Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxij. Capittel.

Het volck doet Aaron een gouden kalf maken, vers 1, etc. ’t welck sy offerande doen, 6. Godt geeft Mose dit te kennen, ende dreyghtse te verdelgen, 7. Mose bidt voor haer, 11. ende beweeght Godt tot genade, 14. Mose komt van den bergh met de twee steenen tafelen, 15. die hy in stucken breeckt, hoorende ende siende de afgoderije des volcks, 19. Hy verbrant het kalf tot pulver, 20. Hoe sich Aaron ontschuldight, 22. Mose laet door de Leviten vele der gener die dese afgoderije begaen hadden, dooden, 25. Mose bidt den HEERE, dat hy Israël dese sonde wille vergeven, ofte hem uyt sijn boeck delge, 32. Godt spaert het volck te deser tijt, maer straftse daer na, 34.

1

DOe ¹ het volck sagh dat Mose vertoogh van den bergh af te komen: soo versamelde sich het volck ² tot Aaron, ende sy seyden tot hem, Staet op, ^a maeckt ons ³ goden, die voor ons aengesichte gaen, want desen Mose, dien man, die ons uyt Egyptenlant uytgevoert heeft, wy en weten niet wat hem geschiet zy.

1 Verstaet dit van sommige onder dien volcke: want die en zijn hier niet onder te tellen, die naderhant uyt het bevel Mose, de afgodendienaers gedoot hebben, vers 26. Siet 1.Corinth. 10.7.

2 And. tegen.

a Actor. 7.40.

3 D. een sichtbaer teecken ofte beelt des onsichtbaren Godes, als vers 4.

2

Aaron nu seyde tot hen, ⁴ Ruckt af de goudene oorcierselen, die in de ooren uwer wijven, uwer sonen, ende uwer dochteren zijn: ende brenghtse tot my.

4 Het is gelooflick, dat Aaron gemeent heeft, dat de Israëliten liever het gulden kalf souden ontbeeren, dan hem hare kostelicke juweelen over te leveren: maer hy is in dese sijne meyninge bedrogen.

3

Doe ruckte dat gantsche volck de goudene oorcierselen af, die in hare ooren waren: ende sy brachtense tot Aaron.

4

Ende hy namse uyt hare hant, ende hy bewierp ⁵ het met ⁶ een griffie, ende ⁷ hy maeckte een gegoten ⁸ kalf daer uyt: doe seyden sy, Dit zijn uwe goden, Israël, die u uyt Egyptenlant opgevoert hebben.

5 T.w. het kalf.

6 Ofte, penne, als Ies. 8.1. de meyninge schijnt dese te zijn, dat Aaron eerst met een penne, griffie, of pinceel, een gedaente des kalfs ergens op getrocken heeft, om die het volck te vertoonen, ende te vragen, of haer sulck een forme ofte modelle soude behagen?

7 Hebr. hy maeckte het een kalf der gietinge.

8 Of, Osse. De afgodt Apis wiert by de Egyptenaren ge-eert, onder de gedaente van een kalf of osse. Dit schijnen hier de Israëliten na geaept te hebben.

5

Als Aaron ⁹ dat sagh, soo bouwde hy eenen altaer voor het selve: ende Aaron riep uyt, ende seyde, Morgen sal den ¹⁰ HEERE een feest zijn.

9 T.w. dat het volck den kalve Goddelicke eere aendoen wilde.

10 Aaron gebruyckt hier den name des waren Godts, als willende den selven door dit kalf eeren: maer evenwel is het afgoderije geweest.

6

Ende sy stonden des anderen daeghs vroegh op, ende offerden brant-offer, ende brachten danck-offer ¹¹ daer toe: ende ^b het volck satt neder om te eten ende te drincken, daer na stonden sy op ¹² om te spelen.

11 T.w. tot den altaer, D. sy offerden den kalve.

b 1.Corint. 10 7.

12 Siet op vers 19.

7

Doe sprack de HEERE tot Mose, Gaet henen, klimt af, want ¹³ u volck dat ghy uyt Egyptenlant opgevoert hebt, ^{14 c} heeft het verdorven.

13 Godt en acht het volck van Israël niet weerdigh, dat hy het langer sijn volck noemen soude, dewijle het hemselven een kalf tot sijnen Godt gemaeckt hadde.

14 And. heeft sich verdorven, D. het heeft sich door sijne afgoderije in ’t verderf gebracht.

c Deut. 32.5.

8

Ende sy zijn ¹⁵ haest afgeweken van den wegh dien ick hen geboden hadde, ¹⁶ sy hebben haer een gegoten kalf gemaeckt: ende sy hebben haer voor het selve gebogen, ende ¹⁷ hebben het offerande gedaen, ende geseyt, ^d Dit zijn uwe goden, Israël, die u uyt Egyptenlande opgevoert hebben.

