Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xlix. Capittel.

Iacob roept sijne sonen, om die voor sijnen doodt te zegenen, vers 1, etc. Bestraft voor eerst de schandelicke feyten van Ruben, Simeon ende Levi, 3. Roemt daer na seer hooge de heerlickheyt van Iuda, propheteerende van den tijdt der geboorte Iesu Christi (na den vleesche) uyt hem, mitsgaders sijn Koninckrijcke ende de beroepinge der Heydenen, 8. Van Zebulon, 13. Issaschar, 14. Dan, 16. Gad, 19. Aser, 20. Naphtali, 21. Iosephs bysonderen zegen, 22. Van Benjamin, 27. Eyndelick geeft Iacob bevel van de plaetse sijner begraeffenisse, 29. ende sterft, 33.

1

DAer nae riep Iacob sijne sonen: ende hy seyde; Versamelt u, ende ick sal u verkondigen, ’t gene dat u ¹ in de navolgende dagen wedervaren sal.

1 Hebr. in ’t achterste, laetste, ofte, nae gevolgh der daghen, D. in de toekomende tijden, T.w. ontrent 200 jaren nae desen tijt beginnende, ende voorts tot de komste ende ’t Koninckrijcke des Messiae toe.

2

Komet te samen, ende hooret, ghy sonen Iacobs: ende hooret na Israël, uwen vader.

3

Ruben, ghy zijt ^a mijn eerstgeboren, ² mijne kracht, ende ³ ’t begin mijner macht: ⁴ de voortreffelickste in hoogheydt, ende de voortreffelickste in sterckte.

a Bov. 29.32.

2 D. een kindt in de principale sterckte mijnes levens ghewonnen.

3 Te weten, in het kinderwinnen: alsoo worden de Eerstgeborene genoemt, Deut. c. 21. vers 17. Psal. 78.51.

4 Hebr. de voortreffelickheydt.

4

⁵ Snellen afloop ⁶ als der wateren, ghy en sult de voortreffelickste niet zijn: ^b want ⁷ ghy hebt uwes vaders leger beklommen: doe hebt ghy [het] geschent: ⁸ hy heeft mijn bedde beklommen.

5 Hebr. snelligheyt.

6 T.w. als ghy uwes vaders bedde geschonden hebt: gelijck het water van een hooge plaetse in eene leeghe seer snellick afloopt, soo hebt ghy door uwe onkuysche begheerte, vereenight met groote stoutheydt ende lichtveerdigheydt, u selven in eene schandelicke misdaet ende oneere gestort.

b Bov. 35.22. 1.Chron. 5.1.

7 D. ghy hebt uwes vaders bedde door bloetschande ontreynight.

8 Dit heeft Iacob gesproken, hem wendende tot sijne andere sonen.

5

Simeon ende Levi zijn ⁹ gebroeders: hare ¹⁰ handelingen zijn werck tuygen van gewelt.

9 T.w. niet alleen van nature, maer oock van sinnen, manieren, ende wercken in’t quade: ’t welck sy bewesen hebben met haren handel tegen de Sichemiten, bov. cap. 34.

10 Sommige, sweerden.

6

Mijne ziele en kome niet in haren verborgenen raet, mijn ¹¹ eere en worde niet vereenight met hare vergaderinge: want in haren toorne ^c hebben sy ¹² de mannen doodt geslagen, ende in haren moetwille hebben sy de ¹³ ossen wech geruckt.

11 Eere, is hier soo veel als te voren ziele, dewelcke het weerdighste deel des menschen is, alsoo kan het woort, eere, oock genomen worden, Psal. 16. vers 9. ende 30. vers 13. ende 57.9. And. tonge, daer mede men schuldigh is Godt te eeren, ende sijnen lof te verbreyden. Men kan oock door ’t woort eere verstaen sijn goeden name.

c Bov. 34.25.

