Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxvij. Capittel.

Isaac, oudt ende doncker van gesicht zijnde, wil Esau, als eerstgeboren, zegenen, maer wort door het kloeck beleyt van Rebecca bedrogen, sulcks dat hy Iacob voor Esau zegent, vers 1, etc. Esau, komende van de jacht, ende dit vernemende, is daer over seer ontstelt, als oock Isaac selve, die evenwel Esau, op sijn groot jammeren ende bidden, noch eenen tijtlicken zegen geeft, 30. Hierom haet Esau sijnen broeder, ende neemt voor, hem te dooden, 41. Rebecca, dat verstaende, raedt Iacob te vertrecken nae haren broeder Laban, ende beschickt by Isaac, dat die het selve alsoo goet vinde. 42.

1

ENde het geschiedde, als Isaac ¹ oud geworden was, ende ² sijne oogen doncker geworden waren, dat hy niet sien en konde: doe riep hy Esau sijnen ³ grootsten sone, ende seyde tot hem; Mijn sone: ende hy seyde tot hem; ⁴ Siet [hier] ben ick.

1 Eenige rekenen dat hy hondert seven en dertigh jaren oud geweest zy.

2 Niet sonder de wonderbare voorsichtigheyt Godes, die door dese blindtheyt niet alleen sijnen knecht Isaac geoffent, maer oock het recht der eerstgeboorte aen Iacob gebracht heeft.

3 D. den eerstgeborenen.

4 Siet bov. 22. op het vers 1.

2

Ende hy seyde; Siet uu , ick ben oudt geworden: ⁵ ick en weet den dagh mijnes doodts niet.

5 D. soo weynigh tijts van leven is my overigh, dat ick niet en weet hoe haest my de doodt sal overvallen, alle ure ende wijle die verwachtende.

3

Nu dan, neemt doch uwe gereetschap, uwen ⁶ pijlkoker, ende uwen boge, ende gaet uyt in het veldt, ende ⁷ jaeght my een wildbtraedt.

6 Hebr. Hanghkoker, ofte, allerley hanghsel.

7 Hebr. jaegt my een jacht. D. vangt met jaghen eenigh wildt, dat my ter spijse zy. Alsoo ond. vers 5.

4

Ende maeckt my ⁸ smaecklicke spijsen, alsoo ickse geern hebbe, ende brenghtse my; dat ick ete, op dat ⁹ mijne ziele ¹⁰ u zegene eer ick sterve.

8 Ofte, Wat smakelicks.

9 D. ick, met een oprecht voornemen des gemoedts.

10 Verstaet dit niet van eene ghemeyne zegeninghe, die de ouderen allen haren kinderen in alle gelegentheyt geven kunnen, maer van eene bysondere, seer uytnemende ende statelicke Prophetische zegeninge, by forme van testamente ingestelt, om sijnen sone van de geestelicke ende lichamelicke beloften, hem ende sijnen vader gedaen, erfgenaem te verklaren, alsoo ond. 28.1.

5

Rebecca nu hoorde toe, als Isaac tot sijnen sone Esau sprack: ende Esau gingh in het veldt, om een wiltbraet te jagen, dat hy het in brachte.

6

Doe sprack Rebecca tot Iacob haren sone, seggende; Siet, ick hebbe uwen vader tot Esau uwen broeder hooren spreken, seggende,

7

Brengt my een wiltbraet, ende maeckt my smaecklicke spijsen toe, dat ick ete; ende ick sal u zegenen ¹¹ voor het aengesichte des HEEREN, voor mijnen doodt.

11 D. welcke zegeninge in Godes Name, ende als in sijne tegenwoordigheyt uytgesproken, ende door sijn beleyt bekrachtight sal worden.

[fol. 13v\Isaac zegent Jacob: oock Esau.]

8

Nu dan, mijn sone, ¹² hoort mijne stemme in het gene dat ick u gebiede.

12 Hoewel Rebecca in dit werck middelen ghebruyckt, die niet en kunnen geheel ontschuldight worden, nochtans de sake selve, dat sy het recht der eerstgeboorte aen Iacob pooghde te brengen, quam met den wille ende de verklaringe Godes over een. siet bov. 25.23.

9

Gaet nu henen tot de kudde, ende ¹³ haelt my van daer twee ¹⁴ goede geytenbocxkens: ende ick salse uwen Vader maken tot smaecklicke spijsen, gelijck als hy geerne heeft.

