Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxx. Capittel.

Rachel, onverduldigh zijnde over hare onvruchtbaerheydt, geeft Iacob hare dienstmaeght Bilha, die hem baert Dan ende Naphtali, vers 1, etc. Van gelijcken Lea, stilstaende van baren, geeft Iacob hare dienstmaeght Zilpa, die hem baert Gad ende Aser, 9, etc. Ruben vindt Dudaim, ende Lea selve wordt weder bevrucht, ende baert Issaschar, Zebulon, ende eene dochter Dina, 14. Ten laetsten baert oock Rachel Ioseph, 22. Als nu Iacob begeerde met sijn huysgesin nae sijn landt te trecken, houdt hem Laban met een nieuw verdingh van loon, 25. waer door Iacob, tegen Labans vermoeden, seer rijckelick van Godt wordt gezegent, 37.

1

ALs nu Rachel sagh, dat sy Iacob niet en baerde, soo ¹ benijdde Rachel hare suster: ende sy seyde tot Iacob; Geeft my kinderen, ofte indien niet, ² soo ben ick doodt.

1 Ofte, sy werdt jaloers.

2 Dat is; so moet ick sterven van hartzeer. Woorden van menschelicke swackheyt, gesproten uyt onverduldigheyt. siet dese maniere van spreken bov. 20.3.

2

Doe ontstack Iacobs toorn teghen Rachel: ende hy seyde; ³ Ben ick dan in plaetse van Godt, die des ⁴ buycks vrucht van u geweert heeft?

3 D. ben ick dan almachtigh, dat ick u vruchtbaer maken kan? het is Godt alleen die kinderen gheven kan. Siet 1.Sam. cap. 2. vers 5. Psa. 113.9. en 127. vers 3. Gelijcke woorden spreeckt Ioseph ond. cap. 50. vers 19.

4 Dat is, kinderen, Deut. 7. vers 13. en 28.4. Psal. 132. vers 11. Ies. 13.18. So wort oock Christus ghenoemt ten aensien van sijne menschelicke natuyre, Luce 1.42.

3

⁵ Ende sy seyde; Siet daer is mijne dienstmaeght Bilha, gaet tot haer in; dat sy ⁶ op mijne knien baere, ende ick oock uyt haer ⁷ gebouwt worde.

5 Sy volght liever het exempel van Sara, bov. cap. 16. vers 2. als het loffelick exempel van Isaac ende Rebecca, bov. c. 25. vers 21.

6 D. op dat ick de kinderen, die sy van u krijght, in mijnen schoot ontfange, ende voor de mijne houde. Siet ghelijcke maniere van spreken ond. cap. 50. vers 23.

7 Siet van dese maniere van spreken bov. 16. op vers 2.

4

Soo gaf sy hem hare dienstmaeght Bilha ⁸ tot een vrouwe: ende Iacob gingh tot haer in.

8 Siet bov. 16.3.

5

Ende Bilha wert swanger, ende baerde Iacob eenen sone.

6

Doe seyde Rachel; ⁹ Godt heeft my gericht, ende oock mijne stemme verhoort, ende heeft my eenen sone gegeven: daerom noemdese sijnen name, ¹⁰ Dan.

9 D. hy heeft mijne sake tot mijnen voordeele gewesen. Siet boven 15.14.

10 D. die eene sake voert, recht wijst ofte gerichte oeffent.

7

Ende Bilha Rachels dienstmaeght wert weder bevrucht, ende baerde Iacob den tweeden sone.

8

Doe seyde Rachel; Ick hebbe ¹¹ worstelingen Godes met mijne suster geworstelt, oock hebbe ick de overhandt gehadt: ende sy noemde sijnen name ¹² Naphthali.

11 D. seer groote, sware, uytnemende. Siet boven cap. 13. op het vers 10. De sin is: Ick ende mijne suster hebben (om so te segghen) teghen malkanderen ghekampt ende gestreden, om kinderen te krijgen. Ende het is my gegaen nae mijnen wensch boven het vermoeden van mijne suster: ofte, worstelingen Godes, D. met gebeden tot Godt, met welcke ick tegen mijn suster geworstelt, ende door sijne ghenade overwonnen hebbe.

12 Dat is, Mijne vvorstelinge.

9

Doe nu Lea sagh, dat sy ophieldt van baren, ¹³ nam sy oock hare dienstmaeght Zilpa, ende gaf die Iacob tot eene vrouwe.

13 Uyt eenen menschelicken strijt haer niet vernoeghende met den voorgaenden zegen.

10

Ende Zilpa, Leas dienstmaeght, baerde Iacob eenen sone.