12 Hebr. den man, verstaet de Sichemiten. Siet bov. 34.25, 26.

13 Hebr. den osse: verstaet hier by oock andere beesten, die sy in het plunderen der stadt Sichem den inwoonderen ontweldiget hebben. Dickwils gebruycken de Hebreen het getal van een voor vele, bov. 32.5. ende 1.Chron. cap. 10. vers 1. vergeleecken met 1.Sam. 31.2.

7

¹⁴ Vervloeckt zy haren toorn, want hy is heftigh, ende hare verbolgentheyt, want sy is hart: ¹⁵ ick salse ^d verdeelen onder Iacob, ende salse verstroijen onder Israël.

14 Vervloeckt te zijn, is lichamelicke ende geestelicke, tijdelicke, ende eeuwige straffe, ofte eenige deser onderworpen te zijn, als bov. 3.14. ende 4.11. ende 5.29. Deut. 28. versen 16, 17. Matt. 25.41. Verstaet hier tijdelicke straffe.

15 Iacob spreeckt in den name Godts, als een Propheet, ende sijne prophetie is vervult in de nakomelingen, want de stamme Simeons in den lande Canaan is vermenght geweest onder de stamme Iuda. Ios. cap. 19. vers 1. Ende de stamme Levi verspreyt onder alle de stammen.

d Ios. 19.1. ende 21.3, 4. etc.

8

Iuda, ghy zijt het, u sullen uwe broeders loven, ¹⁶ uwe hant sal zijn op den necke uwer vyanden: voor ¹⁷ u sullen haer uwes vaders sonen neder buygen.

16 D. ghy sultse in de vlucht slaen, ende dempen. Vergel. Psal. 18.41.

17 Hier mede geeft hy te kennen, dat sijne nakomelingen tot de heerschappije, het andere deel van het recht der eerstgeboorte, souden verheven worden.

[fol. 25r\Honger in--Egypten.]

9

¹⁸ Iuda ^e is een leeuwen welp, ghy zijt van den roof op geklommen, mijn sone: hy kromt sich, hy leght sich neder als een leeuw, ende als een oude leeuw: ¹⁹ wie sal hem doen op staen?

18 Dit alles wort hier gesproken by gelijckenisse, om uyt te drucken de tijdelicke heerschappije, ende macht der nakomelingen van Iuda, Iudic. 1. vers 2. ende 1.Sam. 17.51. ende 2.Sam. 8.12, 13. ende 1.Reg. 9.20. etc. Ende d’eeuwige van den Messias, die uyt Iuda soude spruyten, Matth. 28.18. Luce c. 1. versen 32, 43. Ephes. 1.20, 21.

e Num. 24.9. Mich. 5.7.

19 Als of hy seyde; {seyde:} sijne vyanden sullen hem soo seer vreesen, dat sy hem niet lichtelick noch sonder haren schade, tergen en sullen.

10

De ²⁰ Scepter en sal ^f van Iuda niet wijcken, noch ²¹ de Wetgever ²² van tusschen sijne voeten; tot dat ²³ Silo ²⁴ komt, ende den selven ²⁵ sullen de volckeren gehoorsaem zijn.

20 D. de macht om te regeeren, Ies. 14. vers 5. Ezech. c. 19. versen 11, 14. Zach. 10. vers 11. om dat de regeerders staven, ofte scepters in hare handen droegen, tot een teken van heerschappije, Esth. c. 8. vers 4. And. de stamme, D. de stamme Iuda en sal niet vermenght worden met andere, noch gevoert uyt hare plaetse voor al eer, etc.

f Matth. 2.6.

21 Verstaet den genen, die de macht heeft om de wetten der regeeringe te stellen, ende voor te schrijven. siet Prov. 8.15.

22 D. die van den stamme Iuda afkomstigh sal wesen. And. die als een discipel aen de voeten des meesters in de wetten sal onderwesen worden: alsoo Deut. 33.3.