15 T.w. stracks na het opgerichte verbont, Exod. capp. 19. 24.

16 Aaron heeft het gouden kalf gemaeckt, ofte maken laten, vers 4. op ’t versoeck, ofte bevel des volcks, vers 1.

17 T.w. het kalf, ende niet my, of sy schoon willen den name hebben, dat sy sulcks doen, vers 5.

d 1.Reg. 12.28.

9

Voorder seyde de HEERE tot Mose: Ick hebbe dit selve volck gesien, ende siet, ^e het is ¹⁸ een hartneckigh volck.

e Exod. 33.3. Deut. 9.6, 13. Iesa. 48.4. Ier. 5.3. Hos. 4.16.

18 D. wrevelmoedigh, stout, ongebonden, dat sijnen necke onder de wetten ende wille des Heeren niet buygen en wil. ’t Is een gelijckenisse genomen van de beesten, die hare halsen soo hart ende stijf houden, datse deselve niet en willen buygen na de beliefte des genen diese het jock opleggen, of met den toom regeeren wil. Siet Deut. 10.16. Prov. 29.1. Actor. 7.51.

[fol. 40r\’t Gouden kalf. Sonen--Levi.]

10

Ende nu, ¹⁹ laet my toe, dat mijn toorn tegen haer ontsteke, ende haer verteere: soo sal ick u tot een groot volck maken.

19 Ende en verhindert my niet door uwe voorbede. want het gebedt der geloovigen vermagh vele by Godt, Iac. 5.16.

11

Doch Mose aenbadt het aengesichte des HEEREN sijnes Godts: ende hy seyde, O HEERE, waerom soude uwen toorn ontsteken tegen u volck, ^f ’t welck ghy met groote kracht, ende met een stercke handt uyt Egyptenlandt uytgevoert hebt?

f Psalm 106.21.

12

Waerom souden de Egyptenaers spreken, seggende: ^g In ²⁰ quaetheyt heeft hyse uytgevoert, dat hyse doodde op de bergen, ende op dat hyse vernielde ²¹ van den aertbodem: keert af van de hittigheyt uwes toorns, ende ²² laet u over het quaet uwes volcks berouwen.

g Num. 14.13, etc.

20 D. met een listig ende quaet voornemen: And. Ten quade, D. tot haer ongeluck ende verderf.

21 D. datse op den aerdtbodem niet blijven en souden.

22 Mose bidt hier, dat Godt berouw hebbe, D. dat hy den volcke niet en late overkomen het quaet, D. de straffe, die hy over haer wilde brengen. siet Gen. 6.6.

13

^{23 h} Gedenckt aen Abraham, aen Isaac, ende aen Israël uwe knechten, den welcken ghy ²⁴ by u selven gesworen hebt, ende hebt tot hen gesproken, Ick sal u-lieder zaet vermenighvuldigen ²⁵ als de sterren des Hemels: ende dit geheele landt, daer van ick ²⁶ geseyt hebbe, sal ick u-lieder zaedt geven, dat sy het erflick besitten in eeuwigheyt.

23 D. gedenckt aen de belofte, die ghy Abraham, etc. gedaen hebt.

h Genes. 12.7. ende 13.15. ende 15.18. ende 26 4. ende 28.13. Deut. 34.4.

24 Godt geenen grooteren hebbende om by te sweeren, sweert by hemselven, Hebr. 6. versen 13, 17.

25 Siet Genes. 15. vers 5.

26 D. belooft hebbe.

14

²⁷ Doe berouwdet den HEERE over het quaet het welck hy gesproken hadde sijnen volcke te sullen doen.

27 D. doe en verdelghde hy het volck niet, gelijck hy gedreyght hadde, maer hy liet hem daer mede genoegen, datter 3000 verslagen wierden.

15

Ende Mose wendde hem om, ende klom van den bergh af, met de twee Tafelen ²⁸ der getuygenisse in sijne handt: dese Tafelen waren op hare beyde zijden beschreven, sy waren ²⁹ op de eene ende op de ander zijde beschreven.

28 Dat is, der Wet Godts.

29 Hebr. van hier ende van daer beschreven.

16

Ende ⁱ die selve Tafelen waren Godes werck: het geschrifte was oock Godes geschrifte selve, in de Tafelen gegraveert.

i Exod. 31.18. Deut. 9.10.

17

Doe ³⁰ nu Iosua des volcks stemme hoorde, als het juychte: soo seyde hy tot Mose, Daer is een krijghs-geschrey in het leger.

30 Die mede op den bergh gebleven was, Exod. 24.13.

18

Maer ³¹ hy seyde, ³² ’t En is geen stemme des roepens van overwinninge, het en is oock geen stemme des roepens van nederlage: ick hoore een stemme des singens by beurte.

