Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxvj. Capittel.

Isaac vertreckt hongers halven na Gerar, vers 1, etc. alwaer hem Godt beveelt te blijven, ende niet na Egypten te trecken, vernieuwende hem de beloften aen Abraham gedaen, 2. Isaac seyt, dat Rebecca sijne suster zy, 7. De Koningh Abimelech, het contrarie merckende, bestraft hem, ende verbiedt sijnen onderdanen dese echte lieden eenighsins te beschadigen, 8. Isaac wordt seer van Gode gezegent; daerom hem de Philistijnen benijden, ende sijne waterputten stoppen, 12. Op Abimelechs aenseggen vertreckt hy van daer na de leeghte van Gerar, ende heeft moeyte om levendigh water, dat hy ten laetsten bekomt, 18, 19, 32. etc. Vertreckt na Berseba, ende wordt aldaer door eene verschijninge van Godt getroost, dien hy met openbaren Godtsdienst danckt, 23. Abimelech maeckt een verbondt met hem, 26. Esau trouwt tot sijner ouderen verdriet, 34.

1

ENde daer was honger ¹ in dat lant, behalven den eersten honger, die ² in de dagen Abrahams geweest was: daerom toogh Isaac tot ³ Abimelech der Philistijnen Koningh, ⁴ na Gerar.

1 T.w. in het lant Canaan, daer Isaac des maels woonde.

2 Siet bov. 12.10.

3 Siet bov. 20. op het vers 2. ’t is onseker of dese deselve geweest zy, van den welcken in’t voorgemelte Cap. gesproken is, overmidts hy seer grooten ouderdom soude moeten gehadt hebben. Het schijnt dat hy sijn navolger in de regeeringe geweest is.

4 Siet bov. 10.19. ende 20. op ’t vers 1.

2

Ende de HEERE verscheen hem, ende seyde; ⁵ En treckt niet af na Egypten: woont in het landt, dat ick ⁶ u aenseggen sal:

5 Gelijck ghy voorgenomen hebt te doen, na het exempel uwes vaders, bov. 12.10.

6 Siet het volgende vers.

3

Woont als vreemdelingh in dit landt, ende ick ^a sal met u zijn, ende sal u zegenen: want u ende uwen zade sal ick ⁷ alle dese landen geven, ende ick sal den eedt bevestigen, ⁸ dien ick Abraham uwen vader gesworen hebbe.

a Bov. 13.15. ende 15.18.

7 Die op het eynde van’t 15. Cap. verhaelt, ende genoemt worden.

8 Siet bov. c. 22. versen 16, 17.

4

Ende ^b ick sal u zaedt vermenighvuldigen, als de sterren des Hemels, ende sal uwen zade alle dese landen geven: ende in ⁹ uwen zade sullen gezegent worden alle volcken der aerde:

b Bov. 12.3. ende 18.18. ende 22.18.

9 Siet de aenteeck. bov. 22. op vers 18.

5

¹⁰ Daerom dat Abraham mijne stemme gehoorsaem geweest is, ende heeft onderhouden ¹¹ mijn bevel, mijne geboden, mijne insettingen, ende mijne wetten.

10 Siet bov. c. 22. op vers 16.

11 Hebr. onderhoudinghe, bewaringhe, waerneminge, D. dat ick hem bevolen hadde te onderhouden. Alsoo Levit. 18.30. Deuter. 11.1. Dese vier woorden houdtmen aldus te moeten onderscheyden worden: dat het eerste gemeyn zy, beteeckenende al het gene dat Goot {Godt} bevolen ende verordineert heeft, ende d’andere drie in ’t bysonder op eenige dinghen onderscheydelick haer aensien hebben: als de Geboden, op de wet der zeden; de insettingen, op de wet der ceremonien; de wetten op de leere van het gene men schuldigh is te gelooven, etc. Elders worden hier by gevoeght de Rechten, door dewelcke verstaen worden de burgerlicke wetten, Deut. 11.1.

6

Alsoo woonde Isaac te Gerar.

7

Ende ¹² als de mannen van die plaetse hem vraeghden van sijne huysvrouwe, seyde hy; Sy is mijn suster: want hy vreesde te seggen, mijne huysvrouwe, op dat my misschien ¹³ [seyde hy] de mannen deser plaetse niet en dooden, om Rebecca; want sy was schoon van aengesicht.

