Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xix. Capittel.

De twee Engelen komen in mans ghedaente tot Sodom, ende worden van Lot geherberght ende getracteert, vers 1. De Sodomiten omringen het huys by nachte, ende willen dese gasten grouwelicken overlast aendoen, 4. Lot poogt hen sulcks af te raden, maer te vergeefs, ende met sijn eygen perijckel, 6. Dies de Engelen Lot in trecken, ende de Sodomiten met blindtheydt slaen, sulcks dat sy het huys moesten verlaten, 10. Lot wordt met sijn wijf ende twee dochteren (alsoo de swagers daer mede spotteden) ’s morgens vroeg uyt Sodom geleyt, met last om sich te behouden op het geberghte, 17. Maer Lot bidt ende verkrijght, dat hy sich mach bergen tot Zoar, 18. De vier steden ende gantsche landtstreke, met inwoonders ende gewas, worden met vyer ende swevel van den Hemel verteert, 24. De Heere straft Lots huysvrouwe, 26. Abraham lett op den ondergangh deser steden, 27. Lot treckt uyt Zoar na het gheberghte, alwaer hy door den dronck onwetende van sijne beyde dochteren wordt misbruyckt, 31. Daer van komen Moab ende Ammon, 37.

1

ENde ¹ die twee Engelen quamen te Sodom in den avondt; ende ² Lot satt in de poorte tot Sodom: ende als Lot hen sagh, stondt hy op hen te gemoete, ende boogh sich met het aengesichte ter aerde.

1 Van dewelcke bov. 18.22. gesproken wort, daer sy mannen genoemt worden, als ond. vers 5, etc. het Hebr. woort beteeckent ghesanten, ofte boden: ghelijck oock het woordt Engelen, dat uyt de Griecksche tale genomen is.

2 Vergel. bov. 18. versen 1, 2.

2

Ende hy seyde; Siet nu, mijne heeren, keeret doch in ten huyse ³ van uwen knecht, ende vernachtet, ende ^a wasschet uwe voeten; ende ghy sult vroech opstaen, ende gaen uwes weeghs: ende sy seyden; Neen, maer wy sullen ⁴ op de strate vernachten.

3 D. in mijn huys.

a Bov. 18.4.

4 Wel verstaende; het en ware Lot met hart aenhouden haer beweeghde om by hem te vernachten: gelijck geschiedt is. Vergel. Luce 24.28, 29.

[fol. 9r\Lot. Sodomiten. Sodom.]

3

Ende ^b hy hieldt by hen seer aen, soo dat sy tot hem inkeerden, ende quamen in sijn huys: ende hy maeckte hen eene maeltijdt, ende bieck ⁵ onghesuerde koecxkens, ende ⁶ sy aten.

b Hebr. 13.2.

5 Die eerder veerdig konden worden, op dat sy hen te spoediger tot ruste mochten begeven. Vergel. bov. 18.6.

6 Siet bov. c. 18. op ’t vers 2.

4

Eer sy haer ⁷ t’slapen leyden, soo hebben de mannen dier stadt, de mannen van Sodom, ⁸ van den jonghsten tot den oudsten toe, dat huys omcingelt: het gantsche volck, ⁹ van het uyterste eynde af.

7 Hebr. eer sy neder lagen, ofte, neder gelegen waren, T.w. om te slapen. also ond. 28. vers 13. Lev. 14.47. ende 26.6. etc.

8 Eene overgegevene grouwsame moetwilligheydt, waer in sy alle hebben t’samen ghespannen, jongh ende oudt, van alle hoecken der stadt, ende dat by nachte.

9 T.w. der stadt. Verstaet van ’t een, ende het ander eynde der stadt.

5

Ende sy ¹⁰ riepen Lot toe, ende seyden tot hem; Waer zijn die mannen, die dese nacht tot u gekomen zijn? brenghtse uyt tot ons, ¹¹ op dat wijse bekennen.

10 Sy en schaemden sich niet hare eygene sonde ende schande openbaerlick uyt te roepen, ende voor yeder man bekent te staen: Desen Sodomijtschen roem in ’t quade verwijt Godt den Israëliten, Ies. cap. 3. vers 8. daer hy seydt: Haere sonden spreken sy vry uyt, gelijck Sodom, sy en verbergense niet.

11 Wat grouwel sy door dese maniere van spreken verstaen, kanmen uyt de antwoorde Lots klaerlick af nemen. Siet Lev. 18.22. ende 20. vers 13. Rom. 1.26, 27. ende 1.Cor. 6.10. Iude vers 7.

6

Doe gingh Lot uyt tot hen aen de deure, ende hy sloot de deure achter hem toe.

7

Ende hy seyde, Mijne ¹² broeders, en doet doch geen quaedt.

12 Aldus sprack Lot die boose menschen beleefdelick aen, noemende haer broeders, ten aensien van de algemeyne broederschap der natuyre. Vergelijckt bov. 9.5. ende ond. 29.4. ende Levit. 19.17.

