Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

Godt beveelt de Israëliten, dat de maent in dewelcke sy uyt Egypten gaen, haer d’eerste maent des jaers zy, vers 1, etc. Haer wort bevolen een onbevleckt lam uyt te kiesen tot een Paeschlam, 3. hoe sy het eten moesten, 11. Sy moesten seven dagen langh ongesuert broot eten, 15. Met het bloet des lams moesten sy de posten der deuren besprengen, 22. Alle de eerstgeborene van Egypten worden verslagen, 29. Pharao drijft de Israëliten te lande uyt, 31. Sy berooven de Egyptenaers, 35. Sy komen te Succoth, sterck zijnde 600000 man, 37. Hoe lange sy in Egypten gewoont hebben, 40. Maniere van het Paeschlam te eten, ende wie het mochten eten, 43. Alle de kinderen Israëls doen gelijck haer de Heere geboden hadde, 50.

1

DE HEERE nu ¹ hadde tot Mose ende tot Aaron in Egyptenlande gesproken, seggende:

1 T.w. eer Mose van de tegenwoordigheyt Pharaos gescheyden was, Exo. cap. 11. vers 4. het zy dat het geschiet zy voor de driedaeghsche duysternisse, Cap. 10. vers 21. ofte daer na bov. 11.1.

2

² Dese selve maent sal u-lieden ³ het hooft der maenden zijn: sy sal u ⁴ de eerste van de maenden des jaers zijn.

2 By d’Hebreen genoemt Abib, Exod. c. 13. vers 4. anders genaemt Nisan, Nehem. 2.1. Esth. cap. 3. vers 7.

3 D. het beginsel, alsoo staet’er Ezech. cap. 40. vers 1. het hooft des jaers, dat is, het beginsel des jaers.

4 Dit is te verstaen van Kerckelicke saken, maer in Politijcke saken begon het jaer met de sevende maent. Siet Exod. cap. 34. vers 22. ende Levit. cap. 25. vers 9.

3

Spreeckt tot de gantsche vergaderinge Israëls, seggende, Aen den tienden deser maent neme een yegelick ⁵ een lam, ⁶ na de huysen der vaderen, een lam voor een huys.

5 Het zy een schaepslam, of een geytenlam, vers 5. Dit lam was een figure ofte voorbeelt, wijsende op Christum het ware Lam Godes, Ioan. 1.29. ende 1.Cor. 5.7.

6 D. na de huysgesinnen, die na de vaderen genoemt wierden.

4

Maer indien een huys te ⁷ kleyn is voor een lam, soo neme ⁸ hy ’t ende sijn nabuer, de naeste aen sijnen huyse, na het getal ⁹ der zielen: ¹⁰ yegelick na dat hy eten kan; ghy sult reeckeninge maken ¹¹ na het lam.

7 D. indien harer te weynigh zijn om het lam dien avont geheel op te eten.

8 Te weten, de huysvader.

9 D. der persoonen. Siet Genes. 12.5.

10 Hebr. de man na den mont sijnes etens.

11 D. na advenant van het lam, ende het getal der persoonen die daer van eten souden, daer op lettende, dat der persoonen noch te vele, noch te weynigh en waren.

5

^a Ghy sult ¹² een volkomen lam hebben, een manneken, ¹³ een jaer oudt: van [kolom] de schapen ofte van de geytebocken sult ghy het nemen.

a Levit. 1.3. ende 22.21. Malach. 1.8. 1.Petr. 1 19.

12 Dusdanigh moeste Christus wesen, 1.Petr. 1.19.

13 Hebr. de sone eenes jaers. D. een jarigh lam.

6

¹⁴ Ende ghy sult het in bewaringe hebben tot den veertienden dagh deser maent: ende de gantsche gemeynte der vergaderinge Israëls sal het slachten ¹⁵ tusschen twee avonden.