12 Siet gelijcke exempelen in Abraham, bov. 12.13. ende 20.2.

13 Dit wordt hier by gevoeght uyt het 9 vers. Diergelijcke byvoeghsel siet 1.Reg. cap. 20. vers 34. 2.Corinth. cap. 9. vers 6.

8

Ende ’t geschiedde, ¹⁴ als hy eenen langen tijdt daer geweest was, dat Abimelech de Koningh der Philistijnen ter venster uyt keeck: ende hy sagh, dat, siet, Isaac was ¹⁵ jockende met Rebecca sijne huysvrouwe.

14 Hebr. als de dagen hem aldaer verlenght, ofte, langh geworden waren.

15 Verst. eenige vrije, doch eerlicke gebeerden gebruyckende, uyt dewelcke de Koningh konde afnemen, dat sy man ende wijf waren.

9

Doe riep Abimelech Isaac, ende seyde; Voorwaer siet, sy is uwe huysvrouwe, hoe hebt ghy dan geseydt, Sy is mijne suster? ende Isaac seyde tot hem; Want

[fol. 13r\Isaac. Abimelech. Isaac. Esau.]

¹⁶ ick seyde, dat ick niet misschien om harent wille sterve.

16 T.w. by my selven, D. ick dachte. Siet bov. 20. op het vers 11.

10

Ende Abimelech seyde; Wat is dit [dat] ghy ons gedaen hebt? lichtelick hadde een van desen volcke by uwe huysvrouwe gelegen, soo dat ghy eene ¹⁷ schuldt over ons soudt gebracht hebben.

17 D. eene misdaet, die straffe verdient. siet boven 20.9.

11

Ende Abimelech geboodt den gantschen volcke, seggende: Soo wie desen man of sijne huysvrouwe ¹⁸ aenroert, ¹⁹ sal voorseker gedoodt worden.

18 D. beschadight, het zy met woorden, ofte wercken, in lijf, eere, ofte goet. aenroeren, voor, beschadighen, wordt oock gebruyckt ond. vers 29. Ios. 9.19. Ruth 2.9. Iob 1. vers 11. Psalm 105. vers 15. ende Zach. 2. vers 8.

19 Hebr. Stervende ghedoodt worden, ofte, met der doodt gedoodt worden.

12

Ende Isaac zaeyde in dat selve landt, ende hy ²⁰ vondt in dat selve jaer ²¹ hondert maten, want de HEERE zegende hem.

20 D. hy kreegh, ontfingh, bequam.

21 D. voor eene mate, die hy gezaeyt hadde, kreegh hy hondert maten in den oogst. Het Hebr. woordt beteeckent publijcke bekende maten van drooghe waren.

13

Ende die man werdt ²² groot; ²³ jae hy werdt doorgaens grooter, tot dat hy seer groot geworden was.

22 D. rijck ende machtigh, als bov. cap. 24. vers 35.

23 Hebr. ende hy gingh gaende ende groot wordende. siet sulcke maniere van spreken boven 8.3. 2.Sam. 3.1. ende Ione 1. vers 11. in de aenteeck.

14

Ende hy hadde besittinge van ²⁴ schapen, ende besittinge van runderen, ende ²⁵ groot gesinde: so dat hem de Philistijnen benijdeden.

24 D. beslagh van kleyn ende groot vee. siet bov. 12. op het vers 16.

25 D. veel dienstvolcks, ende groote bouwerije van ackers, wijngaerden, hoven, boomgaerden. siet Iob 1.3.

15

Ende alle de putten ²⁶ die sijns vaders knechten in de dagen sijns vaders Abrahams gegraven hadden, die stopten de Philistijnen, ende vuldense ²⁷ met aerde.

26 Siet bov. 21.25.

27 Hebr. met stof.

16

Oock seyde Abimelech tot Isaac; Treckt ²⁸ van ons, want ghy zijt veel machtiger geworden dan wy.

28 Hebr. van met ons.

17

Doe toogh Isaac van daer: ende hy ²⁹ legerde sich ³⁰ in den dale Gerar, ende woonde aldaer.

