Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xx. Capittel.

Abraham vertreckt na Gerar, ende seydt, dat Sara sijne suster zy, vers 1. Dies de Koningh Abimelech Sara laet halen, om haer te trouwen, 2. Maer Godt belett hem door plagen ende aensprake in eenen droom, 3. Daerom hy Abraham sijn wijf weder geeft met sonderlinge beleeftheyt ende geschencken, 9. Abimelech ende de sijne worden door Abrahams voorbede genesen, 17.

1

ENde Abraham reysde ¹ van daer ² na het landt van ’t Zuyden, ende woonde tusschen ³ Kades ende tusschen ⁴ Sur: ende hy verkeerde als vreemdeling te ⁵ Gerar.

1 T.w. van de eycken bosschen Mamre, by Hebron. siet c. 13. vers 18. ende 14. vers 13. ende 18.1.

2 Hebron ende Mamre waren wel in het zuyd-eynde van Palestina gheleghen, maer Abraham is noch zuydwaerder opgetrocken, om redenen die de Schrifture niet en meldt.

3 Siet bov. 14.7.

4 Siet bov. 16.7.

5 Eene stadt gheleghen in de zuyd-palen van Canaan, niet verre van Bersaba ende Ziklag. siet bov. 10.19. ende ond. 26. vers 1. ende 2.Chron. 14.13.

2

Als nu Abraham van Sara sijne huysvrouwe ⁶ geseydt hadde, ^a Sy is mijne suster; soo sandt ⁷ Abimelech, de Koningh van Gerar, ende nam Sara wech.

6 T.w. uyt ghelijcke vreese, als hem oock te voren, reysende nae Egypten, over gekomen was. siet bov. c. 11. vers 29. ende 12.13. ende in dit Cap. vers 12.

a Bov. 12.13. Ond. 26.7.

7 Men meynt dat dese naem den Koningen van dat lant is gemeen geweest: gelijck de naem Pharao in Egypten. siet boven 12.15. Vergel. ond. 26.1, Ps. 34.1.

3

Maer Godt quam tot Abimelech ⁸ in eenen droom des nachts: ende hy seyde tot hem, Siet, ⁹ ghy zijt doodt om der vrouwen wille, die ghy wech genomen hebt; want sy is met eenen man getrouwt.

8 Godt heeft in voortijden hem geopenbaert door droomen, niet alleen den sijnen, maer oock den ghenen, die vreemt van sijnen volcke waren, ende dat ten besten van de sijne. Siet ond. 28.12. ende 31.24. ende 40.8. ende 41.1. Dan. 2.1. ende 4.2.

9 And. Ghy gaet sterven, dat is, ghy sult stracks sterven, soo ghy dese vrouwe niet terstont ongeschendt wederom en geeft. Vergel. ond. vers 7. ende siet dese maniere van spreken ond. cap. 30. vers 1. ende 48.21. ende 50.24.

4

Doch Abimelech en was tot haer niet ¹⁰ genadert: daerom seyde hy; Heere, sult ghy dan oock een ¹¹ rechtveerdig ¹² volck dooden?

10 Dat is, hy en hadse niet beslapen. Dese maniere van spreken komt over een met eene vrouwe bekennen, bov. 4.1. tot eene vrouwe in gaen, bov. 6.4. ofte, eene vrouwe aenroeren, Prov. 6.29. ende 1.Corinth. 7.1. ende ond. vers 6. Verstaet, dat hy van Godt belett was door sieckte. Siet onder versen 6, 17.

11 D. onschuldigh ende onnoosel in dese sake. Vergel. 2.Sam. 4.11.

12 D. niet alleene mijn huysgesin, als vers 17. maer oock de andere ondersaten, als vers 9.

5

Heeft hy selve my niet geseydt; Sy is mijne suster? ende sy oock, heeft geseydt; Hy is mijn broeder; ¹³ in oprechtigheydt mijnes herten, ende in reynigheyt ¹⁴ mijner handen hebbe ick dit gedaen.

13 D. hierin is mijn herte suyver van overspeligh voornemen, ende mijn lichaem van onkuysche daedt. Soo wordt de inwendige ende uytwendige onschult, ende ongeveynstheydt, ofte in ’t gemeyne van den geheelen wandel der vromen, ofte in ’t bysonder van eenige sake, ende werck, oock elders uytgedruckt. als 1.Reg. 9.4. 1.Chron. cap. 29. vers 17. Psal. 24.4. ende 73.13. ende 87.72. ende 101.2.

14 Hebr. mijner palmen, ofte, van het hol mijner handen. Siet Iob 17.9.

6

Ende Godt seyde tot hem in den droom: Ick hebbe oock geweten, dat ¹⁵ ghy dit in oprechtigheydt uwes herten gedaen hebt, ende ick heb u oock belett ¹⁶ van tegen my te sondigen: daerom en hebbe ick u niet ¹⁷ toegelaten, haer aen te roeren.