14 D. ghy sult het apart setten, afgesondert van de kudde vier dagen langh, van den tienden tot den veertienden dagh.

15 D. tusschen het begin ende het eynde des avonts, D. tusschen onse derde ure na den middagh, ende der sonnen ondergangh: te deser tijt is onse Heere Iesus Christus het rechte Paeschlam gestorven, Matth. c. 27. versen 46, 50.

7

Ende sy sullen van ¹⁶ dat bloet nemen: ende ¹⁷ strijcken het aen de beyde zijdposten, ende aen den bovendorpel, aen de huysen in de welcke sy het eten sullen.

16 T.w. des geslachten lams.

17 Hebr. geven het, ofte, doen het, T.w. met busselkens van ysop, als vers 22. staet. Van dese ceremonien en wort nergens meer gewach gemaeckt, als oock niet van eenige der volgende ceremonien, om datse alleen in dit eerste Pascha moesten onderhouden worden.

8

^b Ende sy sullen dat vleesch eten in der selver nacht: aen den vyere gebraden, ¹⁸ met ongesuerde brooden, sy sullen het ¹⁹ met bittere sause eten.

b Num. 9.11. 1.Cor. 5.8.

18 De Israëliten aten het Paeschlam met ongesuerde koecken, ter gedachtenisse dat sy met der haeste haer ongesuert deegh met sich uyt Egyptenlant gedragen hadden, onder vers 34.

19 Anders, bittere kruyden. Hebr. met bitterheden, of, met bittere dingen.

9

Ghy en sult daer ²⁰ niet raeuw van eten, oock ²¹ geensins in water gesoden: maer aen den vyere gebraden, sijn hooft, met sijne schenckelen, ende met sijn ingewant.

20 Ofte niet genoegh gekoockt zijnde.

21 Hebr. siedende gesoden, ofte, kokende gekoockt in het water.

10

Ghy en sult daer oock niet van laten over blijven tot den morgen: maer het gene dat daer van over blijft tot den morgen, ²² sult ghy met vyere verbranden.

22 Op dat het anders nergens toe soude gebruyckt worden, het zy tot afgoderije, ofte gemeyne spijse.

11

²³ Aldus nu sult ghy het eten; ²⁴ uwe lendenen sullen opgeschort zijn, uwe schoenen aen uwe voeten, ende uwen staf in uwe hant: ende ghy sult het met haeste eten, het is des HEEREN ²⁵ Pascha.

23 T.w. dit mael, maer na deser tijt en zijn dese dingen niet onderhouden geweest, selfs niet van Christo, nochte van sijne Apostelen. siet boven vers 7.

24 Dit beteeckent veerdigheyt in het reysen, ofte, haeste in het uytrichten van eenige sake, als 2.Reg. 4.29. ende c. 9. vers 1. Ier. 1. vers 17. Luce c. 12. versen 35, 36.

25 Hebr. Pesach. ’t Beteeckent eenen doorgangh, voorbygangh, ofte, overspringinge, om dat de slaende Engel de huysen der Israeliten heeft voorby gegaen, ofte voorby gesprongen, versen 13, 23, en 27. het lam wort hier Pesach, dat is, voorbygangh genoemt, om dat het een teecken daer van was. Siet dese Sacramenteele wijse van spreken Genes. c. 17. vers 10. ende de eygentlicke maniere van spreken onder vers 13. ende Cap. 13. vers 9.

12

Want ²⁶ ick sal in deser nacht door Egyptenlant gaen, ende ²⁷ alle eerstgeborene in Egyptenlant slaen, van de menschen af, tot de beesten toe: ende ick sal gerichten oeffenen aen ²⁸ alle de goden der Egyptenaren, ick de HEERE.