13 Hebr. neemt. maer ’t Hebr. woort vervaet hier oock in sich het woort brengen. ende die twee t’samen zijn soo veel als halen. siet bov. cap. 12. op ’t 15 {15.} vers.

14 D. vette, wel aengekomen, ende toegenomen. Vergel. ond. 41.5.

10

Ende ghy sultse uwen vader brengen, ende hy sal eten: op dat hy u zegene voor sijnen doodt.

11

Doe seyde Iacob tot Rebecca sijne moeder; Siet, mijn broeder Esau is een ¹⁵ hayrigh man, ende ick ben een ¹⁶ glat man.

15 D. rouw van huydt.

16 D. sacht van huydt.

12

Misschien sal my mijn vader betasten, ende ick sal in sijne oogen zijn ¹⁷ als een bedrieger: ¹⁸ soo soude ick eenen vloeck over my halen, ende niet eenen zegen.

17 Hebr. verleyder. Het woort als, wort somtijdts gebruyckt niet voor het gene dat schijnt, maer dat in der daet is. Siet Nehem. 7.2. Ioa. cap. 1. vers 14. ende 2.Cor. 3.18.

18 Vergel. Deut. cap. 27. vers 18.

13

Ende sijne moeder seyde tot hem; ¹⁹ Uwen vloeck zy op my, mijn sone: hoort alleene nae mijne stemme, ende gaet, ²⁰ haeltse my.

19 Rebecca spreeckt soo vrymoedelick, niet uyt lichtveerdigheyt, maer (soo het schijnt) uyt een seecker vertrouwen van eene goede uytkomste, wel versinnende niet alleene uyt de klare aensprake Godes, maer oock uyt het onheyligh leven van Esau, dat het recht der eerstgeboorte niet hem, maer sijnen broeder Iacob toe quam.

20 Hebr. neemt my, dat is, neemt ende brenght my, T.w. twee kleyne bocxkens, gelijck ick bebevolen {bevolen} hebbe. Siet bov. vers 9.

14

Doe gingh hy, ende hy haeldese, ende brachtse sijner moeder: ende sijne moeder maeckte smaecklicke spijsen, gelijck als sijn vader geerue hadde.

15

Daer nae nam Rebecca Esaus hares grootsten soons ²¹ kostelicke kleederen, ²² die sy by haer in huys hadde: ²³ ende sy trockse Iacob haren kleynsten sone aen.

21 Hebr. begeerlicke kleederen, ofte, kleederen der begeerlickheydt, D. daer men lust ende begeerte toe heeft; dat zijn schoone ende kostelicke kleederen.

22 D. die sy bewaerde in welrieckende koffers, als blijckt vers 27.

23 Dese ende de volghende daedt, vers 16. die Rebecca ghebruyckt om tot haer voornemen te geraken, is wel eene soorte van bedrogh, doch te min berispelick, om dat haer eynde was haeren man uyt sijne dwalinge ten rechte weghe te helpen, den wille Godes te volbrengen, ende haren sone Iacob te stellen in de besittinge van het gene hem door Godes ordinantie toe quam.

16

Ende de vellen van de geytenbocxkens trock sy over sijne handen, ende over de gladdigheydt van sijnen hals.

17

Ende sy gaf de smaecklicke spijsen, ende het broot, dewelcke sy toegemaeckt hadde, in de handt Iacobs hares soons.

18

Ende hy quam tot sijnen vader, ende seyde; Mijn vader: ende hy seyde; Siet [hier] ben ick; Wie zijt ghy, mijn sone?

19

Ende Iacob seyde tot sijnen vader: ²⁴ Ick ben Esau uw’ eerstgheborene; ick hebbe gedaen, gelijck als ghy tot my gesproken hadt: staet doch op, sit, ende eet van mijn wildtbraedt; op dat uwe ziele ²⁵ my zegene.

24 Het is wel prijselick in Iacob, dat hy ’t recht der eerstgheboorte in groote weerde houdt, ende met ernst begeert: maer misprijselick is de wegh dien hy in gaet, hem met onwaerheydt behelpende. Het eerste was in hem van Godt, door het geloove aen sijne beloften: het andere van hem-selven, door de swackheydt der verdorvene nature.

25 Siet bov. vers 4.

20

Doe seyde Isaac tot sijnen sone; Hoe is dit, ²⁶ [dat] ghy het soo haest gevonden hebt, mijn sone? ende hy seyde; Om dat de HEERE uwe Godt [dat] heeft doen ontmoeten voor mijn aengesichte.

