Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxij. Capittel.

Godt versoeckt Abraham, hem bevelende sijnen sone Isaac te offeren, vers 1. Abraham is gehoorsaem, ende ten uytersten gereet om Isaac te slachten, 3. maer wort van Godt uyt den Hemel belett, hooghlick geroemt, ende vereert met vernieuwinge der beloften, ende Godes eedt, 11. Abraham ontfanght goede tijdinge van sijns broeders Nahors welvaert, ende nakomelingen, 20.

1

ENde ¹ het geschiedde na dese dingen dat Godt Abraham ² versocht; ende Hy seyde tot hem, Abraham, ende hy seyde; ³ Siet [hier] ben ick.

1 Na dat Abraham so vele beloften ontfangen hadde, ja selfs van de geboorte des Messiae, welcker geene en konden vervult worden, soo Isaac sonder zaedt ware gestorven: soo heeft de Heere Abraham aldus willen beproeven, als of hy hadde willen alle de voorgemelte beloften vernietigen.

2 Godt versoeckt de sijne als hy een preuve neemt van hare swackheyt ofte deught, om door der selver openbaringe haer te vernederen, ofte te verheerlicken. Siet Deut. 8.2. ende 13.3. Iudic. 2.22. 2.Chro. 32.31. Ps. 139.23, 24. Wat Abraham aengaet, Godt kende hem volkomelick; maer wilde sijn sterck geloove, ende ongeveynsde gehoorsaemheyt op eene bysondere wijse, tot sijner eere, midtsgaders Abrahams ende sijner gantscher Kercken besten, openbaren. Siet ond. versen 16, 17.

3 Hebr. siet ick, T.w. ben hier. Eene maniere van spreken eygen den genen die geroepen zijnde, bereydt zijn om aen te hooren, dat hen voorgehouden wort. Siet onder versen 7, 11. Item, ond. 27.1. 1.Sam. 3.4, 6, etc.

[fol. 10v\Godt versoeckt Abraham. Abraham. Isaac.]

2

Ende Hy seyde; ⁴ Neemt nu uwen sone, ^a uwen eenigen, dien ghy lief hebt, Isaac, ende gaet henen na ⁵ het landt Morija; ende ⁶ offert hem aldaer tot een ⁷ brandt-offer, op een van de bergen, dien ick u seggen sal.

4 Elck woort mochte des vaders herte doorsnijden. Dit, ende het ghene onder versen 6, 9, 10. verhaelt wort, kan ons eenigsins afbeelden het genaden-werck Godes, die sijnen eyghenen welbeminden Sone niet ghespaert, maer voor ons allen over ghegeven heeft, om onse sonden te dragen op het hout, Rom. 8. vers 32. 1.Petr. 2.24.

a Hebr. 11.17.

5 Alsoo, na het gemeyn gevoelen, genoemt van de uytkomste deser versoeckinghe. Siet onder vers 14. met de aent. Dit is het landt daer in Ierusalem ghelegen, ende de Tempel op den berg Morija gebouwt is, 1.Chro. c. 22. vers 1. 2.Chro. cap. 3. vers 1. ter zijden den bergh Sion, ontrent drie dagh reysen, van Berseba. Siet ond. vers 4.

6 D. doot hem eerst met u eygen handt, ende verbrandt daer na het doode lichaem tot assche toe: ghelijckmen doet met de beesten die ten brant-offer ge-eygent zijn, Levit. 6.9, 10, etc. Dit bevel was door geen natuerlick vernuft, maer alleenelick door het geloove, met Godts belofte, ende Abrahams vaderlicke plicht ende gheneghentheydt tot sijnen eenighen sone over een te brengen: maer van Godts verborgenen raedt ende voornemen in dit bevel, siet op het eerste vers, ende ond. vers 12.

7 Siet de aenteeck. bov. 8. op ’t vers 20.

3

Doe ⁸ stondt Abraham des morgens vroegh op, ende zadelde sijnen ezel, ende nam twee van sijne jongers met hem, ende Isaac sijnen sone: ende hy kloof ⁹ hout tot het brand-offer, ende maeckte sich op, ende gingh na de plaetse die hem Godt geseydt hadde.

8 Abraham is terstont veerdigh, overwinnende vleesch ende bloet, ende vastelick geloovende, dat Godt, niet teghenstaende dit alles, sijne beloften soude volbrenghen, als machtigh zijnde, om hem Isaac uyt den dooden weder te geven, het welck oock na gelijckenisse gheschiedt is, als de Apostel betuyght, Hebr. 11.19.