26 Dat Godt door den slaenden Engel gedaen heeft, dat seyt hy selfs gedaen te hebben.

27 T.w. der Egyptenaren.

28 Als of Godt seyde, Ick sal doen blijcken dat alle de afgoden ydel zijn, ende niet helpen en kunnen.

13

Ende ²⁹ dat bloet zal u-lieden tot ³⁰ een teecken zijn aen de huysen daer ghy inne zijt: wanneer ick het bloet sie, sal ick u-lieden voorby gaen: ende daer en sal geen plage onder u-lieden ten verderve zijn, wanneer ick ³¹ Egyptenlant slaen sal.

29 Te weten, daer mede ghy de posten ende dorpelen besprenckelt hebt, vers 7.

30 Om te gedencken aen mijne belofte tot versterckinge uwes geloofs.

31 D. de eerstgeborene in Egyptenlant.

14

^c Ende dese dagh sal u-lieden wesen ³² ter gedachtenisse, ende ghy sult hem den HEERE tot een feest vyeren: ghy sult hem vyeren onder uwe geslachten ³³ tot eene eeuwige insettinge.

c Exod. 5.1.

32 Te weten, der ontfangene weldaet, dat ick u uyt Egypten verlost hebbe.

33 T.w. tot dat de Messias komt, die het eynde ende vervullinge der wet is. Siet Genes. cap. 13. vers 15. ende 17.7, 13.

15

³⁴ Seven dagen sult ghylieden ongesuerde brooden eten, maer aen den eersten dagh sult ghy den suerdeegh ³⁵ wech doen uyt uwe huysen: want wie het gedeessemde etet van den eersten dagh af tot op den sevenden dagh, ³⁶ die selve ziele ³⁷ die sal uytgeroeyt worden uyt Israël.

34 T.w. na den Paeschdagh, want dit was een bysonder feest.

35 Hebr. doen op houden.

36 D. deselve mensche.

37 Siet Genes. cap. 17. vers 41.

16

Ende op den eersten dagh salder eene heylige versamelinge zijn: oock sult ghy ³⁸ eene heylige versamelinge hebben op den sevenden dagh: daer en sal geen werck in de selve gedaen worden, ³⁹ maer wat van yder ziele gegeten sal worden, dat selve alleen mach van u-lieden toe gemaeckt worden.

38 Hebr. versamelinge der heyligheyt, ende soo in ’t volgende.

39 Dit was ongeoorloft te doen op den Sabbathdagh, Exod. 16. 23, 29. ende 35. versen 2, 3.

17

Soo onderhoudt dan de ongesuerde ⁴⁰ brooden, dewijle ick even aen den selven dage u-lieder heyren uyt Egyptenlande geleyt sal hebben: daerom sult ghy desen dagh houden, onder uwe geslachten, tot een eeuwige insettinge.

40 Ofte, koecken, na ’t gebruyck der Ioden.

18

^d In de eerste [maent] aen den veertienden dage der maent, in den avont, sult ghy ongesuerde brooden eten: tot den een en twintighsten dagh der maent, in den avont.

d Levit. 23.5. Numer. cap. 28. vers 16.

[fol. 31r\Eerstgeborene gedoot.Pascha.]

19

⁴¹ Datter seven dagen langh geenen suerdeessem in uwe huysen gevonden en worde: want al wie het gedeessemde eten sal, de selve ziele sal uyt de vergaderinge Israëls uytgeroeyt worden, ⁴² hy zy een vreemdelingh, ofte een ingeborene des lants.

41 Siet bov. vers 15. ende 1.Cor. 5.8.

42 Hebr. in, aen, of, onder den vreemdelingh, etc.

20

Ghy en sult ⁴³ niets eten dat gedeessemt is: ^e in alle uwe wooningen sult ghy ongesuerde brooden eten.

43 Noch broot, noch koecken, nochte yet anders.

e Deut. 16.3.

21

Mose dan riep alle de Oudtste van Israël, ende seyde tot hen: ⁴⁴ Leset uyt, ende neemt u ⁴⁵ lammeren voor uwe huysgesinnen, ^f ende slachtet ⁴⁶ het Pascha.

