee sonen Aarons gestorven waren: als sy hen genadert hadden voor het aengesicht des HEEREN, ende gestorven waren.

a Boven 10.1, 2.

1 Namelick, Nadab, ende Abihu, die de Heere, om datse met vreemt vyer voor hem verscheenen, gedoot hadde. Siet bov. 10.1, 2.

2

De HEERE dan seyde tot Mose; Spreeckt tot uwen broeder Aaron, ^b dat hy niet t’aller tijt en gae in het ² Heylige; bin-[kolom]nen den ³ voorhangh, voor het ⁴ versoendecksel, dat op de Arke is, op dat hy niet en sterve; want ick in eene wolcke op het versoendecksel ⁵ verschijne.

b Exod. 30.10. Hebr. 9.7.

2 Hebr. heyligheyt, dat heyligh is, heylige plaetse. Verstaet hier ende onder versen 3, 17, 27. het Heylige der Heyligen, de innerste plaetse des Tabernakels, onderscheyden van het voorste deel, dat gewoonlick het Heylige geheeten wort. Siet Exod. 26.33, 34. Hebr. 9.2, 3.

3 Siet boven 4. op het vers 6.

4 Siet Exod. 25. versen 17, 18, etc.

5 T.w. ordinaerlick, ende op eene sichtbare wijse; het welcke u tot eene heylige vreese, ende eerbiedinge moet verwecken. Vergel. Exod. 3.5. 1.Reg. c. 8. versen 11, 12. ende de aent.

3

Hier mede sal Aaron in dat Heylige gaen; met ⁶ eenen varre, ⁷ eenen jongen runt ten sond-offer, ende eenen ram ten brand-offer.

6 Met het bloet van den geslachten varre, gelijck blijckt ond. uyt het vers 14.

7 Hebr. den soon eens runts.

4

Hy sal den ⁸ heyligen linnen rock aen doen, ende een linnen onderbroeck sal aen sijnen vleesche zijn, ende met eenen linnen gordel sal hy hem gorden, ende met den linnen hoet bedecken: dit zijn ⁹ heylige kleederen, daerom sal hy sijn vleesch met water baden, als hyse sal aendoen.

8 Hebr. den linnen rock der heyligheyt: alsoo oock in ’t volgende deses vers, kleederen der heyligheyt: dat is, heylige kleederen, soo genoemt, om datse tot een heyligh gebruyck behoorden. Alsoo oock Exod. 28.2. in welcken sin oock andere dingen heyligh genoemt worden. Exo. c. 29. vers 31. ende 30. vers 25. onder 22.4. 2.Chron. 5.5.

9 Verstaet by dese, die hier genoemt worden, oock de andre, dewelcke in het lange verhaelt staen, Exod. 28. vers 4, etc. ende vergel. vers 43.

5

Ende van de vergaderinge der kinderen Israëls sal hy nemen twee geytenbocken ten sond-offer: ende eenen ram ten brand-offer.

6

Daer na sal Aaron den varre des sond-offers, die voor hem sal zijn, offeren: ende sal ^c voor sich, ende voor sijn ¹⁰ huys versoeninge doen.

c Hebr. 7.27, 28.

10 D. huysgesin. Siet Gen. 7. op het vers 1.

7

Hy sal oock beyde de bocken nemen: ende hy sal die stellen voor het aengesicht des HEEREN, aen de deure der Tente der t’samenkomste.

8

Ende Aaron sal de loten over die twee bocken ¹¹ werpen: een lot voor den HEERE, ende een lot voor ¹² den wechgaenden bock.

11 Hebr. geven. Te weten, om te vernemen, welcken de Heere wilde geslacht hebben ten sond-offer, ende welck men in de woestijne ofte in het velt soude uyt laten.

12 Hebr. Azazel. Dit woort komende (na het meeste gevoelen) van twee woorden, welcker een beteeckent eene geyte, het andere, wech gaen. Het schijnt soo veel te bedieden als den levendigen bock, die los gelaten wiert, om vvech te gaen, of, de de plaetse, daer henen hy wech gelaten vvort. Siet dit woort oock onder versen 10, 26.

9

Dan sal Aaron den bock, op den welcken het lot voor den HEERE sal gekomen zijn, toe brengen: ende sal hem ten sond-offer maken.

10

Maer den bock op den welcken het lot sal gekomen zijn, om eenen wechgaenden bock te zijn, sal levendigh voor het aengesicht des HEEREN gestelt worden, om ¹³ door hem versoeninge te doen: op dat men hem ¹⁴ als eenen wechgaenden bock na de woestijne uyt late.

13 Ofte, met hem, ofte, op hem.

14 Of, na Azazel, D. tot de plaetse alsoo genaemt.

11

Aaron dan sal den varre des sond-offers, die voor hemselven sal zijn, toe brengen, ende voor hemselven, ende voor sijn huys versoeninge doen: ende sal den varre des sond-offers, die voor hemselven sal zijn, slachten.

12

Hy sal oock een wieroockvat ¹⁵ vol ¹⁶ vyerige kolen nemen van den altaer, van voor het aengesicht des HEEREN, ende sijne ¹⁷ handen vol ¹⁸ reuckwercks van welrieckende specerijen, kleyn gestooten: ende hy sal het binnen den ¹⁹ voorhangh dragen.