26 Hebr. (Dat) ghy soo gehaest hebt te vinden. Dese woorden konnen oock vertaelt worden aldus: Wat is dit [dat] ghy soo haest gevonden hebt? ofte, hoe hebt ghy dat soo haest gevonden?

21

Ende Isaac seyde tot Iacob; Naedert doch, dat ick u betaste, mijn sone: of ghy mijn soon Esau selve zijt, ofte niet?

22

Doe quam Iacob by, tot sijnen vader Isaac, die hem betastede: ende hy seyde; ²⁷ De stemme is Iacobs stemme, maer de handen zijn ²⁸ Esaus handen.

27 D. sy luydt even als of het Iacobs stemme ware

28 Soo rouw, als of het Esaus handen waren, gelijck dese verklaringe gedaen wordt vers 23. Hier uyt blijckt, dat Isaac begon te twijffelen of dese sake richtigh toe gingh: niet te min is Godes beleydt voort gegaen.

23

Doch hy en ²⁹ kende hem niet; om dat sijne handen hayrigh waren, gelijck sijnes broeders Esaus handen: ende hy zegende hem.

29 Merckelick door een wonderbaer beleydt der voorsichtigheydt Godes, die boven de blindtheydt der oogen hem laet over komen eene domheydt des verstandts, waer door hy voort vaert tot de zegeninge, hoe wel hy Iacobs stemme kende, ende daerom noch twijfelde, gelijck het blijckt uyt het volgende vers.

24

Ende hy seyde; Zijt ghy mijn sone Esau selve? ende hy seyde; Ick ben ’t.

25

Doe seyde hy: Stelt het nae by my, dat ick van het ³⁰ wildtbraedt mijnes soons ete, op dat mijne ziele u zegene: ende hy stelde het na by hem, ende hy at: hy bracht hem oock wijn, ende hy dronck.

30 T.w. dat ghy voor my gevangen ende toebereydt hebt.

26

Ende sijn vader Isaac seyde tot hem; Kom doch by, ende ³¹ kust my, mijn sone.

31 De kus is by de Oude in sulcke statelicke zegeningen gebruyckelick geweest, tot vereeringe, ende bewijs van goedtwilligheydt. Siet ond. 48.10.

27

Ende hy quam by, ende hy kuste [kolom] hem: doe roock hy ³² den reuck sijner kleederen, ende zegende hem: ende hy seyde; Siet, ³³ de reuck mijnes soons is ³⁴ als de reuck des veldts, het welck de HEERE gezegent heeft.

32 Uyt den welcken hy hem-selven noch meer versekerde, dat Iacob was sijn sone Esau; als of hy seyde: sijne kleederen en riecken niet nae den stal der beesten, maer nae het lieflicke veldt.

33 Dat is, de reuck der kleederen mijnes soons.

34 Dewelcke meest veroorsaeckt wordt door de gematigheyt des luchts, de goetheyt des lants, ende den kostelicken overvloedt van allerley gewas. De sin nu is: gelijck de goede reuck eener landouwe een teecken is van hare schoone gelegentheyt, kostelicke vruchten, ende grooten overvloedt; also is de reucke van de keederen {kleederen} mijnes soons my een teecken van sijne, ende der sijnen toekomende gelucksaligheydt, die by eene uytnemende landouwe sal te vergelijcken zijn.

28

^a Soo ³⁵ geve u dan Godt van den ³⁶ dauw des Hemels, ende de ³⁷ vettigheden der aerde; ende menighte van tarwe, ende most.

a Hebr. 11.20.

35 Dit is niet alleen een wensch, maer oock eene prophetie, die na de letter niet soo seer in Iacob, als in sijne nakomelingen vervult soude worden. Niet te min zijn de geestelicke weldaden daer door afgebeeldet, hem met alle ware geloovige gemeyn geweest.

36 Begrijpt onder den name, dauw, die in het landt van Canaan om de schaersheyt des regens seer noodtwendigh was, allerley zegen, die door middel van de lucht ende den Hemel over ’t aerdtrijck komt. Vergel. Deut. cap. 33. versen 13, 14.

37 D. veel goet ende kostelick gewas, uyt eene goede ende vruchtbare landouwe. Vergl. Deut. 8.8. ende 32.13, 14. ende cap. 33. vers 24.

29

³⁸ Volcken sullen u dienen, ende natien sullen haer voor u neder buygen: ³⁹ weest heere over uwe broederen, ende uwes moeders sonen sullen hen voor u neder buygen: ^b vervloeckt moet hy zijn, so wie u vervloeckt; ⁴⁰ ende soo wie u zegent, zy gezegent.