11

Doe seyde Lea; ¹⁴ Daer komt eenen hoop: ende sy noemde sijnen name ¹⁵ Gad.

14 Ofte, daer is een hoop gekomen, Dat is; dese soon gevoegt by de voorgaende, sal eenen hoop, ofte bende volcks maken. In’t Hebr. is een woort, het welcke uyt twee t’samen ghevoeght is, als of men seyde, Hoop-komt.

15 Dat is, Hoop, Schare, Bende.

12

Daer na baerde Zilpa, Leas dienstmaeght, Iacob den tweeden sone.

13

Doe seyde Lea; ¹⁶ Tot mijn geluck; want de ¹⁷ dochters sullen my geluckigh achten: ende sy noemde sijnen name, ¹⁸ Aser.

16 Ofte, Met mijn geluck; verstaet, wort my noch dese soon geboren.

17 Verstaet de vrouwen in’t gemeyn.

18 D. Geluckigh, ofte, die geluckigh maeckt, ofte, geluck toebrenght.

14

Ende Ruben gingh in de dagen des tarwen-ooghstes, ende hy vondt ¹⁹ Dudaim in’t veldt, ende hy brachtse tot sijne moeder Lea: doe seyde Rachel tot Lea; Geeft my doch van uwes soons Dudaim.

19 Dit woordt beteeckent eenige lieflicke vruchten ofte bloemen seer aengenaem van reucke, verwe ende smake: hoedanige by ons plegen genoemt te worden Minne-bloemen, ofte Lief-appelen. Het woort en wort nieuwers meer gevonden dan hier, ende Cant. 7.13.

15

Ende sy seyde tot haer; Is’t weynigh dat ghy mijnen man genomen hebt, dat ghy oock mijnes soons Dudaim nemen sult? doe seyde Rachel; Daerom sal hy desen nacht voor uwes soons Dudaim by u liggen.

16

Als nu Iacob des avondts uyt het veldt quam, gingh Lea uyt hem te gemoete, ende seyde; Ghy sult tot my in komen; want ick hebbe u ²⁰ om loon sekerlick gehuert voor mijnes soons Dudaim: ende hy lagh deselve nacht by haer.

20 Hebr. Ick hebbe u om loon huyrende om loon gehuyrt, D. vastelick, sekerlick, uytdruckelick. And. om bedongen, ofte, bestemden loon hebbe ick u gehuyrt.

17

Ende Godt ²¹ verhoorde Lea: ende sy werdt bevrucht, ende baerde Iacob den vijfden sone.

21 Uyt genade; niet tegenstaende hare menschelicke swackheyt ende gebreckelickheydt.

18

Doe seyde Lea; Godt ²² heeft mijnen loon gegeven; na dat ick mijne dienstmaeght [kolom] mijnen man gegeven hebbe: ende sy noemde sijnen name, ²³ Issaschar.

22 D. Ick houde my ghenoeghsaem beloont voor mijns soons Dudaim, dewijle my Godt, na dat ick uyt mijne dienstmaeght kinderen gekregen hebbe, noch daer en boven buyten mijne verwachtinghe uyt mijnen eygenen lijve desen sone gegeven heeft. Voor de woorden na dat, hebben anderen om dat.

23 Hebr. Ischsacher, D. daer is een loon.

19

Ende Lea werdt wederom bevrucht, ende sy baerde Iacob den sesten sone.

20

Ende Lea seyde; Godt heeft my, my [heeft hy] ²⁴ begiftet met eene goede gifte, ditmael sal mijn man my bywoonen; want ick hebbe hem ses sonen ghebaert: ende sy noemde sijnen name, ²⁵ Zebulon.

24 Het Hebreeusch woort met het volgende, gifte, en wort in de H. Schrifture nieuwers meer dan hier gevonden. Het meeste gevoelen is, datse eene bysondere ende treffelicke gifte beteeckenen.

25 Hebr. Zebulun, Dat is; Wooninge, ofte, Byvvooninge.

21

Ende sy baerde daer na eene dochter: ende sy noemde haren name ²⁶ Dina.

26 D. Rechtshandel, ofte, Gerichte.

22

²⁷ Godt dachte oock aen Rachel: ende Godt verhoordese, ende ²⁸ opende hare baermoeder.

27 Siet bov. cap. 8. op vers 1.

28 Siet bov. c. 20. op het vers 18.

23

Ende sy werdt bevrucht, ende baerde eenen sone: ende sy seyde; Godt heeft mijne ²⁹ smaetheyt ³⁰ wech genomen.