44 Hebr. treckt uyt, T.w. uyt de schaepskoije, ofte kudde.

45 Ofte, kleyn vee, D. schapen, ofte, geyten.

f Hebr. 11.28.

46 D. het lam, het welck een teecken was van’t Pascha, ofte doorgangh des Worgh-engels.

22

⁴⁷ Neemt dan een bondelken ⁴⁸ ysop, ende dopt het in ’t bloet dat in een becken sal wesen, ende ⁴⁹ strijckt aen den boven dorpel, ende aen de beyde zijdposten van dat bloet, het welck in ’t becken zijn sal: doch u aengaende, niemant sal uyt gaen, uyt de deure sijnes huyses, tot aen den morgen.

47 Dit is eene der ceremonien die alleen in het eerste Pascha moesten onderhouden worden. siet bov. op het vers 7.

48 Van ysop siet 1.Reg. 4. op vers 33.

49 Hebr. doet aenraken.

23

Want de HEERE sal door gaen, om ⁵⁰ de Egyptenaren te slaen, doch wanneer hy het bloet sien sal aen den boven dorpel, ende aen de twee zijdposten: soo sal de HEERE de deure ⁵¹ voorby gaen, ^g ende den ⁵² verderver niet toe laten in uwe huysen te komen om te slaen.

50 And. Egypten, verstaet de eerstgeborene der Egyptenaren.

51 Ofte, voor by springen.

g Hebr. 11.28.

52 Verstaet dien slaenden Engel.

24

Onderhoudet dan ⁵³ dese sake, tot eene insettinge voor u, ende voor uwe kinderen ⁵⁴ tot in eeuwigheyt.

53 Uytgenomen de ceremonien, die dit eerste Pascha eygen waren. Siet boven versen 7, 11, 22.

54 Wel verstaende, tot op Christum. siet bov. vers 14.

25

Ende het sal geschieden als ghy ⁵⁵ in dat lant komt, dat u de HEERE geven sal, gelijck hy gesproken heeft, soo sult ghy desen ⁵⁶ dienst onderhouden.

55 T.w. in ’t lant Canaan. In de woestijne en hebben sy maer eens Pascha gehouden, Num. 9.5.

56 D. Godtsdienst. Alsoo oock vers 26. als blijckt vers 27.

26

^h Ende het sal geschieden, wanneer uwe kinderen tot u sullen seggen, ⁵⁷ Wat hebt ghy daer voor eenen dienst?

h Ios. 4.6.

57 Hebr. Wat [is] u-lieden desen dienst? is, D. beteeckent.

27

Soo sult ghy seggen, ⁵⁸ Dit is den HEERE een Paesch-offer, die voor der kinderen Israëls huysen voorby gingh in Egypten, doe hy de Egyptenaers sloegh, ende onse huysen bevrijdde: Doe buyghde sich het volck ende neyghde sich.

58 T.w. ’t Paeschlam.

28

ⁱ Ende de kinderen Israëls gingen ende deden het: gelijck als de HEERE Mose ende Aaron geboden hadde, alsoo deden sy.

i Hebr. 11.28.

29

^k Ende het geschiedde ter middernacht, dat de HEERE ⁵⁹ alle de eerstgeborene in Egyptenlande sloegh, van den eerstgeborenen Pharaos aen, die op sijnen throon sitten soude, ⁶⁰ tot op den eerstgeborenen des gevangens, ⁶¹ die in het gevangenhuys was, ende alle eerstgeborene der beesten.

k Psalm 78.51. ende 105.36. ende 135.8. ende 136.10.

59 Dit heeft Godt gedaen tot een straffe over het ongelijck, ’t welck Pharao ende sijne ondersaten aen Israël, Godes eerstgeborenen, gedaen hadden, Exod. cap. 4. versen 22, 23.

