| |
| |
| |
Wetten de lijf-eygene knechten aengaende, vers 1, etc. Knechten die de oore is doorgeboort, 5. Rechten voor lijf-eygene vrouwspersoonen, 7. Van dootslagers, 12. Van menschen-dieven, 16. Van de gene die hare ouders vloecken, 17. Van slagers, 18. Van de gene die eene swangere vrouwe quetsen, 22. Van eenen huys heere die sijnen knecht ofte maeght een ooge, ofte tant uyt stoot, 26. Van eenen stootigen osse, 28. Van die gene, die door het graven eenes puts, hares naesten osse beschadigen, 33.
| |
1
DIt nu zijn 1 de rechten die ghy 2 hen sult voor stellen.[kolom]
| |
2
Als ghy 3 a eenen hebreeuschen 4 knecht koopen sult, die sal ses jaren dienen: maer in het sevenste sal hy voor vry uyt gaen, om niet.
| |
3
Indien hy 5 met sijnen lijve in gekomen sal zijn, soo sal hy met sijnen lijve uyt gaen: indien hy 6 een getrouwt man was, soo sal sijn vrouwe met hem uyt gaen.
| |
4
Indien hem sijn heere 7 een vrouwe gegeven, ende sy hem sonen ofte dochteren gebaert sal hebben, soo sal de vrouwe ende hare kinderen, hares heeren zijn, ende hy sal 8 met sijnen lijve uyt gaen.
| |
5
b Maer indien de knecht 9 ront uyt seggen sal, Ick hebbe mijnen heere, mijn vrouwe, ende mijne kinderen lief: ick en 10 wil niet vry uyt gaen:
| |
6
Soo sal hem sijn heere tot 11 de Goden brengen, daer na sal hy hem 12 aen de deure, of aen de post brengen: ende sijn heere sal hem met eenen priem 13 sijn oore doorboren, ende hy sal hem 14 eeuwighlick dienen.
| |
7
Wanneer nu 15 yemant sijne dochter sal verkocht hebben tot eene dienstmaeght: soo en salse niet uyt gaen, gelijck 16 de knechten uyt gaen.
| |
8
Indien sy 17 qualick bevalt in de oogen hares heeren, 18 dat hyse niet ondertrouwt en heeft, soo sal hyse doen lossen: aen een vreemt volck haer te verkoopen en sal hy niet vermogen, dewijle hy trouwlooslick met haer gehandelt heeft.
| |
9
Maer indien hyse aen sijnen sone ondertrouwt: 19 soo sal hy met haer doen na het recht der dochteren.
| |
10
Indien hy voor hem een andere neemt: soo en sal hy dese 20 hare spijse, haer decksel, noch 31[21] hare houwelickschen plicht niet onttrecken.
| |
11
Ende indien hy haer 22 dese drie [dingen] niet en doet, soo sal sy om niet uyt gaen sonder gelt.
| |
12
c Wie yemant slaet dat hy sterft, 23 die sal sekerlick gedoot worden.
| |
13
Doch die [hem] niet 24 na gestelt en heeft, maer Godt heeft hem sijne hant doen ontmoeten: soo sal ick u 25 een plaetse bestellen, daer hy henen vliede.
| |
14
Maer indien yemant tegen sijnen naesten moetwillighlick gehandelt heeft, om hem met list te dooden: soo sult ghy denselven 26 van voor mijnen altaer nemen, 27 dat hy sterve.
| |
15
d Soo wie sijnen vader, ofte sijne moeder slaet, die sal sekerlick gedoot werden.
| |
16
Voorder, Soo wie 28 eenen mensche steelt, ’t zy dat hy dien verkocht heeft, ofte dat hy in sijne hant gevonden wort, die sal sekerlick gedoot worden.
| |
17
e Wie oock sijnen vader, ofte sijne moeder vloeckt, die sal sekerlick gedoot worden.
| |
18
Ende wanneer mannen twisten, ende 29 d’een slaet den anderen met eenen steen, ofte met eene vuyst: ende hy en sterft niet, maer valt te bedde:
| |
19
Indien hy weder opstaet, ende op strate gaet by sijnen stock, soo sal hy die hem sloegh, 30 onschuldigh zijn: 31 alleen sal hy geven 32 ’t gene hy versuymt heeft, ende hy sal hem 33 volkomelick laten heelen:
| |
20
Wanneer oock yemant 34 sijnen dienstknecht ofte sijne dienstmaeght met eenen | |
[fol. 35r\Verscheydene VVetten Godes.]
| |
stock slaet, dat hy 35 onder sijne hant sterft: die sal sekerlick 36 gewroken worden.
| |
21
Soo hy nochtans eenen dagh, ofte twee dagen 37 over eynde blijft, soo en sal hy niet gewroken worden, want 38 hy is sijn gelt.