15 Hier mede wil Godt niet seggen, dat hy teenemael in ’t nemen van Sara onschuldigh was, maer ten aensien van het voornemen, ende de daedt des overspels. Selfs een enckel ongeveynst voornemen, in eene quade daedt, maer uyt onbedachtheyt ofte onwetenden yver spruytende, wort alsoo uytgedruckt. als 2.Sam. 15.11. ende 1.Reg. 22.34. ende 2.Chro. 18.33.

16 De misdaedt aen Sara ende Abraham rekent Godt als hemselven aengedaen. Vergel. Psal. 51.6. ende 105.14, 15. Act. 9.5.

17 Hebr. gegeven.

7

Soo geeft dan nu deses mans huysvrouwe wederom, want hy is ¹⁸ een Propheet, ende ¹⁹ hy sal voor u bidden, op dat [kolom] ghy levet: maer soo ghyse niet wederom en geeft, weet dat ghy voor seker sterven sult, ghy, ende ²⁰ al wat uwe is.

18 D. een man Godts, van sonderlinge wetenschap, ende Godtvruchtigheydt, aen den welcken ick my seer vrijelick openbare, ende dien ick seer lief ende weert hebbe.

19 Of, laet hem voor u bidden.

20 Ofte, alle die uwe zijn.

8

Doe stondt Abimelech des morgens vroegh op, ende riep alle sijne ²¹ knechten ende sprack alle dese ²² woorden ²³ voor hare ooren: ende die mannen ²⁴ vreesden seer.

21 Verst. Raedtsheeren, Officieren, ende voornaemste Hovelingen. also 1.Reg. c. 1. vers 2. ende 10.5. 2.Reg. 6.8. 2.Chro. cap. 24. vers 25.

22 Ofte, saken; te weten, die hem in den droom waren wedervaren. Alsoo oock onder vers 10. ende 24.66. etc.

23 D. dat syse hoorden.

24 Als hebbende ten dienste van haren Koningh het nemen van Sara ghevordert. Vergel. bov. cap. 12. vers 15.

9

Ende Abimelech riep Abraham, ende seyde tot hem; Wat hebt ghy ons gedaen? ende wat hebbe ick aen u ghesondight, dat ghy over my, ende over mijn Koninckrijcke ²⁵ eene groote sonde gebracht hebt? ghy hebt daden met my gedaen, ²⁶ die niet en souden gedaen worden.

25 D. ghy soudt over ons allen ghebracht hebben door uwe onbedachtheyt, de groote sonde des overspels, ende der selver straffe. ’t Is aenmerckelick in desen Heydenschen Koningh, dat hy het overspel selfs te dier tijdt (voor de Wet) gehouden heeft voor so eene grouwelicke sonde, dat oock sijn gantsch Koninckrijcke sijnent halven daeromme soude hebben moeten lijden. siet ond. 38.24. Lev. 20.10. Deu. 22. vers 2. 1.Sam. 22. versen 5, 10, 11. Ier. 29. versen 22, 23. Ezec. 16. versen 38, 40. ende 23. versen 45, 47. Ioa. 8.5.

26 D. die ongeoorlooft ende onbetamelick zijn. Siet de selve maniere van spreken ond. 34.7. Levit. 4.2, 13.

10

Voorder seyde Abimelech tot Abraham; ²⁷ Wat hebt ghy gesien, dat ghy dese sake gedaen hebt?

27 Ofte, wat hebt ghy in gesien, of, aengemerckt, dat u bewoghen heeft om sulcks te doen.

11

Ende Abraham seyde; Want ²⁸ ick dachte, ²⁹ Alleen en is de vreese Godes in dese plaetse niet, soo dat sy my om ³⁰ mijner huysvrouwen wille sullen dooden.

28 Hebr. ick seyde, D. ick dachte. Aldus wort, seggen, voor dencken ghenomen, Exo. 2.14. Ios. 22. vers 14. 1.Reg. c. 5. vers 5. 2.Chro. 2.1. Ies. 8.12. Act. 7.28.

29 Hy schijnt te willlen seggen, hier is wel eene schoone landouwe ende allen overvloet: maer alleenlick ontbreekt de vreese Gods. And. sekerlick en is, etc.

30 Hebr. om de sake mijner huysvrouwe.

12

Ende oock is sy waerlick mijne suster, ³¹ sy is mijnes vaders dochter, maer niet mijner moeder dochter: ende sy is my ter vrouwe geworden.