29 Gelijcke maniere van spreken siet ond. cap. 33. vers 18. ende elders.

30 D. in een leegh landt, een stuck weeghs van daer gelegen.

18

³¹ Als nu Isaac wedergekeert was, groef hy die waterputten op, die sy ten tijde Abrahams sijns vaders gegraven, ende die de Philistijnen nae Abrahams doodt toegestopt hadden: ende hy noemde hare namen nae de namen, daer mede sijn vader die genoemt hadde.

31 Hebr. ende Isaac keerde weder ende groef op. And. ende Isaac groef weder op.

19

De knechten Isaacs dan groeven in dien dale, ende sy vonden aldaer eenen put ³² van levendigh water.

32 Dat voort quam uyt verborgene aderen, altijdts klare, versche, ende drinckelicke wateren opwellende. Vergel. Lev. 14.5, 50. ende c. 15. vers 13. Num. c. 19. vers 17. Cant. cap. 4. vers 15.

20

Ende de herders van Gerar twisteden met Isaacs herders, seggende; Dit water hoort ons toe: daerom noemde ³³ hy den name van dien put ³⁴ Esek, om dat sy met hem gekeven hadden.

33 T.w. Isaac.

34 D. twist, gekijf.

21

Doe groeven sy eenen anderen put, ende daer twisteden sy oock over, daerom noemde hy sijnen name ³⁵ Sitna.

35 D. Vyantschap, haet, wederstandt. Van het selve Hebr. woort wort de Duyvel genoemt, Satan, D. wederpartijder, hater.

22

Ende hy brack op van daer, ende groef eenen anderen put, ende sy en twisteden over dien niet: daerom noemde hy sijnen name ³⁶ Rehoboth, ende seyde; Want nu heeft ons de HEERE ruymte gemaeckt, ³⁷ ende wy zijn gewassen in dit landt.

36 D. ruymten, uytbreydingen.

37 And. op dat vvy vvassen: ofte, vvy sullen vvassen.

23

Daer na toogh hy ³⁸ van daer op nae ³⁹ Ber Seba.

38 T.w. uyt het dal van Gerar.

39 Alwaer sijn vader langen tijdt gewoont hadde. Siet bov. 21.31, 32, 33.

24

Ende de HEERE verscheen hem ⁴⁰ in der selver nacht, ende seyde: ⁴¹ Ick ben de Godt Abrahams ⁴² uwes vaders: ⁴³ en vreest niet, want ⁴⁴ ick ben met u; ende ick sal u zegenen, ende u zaet vermenighvuldigen, ⁴⁵ om Abrahams mijnes knechts wille.

40 T.w. als hy eerst te BerSeba gekomen was. Godt de HEERE is niet lange met sijnen troost uytgebleven.

41 Siet bov. 17.7.

42 Dien ick mijn woort ende beloften gegeven hebbe, gelijck hy oock deselve heeft aengenomen. siet ond. c. 31. versen 5, 42.

43 T.w. voor dese Philistijnen. Vergel. bov. 15.1.

44 Siet cap. 21. op vers 22.

45 D. niet om sijne verdienste, maer om het verbondt, dat ick met hem gemaeckt hebbe.

25

Doe ⁴⁶ bouwde hy daer eenen altaer, ende ⁴⁷ riep den name des HEEREN aen, ende hy sloegh aldaer sijne tente op: ende Isaacs knechten groeven daer eenen put.

46 Om daer mede aen te wijsen, dat hy geenen anderen Godt eeren noch dienen en wilde, dan den Godt sijnes vaders Abrahams.

47 Siet bov. cap. 4. op vers 26.

26

Ende Abimelech trock tot hem van Gerar; met Ahuzzath sijnen vriendt, ende ⁴⁸ Pichol, sijnen krijghs-oversten.

48 Siet bov. 21.22. Dit schijnt een ander geweest te zijn, van den selven name. Eenige meynen, dat dese naem den Krijghs-oversten in dat lant gemeyn is geweest, gelijck de naem, Abimelech, den Koningen.

27

Ende Isaac seyde tot haer; Waerom zijt ghy tot my gekomen, daer ghy my hatet, ⁴⁹ ende hebt my van u wech gesonden.