| |
22
Wanneer nu mannen kijven, 39 ende slaen een swangere vrouwe, dat haer 40 de vrucht af gaet, doch 41 geen dootlick verderf en zy, soo 42 sal 43 hy sekerlick gestraft worden, gelijck als hem der vrouwen man opleght, ende hy sal ’t geven door 44 de Richteren.
| |
23
Maer indiender 45 een dootlick verderf sal zijn: soo sult ghy 46 geven 47 ziele voor ziele:
| |
24
f Ooge voor ooge: tant voor tant, hant voor hant, voet voor voet:
| |
25
Brant voor brant, wonde voor wonde; buyle voor buyle.
| |
26
Wanneer oock yemant sijnes dienstknechts ooge, of sijnes dienstmaeghts ooge slaet, ende verderftse: hy sal hem 48 vry laten gaen voor sijn ooge.
| |
27
Ende indien hy sijnes dienstknechts tant, of sijner dienstmaeght tant uyt slaet: soo sal hy hem vry laten voor sijnen 49 tant.
| |
28
g Ende wanneer 50 een osse eenen man ofte vrouwe stoott, dat hy sterft: sal de osse 51 sekerlick gesteenight worden, ende sijn vleesch en sal niet gegeten worden, maer de de heere des osses 52 sal onschuldigh zijn.
| |
29
Maer indien de osse te 53 voren stootigh geweest is, ende is sulcks sijnen heere overtuyght geweest, ende hy hem niet bewaert en heeft, ende hy doodet eenen man ofte vrouwe: soo sal dien osse gesteenight worden, ende sijn heere 54 sal oock gedoot worden.
| |
30
Indien hem losgelt 55 opgeleyt wort, soo sal hy tot lossinge sijner ziele geven, na alles dat hem sal opgeleyt worden,
| |
31
’t Zy dat hy eenen sone gestooten heeft, ofte eene dochter gestooten heeft, na dat recht sal hem gedaen worden.
| |
32
Indien de osse eenen knecht ofte dienstmaeght stoott: 56 hy sal 57 sijnen heere dertigh 58 silverlingen geven, ende de osse sal gesteenight worden.
| |
33
Ende wanneer yemant eenen kuyl opent, ofte wanneer yemant eenen kuyl graeft, ende hy deckt hem niet toe: ende een 59 osse ofte ezel valt daer in:
| |
34
De heere des kuyls sal ’t vergelden, hy sal den heere des selven 60 ’t gelt weder keeren: doch dat doode sal 61 sijne wesen.
| |
35
Wanneer nu yemants osse sijnes naesten osse quetst, dat hy sterft: soo salmen den levendigen osse verkoopen, ende het gelt daer van half ende half deylen, ende den dooden salmen oock half ende half deylen.
| |
36
Ofte is ’t kennelick geweest, dat dien osse van te voren stootigh was, ende sijn heere en heeft hem niet bewaert: soo sal hy 62 in aller maniere osse voor osse vergelden, doch de doode sal 63 sijne wesen.
|
-
1
- T.w. burgerlicke rechten, na dewelcke de Richters ’t volck Godes moesten richten.
-
2
- Te weten, het volck van Israël, maer insonderheyt de Magistraten.
-
3
- Niemant mocht in Israël eenen Hebreeuschen knecht koopen, ’t en ware dat yemant hemselven, ofte sijne kinderen van armoede verkochte, Deut. 15.12. Lev. 25.39. ofte dat de Overigheyt hem dede verkoopen, van wegen begane dieverije, die hy niet weder geven, ofte vergelden en konde, Exod. 22.3.
-
a
- Deuter. 15.12. Ierem. 34.14.
-
4
- Verstaet hier onder oock de Hebreeusche dienstmaeght, als af te nemen is uyt Deuter. 15.12. Ierem. 34.9.
-
5
- D. hy voor sijn persoon alleen, sonder wijf.
-
6
- Hebr. eener vrouwen heere. Siet Genes. 14.13.
-
7
- Een heydensche, ofte uytlantsche slavinne, ofte dienstmaeght, want dese alleen mochten in slavernije gelaten worden, Lev. 25.44. maer met een Hebreeusche vrouwe en mochtmen alsoo niet handelen, als blijckt uyt vers 7.
-
8
- Want de kinderen die van een slavinne geboren wierden, waren oock slaven, of lijf-eygene, als blijckt Gen. 21. vers 10. Gal. cap. 4. versen 24, 25, etc.
-
9
- Hebr. seggende seggen sal.
-
11
- D. Magistraten, Richters, Overigheden, als Ps. 82. versen 1, 6. ende elders.
-
12
- T.w. aen de deure van des huysheeren huys.