38 Dese wensch ofte zegen is voornamelick vervult ten tijde Davids, Salomons, ende der Koningen Iuda, tot Ioram toe. Siet bov. 25. op ’t vers 23.

39 Gelijck het recht der eerstgeboorte mede brenght. Siet bov. cap. 25. op het vers 31.

b Genes. 12.3.

40 Siet boven 12. op het vers 3.

30

Ende het geschiedde, als Isaac voleyndt hadde Iacob te zegenen, soo geschiedde het, doe Iacob maer ⁴¹ even van sijns vaders Isaacs aengesichte uyt gegaen was, dat Esau sijn broeder van sijne jacht quam.

41 Hebr. uytgaende was uyt gegaen.

31

Hy nu oock maeckte smaecklicke spijsen toe, ende brachtse tot sijnen vader: ende hy seyde tot sijnen vader; Mijn vader stae op, ende ete van het wildtbraet sijnes soons, op dat uwe ziele my zegene.

32

Ende Isaac sijn vader seyde tot hem; Wie zijt ghy? ende hy seyde; Ick ben uw’ sone, uwe eerstgeboren, Esau.

33

Doe ⁴² verschrack Isaac met seer groote verschrickinge gantsch seer, ende seyde; Wie is hy dan die het wildtbraedt gejaeght ende tot my gebracht heeft? ende ick hebbe van alles gegeten, eer ghy quaemt, ende hebbe hem gezegent: oock sal hy gezegent wesen.

42 ’t Hebr. woordt beteeckent seer groote vreese ende schrick, vereenight met zitteren ende beven: als ond. 42.28. Exo. 19. versen 16, 18. Desen schrick liet Godt over hem vallen, eensdeels om hem te wederhouden van toornigheydt tegen Iacob, anderdeels, om hem te doen bedencken, dat de uytkomste der gegevener zegeninge was van sijn besluyt ende eeuwigh voornemen. siet bov. 25.23.

34

Als ^c Esau de woorden sijns vaders hoorde, soo schreeuwde hy met eenen grooten ende bitteren schreeuw gantsch seer: ende hy seyde tot sijnen vader; Zegent my, ⁴³ oock my, mijn vader.

c Hebr. 12.17.

43 And. ick ben oock mijns Vaders, ofte, ick ben oock [u sone] mijn Vader: alsoo vers 38.

35

Ende hy seyde; Uwe broeder is gekomen ⁴⁴ met bedrogh; ende heeft ⁴⁵ uwen zegen wech genomen.

44 De daedt van Iacob noemt Isaac wel bedrogh, gelijckse in der waerheydt was, maer nu verstont hy redelick, dat hy daer van oorsake was, door sijne voorgaende onverstandigheydt: gelijck dit blijckt, om dat hy volhardt by het gene, dat hy bedrogen zijnde gedaen hadde. Siet bov. vers 23.

45 D. die u van nature toe quam, ende dien ick u meynde te geven.

36

Doe seyde hy; ⁴⁶ Is het niet om datmen sijnen name noemt Iacob, dat hy my nu twee reysen heeft bedrogen? ^{d 47} mijne eerstgeboorte heeft hy genomen, ende siet, nu heeft hy ⁴⁸ mijnen zegen genomen: voorder seyde hy; Hebt ghy dan geenen zegen voor my uyt behouden?

46 Waerom hy Iacob genoemt zy, is te sien bov. 25.26. T.w. om dat hy sijnen broeder Esau by de versenen hieldt in de geboorte: maer Esau duydt desen name als of hy hem den voet geset ofte gelicht, dat is, verschalckt ende bedrogen hadde, welcke beteeckenisse ’t Hebreeusch woort oock lijden kan. siet Ier. 17.9.

d Boven 25.33.

47 Dit is valsch, want hy haddese hem goets moedts verkocht. Siet bov. 25.32, 33.

48 De zegen behoorde tot het recht der eerstgeboorte. Dewijle hy nu dit verkocht hadde, soo en quam de zegen hem niet toe.

37

Doe antwoordde Isaac, ende seyde tot Esau; Siet, ick hebbe hem eenen heere over u geset, ende alle sijne ⁴⁹ broeders hebbe ick hem tot knechten gegeven: ende ick hebbe hem met koorn ende most ⁵⁰ ondersteunt: wat sal ick u dan nu doen, mijn sone?