9 Hebr. houten des brand-offers.

4

¹⁰ Aen den derden dagh doe hief Abraham sijne oogen op, ende sagh die plaetse van verre.

10 Dese verheydt van plaetse, ende reyse van ontrent drie daghen, diende tot klaerder openbaringhe van Abrahams sonderlinghe bestandigheydt.

5

Ende Abraham seyde tot sijne jongers; Blijvet ghy hier met den ezel, ende ick, ende de ¹¹ jongen sullen henen gaen tot daer; als wy ¹² aengebeden sullen hebben ¹³ dan sullen wy tot u weder keeren.

11 Dit woordt wordt niet alleene den kleynen kinderen toegepast, maer oock den volwassenen, als Abrahams gewapende knechten, bov. c. 14. versen 14, 24. Item, den jonghman Sichem, die Dina verkrachtede, ond. 34.19. Ioseph, als hy Pharaos droomen uytleyde, ond. 41.12. Iosua, als hy Mose diende, Exod. 33.11. Absalom, als hy sijnen vader oorloge aen dede, 2.Sam. 18.29. ende hier Isaac, ende Abrahams knechten. Vergel. het volgende vers

12 Siet ond. 24.26.

13 Hoewel het voornemen Abrahams was sijnen sone te offeren, ende hem de uytkomste deses wercks specialick onbekent was, nochtans geloofde hy dat Godt sijnen sone hem weder geven konde. ende alsoo heeft hy onwetens dat toekomstigh was, voorseydt.

6

¹⁴ Ende Abraham nam het hout des brand-offers, ende leyde het op Isaac sijnen sone; ende hy nam het vyer ende het mes in sijne handt, ende sy beyde gingen te samen.

14 Hoewel het onseker is hoe oudt dat Isaac te deser tijdt was, (eenige meynen van vijf en twintigh jaren; andere min, andere meer) nochtans is hier uyt af te nemen, dat hy tamelick oudt was, om dat hy het hout daer den Ezel mede was geladen geweest, heeft konnen dragen op het geberghte. siet bov. op vers 5.

7

Doe sprack Isaac tot Abraham sijnen vader, ende seyde; ¹⁵ Mijn vader: ende hy seyde, Siet [hier] ben ick, mijn soon: ende hy seyde, Siet het vyer, ende het hout, maer waer is het lam tot het brand-offer?

15 De lieflicke woorden van Isaac souden Abraham nae den vleesche wel veel hebben konnen hinderen: maer door des Heeren Geest verwecken sy in hem meerder vertrouwen van eene goede uytkomste, gelijck sijn antwoorde betuyght.

8

Ende Abraham seyde; Godt sal hemselven een lam ten brand-offer ¹⁶ versien, mijn soon: soo gingen sy beyde te samen.

16 Hebr. sien. Vergel. ond. vers 14.

9

Ende sy quamen ter plaetse, die hem Godt geseydt hadde, ende Abraham bouwde aldaer eenen altaer; ende hy schickte het hout, ende ¹⁷ bondt sijnen sone Isaac, ende ^b leyde hem op den altaer boven op het hout.

17 Gelijck de beesten ter offerhande aen hare vier voeten gevonden {gebonden} worden: alsoo heeft Abraham sijnen sone Isaac aen handen, ende voeten gebonden (soo eenige meynen) om dat het Hebreeusch woort van de offerhanden gebruyckt zijnde sulcks dickwils beteeckent. Merckt hier de besondere lijdtsaemheydt ende gehoorsaemheydt Isaacx, die sonder twijffel van sijnen vader daer toe te voren was overredet.

b Iacob. 2.21.

10

Ende Abraham streckte sijne handt uyt, ende nam het mes, om sijnen sone ¹⁸ te slachten.

18 And. de kele af te snijden.

11

Maer de ¹⁹ Enghel des HEEREN riep tot hem van den Hemel, ende seyde; ²⁰ Abraham, Abraham: ende hy seyde; Siet [hier] ben ick.

19 Verst. den Sone Godts, blijckende uyt het eynde des 12 vers ende het gantsche vervolgh deser Historie. Vergel. Cap. 18. versen 1, 17, 22. ende 19.18, 19, 21, 24.