-
13
- Daer mede aenwijsende, dat hy aen sijnes heeren huys als aengehecht was, ende verbonden bleef hem voortaen te dienen.
-
14
- Siet Deut. 15. vers 17.
-
15
- Hebr. een man, ende verstaet dit van een Hebreeusch man.
-
16
- Van dewelcke vers 6. gesproken is.
-
18
- And. na dat hyse voor hem-selven ondertrouwt heeft.
-
19
- D. hy sal haer eenen bruytschat, ofte houwelicksche goederen geven, gelijck de vaders hare dochters geven, Exod. 22.16.
-
20
- Hebr. haer vleesch, D. voetsel, of, spijse.
-
31[21]
- Verstaet, door den houwelickschen plicht ’t gene daer de Apostel van spreeckt 1.Cor. 7.3. And. bywooninge.
-
22
- Daer van vers 10. gesproken is.
-
23
- Hebr. stervende gedoot worden.
-
25
- Van de steden, daer henen die gene die onverhoets eenen dootslagh gedaen hadden, vluchten souden. Siet Num. c. 35. vers 11. Deut. cap. 19. vers 2. Ios. cap. 20. vers 2.
-
26
- Als of hy seyde, of hy schoon tot mijnen altaer sijnen toevlucht genomen hadde. Siet 1.Reg. 2.25.
-
27
- T.w. na het oordeel der Overigheyt.
-
28
- Deut. 24.7. staet eenen sone Israëls, D. eenen Israëlijt.
-
e
- Levit. 20.9. Prov. 20.20. Matth. 15.4. Marc. 7.10.
-
29
- Hebr. een man, D. (yemant) sijnen naesten slaet.
-
30
- D. aen het leven niet gestraft worden.
-
31
- D. hy sal hem voldoen, dat hy soo lange niet heeft kunnen arbeyden, noch sijn broot verdienen.
-
32
- Hebr. sijn sitten. D. de schade die hy geleden heeft, om dat hy niet heeft kunnen arbeyden.
-
33
- Hebr. genesende genesen, ofte, heelende heelen.
-
34
- Dien hy met sijn gelt gekocht heeft, weshalven hy vers 21. sijn gelt genoemt wort. Maer met eenen Hebreeuschen knecht, hadde het veel een ander gelegentheyt, als te sien is Levit. 25.38, 39, 40.
-
35
- D. terwijl dat hy slaet.
-
36
- T.w. van den Magistraet, die een vvreker Godes is, Rom. 13.4.
-
38
- D. hy is met sijn gelt gekocht, ende derhalven is hy sijn eygen, daerom oock gelooflick is, dat hy hem alleen heeft willen kastijden, ende niet dooden. And. als hy sijn gelt is, D. als het sulcken knecht is, die met sijn gelt gekocht is.
-
39
- T.w. alle beyde, of, een van beyden.
-
41
- Verstaet, noch der moeder, noch der vrucht.
-
42
- Hebr. hy sal straffende gestraft vvorden.
-
43
- T.w. die de vrouwe geslagen ofte gestooten heeft.
-
44
- D. na ’t oordeel der Richteren.
-
45
- T.w. der moeder, ofte harer vrucht.
-
46
- T.w. ghy beschadiger, ofte, ghy richter.
-
f
- Levit. 24.20. Deuter. 19.21. Matth. 5.38.
-
48
- D. hy sal hem van sijne dienstbaerheyt ontslaen.
-
49
- Verstaet dit oock van de verlamminge ofte quetsinge van andere ledematen des lichaems.
-
50
- Verstaet hier onder den name van osse, oock stieren, koeijen, bocken, rammen, ende andere beesten, die schade doen met hare hoornen, tanden, ofte klaeuwen, etc.
-
51
- Hebr. steenigende gesteenight vvorden. Godt wreeckt het bloet der menschen selfs aen de beesten. Siet Genes. 9.5.
-
52
- T.w. soo sijn heere niet geweten en heeft, dat de osse stootigh was.
-
53
- Hebr. van gisteren, eergisteren. alsoo oock vers 36. ende elders.
-
54
- Om dat hy niet verhindert en heeft de doot sijnes naesten, dat hy wel hadde kunnen doen.
-
55
- T.w. van de Richters, na dat sy alle gelegentheyt der sake neerstelick sullen ondersocht hebben.
-
56
- T.w. die, dien de osse toekomt.
-
57
- T.w. den heere des knechts, ofte der dienstmaeght.
-
59
- Verstaet hier by oock andere beesten.
-
60
- T.w. soo vele als het beest van de Richters ofte onpartijdige sal geschatt worden.
-
61
- T.w. des heeren des kuyls.
-
62
- Hebr. vveder gevende vveder geven.
-
63
- T.w. des genen wiens osse den anderen gedoot heeft.
|