15 Hebr. de volheyt des vvieroockvats. alsoo in het volgende, de volheyt der handen, dat is, de handen vol. ende, de volheyt des huys, voor, het huys vol, Num. c. 22. vers 18. Item, de volheyt van een schale, voor een schale vol, Iudic. 6.38.

16 Hebr. kolen des vyers, D. die vyerigh, ontsteecken, ende gloeijende zijn. Alsoo 2.Sam. 22. vers 13. Ezech. 1.13. Rom. 12.20.

17 Hebr. vuysten.

18 Siet de beschrijvinge van dit reuckwerck, Exod. c. 30. versen 34, 35, 38.

19 Siet boven op het vers 2.

13

Ende hy sal dat reuckwerck op het vyer leggen voor het aengesicht des HEEREN: op dat de ²⁰ nevel des reuckwercks het versoendecksel, het welcke is op het getuygenisse, ²¹ bedecke, ende dat hy niet en sterve.

20 Hebr. vvolcke.

21 T.w. op dat alsoo de Priester verhindert worde het teecken der Goddelicker tegenwoordigheyt te sien.

14

^d Ende hy sal van den bloede des varren nemen, ende sal met sijnen vinger ²² op het versoendecksel oostwaert sprengen: ende voor dat versoendecksel sal hy seven mael met sijnen vinger van dat bloet sprengen.

d Boven 4.6. Hebr. 9.25. ende 10.4.

22 Hebr. op het aengesicht des versoendecksels: alsoo in ’t volgende van dit vers. Dese besprenginge geschiedde maer een mael; Doch de andere, die op de plaetse voor het versoendecksel gedaen wert, geschiedde seven mael. Siet bov. 4.6.

15

Daer na sal hy den bock des sond-offers, die voor ’t volck sal zijn, slachten, ende sal sijn bloet tot binnen in den voorhangh dragen: ende sal met sijn bloet doen, gelijck als hy met het bloet des varren gedaen heeft, ende sal dat sprengen, op het versoendecksel, ende voor het versoendecksel.

16

Soo sal hy voor ²³ het Heylige van wegen de onreynigheden der kinderen Israëls, ende van wegen hare overtredingen na alle hare sonden versoeninge doen: ende

23 Wat het zy, eenige plaetse te versoenen, wort hier, ende in ’t volgende 19. vers aengewesen; namelick, die van de ceremoniale, ende morale onreynigheden, die daer aen, ofte daer in mochten zijn, ofte begaen zijn, door offerhanden reyn te maken, ende te ontsondigen. Vergel. boven cap. 8. vers 15. ende 14.49, 52, 53. ende hier onder versen 19, 20.

[fol. 51v\Versoeninge. Offer-plaetse.]

alsoo sal hy doen aen de Tente der t’samenkomste, welcke met hen ²⁴ woont in het midden harer onreynigheden.

24 D. is; ende blijft in’t midden van hen, die vele onreynigheden hebben.

17

Ende geen mensche en sal in de Tente der t’samenkomste zijn, als ²⁵ hy sal in gaen, om in ²⁶ het Heylige versoeninge te doen, tot dat hy sal uyt komen: alsoo sal hy versoeninge doen voor hemselven, ende voor sijn huys, ende voor de geheele gemeynte Israëls.

25 T.w. de Hoogepriester.

26 Het Heylige der Heyligen, als boven vers 2.

18

Daer na sal hy tot den ²⁷ altaer, die voor het aengesicht des HEEREN is, ²⁸ uyt komen, ende versoeninge voor den selven doen: ende hy sal van het bloet des varren, ende van het bloet des bocks nemen, ende ²⁹ doen het rontom op de hoornen des altaers.

27 Verstaet den altaer des brand-offers, dewelcke voor het aengesicht des Heeren wort geseyt te zijn, om de reden boven gemelt, cap. 1. op het vers 3.

28 T.w. uyt het eerste ofte voorste deel des Tabernakels, gelijck dit af te nemen is uyt het naestvoorgaende versken, alwaer gesproken wort van des Priesters uytkomste uyt het innerste deel des Tabernakels.

29 Hebr. sal geven.

19

Ende hy sal daer op van dat bloet met sijnen vinger seven mael sprengen: ende hy sal ³⁰ dien reynigen, ende heyligen van de onreynigheden der kinderen Israëls.

30 Siet boven op het vers 16. ende ond. vers 20.

20

Als hy nu sal ge-eyndight hebben van het Heylige, ende de Tente der t’samenkomste, ende den Altaer te versoenen: soo sal hy dien levendigen bock ³¹ toe brengen.

31 And. offeren.

21

Ende Aaron sal beyde sijne handen op het hooft des levendigen bocks ³² leggen, ende sal daer op alle de ongerechtigheden der kinderen Israëls, ende alle hare overtredingen, na alle hare sonden, belijden: ende hy sal die op het hooft des bocks leggen, ende sal [hem] door de hant eens mans ³³, die voor handen is, na de woestijne uyt laten.