20 De naem wordt verdobbelt, om dat de sake haeste vereyschte, dewijle Abraham besich was, om het mes aen de kele te brengen, ende de snede te geven.

12

Doe seyde hy: ²¹ en streckt uwe handt niet uyt aen den jongen, ende en doet hem niet: want ²² nu wete ick, dat ghy Godtvreesende zijt, ende uwen sone, uwen eenigen, ²³ van my niet en hebt onthouden.

21 Door dit bevel openbaert nu Godt sijnen verborgenen raedt ende voornemen in dese versoeckinge: het welcke hy in het voorgaende bevel, vers 2. niet gedaen en hadde.

22 Menschelicker wijse van Godt gesproken, als vers 1. want Abrahams Godtvruchtigheydt was Gode te voren genoegh bekent, maer hy wordt geseyt nu daer van kennisse te hebben, om dat hyse door dese versoeckinge aen sijn gantsche Kercke ten vollen bekendt hadde gemaeckt. Soo wordt het Hebreeusch woordt ghenomen Psalm 139. vers 23. Beproeft my, ende kent mijne gedachten. want te voren hadde hy geseydt vers 2. Ghy verstaet mijne gedachten van verre.

23 Hier uyt blijckt, dat het Godt selve is, die hier spreeckt.

13

Doe hief Abraham sijne oogen op, ende sagh om; ende siet, ²⁴ achter was een ram ²⁵ in de verwerde struycken vast met sijne hoornen: ende Abraham gingh, ende nam dien ram, ende offerde hem ten brandt-offer in sijnes soons stede.

24 Het schijnt dat de Engel Abraham van achter geroepen heeft; soo dat hy omsiende met eenen de ram gesien heeft: verstaende terstondt door Godes in geven, dat hy dien in sijnes soons plaetse soude slachten.

25 T.w. van een hage ofte doornbosch.

14

Ende ²⁶ Abraham noemde den naem [kolom] van die plaetse, De ²⁷ HEERE sal het versien: daerom heden ten dage geseyt wordt, ²⁸ Op den bergh des HEEREN sal het versien worden.

26 Vergelijckende sijn vertrouwen vers 8. met dese uytkomste.

27 Verst. dat de berg Moria den name heeft van de antwoorde die Abraham sijnen sone gaf, vers 8. ghelijck oock het woordt Moria schier het selve beteeckent; D. het gesichte Godts.

28 Een spreeckwoort gebruyckt van de gene, die in den uytersten noodt zijnde, ende geen menschelicke uytkomste siende, hen op de trouwe voorsichtigheyt Godes verlieten.

15

Doe riep de Engel des HEEREN tot Abraham ten tweeden male van den Hemel:

16

Ende seyde; ^c Ick sweere ^{29 d} by my selven, spreeckt de HEERE: ³⁰ Daerom dat ghy dese sake gedaen hebt, ende uwen sone, uwen eenigen, niet onthouden en hebt:

c Luce 1.73.

29 Want hy geenen meerderen en hadde, om by te sweeren, Hebr. 6.13. Siet oock Ierem. 22.5. Elders sweert Godt by sijnen grooten name, Ierem. 44.26. Oock by sijne ziele, Ier. 51.14. Ende by sijne heyligheydt, Amos 4.2. D. by hem-selven. In het volghende: spreeckt. Hebr. Neüm. siet van dit woordeken Ier. cap. 23. vers 31.

d Hebr. 6.13.

30 Verst. hier door, gheene verdienende oorsake der volgende belofte, die oock te voren Abraham gedaen was, maer de vrucht ofte het eynde der gehoorsaemheydt Abrahams, die Godt uyt ghenade met de vernieuwinghe sijner belofte, ende met desen sijnen eedt heeft vereeren, ende beloonen willen, tot meerder versterckinge van het gheloove Abrahams, ende sijner gantscher Kercke. siet hier van Hebr. cap. 6. versen 13, 14, 17, 18.

17

³¹ Voorseker sal ick u grootelicks zegenen, ende u zaedt seer vermenighvuldigen, als de Sterren des Hemels, ende als het zandt, dat ³² aen den oever der zee is: ^e ende u zaedt sal ³³ de poorte sijner vyanden erffelick besitten.