29 Die te dier tijdt was in de onvruchtbaerheyt, 1.Sam. 1. vers 6. Ies. 4. vers 1. Luc. 1.25. ende dat meest om twee redenen. 1. Om dat de onvruchtbaere van de belofte aen Abraham ghedaen aengaende de vermenighvuldinge sijnes zaets scheenen uytghesloten te zijn. 2. Om datse waren buyten de hope, dewelcke sy anders hebben mochten, dat de Messias (die uyt den zade Abrahams voor komen {voortkomen} moeste) harer nakomelinghen een soude worden.

30 Hebr. vergadert, ingetrocken, te rugge genomen.

24

Ende sy noemde sijnen name, ³¹ Ioseph, seggende: De HEERE voege my eenen anderen sone daer toe.

31 Dese naem schijnt te sien op twee woorden, te weten, het voorgaende Wechnemen, ende dat hier staet, Toevoegen.

25

Ende het geschiedde, als Rachel Ioseph gebaert hadde, dat ³² Iacob tot Laban seyde; Laet my vertrecken, dat ick gae tot mijne plaetse, ende nae mijn landt.

32 T.w. als de andere seven jaren sijnes dienstes omme waren, ende hy sijnen schoon-vader niet meer schuldigh en was.

26

Geeft mijne wijven, ende mijne kinderen, ³³ om dewelcke ick u gedient hebbe, dat ick vertrecke: want ghy weet mijnen dienst, ³⁴ dien ick u gedient hebbe.

33 Verstaet dit eygentlick ten aensien van de wijven.

34 T.w. den tijdt van veertien jaren, met grooten arbeyt, ende trouwe.

27

Doe seyde Laban tot hem; Soo ick nu ³⁵ genade gevonden hebbe in uwe oogen: ick hebbe waergenomen, dat de HEERE my om uwent wille gezegent heeft.

35 Siet over dese maniere van spreken bov. 18. op vers 3. Het is eene afgebroken reden in sulcke aensprake ghebruyckelick, diemen vervullen kan met dese woorden, Soo blijft doch by my, ende seght maer den loon, die ghy van my begeert.

28

Hy seyde dan; Noemt ³⁶ my uytdruckelick uwen loon, ³⁷ dien ick geven sal.

36 Hebr. over, ofte, op my. Hy wil seggen, Leght my op sulcken loon, als ghy wilt. ’t Hebreeusch woordeken beteeckent, doorsteecken, doorbooren, hechten, vast setten, ende volgens uytdruckelick noemen.

37 Ofte, ende ick sal [hem] geven.

29

Doe seyde hy tot hem; Ghy weet ³⁸ hoe ick u gedient hebbe, ende hoe u vee by my geweest is.

38 Ofte, vvat dienst ick u gedaen hebbe: ende vvat uvve veroveringe, of, verkrijginge by my gevveest is: D. hoe wel ghy u by mijnen dienst bevonden hebt.

30

Want het weynige dat ghy ³⁹ voor my ghehadt hebt, dat is tot eene menighte ⁴⁰ uytgebroken; ende de HEERE heeft u gezegent ⁴¹ by mijnen voet: nu dan, wanneer sal ick oock ⁴² wercken voor mijnen huyse?

39 Dat is, voor mijne komste. Alsoo onder 32. vers 3.

40 Siet van de eygenschap deses woorts bov. 28. op vers 14.

41 D. nae dat ick uwe saken beleyt ende beloopen hebbe: ofte, met dat ick mijnen voet in uwen huyse gestelt hebbe.

42 Ofte, wat doen voor mijn huysgesin.

31

Ende hy seyde; Wat sal ick u geven? doe seyde Iacob; Ghy en sult my niet ⁴³ met allen geven, indien ghy my dese sake doen sult, ⁴⁴ ick sal wederom uwe kudde weyden, [ende] bewaren.

43 T.w. geenen loon van u geset, maer dat Godes voorsichtigheyt my gunnen ende toeschicken sal.

44 Hebr. Ick sal weder keeren, ick sal weyden, etc.

32

Ick sal heden door uwe gantsche kudde gaen, daer van afsonderende al het ⁴⁵ gespickelde, ende ⁴⁶ gepleckte ⁴⁷ vee, ende al het ⁴⁸ bruyne vee onder de lammeren, ende het gepleckte, ende gespickelde onder de geyten: ⁴⁹ ende sulcks sal mijn loon zijn.

45 D. geteeckent met kleene stipkens.

46 D. met grootere plecken ofte vlecken.

47 Verstaet kleyn vee, als schapen, lammeren, geyten.

48 Ofte, brantverwigh. Het Hebreeusch woort komt van brandt, hitte, warmte.

49 D. welcke uyt de eenverwige beesten, namelick de geheel witte, die ick weyden sal, gesprinckelt, ofte gepleckt, ofte bruyn sullen geworpen worden, sullen mijnen loon zijn.