60 Vergel. met dese maniere van spreken bov. 11.5.

61 Hebr. in het huys des puts, ofte, des kuyls.

30

^l Ende Pharao stont op by nachte, hy, ende alle sijne knechten, ende alle de Egyptenaers, ende daer was een groot geschrey in Egypten: want daer en was geen huys daer niet een doode in en was.

l Psalm 105.38.

31

⁶² Doe riep hy Mose ende Aaron in der nacht, ende seyde, Maeckt u op, treckt uyt het midden van mijnen volcke, soo ghylieden, als de kinderen van Israël: ende gaet henen, dient den HEERE, ⁶³ gelijck ghylieden gesproken hebt.

62 Mose ende Aaron en quamen niet tot Pharao, maer des Koninghs gesanten moesten tot haer komen, ende Mose met nederigheyt bidden, dat sy doch wilden uyt trecken, gelijck af te nemen is uyt Exod. 10.29. ende 11.8.

63 T.w. sonder eenige conditien, daer de Koningh te voren van gesproken heeft.

32

Neemt oock met u uwe ⁶⁴ schapen, ende uwe runderen, alsoo ghylieden gesproken hebt: ende gaet henen, ende ⁶⁵ zegent my oock.

64 Ofte, u kleyn vee, ende u groot vee.

65 D. bidt Godt voor my, dat hy my van dese plage verlosse. Dit begeert Pharao oock, Exod. cap. 8. vers 8. ende 9. vers 28. ende 10.16, 17. Het schijnt dat Pharao in sijn herte overtuyght was, dat hy sich grouwelick tegen Godt den Heere versondight hadde, handelende tegen sijne eygene conscientie.

33

Ende de Egyptenaers hielden sterck aen by het volck, haestende om die uyt het lant te drijven: want sy seyden; wy ⁶⁶ zijn alle doot.

66 Siet Genes. 20. vers 3.

34

Ende het volck nam sijn deegh op eer het gedeessemt was: hare deegh-klompen, gebonden in hare kleederen, op hare schouderen.

35

^m De kinderen Israëls nu hadden gedaen na het woort Mose, ende hadden [kolom] van de Egyptenaren ge-eyscht siveren vaten, ende goudene vaten, ende kleederen.

m Exod. 3.21. ende 11.2. Psalm 105.37.

36

Daer toe hadde de HEERE den volcke genade gegeven in de oogen der Egyptenaren, dat sy hen hare begeerte deden: ende sy ⁶⁷ beroofden de Egyptenaren.

67 Aldus is vervult het gene dat Godt Abraham belooft, Genes. 15.14. Ende den Israëliten, Exod. 3.22.

37

Alsoo reysden de kinderen Israëls uyt van ⁶⁸ Rameses na ⁶⁹ Succoth: omtrent ⁷⁰ ses hondert duysent te voet, mannen alleen, behalven de ⁷¹ kinderkens.

68 Siet Genes. 47. vers 11.

69 Een plaetse soo geheeten, om dat de kinderen Israëls, als sy daer waren gekomen, hutten van tacken hebben gemaeckt, ende dit is haer eerste rustplaetse na dat sy uyt Egypten getrocken zijn, vergel. Levit. 23. vers 43. Dit Succoth is te onderscheyden van een ander, daer van gesproken wort Genes. 33.17.

70 Onder welck groot getal niet een swack noch kranck mensche en was, Psalm 105.37.

71 Verstaet hier by oock de vrouwen, sonder welcker hulpe de kinderkens haer niet behelpen en konden, alsoo oock Exod. 10.24.

38

Ende ⁷² veel vermenght volck trock oock met haer op, ende schapen, ende runderen, ⁷³ gantsch veel vees.

72 T.w. Egyptenaers, ende andere, die door de wonderwercken, welcke sy gesien hadden, bewogen waren mede te trecken, doch daer na besweken sy, Num. cap. 11. versen 4, 5.