49 Siet bov. vers 16.

28

Ende sy seyden; Wy hebben ⁵⁰ merckelick gesien dat de HEERE met u is, daerom hebben wy geseyt, Laet doch eenen [kolom] ⁵¹ eedt tusschen ons zijn, tusschen ons, ende tusschen u: ende laet ons een verbondt met u ⁵² maken:

50 Hebr. siende gesien.

51 Ofte, vloeck. siet bov. 14.23. ende cap. 24. op ’t vers 41.

52 Siet bov. 15. op versen 10, 17, 18.

29

⁵³ Soo ghy by ons quaedt doet, gelijck als wy u ⁵⁴ niet aengeroert en hebben, ende gelijck als wy by u alleenlick goet gedaen hebben, ende hebben u ⁵⁵ in vrede laten vertrecken! ghy ⁵⁶ zijt nu de gezegende des HEEREN.

53 Ofte, soo ghy by ons quaedt doet! naedien vvy u niet, etc. ende naedien vvy by u, etc. Eene forme van eedt sweeren, in dewelcke de straffe verswegen wordt. Siet bov. 14. op het vers 23.

54 D. niet beschadight. Siet boven vers 11. Maer dat Isaac contrarie wedervaren is, siet versen 14, 15, 16.

55 D. wy en hebben noch uwe persoone, noch u huysgesin, noch uwe goederen beschadight.

56 Dit is een afgebroken reden. Het schijnt dat sy willen seggen: dewijle ghy soo merckelick van Godt gezegent zijt, soo en gedenckt aen een kleyn leedt niet, dat u wedervaren is.

30

Doe maeckte hy haer een maeltijdt, ende sy aten ende droncken.

31

Ende sy stonden des morgens vroegh op, ende swoeren ⁵⁷ de een den anderen: daer na lietse Isaac gaen, ende sy togen van hem in vrede.

57 Hebr. de man sijnen broeder.

32

Ende het geschiedde ten selven dage, dat Isaacs knechten quamen ende boodtschapten hem van de sake des puts, ⁵⁸ dien sy gegraven hadden: ende sy seyden hem; Wy hebben water gevonden.

58 Siet vers 25.

33

Ende ⁵⁹ hy noemde den selven ⁶⁰ Seba: daerom is de name dier stadt ⁶¹ BerSeba, tot op desen selven dagh.

59 Siet bov. 21.31.

60 Hebr. Schiba, dat is, Eedt.

61 D {D.} Eedt-born, ofte, put des Eedts. Bov. cap. 21. vers 31. wort geseyt van het landt dattet BerSeba hiet, om den eedt, die Abraham ende Abimelech daer malkanderen deden; maer hier wordt geseydt van eene stadt in dat landt, die oock desen name gekregen heeft van den eedt Isaacs, ende Abimelechs.

34

Als nu Esau ⁶² veertig jaer oud was, nam hy tot eene vrouwe ⁶³ Iudith, de dochter van Beëri ⁶⁴ den Hethiter, ende ⁶⁵ Basmath, de dochter Elons des Hethiters.

62 Hebr. een soon van veertigh jaer, dus oudt was oock sijn vader Isaac doe hy trouwde, bov. 25.20.

63 Hebr. Iehudith. Eenige meynen dat dese deselve geweest is, die ond. c. 36. vers 2. Aholibama genoemt wort. Sulcks datse twee namen gehadt soude hebben, gelijck oock haer vader, die hier Beëri, ende cap. 36. Ana geheeten wort. Maer sy kunnen wel onderscheydene vrouwen geweest zijn; also het blijckt, dat Esau tot het misbruyck van meer vrouwen seffens te hebben, genegen was.

64 Een van de Canaanijtsche volckeren, siet bov. 10.15. Dese houwelicken dede Esau tegen danck ende wille sijner ouderen, siet bov. 24. vers 3. ende ond. 27.46. ende 28.2.

65 Ond. 36.2. genaemt, Ada.

35

Ende ^c dese waren Isaac ende Rebecca ⁶⁶ eene bitterheyt des geestes.

c Ond. 27.46.

66 Ten 1. om hare grouwelicke afgoderije. ten 2. om hare quade, dertele, wereltsche, trotsige, ende wederspannige manieren. ten 3. om datse waren afkomstigh uyt eene vervloeckte natie, die Godt verderven ende uytroeijen wilde.