32 Hebr. steunen. siet bov. 1. op ’t vers 4.

33 Hebr. eens getijdigen, D. sekeren, bequamen mans, die by de hant is, ofte den tijt heeft, ofte gewent is, daer toe gebruyckt te worden.

22

Alsoo sal die bock op hem alle hare ongerechtigheden in een ³⁴ afgesondert lant wech dragen: ende ³⁵ hy sal dien bock in de woestijne uyt laten.

34 Hebr. Lant der afsonderinge, Dat is, dat onbewoont is, ende van het geselschap, ende de verkeeringe der menschen af gesneden, ende verscheyden is.

35 T.w. die man, die voor handen was.

23

Daer na sal Aaron komen in de Tente der t’samenkomste, ende sal de linnen kleederen uyt doen die hy aengedaen hadde, als hy in het Heylige gingh: ende hy salse daer laten.

24

Ende hy sal sijn vleesch in de ³⁶ heylige plaetse met ³⁷ water baden, ende sijne kleederen aen doen: dan sal hy uyt gaen, ende sijn brand-offer, ende het brand-offer des volcks bereyden, ende voor hem, ende voor het volck versoeninge doen.

36 Siet boven 6. versen 16, 26. ende 10. op het vers 13.

37 Siet boven 6. op het vers 28.

25

Oock sal hy het vet des sond-offers op den ³⁸ altaer aensteken.

38 T.w. den brand-offer altaer. Want op den reuck-altaer was’t verboden soodanige offerhanden te doen, Exod. 30.9.

26

Ende die den bock ³⁹ welcke een wechgaende bock was, sal uyt gelaten hebben, sal sijne kleederen wasschen, ende sijn vleesch met water baden: ende daer na sal hy in het leger komen.

39 Siet boven op het vers 8.

27

Maer ^e den varre des sond-offers, ende den bock des sond-offers, welcker bloet in gebracht is, om versoeninge te doen ⁴⁰ in het Heylige, sal men tot buyten den leger uytvoeren: doch hare vellen, haer vleesch, ende haer mist, sullense met vyer verbranden.

e Boven 6.30. Hebr. 13.11.

40 Siet boven op het vers 2.

28

Die nu de selve verbrant, sal sijne kleederen wasschen, ende sijn vleesch met water baden: ende daer na sal hy in ’t leger komen.

29

Ende [dit] sal voor u tot een ⁴¹ eeuwige insettinge zijn: ^f Ghy sult in de ⁴² sevende maent, op den tienden der maent ⁴³ uwe zielen ⁴⁴ verootmoedigen, ende geen werck doen, inboorlingh, noch vreemdelingh, die in het midden van u als vreemdelingh verkeert.

41 Hebr. insettinge der eeuvvigheyt, alsoo onder versen 31, 34. siet Genes. 13. op vers 15.

f Onder 23.27.

42 Genaemt 1.Reg. c. 8. vers 2. Ethanim: ende heden by den Ioden Tisri, sy komt meest over een met onse maent September.

43 D. lichamen: als Psal. 16.10. ofte uwe persoonen, D. lichamen ende zielen, als Gen. 12.5.

44 Of, bekommeren, ofte, quellen: D. ernstelick vernederen voor den Heere, met bekentenisse van uwe sonden, met vasten, met bidden, met nalatinge van al het gene dat den lichame aengenaem, ende vermakelick is. Siet dese maniere van spreken oock onder vers 31. Psalm 35.13. Iesa. 58. versen 3, 5. Dan. 10.12.

30

Want op dien dagh sal ⁴⁵ hy voor u ⁴⁶ versoeninge doen, om u te reynigen: van alle uwe sonden sult ghy voor het aengesicht des HEEREN gereynight worden.

45 T.w. de Hoogepriester.

46 Siet boven 1. op het vers 4.

31

Dat sal u een Sabbath der ruste zijn, op dat ghy uwe zielen verootmoediget: het is eene ⁴⁷ eeuwige insettinge.

47 Siet boven op het vers 29.

32

Ende de ⁴⁸ Priester, die men gesalft, ende ⁴⁹ wiens hant men gevult sal hebben, om voor sijnen vader het Priester-ampt te [kolom] bedienen, sal de versoeninge doen: als hy de linne kleederen, de ⁵⁰ heylige kleederen, sal aengetrocken hebben:

48 D. de Hoogepriester. siet bov. 4. op het vers 3.

49 Siet boven 7. op het vers 37.

50 Hebr. de kleederen der heyligheyt, alsoo boven vers 4.

33

Soo sal hy ’t ⁵¹ heylige Heylighdom versoenen, ende de Tente der t’samenkomste, ende den Altaer sal hy versoenen: desgelijcks voor de Priesteren, ende voor al het volck der Gemeynte, sal hy versoeninge doen.

51 Hebr. het Heylighdom der Heyligheyt.

34

Ende dit sal u tot eene eeuwige insettinge zijn, om voor de kinderen Israëls van alle hare sonden ^g een mael des jaers versoeninge te doen: ende men dede, gelijck als de HEERE Mose geboden hadde.

g Exod. 30.10. Hebr. 9.7.