31 Hebr. zegenende zegenen, ende vermenighvuldigende sal ick vermenighvuldigen.

32 Hebr. aen de lippe der zee. alsoo ond. 41.3. Ios. 11.4. 1.Sam. 13.5.

e Ond. 24.60.

33 D. gebiedt, geweldt, steden ende landen, want by de Oude is in de poorten het gerichte geweest, Deut. 21.19. ende 22.15. Amos 5.12, 15. Zach. 8.16. Item, der steden sterckte. Siet Iudic. 5.8. Psal. 147. vers 13. Ies. 22.7. Ezech. 21.22. hierom zijn oock poorten de steden selve, Deut. 12.15. ende 18.6. ja de steden van een geheel landt, Ierem. 14.2. Dit is ten aensien van het lichamelicke vervult in Iosua, David, etc. maer voornemelick ende geestelick in de Messia, Psal. 2.8, 9. ende 110.1, 2, 3. Coloss. 2.15. die sijne Kercke ende Dienstknechten sijner overwinninge deelachtigh maeckt, 1.Cor. 15.57. ende 2.Cor. 2.14. ende cap. 10. versen 5, 6.

18

Ende ^{f 34} in uwen zade ³⁵ sullen gezeghent worden ³⁶ alle volcken der aerde: ³⁷ na dien ghy mijne stemme gehoorsaem geweest zijt.

f Bov. 12.3. ende 18.18. ende 26.4. Actor. 3.25. Galat. 3.8.

34 D. in Christo, die uyt uwen zade na den vleesche voort komen sal. Siet bov. cap. 12. vers 3.

35 Siet Actor. 3.5. Galat. 3.8, 16.

36 Niet alleene die uyt uwen vleesche sullen voort komen, maer oock alle andere volcken die in u zaedt aen den Messiam gelooven sullen. siet Galat. 3.29.

37 Siet op vers 16.

19

Doe keerde Abraham weder tot sijne jongers, ende sy maeckten haer op, ende sy gingen te samen na ³⁸ Berseba: ende Abraham woonde te Berseba.

38 Siet bov. 21. op vers 31.

20

Ende het geschiedde na dese dingen, datmen Abraham boodtschapte, seggende: Siet ³⁹ Milca die heeft oock Nahor uwen broeder sonen gebaert,

39 Die met Abraham uyt Ur der Chaldeen niet en was vertrocken na ’t landt Canaan; maer hadde sich met der woone begeven in Mesopotamien. siet bov. 11.29, 31. ende 24.10.

21

⁴⁰ Uz sijnen eerst-gheborenen, ende ⁴¹ Buz sijnen broeder, ende Kemuel den vader van ⁴² Aram.

40 Dese Uz de soon Nahors is van twee andere des selven naems te onderscheyden: d’eene is geweest de soon van Aram Sems soon, bov. 10.23. d’andere de soon Dischans, des soons Seirs des Horiters, ond. 36.28.

41 Van desen meynen sommige dat Elihu de Buziter af komstigh zy, van welcken siet Iob 32.2.

42 Siet van eenen anderen Aram, bov. 10.22. Men meynt dat van beyden, ofte een der selven, het landtschap Syrien Aram geheeten wordt.

22

Ende Chesed, ende Hazo, ende Pildas, ende Iidlaph, ende Bethuel.

23

Ende Bethuel gewan ⁴³ Rebecca: Dese achte baerde Milca den Nahor, den broeder Abrahams.

43 Hebr. Ribka, die naderhandt aen Isaac getrouwt is, ond. cap. 24.

24

Ende sijn ⁴⁴ bywijf, wiens name was Reüma, die selve baerde oock Tebah, ende Gaham, ende Tahas, ende ⁴⁵ Maacha.

44 Verst. een soodanigh wijf, dat wel tot voortteelinge van kinderen getrouwt wierdt, nae het misbruyck van dien tijde, maer evenwel wierdt genomen sonder bruydt-schat, ende houwelicks contract, staende onder de wettelicke ende principale huysvrouwe; gelijck hare kinderen oock geene erfgenamen en waren, maer werden met giften, ofte legaten uytgeset, bov. 21.14. ende 25.6. Het Hebr. woordt beteeckent een gedeelt, ofte half wijf.

45 Dit schijnt hier eens mans naem te zijn; als oock 2.Sam. 10.6. de naem van sekeren Koningh. Aldus was oock genaemt de moeder des Koninghs Asa, 1.Reg. 15.13.