23 Hier by wort buyten alle twijffel verstaen de Messias: ende wort van sommige verduyscht {verduytscht} sijn sone, ofte, vrucht: Te weten, de soon van Iuda: want het Hebr. woort beteeckent het velleken, daer de kinderen in geboren worden; ende alsoo het kint selfs, datter in leyt, ende uyt het geslachte van Iuda (daer van de Maget Maria des Heeren Christi moeder was, Luce 1.32.) voort komen soude. And. de Heylant, Salighmaker, Geluck-gever, etc.

24 And. gekomen sal zijn. Beyde is waerachtigh, ten aensien van tweederley forme van regeeringe, d’eene macht hebbende over criminele saken, de andere alleen over burgerlicke verschillen, ende differenten der religie, want sommige jaren, eer Christus quam, is den Ioden door Pompeium afgenomen de eerste forme der regeeringe, maer de andere is hen noch overigh geweest, doe Christus in den vleesche verschenen was, Ioan. 18.31.

25 Hebr. ende tot, ofte, aen hem sal de gehoorsaemheyt der volckeren zijn: D. de ware geloovige uyt alle volckeren sullen hem gehoorsaemheyt bewijsen, hem bekennende voor haren Heere ende Salighmaker, etc. And. ende tot hem sal zijn de vergaderinge der volcken.

11

Hy ²⁶ bindt sijnen jongen ezel aen den wijnstock, ende het veulen sijner ezelinne aen den edelsten wijnstock: hy wascht sijn kleet in den wijn, ende sijnen ²⁷ mantel in wijndruyven ²⁸ bloet.

26 Met dese maniere van spreken wort te kennen gegeven den overvloet, ende de edelheyt des wijns, die in het erfdeel van Iuda soude wesen.

27 And. sijn opperkleet.

28 D. sap der druyven, ofte, wijn. Alsoo Deut. 32.14.

12

²⁹ Hy is rootachtigh van oogen door den wijn, ende wit van tanden door den melck.

29 Met dese maniere van spreken geeft hy te kennen den overvloet, ende de kracht van den wijn, ende van de melck, dewelcke in den lande Iuda soude wesen. And. rooder van oogen dan wijn, ende witter van tanden dan melck.

13

³⁰ Zebulon sal ^g aen de haven der ³¹ zeen woonen, ende hy sal aen de haven der schepen wesen, ende sijn zijde sal zijn na ³² Zidon.

30 D. hy sal sijne wooninge aen de zeekant hebben. Siet de vervullinge hier van Iosu. 19.10, 11. etc.

g Iosu. 19.10, 11.

31 And. meyren.

32 Siet van dese stadt bov. 10.19.

14

³³ Issaschar is ³⁴ een sterck gebeent Ezel, neder liggende tusschen twee packen.

33 By gelijckenisse van eenen stercken, doch luijen, ende gemackelicken ezel, voorseyt hy, dat de nakomelingen van Issaschar wel souden sterck zijn, ende groot van vermogen, door de goetheyt hares lants, maer soo tot gemack ende vrede genegen, dat sy niet bysonders en souden uytrechten, ja hen laten van andere overlasten. siet Iudic. 5.13. ende vergl. Deut. 33.18.

34 Hebr. een ezel des beens, D. een ezel, die groot ende sterck van gebeente is.

15

Doe hy de ruste sagh, datse goet was, ende het lant, dattet lustigh was: soo boogh hy sijnen schouder, om te dragen, ende was dienende onder tribuyt.

16

DAN sal sijn volck ³⁵ richten, als eene der stammen Israëls.

35 D. regeeren, met wetten te geven, ende uyt te voeren. alsoo 1.Sam. 2.10. Ps. 96. vers 13. Zach. 3.7. Dit selve verstaet Iacob oock van de andere stammen, voortkomstigh uyt de andere dienstmaeghden, datse soo wel, als de andere, de volle heerschappije in haer erfdeel hebben souden.

17

³⁶ DAN sal een slange zijn aen den wegh, een ³⁷ aderslange nevens het padt, bijtende des peerts verzenen, dat sijn rijder achter over valle.