31 T.w. Mose.

32 Hebr. ’t en is geen stemme van ’t roepen der sterckte, ende ’t is geen stemme van ’t roepen der swackheyt.

19

Ende het geschiedde als hy aen het leger naderde, ende ’t kalf, ende ³³ de ^k reijen sagh: dat de toorn Mose ontstack, ende dat hy de Tafelen uyt sijne handen wierp, ende deselve beneden aen den bergh ³⁴ verbrack.

33 Verstaet soodanige reijen, by dewelcke gefluyt ende gespeelt wiert, na de wijse der Heydenen.

k Deut. 9.17.

34 T.w. voor de oogen des volcks, Deut. 9.17.

20

Ende ^l hy nam dat kalf dat sy gemaeckt hadden, ende ³⁵ verbrande het in het vyer, ende vermaelde het tot dat het kleyne wert, ende stroydet op het water, ende ³⁶ dedet de kinderen Israëls drincken.

l Deut. 9.21.

35 D. hy smolt het kalf, ende maecktet wederom tot eenen klomp.

36 Op dat sy hier door souden leeren verstaen de nietigheyt sulcker goden, diemen konde inswelgen: als oock om de Israëliten indachtigh te maken, dat sy verdient hadden den vloeck ende toorn Godes op te drincken. Siet Num. 5.18.

21

Ende Mose seyde tot Aaron, Wat heeft u dit volck gedaen? dat ghy [sulck] een groote sonde over het selve gebracht hebt?

22

Doe seyde Aaron, Mijnes heeren toorn en ontsteke niet: ghy kent dit volck, ^m dat het in ’t boose [light.]

m 1.Ioan. 5.19.

23

Sy dan seyden tot my, Maeckt ons goden, die voor ons aengesichte gaen: want desen Mose, dien man, die ons uyt Egyptenlande opgevoert heeft, wy weten niet wat hem geschiet zy.

24

Doe seyde ick tot hen, Wie gout heeft die rucke het af, ³⁷ ende geve het my: ende ick wierp het in ’t vyer, ³⁸ ende dit kalf isser uyt gekomen.

37 And. ende sy gaven ’t my.

38 Aaron en belijdt hier sijne eygene sonde soo oprechtelick noch soo opentlick niet, als hy de sonde des volcks beleden heeft: hy spreeckt van ’t kalf, als of het meer by geval, dan door sijnen wille of konste gemaeckt ware: maer bov. vers 4. staet veel anders. Siet Deut. 9.20. Aarons excuse is soo kael als Adams, Genes. cap. 3.

25

Als Mose sagh dat het volck ³⁹ ontbloott was (want ⁴⁰ Aaron hadde het onblootet tot verkleyninge onder de gene, die tegen hen hadden mogen opstaen.)

39 Niet soo seer van sijnen cieraet, als van Godes bescherminge, zijnde nu als naeckte ongewapende menschen, die van hare vyanden lichtelick konden overvallen ende vernielt worden, vergel. dit met Genes. 3. vers 10. Apoc. 3.18. ende 16.15.

40 Dese ontblootinge wordt Aaron toegeschreven, om dat hy het godtloos versoeck des volcks niet alleene heeft geconsenteert: maer oock bevordert.

26

Soo bleef Mose staen ⁴¹ in de poorte [kolom] des legers, ende seyde, ⁴² Wie den HEERE toebehoort, [kome] tot my: doe versamelden sich tot hem ⁴³ alle de sonen Levi.

41 Het leger was met eenen wal, ofte palissade, of andersins omringht, ende hadde poorten hier ende daer: De poorten waren oock plaetsen des gerichts, als Genes. 34.20. Deut. 17.5. Ruth 4.1, 11.

42 Of, wie des Heeren is, tot my. Mose heeft door haeste ende yver eenige woorden na gelaten. Siet dergelijcke maniere van spreken oock Genes. 13.9. ende 23.13. etc.

43 D. by naest alle, want eenige der selver hadden haer oock in afgoderije verloopen; ja selfs Aaron, siet vers 29. ende Deut. 9.20. ende 33. vers 9. And. ende die sich tot hem versamelden, waren alle kinderen Levi, die te huys gebleven zijnde, geen afgoderije, met het kalf te aenbidden, begaen en hadden.

27

Ende hy seyde tot hen, Alsoo seyt de HEERE, ⁴⁴ de Godt Israëls, Een yeder doe sijn sweert op sijne heupe: gaet door, ende keert weder van poorte tot poorte in het leger, ende yegelick doode ⁴⁵ sijnen broeder, ende elck sijnen vrient, ende elck sijnen naesten.