33

⁵⁰ Soo sal mijne gerechtigheyt op den dagh van ⁵¹ morgen met my betuygen, ⁵² als ghy komen sult over mijnen loon, voor u aengesicht: al wat niet gespickelt, ende gepleckt is onder de geyten, ende bruyn onder de lammeren, dat zy by my gestolen.

50 D. wanneer ghy heden ofte morgen eens sult komen besichtigen, wat my ten loone gevallen zy, soo sal naecktelick ende onwedersprekelick blijcken, wat mijn rechtveerdigh loon zy, ofte ter contrarie.

51 D. in toekomenden tijdt. Soo is dit woort morgen dickwils in de Heylige Schrifture genomen. Als Exod. 13.14. Deut. 6.20. Ios. 4.6. Matth. 6.34.

52 And. als sy komen sal (te weten, de gerechtigheyt) om mijnen loon.

34

Doe seyde Laban; Siet: Och ja, het zy na uwen woorde.

35

Ende ⁵³ hy sonderde af ten selven dage ⁵⁴ de gesprenckelde ende gepleckte bocken, ende alle de gespickelde ende gepleckte geyten, aldaer wit aen was, ende al het bruyne onder de lammeren: ende hy gafse in de handt sijner sonen.

53 Te weten, Laban.

54 Te weten, aen de beenen met een ronde strepe in de ghelijckenisse van een bandt, nae de eygenschap van het woordt.

[fol. 15v\Jacobs dienst. Jacobs vlucht.]

36

Ende hy stelde ⁵⁵ eenen wegh van drie dagen tusschen hem, ende tusschen Iacob: ende Iacob weydde de overige kudde Labans.

55 Ofte, drie dagh reysen, D. de ruymte van dry dagh reysen: verstaet tusschen de kudden van Labans sonen, ende d’andere die Iacob weydde. op dat de witte doch niet en souden met de ghevleckte ofte bruyne eenighsins vermenght worden.

37

⁵⁶ Doe nam sich Iacob ⁵⁷ roeden van ⁵⁸ groen popelier-hout, ende van haselaer, ende van kastanien: ende hy schelde daer in witte strepen, ontblootende het witte, het welck aen die roeden was.

56 Dit heeft Iacob gedaen door ingevinge ende regeeringe van Godt. siet ond. 31.9. Aldus heeft Godt voor Iacob gesorgt, op dat Laban hem niet ledigh nae huys soude laten gaen. siet ond. 31.42.

57 Ofte, stocken, ofte, garden.

58 Ofte, versch.

38

Ende hy leyde dese roeden, die hy gescheldt hadde in de goten, [ende] in de drinckbacken van het water, daer de kudde quam drincken, tegen over de kudde; ende ⁵⁹ sy werden verhittet, als sy quamen om te drincken.

59 D. verhittet zijnde ontfingen sy.

39

Als dan de kudde verhitt werdt by de roeden, soo lammerde de kudde ⁶⁰ gesprenckelde, gespickelde, ende gepleckte.

60 T.w. aen de beenen. als bov. vers 35.

40

Doe scheydde Iacob ⁶¹ de lammeren, ende hy wendde het gesichte der kudde op het gesprenckelde, ende al het bruyne onder Labans kudde, ende hy stelde sijne kudden alleen, ende ⁶² hy en settese niet by Labans kudde.

61 T.w. die veelverwigh ofte bruyn waren. Dese liet hy voor gaen; de ander liet hy volgen, op dat dese die in’t gesichte souden hebben als sy rammelden.

62 T.w. op datse door ’t aenschouwen der selver niet en souden hares gelijcke, D. een-verwige voort brengen.

41

Ende het geschiedde, t’elckens als de kudde ⁶³ der vroegelingen verhitt werdt, soo stelde Iacob de roeden voor de oogen der kudde in de gooten; op dat sy hittigh werden by de roeden.

63 D. die in’t voorjaer geworpen werden, zijnde na de eygenschap van’t Hebr. woordt vast, sterck, gebonden van lijve.

42

Maer als de kudde ⁶⁴ spade hittigh werdt, soo en stelde hyse niet: soo dat de spadelingen Laban, ende de vroegelingen Iacob toe quamen.

64 D. in’t najaer; die swack ende onsterck van lijve waren.

43

Ende die man ⁶⁵ brack ⁶⁶ gantsch seer uyt [in menighte], ende hy hadde vele kudden, ende dienstmaeghden, ende dienstknechten, ende kemelen, ende ezelen.

65 Siet bov. c. 28. op vers 14.

66 Hebr. seer seer.