36 De sin ende meyninge deser Prophetie is dese: Dan, sal na der slangen aert, listighlick sijne vyanden bespringen, gelijck oock af te nemen is uyt Deuter. 33.22. Siet exempelen der vervullinge Iudic. capp. 14.15.16.18.

37 And. Pijlslange, dewelcke in de boomen haer bergende, door der selver tacken met groote sterckte, ende snelheyt haer uytschiet, doende van gelijcken op der aerden langhs den wegh. Het Hebr. woort wort hier alleen gevonden.

18

³⁸ Op uwe ³⁹ saligheyt wachte ick, HEERE.

38 Iacob geeft hem tot Godt, om hem den welstant sijner nakomelingen te bevelen, door Godes Geest voorsiende de swarigheden, die hen in’t gemeyn souden over komen, ende in het bysonder de stamme van Dan, soo wel ten aensien van haer erfdeel, Iosu. 19.47. Iudic. 1.34. als van de suyvere Religie, ofte Godesdienst, die sy seer haest door afgoderije verloren hebben, Iudic. 18.17.

39 Het Hebr. woort beteeckent, ofte, tijdelicke verlossinge, ende behoudinge, Iudic. 15.18. ende 2.Sam. 10.11. Of, eeuwige, Ies. 45.17. Luc. 19.9. ofte beyde t’samen, als Psal. 37.39. ende hier. And. tot (of, om) u heyl, (of, behoudenisse) wachte ick den Heere.

19

Aengaende Gad, ⁴⁰ eene bende sal hem ⁴¹ aenvallen: maer hy sal [se] aenvallen in het eynde.

40 Iacob wil seggen, dat Gad wel in het eerste van sijne vyanden soude als onderdruckt worden, maer dat hyse daer na selfs soude overwinnen. siet Deut. 33.20, 21.

41 Het Hebr. woort beteeckent, met roovende, ende stroopende benden ofte rotten uytval doen.

20

⁴² Van Aser, sijn broot sal vet zijn: ende ⁴³ hy sal Konincklicke leckernijen leveren:

42 De sin is, dat de nakomelingen Asers, van het lant, het welcke hen ten erfdeele vallen soude, seer goede tarwe, olie, ende ander voetsel in overvloet genieten soude.

43 D. het lant Asers sal seer vruchtbaer zijn, niet alleen van noodigh voetsel, maer oock van kostelicke, vermakelicke, ende leckere vruchten, diemen met eeren eenen Koningh soude mogen voor setten. Siet Deut. 33.24. ende Iosu. 19.24, 25, etc.

21

Naphthali is eene ⁴⁴ losgelatene hinde: hy geeft schoone woorden.

44 D. wacker in de oorloghsche daden, Iudic. 4.6, 10. ende 5.18. ende aengenaem in de burgerlicke conversatie.

22

^h Ioseph is ⁴⁵ een vruchtbaer tack, een vruchtbaer tack, aen eene fonteyne: elck een der tacken loopt over den muer. [kolom]

h 1.Chron. 5.1.

45 Hebr. sone des vruchtbaren [wijnstocks:] alsoo dochters in’t volgende. Ioseph wort vergeleken by eene vruchtbare stamme, die tacken uyt geeft, die haer seer vermenighvuldigen ende wijt uytbreyden souden.

23

^{46 i} De schutters hebben hem wel ⁴⁷ bitterheyt aengedaen, ende ⁴⁸ beschoten, ende hem gehaet:

46 Hebr. de heeren. ofte, meesters der pijlen, D. de schutters, die de pijlen in het schieten gebruycken. siet bov. cap. 14. op het vers 13. Verst. by dese, alle de gene, die Ioseph eenigh lijden hebben aengedaen, als sijne broederen, met hem te verkoopen; sijne juffrouwe, met hem te beschuldigen; haren man, met hem in de gevangenisse te werpen, etc. dewelcke alle na hem, als de schutters, na eenen doel geschoten hebben, om hem te verderven.

i Ond. 50.20.