31 Siet bov. c. 11. op het vers 29.

13

Ende het is geschiedt, als my Godt uyt mijnes vaders huys ³² dede dwalen, soo sprack ick tot haer: Dit zy uwe weldadigheydt, die ghy by my doen sult; ³³ aen alle plaetse daer wy komen sullen, ^b seght van my, Hy is mijn broeder.

32 Hoewel de naem Godts ELOHIM die in het getal van velen staet, gemeynlick gevoeght wort met een woordt dat in’t eenvoudigh getal staet, ’t welcke beteeckent de eenigheyt des Goddelicken wesens, nochtans wordt het hier gevoeght met een woordt, dat oock in’t getal van velen is, om (gelijck sommige Geleerde oordeelen) te beteeckenen de dryvuldigheyt der persoonen. Hebr. als my ELOHIM deden dwalen. Siet diergelicke maniere van spreken ond. 35.7. Ios. 24.19. 2.Sam. cap. 7. vers 23. Psal. 58.12. Ier. 10.10.

33 Hier mede schijnt Abraham te willen seggen: dat hy uyt sijnes vaders huys treckende, vermoedde dat hy geene vreese Godts vinden en soude by eenige volcken, tot dewelcke hy soude komen: sulcks dat die van Gerar dit hen in’t bysonder niet en hadden aen te trecken.

b Bov. 12.13.

14

³⁴ Doe nam Abimelech schapen ende runderen, oock dienstknechten, ende dienstmaeghden, ende gafse Abraham: ende hy gaf hem Sara sijne huysvrouwe weder.

34 Dit, mitsgaders het voorgaende ende volgende, is eene sonderlicke beleeftheyt in eenen Heydenschen Koningh, voort gekomen uyt Godes beleyt, ende regeeringe.

15

Ende Abimelech seyde; Siet, mijn landt is ³⁵ voor u aengesichte: woont daer het goet is in uwe oogen.

35 D. voor u open, ende t’uwen besten. Anders dede Pharao, bov. 12.19, 20. siet bov. cap. 13. op het vers 9.

16

Ende tot Sara seyde hy; Siet, ick hebbe ³⁶ uwen broeder ³⁷ duysent silverlingen gegeven, siet, hy ³⁸ zy u een decksel der oogen, allen die met u zijn: jae by ³⁹ allen, ⁴⁰ ende weest geleert.

36 Hier mede geeft hy Sara bedecktelick te verstaen, dat sy occasie gegeven hadde tot dit quaet, seggende, dat Abraham haer broeder was.

37 Hebr. duysent silvers, D. na het gemeen gevoelen, duysendt silveren sikels, ofte silverlingen. Ende alsoo de sikel tweederley was, de burgerlicke sikel, bedragende wat meer dan een oort eenes rijcxdalers: d’ander, des heylighdoms, wegende eens soo veel, wort gemeynt, dat hier gemeyne ofte burgerlicke sikelen te verstaen zijn: makende dese duysent silverlingen weynigh meer dan de somme van 250 rijcxdalers.

38 D. Bekent na desen vrijelick, dat hy u echte man is, ende deckt u aengesicht, tot een teecken dat ghy getrouwt zijt; ende dat hy, volgens dien, een schut ende scherm uwer kuysheyt is. siet van dit decken des aengesichts der vrouwen ond. 24. vers 65. ende 1.Corinth. 11.10. And. Het zy u tot een decksel, etc. T.w. het geldt zy u gegeven om soodanigen decksel te koopen.

39 D. niet alleen, die by u verkeeren, maer oock by de vreemde.

40 D. zijt geleert ende gewaerschouwt, om hier na voorsichtiger te zijn. Ofte, ende dit alles, op dat ghy geleert zijt Sommige nemen dit, als Mosis woorden, aldus: soo wert sy bestraft.

17

Ende ⁴¹ Abraham badt tot Godt: ende Godt ⁴² genas Abimelech, ende sijne huysvrouwe, ende sijne dienstmaeghden, soo ⁴³ dat sy baerden.

41 Siet bov. vers 7.

42 Sulcks dat hy niet en sterf van de sieckte, gelijck Godt de HEERE hem gedreyght hadde, versen 3, 7.

43 D. baren konden. Siet het volgende vers.

18

Want de HEERE hadde alle de baer-moeders van het huys Abimelechs ⁴⁴ gantschelick toegesloten, ⁴⁵ ter oorsake van Sara Abrahams huysvrouwe.

44 Hebr. Toesluytende toegesloten over alle baermoeder, D. hy hadse onvruchtbaer gemaeckt. siet dese maniere van spreken 1.Sam. 5.6. daer en tegen, de openinghe der baermoeder, beteeckent de gave der vruchtbaerheyt, ond. 29.31.

45 Hebr. Om de sake van Sara.