Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxij. Capittel.

Van diefstal, vers 1, etc. van schade die yemants beest in eenes anderen lant doet, 5. van schade die door het vyer komt, 6. van schade aen goederen, diemen heeft ontfangen te bewaren, 7. van schade aen eenigh geleent dingh, 14. van een maeght die tot hoerdom verleyt wort, 16. van tooverije, 18. van de onkuysheyt met beesten, 19. van afgoderije, 20. datmen de vreemdelingen, weduwen, noch weesen niet beschadigen en sal, 21. van woecker, 25. van verpandinge der kleederen, 26. van eeringe der Overigheyt, 28. van de eerstelingen, 29. van het eten der verscheurde dieren, 31.

1

WAnneer ^a yemant eenen osse, ofte kleyn vee steelt, ende slachtt het, ofte verkoopt het, die sal vijf runderen voor eenen osse weder geven, ende vier schapen voor een kleyn vee.

a 2.Sam. 12.6.

2

Indien een dief gevonden wort ¹ in [kolom] het doorgraven, ende hy wort geslagen dat hy sterft: ² ’t en sal hem geen bloetschult zijn.

1 Als Matt. 24.43. Hebr. in doorgravinge, ofte, met een doorgravende instrument.

2 Hebr. ’t en sal hem geen bloeden zijn, D. hem (te weten den dootslager des diefs) en sal geen bloet toegerekent worden, hy en sal daerom als een dootslager niet gestraft worden. Aldus wort het woort bloeden genomen. Num. cap. 35. vers 27. ende elders.

3

³ Indien de Sonne ⁴ over hem op gegaen is, soo sal ’t ⁵ hem een bloetschult zijn: hy sal ’t ⁶ volkomelick weder geven: heeft hy niet, soo sal hy verkocht worden voor sijne dieverije.

3 D. indien het klaer dagh is als de dief inbreeckt, die hem dan doot slaet, diens bloet sal daerom vergoten worden.

4 T.w. over den dief, doe hy geslagen wert.

5 T.w. den dootslager.

6 Hebr. vveder gevende vveder geven, Hy, T.w. den dief, van welcken vers 1. gesproken is, welcke sake hier vervolght wort.

4

Indien de diefstal levendigh ⁷ in sijne hant ⁸ voorseker gevonden wort, ⁹ het zy osse, ofte ezel, ofte kleyn vee: hy sal ’t dobbel weder geven.

7 D. hy hem, het zy in sijn huys, of, stal, eer dat hy ’t gestolene geslacht ofte verkocht heeft.

8 Hebr. gevonden vvordende gevonden vvort.

9 Hebr. van den osse, tot den ezel.

5

Wanneer yemant een velt, ofte ¹⁰ wijngaert laet afweyden, ende hy sijn beest [daer inne] drijft, dat het in eenes anderen velt weyde: die sal ’t van ’t beste sijnes velts, ende van ’t beste sijnes wijngaerts weder geven.

10 Verstaet hier by, ofte yet dergelijcke, als hof, ofte tuyn, jonge boomkens of hagen, etc.

6

Wanneer een vyer uyt gaet, ¹¹ ende vatt ¹² de doornen, soo dat de koornhoop verteert wort, ofte het staende koorn, ofte het velt: hy die den brant heeft aengesteken sal het volkomelick weder geven.

11 Hebr. ende het vindt de doornen.

12 Verstaet hier by, of het stroo, of, hoy, of yet dergelijcke, dat lichtelick in brande komt.

7

Wanneer yemant sijnen naesten gelt, ¹³ of vaten te bewaren geeft, ende ’t wort uyt dies mans huys gestolen: indien de dief gevonden wort, hy sal ’t dobbel weder geven.

13 D. huysraet.

8

Indien de dief niet gevonden en wort, soo sal de heere des huyses tot de ¹⁴ Goden gebracht worden, ¹⁵ of hy niet sijne hant aen sijnes naesten have geleyt en heeft.