73 Hebr. seer swaer vee.

39

Ende sy ⁷⁴ biecken van het deegh dat sy uyt Egypten gebracht hadden, ongesuerde koecken, want het en was niet gedeessemt: overmits sy uyt Egypten ⁷⁵ uyt gedreven wierden, soo dat sy niet vertoeven en konden, nochte oock teeringe voor hen bereyden.

74 T.w. als sy te Succoth gekomen waren.

75 Gelijck Godt de Heere voorseyt hadde Exod. 5.24.

40

ⁿ De [tijt] nu der wooninge die de kinderen Israëls in Egypten gewoont hebben, ⁷⁶ is vier hondert jaer, ende dertigh jaer.

n Genes. 15.13. Actor 7.6. Galat. 3.17.

76 Siet Genes. 15. vers 13.

41

Ende het geschiedde ten eynde van de vier hondert ende dertigh jaren: soo is het even op den selven dagh geschiet, dat alle de heyren des HEEREN uyt Egyptenlande gegaen zijn.

42

⁷⁷ Desen nacht sal men den HEERE op het vlijtighste houden, om dat hyse uyt Egyptenlande geleyt heeft: Dit is de nacht des HEEREN, die op het vlijtighste moet gehouden worden, van alle de kinderen Israëls, onder hare geslachten.

77 And. Dit is die nacht, welcken de HEERE in achtinge genomen heeft, om haer uyt Egyptenlant te leyden. Hebr. Dit is een nacht der onderhoudingen den Heere.

43

Voorder seyde de HEERE tot Mose ende Aaron, Dit is de insettinge van het Pascha, geenes vreemdelinghs sone ⁷⁸ en sal daer van eten.

78 Wel verstaende, ’t en zy dat hy besneden is, als af te nemen is uyt versen 44, 48.

44

Doch alle knecht van yeder een, die voor gelt gekocht is, na ⁷⁹ dat ghy hem sult besneden hebben, dan sal hy daer van eten.

79 Wel verstaende, na dat hy in de ware Religie onderwesen sal zijn, ende deselve hebben aengenomen.

45

Geen ⁸⁰ uytlander noch huerlingh ⁸¹ en sal daer van eten.

80 T.w. soodanigh een uytlander, die in een lant woont, daer hy niet te huys en hoort, ofte met een ander in woont.

81 Verstaet, ’t en zy datse besneden zijn.

46

⁸² In een huys sal het gegeten worden, ghy en sult van den vleesche niet buyten uyt den huyse dragen: ^o ende ⁸³ en sult geen been daer aen breken.

82 De sin is, Elck lam sal men in een bysonder huys eten, elck huysgesin het sijne, als bov. vers 3. geseyt wort.

o Num. 9.12. Ioan. 19.36.

83 Dit siet op Christum het rechte Paeschlam, aen den welcken geen been gebroken en is, Ioan. cap. 19. versen 33, 36.

47

De gantsche vergaderinge Israëls sal ⁸⁴ het doen.

84 D. sal het Pascha bereyden, ende eten, soo als de HEERE bevolen heeft, wie het versuymde, die wert afgesneden, Num. 9.13.

48

Als nu een vreemdelingh by u verkeert, ende den HEERE het Pascha ⁸⁵ houden sal, dat alles wat manlick, by hem besneden worde, ende dan kome hy daer toe, om dat te houden, ende ⁸⁶ hy sal wesen als een ingeboren des lants: maer geen onbesneden sal daer van eten.

85 Hebr. doen sal, ende soo in het volgende.

86 Dat is, hy sal het selve recht genieten, ’t welck de ingeborene genieten.

49

Eenerley wet zy den ingeborenen, ende den vreemdelingh, die als vreemdelingh in het midden van u verkeert.

50

Ende alle kinderen Israëls deden het: gelijck als de HEERE Mose ende Aaron geboden hadde, alsoo deden sy.

51

Ende het geschiedde even ten selven dage, dat de HEERE de kinderen Israëls uyt Egyptenlant leydde, na hare heyren.