47 Hebr. verbittert.

48 Siet van het Hebr. woort Iob 16. vers 13. Psal. 18.15. oock Ier. 50.29.

24

Maer ⁴⁹ sijn boge is in stijvigheyt gebleven, ende de armen sijner handen zijn gesterckt geworden door de ⁵⁰ handen des ⁵¹ Machtigen Iacobs; ⁵² daer van is hy een ⁵³ Herder, een Steen Israëls.

49 D. sijne sterckte ende welvaert, is in haer geheel gebleven, dat hy niet en konde vernielt worden door sijne vyanden. Eenige verstaen door den boge, het geloove Iosephs; door sijne armen, sijne deughden.

50 De handen Gods, beteeckenen sijne Almachtige sterckte, Exod. 13.3. Ps. 10. vers 12. Ezech. 39. vers 21. etc.

51 D. van Godt, die Iacob ende sijn huysgesin door sijne macht beschermt heeft.

52 D. van Godt, die alleen de fonteyne is, ende gever alles goets.

53 Verst. Ioseph, den welcken Godt gestelt hadde tot eenen herder, om voetsel te beschicken den Egyptenaren, ende andere volckeren: doch in het bysonder Iacobs huys: om welcke oorsaeck hy oock een steen, ofte, rotze van toevlucht genoemt wort.

25

Van uwes vaders Godt, die u sal helpen, ende van den Almachtigen, die u sal ⁵⁴ zegenen, met zegeningen des Hemels van boven, met zegeningen ⁵⁵ des afgronts, die daer onder light, met zegeningen der borsten, ende der baermoeder.

54 Hy spreeckt van Iosephs nakomelingen, den welcken hy voorseyt vierderleijen zegen, die Godt hen verleenen soude: I. Door middel van den Hemel, als zijn, tijdige somer, ende winter, sonne schijn, regen ende dauw, Deut. 33.13. Ezech. 34.26. II. Uyt den afgront, als fonteynen, rivieren, allerley staende ende vloeijende wateren. Vergel. Deuter. 8.7. ende 33.13. III. Door middel van de menschen, als de vruchtbaerheyt, ende vermenighvuldinge der nakomelingen, Deut. 33.17. IIII. Door de beesten, als voetsel, kleedinge, dienstelicke hulpe, ende groote menighte der selver. Vergelijckt Deuter. cap. 28. vers 4.

55 Verst. de groote diepte, die in de aerde is, uyt dewelcke de zeen, fonteynen, rivieren, meyren, beken, etc. haren oorspronck nemen. Vergelijckt boven 1.2.

26

De zegeningen uwes vaders ⁵⁶ gaen te boven de zegeningen mijner voorvaderen, tot aen het eynde van de ⁵⁷ eeuwige heuvelen: die sullen zijn op het ⁵⁸ hooft Iosephs, ende op den hooftschedel des ⁵⁹ afgesonderden sijner broederen.

56 Niet alleen om datse my van nieuws bevestight, klaerder geopenbaert ende naerder vervult zijn, maer oock gaen in het gemeyne over alle mijne kinderen, die dan oock in meerderen getale zijn, dan mijns vaders, ende grootvaders kinderen waren, tot het verbont Godts behoorende.

57 D. die van den beginne geweest zijn. Vergel. Deut. 33.15. Ezech. 36.2. Habak. 3.6. ende voorts Psal. 72.5, 7, 17. ende 89. versen 37, 38.

58 D. sy sullen rijckelick uytgestort worden over Ioseph: om van hem over alle sijne nakomelingen in gelijcke mate af te vloeijen.

59 T.w. tot sonderlinge macht ende heerschappije, om een behouder sijnes geslachtes te zijn.

27

⁶⁰ Benjamin sal [als] een wolf verscheuren; des morgens sal hy roof eten, ende des ⁶¹ avonts sal hy buyt uytdeelen.