14 D. Overigheden, als Exod. 21.6.

15 Verstaet hier by, om te ondersoecken.

9

Over alle sake van onrecht, over eenen osse, over eenen ezel, over kleyn vee, over kleedinge, over al ’t verlorene, ¹⁶ het welck yemant seyt dat het sijne is: ¹⁷ beyder sake sal voor de Goden komen: welcken de Goden verwijsen, die sal het sijnen naesten dobbel weder geven.

16 And. die seyt dat het dat is, of, dat hy het is.

17 T.w. des klagers, ende des beklaeghden.

10

Wanneer yemant aen sijnen naesten eenen ezel, ofte osse, ofte kleyn vee, ofte eenigh beest te ¹⁸ bewaren geeft: ende het sterft, ofte ’t wort verzeert, ofte wech gedreven, dat het ¹⁹ niemant en siet:

18 T.w. voor gelt.

19 T.w. die daer van getuygen konde.

11

Soo sal ²⁰ des HEEREN eedt tusschen hen beyden zijn, of hy niet sijne hant aen sijns naesten have geslagen heeft: ende de heere der selver ²¹ sal [dien] aennemen, ende ²² hy en sal ’t niet weder geven.

20 D. de eedt, daer mede de Heere tot getuyge wort aengeroepen.

21 D. met den eedt te vreden zijn, ende sich vergenoegen laten.

22 T.w. de bewaerder.

12

Maer indien ’t van hem ²³ sekerlick gestolen is, hy sal het sijnen heere weder geven.

23 Hebr. stelende gestolen is.

13

Is ’t gewisselick verscheurt, dat hy ²⁴ het brenge tot getuyge: soo en sal hy het verscheurde niet weder geven.

24 D. yets, of, vvat van ’t verscheurde, als Amos 3.12.

14

Ende wanneer yemant van sijnen naesten wat ²⁵ begeert, ende het wort beschadight, ofte het sterft: sijn heere daer niet by zijnde, hy ²⁶ sal ’t volkomelick weder geven.

25 Verstaet hier by, ende hy leent het hem.

26 Hebr. sal ’t vveder gevende vveder geven, D. betalen.

15

Indien sijn heere daer by geweest is, hy en sal ’t niet weder geven: ²⁷ indien het gehuert is, soo is ’t voor sijn huere gekomen.

27 De sin is: Hy die het gehuert heeft, sal vry zijn, met de bedongene huere te betalen.

16

Wanneer nu yemant eene maeght verlockt, ²⁸ die niet ondertrouwt en is, ende hy light by haer: die sal haer sonder uytstel eenen bruytschat geven, datse hem ter vrouwe zy.

28 Een ondertrouwde maeght te beslapen was de doot, Deuter. 22.23.

17

Indien haer vader ²⁹ gantschelick weygert haer aen hem te geven, soo sal hy gelt ³⁰ geven, ³¹ na den bruyt-schat der maeghden.

29 Hebr. vveygerende vveygert.

30 Hebr. vvegen, eertijts woeghmen malkanderen het gelt toe.

31 Dit was vijftigh sikel silvers, Deu. 22. vers 29. dat zijn ontrent twaelf Rijcksdaelders ende eenen halven.

18

^b De ³² tooveresse en sult ghy niet laten leven.

b Deut. 18.10, 11.

32 Verstaet dit oock gesproken te zijn van de tooveraers, Deut. 18.10.

19

^c Al wie by een beest light, ³³ die sal sekerlick gedoot worden.

c Levit. 18.23. ende 20 15.

33 Lev. 20.15. beveelt Godt, dat het beest oock sal gedoot worden.

20

^d Wie den goden ³⁴ offert, behalven den HEERE alleen, ³⁵ die sal verbannen worden.

d Deut. 17.2, 3, 4, 5.

34 Onder den name van offerhande doen, moetmen oock verstaen allerley dienst ende eerbiedinge, Deut. 17.3.

35 D. hy sal gehouden worden voor vervloeckt, ende hy sal uytgeroeyt worden.

21

^e Ghy en sult oock den vreemdelingh

e Lev. 19.34.