49 D. Esaus geslachte, ende nakomelingen.

50 D. voorsien, gestoffeert, versorght, op dat hy daer van niet alleen den gemeynen noodtdruft en hebbe, maer oock dat hem diene tot bysondere versterckinge.

38

Ende Esau seyde tot sijnen vader; Hebt ghy [maer] ⁵¹ desen eenen zegen, mijn vader? zegent my, oock my, mijn vader: ende ^e Esau hief sijne stemme op, ende weende.

51 Verstaet door desen eenen zegen, den voornaemsten waer door Iacob was verklaert een erfgenaem van het Goddelick verbont ende van het landt Canaan.

e Hebr. 12.17.

39

Doe antwoordde sijn vader Isaac ende seyde tot hem; Siet, de vettigheden der aerde sullen uwe wooningen zijn, ende van den dauw des Hemels van boven af [sult ghy gezegent zijn.]

40

Ende ⁵² op u sweerdt sult ghy leven, ende ⁵³ sult uwen broeder dienen: doch

52 D. door gewelt van wapenen sult ghy moeten u volck, landt, ende middelen voorstaen, ende volgens dien een ongerust leven leyden, in het midden veler oorlogen.

53 Siet bov. 25. op het vers 23.

[fol. 14r\Jacobs reyse, ende droom.]

het sal geschieden, als ghy heerschen sult, dan sult ghy sijn ⁵⁴ jock van uwen halse ⁵⁵ afrucken.

54 Siet 2.Sam. 8 vers 14.

55 Siet de vervullinghe hier van 2.Reg. 8.20, 22.

41

Ende Esau ⁵⁶ hatede Iacob om dien zegen, daer mede sijn vader hem gezegent hadde: ende Esau ⁵⁷ seyde in sijn herte; De dagen der rouwe mijnes vaders naderen; ende ick sal mijnen broeder Iacob dooden.

56 Dese haet is ge-erft op de kinderen ende nakomelingen. siet Ezech.35. vers 5. Amos 1.11. Obad. vers 10.

57 T.w. by hem-selven. Hoewel hy het niet alleen ghedacht heeft, maer oock met woorden ofte ghebeerden geopenbaert, alsoo dat het tot de ooren sijner moeder gekomen is, gelijck het blijckt vers 42.

42

Doe Rebecca dese woorden Esaus, hares grootsten soons, geboodtschapt werden; soo sondt sy henen ende ontboodt Iacob haren kleynsten sone, ende seyde tot hem; ⁵⁸ Siet, uwe broeder Esau troost sich over u, dat hy u dooden sal.

58 Rebecca openbaert haren sone wat sy verstaen hadde, aengaende het voornemen van Esau, om hem tot de reyse aen te porren.

43

Nu dan, mijn sone, hoort nae mijne stemme, ende maeckt u op, ⁵⁹ vliedt ghy nae ⁶⁰ Haran, tot Laban mijnen broeder.

59 Hebr. vliedt u, ofte, voor u. Siet bov. 12. op het vers 1.

60 Siet bov. 11. op het vers 31.

44

Ende blijft by hem ⁶¹ eenige dagen, tot dat de ⁶² hittige gramschap uwes broeders keere:

61 D. eenigen tijt. Hebr. eene dagen. Alsoo oock ond. 29. vers 20.

62 Het Hebreeusch woort beteeckent eenen heeten ende branden den {brandenden} toorn, gelijck dese toorn Esaus was.

45

Tot dat de toorn uwes broeders van u af keere, ende hy vergeten hebbe het gene ghy hem gedaen hebt; dan sal ick senden, ende u van daer nemen: Waerom soude ick oock uwer ⁶³ beyder berooft worden op eenen dag?

63 D. van u, indien u Esau quame te vermoorden, ende van Esau, indien hy om sijne moordt van de Overheyt gestraft wierde, ofte door eenigh rechtveerdigh oordeel Godes om quame, ofte, als Cain, van Godes aengesichte verdreven wierde.

46

^f Ende Rebecca seyde tot Isaac; Ick hebbe verdriet aen mijn leven ⁶⁴ van wegen de dochteren Hets: indien Iacob eene vrouwe neemt van de dochteren Hets, gelijck dese zijn, van de dochteren deses landts, waer toe sal my het leven zijn?

f Bov. 26.35.

64 Hebr. van, ofte, voor het aengesichte der dochteren Hets, verstaet Esaus wijven. siet bov. 26.34.