60 D. de Benjaminiten sullen in aert, conditien, ende wercken eenighsins te vergelijcken zijn by de wolven, die altijt uyt zijn om te rooven, het geroofde te verscheuren, het verscheurde te verslinden, ende onder hare jongen uyt te deelen. Want sy ter oorloge genegen sullen zijn, ende kloeck in het gebruyck der wapenen. Siet hier van de vervullinge Iudic. cap. 3. vers 15. Item, Capp. 19.20. ende 1.Sam. capp. 12.14.15.

61 Dat is, geheele dagen sullen sy met oorloghsche wercken besigh zijn.

28

Alle dese stammen Israëls zijn twaelve: ende dit is het gene dat haer vader tot hen sprack, als hyse zegende; hy zegendese yegelick na sijnen bysonderen zegen.

29

Daer na geboodt hy hen, ende seyde tot hen; ⁶² Ick worde versamelt tot mijnen volcke, ⁶³ begraeft my by mijne vaders, in de speloncke, die daer is in den acker ⁶⁴ Ephrons des Hethiters:

62 Siet bov. cap. 15. op vers 15. ende 25.8.

63 Van het gebruyck der begravinge, siet bov. cap. 23. op vers 4.

64 Siet bov. cap. 23. op het 10 {10.} vers.

30

In de speloncke, ^k dewelcke ⁶⁵ is op den acker ⁶⁶ van Machpela, die tegen over ⁶⁷ Mamre is in den lande Canaan, die Abraham met dien acker gekocht heeft van Ephron den Hethiter, tot eene erfbegraeffenisse.

k Bov. cap. 23. versen 9, 16.

65 Hy beschrijft dese speloncke dus neerstelick, soo wel om te toonen dat hy groote begeerte hadde daer begraven te worden, als om dat hy vreesde, datse de plaetse mochten niet wel onthouden hebben. Want Ioseph nu ontrent negen en dertigh jaren uyt het lant van Canaan geweest was, ende sijne broederen ontrent de seventien jaren.

66 Siet bov. cap. 23. op vers 9.

67 And. genaemt Hebron, gelegen in den stamme van Iuda, bov. 23.19. ende cap. 35. vers 27.

31

⁶⁸ Aldaer hebben sy ^l Abraham begraven, ende Sara sijne huysvrouwe: daer hebben sy Isaac begraven, ende Rebecca sijne huysvrouwe: ende daer hebbe ick Lea begraven:

68 Dit verhaelt Iacob in het lange, eensdeels om sijner kinderen herte af te trecken van Egypten, ende op te scherpen in het verwachten van het beloofde lant; anderdeels om aldus opentlick te betuygen, dat hy in de voetstappen van Abrahams ende Isaacs geloove volherdede.

l Bov. 25.9. ende cap. 35. vers 29. Actor. 7.16.

32

⁶⁹ De acker, ende de speloncke, die daer in is, is gekocht van de sonen Hets.

69 Hebr. de koopinge des ackers, ende der speloncke, die daer in is, is van, etc. And. [in] de besittinge, ofte, het erfgoet des ackers, ende der speloncke, die daer in is, [gekocht] van, etc.

33

Als Iacob voleynt hadde sijne sonen bevelen te geven, ^{70 m} soo leyde hy sijne voeten te samen op het bedde, ende hy gaf den geest, ende hy wert ⁷¹ versamelt tot sijne volckeren.

70 Het schijnt, dat Iacob de voorgaende reden gedaen heeft sittende over eynde in het bedde, om het woort Godes, het welcke hy voorder wilde uytspreken, te vereeren, ende op sijn gemack beter voort te brengen; daer na, dat hy dit gedaen hebbende, ende door sijne swackheyt niet meer konnende alsoo sitten, hem weder neder geleght, ende sijne voeten in het bedde by een uytgestreckt heeft, om gerustelick den doot te verwachten, ende sijnen geest Gode te bevelen.

m Actor. cap. 7. vers 15.

71 Siet boven op het vers 29.

[fol. 25v\Jacobs begraeffenisse. Josephs doot.]