44 T.w. de ware Godt Israëls, niet het kalf, daer sy van spraken vers 4. Dit zijn uwe goden, Israël.

45 D. den eersten die hem bejegent, verschoont niemant, al ware het u broeder.

28

Ende de sonen Levi deden na ’t woort Mose: ende ⁴⁶ daer vielen van den volcke op dien dagh ontrent drie duysent man.

46 T.w. door de scherpte des sweerts.

29

⁴⁷ Want Mose hadde geseyt, ⁴⁸ Vullet heden uwe handen den HEERE, want elck sal zijn tegen sijnen sone, ende tegen sijnen broeder: ende dit, op dat ⁴⁹ hy heden eenen zegen over u-lieden geve.

47 Met dese woorden wordt aengewesen, wat de Leviten soo stout ende onvertsaeght gemaeckt hadde, dat sy selfs hare naeste vrienden gedoodt hadden, namelick om dat sy van Mose verstaen hadden, dat sy Godt hier mede eenen aengenamen dienst souden doen, ende dat sy des halven eenen bysonderen zegen van Godt ontfangen souden.

48 D. heylight den Heere heden uwe handen, dat is, doet hem desen heyligen dienst, siet Levit. 7. vers 37. Godt de Heere betuyght hier, dat justitie ende straffe oeffenen over de boosdaders, hem soo aengenaem is als offerhande. Siet 1.Sam. 15.18, 22. Dese daet der Leviten wederhaelt Mose Deut. 33.9.

49 T.w. Godt de Heere.

30

Ende het geschiedde ⁵⁰ des anderen daeghs, dat Mose tot den volcke seyde, Ghy-lieden hebt een groote sonde gesondight: doch nu, ick sal tot den HEERE opklimmen, misschien sal ick een versoeninge doen voor uwe sonde.

50 T.w. na datter 3000 omgebracht waren.

31

⁵¹ Soo keerde Mose weder tot den HEERE, ende seyde, Och dit volck heeft een groote sonde gesondight, dat sy haer ⁵² goudene goden gemaeckt hebben.

51 Mose bleef wederom veertigh dagen op den bergh, sonder eten, Godt den Heere voor het volck biddende, Deut. 9.18.

52 And. eenen Godt van gout, D. het kalf.

32

Nu dan, indien ghy hare sonde vergeven ⁵³ sult, Doch soo niet, ⁵⁴ soo delgt my nu uyt ⁵⁵ u boeck, ’t welck ghy geschreven hebt.

53 Verstaet, soo is het wel. Vergel. dese maniere van spreken met Luce 13.9.

54 Die Godt eens ten eeuwigen leven uytverkoren heeft, die en verwerpt hy nimmermeer: Maer Mose heeft met dese woorden geopenbaert sijnen innerlicken yver voor de eere Godes, ende sijn groote liefde tot het volck Israëls, vergel. hier mede den yver Pauli, Rom. 9.3.

55 ’t Welck anders genoemt wort het Boeck des Levens, om dat daer in aengeteeckent staen, die alle, die Godt ten eeuwigen leven verordineert heeft, Psalm 69.29. Phil. 4.3. Apoc. 3.5. ende 20.12. ende 21.27 doch dit is menschelicker wijse van Godt gesproken, want door dit Boeck en is anders niet te verstaen, dan sijnen eeuwigen raet ende onveranderlick besluyt der verkiesinge.

33

Doe seyde de HEERE tot Mose: ⁵⁶ Dien soude ick uyt mijn boeck delgen, die aen my sondight.

56 Verstaet hier by, indien ick yemant daer uyt soude delgen, And. dien sal ick.

34

Doch gaet nu henen, leydt dit volck ⁵⁷ daer henen ick u geseyt hebbe, siet, ⁵⁸ mijn Engel sal voor u aengesichte gaen: doch ten dage mijnes besoeckens, soo sal ick ⁵⁹ hare sonde over haer ⁶⁰ besoecken.

57 T.w. na het landt Canaan.

58 Aldus dreyght Godt in sijnen toorn dit volck over te geven aen Mose, ende aen eenen Engel, daer van siet cap. 33. op vers 2.

59 By namen dese sonde der afgoderije met het gouden kalf begaen.

60 Siet Genes. 21.1.

35

Aldus ⁶¹ plaeghde de HEERE dit volck: ⁶² om dat sy dat kalf gemaeckt hadden, ’t welck Aaron gemaeckt hadde.

61 And. sloegh, T.w. door het sweert der Leviten, vers 28.

62 D. om dat sy Aaron daer toe veroorsaeckt ende gedreven hadden, dat hy dit kalf maken soude. Wat men door yemant anders doet, is soo vele, als ofmen ’t selfs dede: middeler wijle en is die niet onschuldigh, die sich als een instrument daer toe laet gebruycken.