[fol. 35v\Verscheydene VVetten Godes.]

geenen overlast doen, noch hem onderdrucken: want ghy zijt vreemdelingen geweest in Egyptenlande.

22

^f Ghy en sult geen weduwe nochte weese beleedigen.

f Zach. 7.10.

23

Indien ghyse ³⁶ eenighsins beleedight: ende indien sy ³⁷ eenighsins tot my roepen, Ick sal haer geroep ³⁸ sekerlick verhooren.

36 Hebr. beleedigende beleedight.

37 Ofte, ernstelick. Hebr. Roepende roepen.

38 Hebr. verhoorende verhooren.

24

Ende mijn toorn sal ontsteken, ende ick sal u-lieden met den sweerde dooden: ende uwe wijven sullen weduwen, ende uwe kinderen weesen worden.

25

^g Indien ghy mijn volck dat by u arm is, gelt leent, soo en sult ghy tegen het selve niet zijn, als een woeckeraer: ghy en sult op het selve geenen ³⁹ woecker leggen.

g Levit. 25.36, 37. Deuter. 23.19, 20. Psalm 15.5. Prov. 28.8. Ezech. 18.8.

39 Het Hebr. woort Neschech heeft sijnen name van bijten, om dat de woecker d’arme lieden bijt ende verteert.

26

^h Indien ghy ⁴⁰ eenighsins ⁴¹ uwes naesten ⁴² kleet te pande neemt: soo sult ghy het hem weder geven, ⁴³ eer de Sonne ⁴⁴ onder gaet.

h Deut. 24.12, 13.

40 Hebr. te pande nemende, te pande neemt.

41 Verstaet hier by, indien hy een arm man is, die maer een kleet en heeft, als blijckt uyt vers 27. Deuter. 24.12, 13.

42 Verstaet hier onder oock decksel.

43 Of, tegen, terwijle dat de Sonne ondergaet.

44 Hebr. in gaet, Te weten, in haer slaepkamer, gelijck David spreeckt Psa. 19. vers 6.

27

Want dat alleen is sijn decksel, ’t is sijn kleet over sijne huydt: waer in soude hy liggen? ’t sal dan geschieden, wanneer hy tot my roept, dat ick ’t sal hooren, want ick ben genadigh.

28

⁴⁵ De Goden en sult ghy niet vloecken: ende de ⁱ Overste in uwen volcke en sult ghy niet lasteren.

45 Siet Exo. 21.6. ende verstaet hier door de Overste, soo wel de voorstanders der Kercke, als der Politijcke regeeringe van dien tijt. Als blijckt uyt de woorden Pauli, Act. 23.3.

i Actor. 23.3, 4, 5.

29

⁴⁶ Uwe volheyt, ende ⁴⁷ uwe tranen en sult ghy ⁴⁸ niet uytstellen: ^k Den eerstgeborenen uwer sonen ⁴⁹ sult ghy my geven.

46 D. de vol-rijpe vruchten, of de vruchten die vol ende rijpe zijn, als Num. 18. vers 27.

47 Aldus worden de wijn ende olie genoemt, om datse als tranen vlieten wanneer sy uytgeperst worden.

48 Verstaet hier by, Maer ghy sultse my te rechter tijt betalen.

k Exod. 13.2, 12.

49 Ofte, rantsoenen met vijf sikelen silvers, die men den Priesters des Heeren gaf, Num. 18.18.

30

^l Desgelijcks sult ghy doen met uwe ossen, [ende] met uwe schapen: seven dagen sullense by hare moeder zijn, ten achtsten dage sult ghyse my geven.

l Exod. 23.19. Levit. 22.27. Ezech. 44.30.

31

Ghy nu sult my ⁵⁰ heylige lieden zijn: ^m daerom en sult ghy geen vleesch eten, ⁵¹ dat op den velde gescheurt is, ghy sult het den hont voor werpen.

50 Hebr. mannen der heylighyt, D. leydende een heyliger ende Godtsaliger leven als de Heydenen.

m Levit. 22.8. Ezech. 44.31.

51 Levit. 17.15. worden hier by gevoeght de beesten die van selfs sterven.