8

Siet doch, ick hebbe twee dochteren, ¹³ die geenen man bekent en hebben, ick salse nu tot u uyt brengen, ende ¹⁴ doet haer, alsoo het ¹⁵ goedt is in uwe ooghen; alleenlick en doet dese mannen niets, want ¹⁶ daerom zijn sy onder de schaduwe mijnes dacks ingegaen.

13 Siet dese maniere van spreecken ond. 24.16. Num. c. 31. vers 18. Iud. 11. vers 39. Luce. 1.34.

14 Lot willende eene schrickelicke sonde beletten, laet door menschelijcke verbaestheydt, ende radeloosheyt eene andere sonde toe, tegen sijne vaderlicke plicht, ende den regel, Rom. 3.8.

15 D. also ’t u wel gevalt, ende belieft. Siet dese maniere van spreken, ond. 20. vers 15. ende 41.37. Num. 24. 1, etc.

16 T.w. om vry te zijn van alle schade ende gewelt. Onder yemants schaduwe te komen, is sich onder sijn schut, ende scherm te begeven, Vergel. Iud. 9.15. Ps. 36.8. Ierem. 48.45.

9

Doe seyden sy, ¹⁷ Komt vorder aen: voorts seyden sy; Desen eenen is gekomen om als een vreemdelingh [hier] te woonen, ende ¹⁸ soude hy alsins ^c Richter zijn? nu sullen wy u meer quaedts doen, dan hen: ende sy dronghen seer op den man, ^d op Lot, ende sy traden toe om de deure op te breken.

17 Als ofse hem dreyghden, sose hem in handen hadden konnen krijgen.

18 Hebr. soude hy richten richtende? of, hy soude richten richtende. Siet de aent. bov. 2.16. Vergel. 2.Petr. 2.8.

c Exod. 2.14. Actor. 7.27.

d 2.Petr. 2.7, 8.

10

Doch ¹⁹ die mannen staken hare hant uyt, ende deden Lot tot hen inkomen in het huys, ende sloten de deure toe.

19 Die twee Engelen, Lots gasten.

11

Ende sy sloeghen de mannen, die aen de deure des huyses waren, ²⁰ met verblintheyden, van den kleynsten tot aen den grootsten; soo ²¹ dat sy moede werden, om de deure te vinden.

20 T.w. niet alleen des lichaems, maer oock des geestes. Dese mirakuleuse straffe was alsoo in het gesichte der oogen niet dat sy gantsch niet en konden sien, maer was meest in het oordeel des verstandts, dat sy niet en konden onderscheyden het gene sy eenighsins sagen. Siet dergelijcke 2.Reg. 6.18.

21 De deure met grooten arbeydt soeckende, ende niet konnende vinden, werden soo vermoeyt, dat sy moesten ophouden ende vertrecken.

12

Doe seyden die mannen tot Lot; Wien hebt ghy hier noch meer? eenen schoon-sone, ofte uwe sonen, ofte uwe dochteren, ende alle, ²² wien ghy hebt in deser stadt, brenght uyt dese plaetse.

22 And. wat ghy hebt, etc.

13

Want wy gaen dese plaetse verderven: om dat ²³ haer geroep ²⁴ groot geworden is ²⁵ voor het aenghesichte des HEEREN, ende de HEERE ons uytghesonden heeft, om haer te verderven.

23 Verst. het geroep der inwoonderen van Sodom.

24 Siet bov. 4. op’t vers 10. ende 18.20.

25 Alsoo gekomen in sijne kennisse, dat hy na sijne gerechtigheyt wrake daer over doen wilde. Want het aengesichte des Heeren is tegen de gene die quaedt doen; om hare gedachtenisse van der aerden uyt te roeijen, Ps. 34.17.

14

Doe gingh Lot uyt, ende sprack tot sijne schoon-sonen, die sijne dochteren ²⁶ nemen souden, ende seyde; Maeckt u op, gaet uyt dese plaetse, want de HEERE gaet dese stadt verderven: maer hy was in de oogen sijner schoon-sonen, ²⁷ als jockende.

26 D. trouwen. Alsoo bov. 6.2. ende ond. 24.3. ende 28.6. ende 34.9. Deut. 7.3.

27 Een levendigh beeldt van de sorghloose, ende vleeschelicke menschen, ter tijdt van nakende straffen. siet Matth. 24.38 Luce 17.28, 29. 1.Thess. 5.3.

15

Ende als de dageraet opgingh, drongen de Engelen Lot aen, seggende: Maeckt u op, neemt uwe huysvrouwe, ende uwe twee dochteren, ²⁸ die voor handen zijn, op dat ghy ²⁹ in de ongerechtigheydt deser stadt niet om en komt.

28 Hebr. Die gevonden worden. Hier uyt nemen eenige af, dat Lot meeer dochteren gehadt heeft, die by hare mannen in Sodom gebleven ende vergaen zijn.

29 Of, in de straffe der ongerechtigheyt. siet bov. 4. op vers 13.

16

Maer hy ³⁰ vertoefde; so grepen dan die mannen sijne handt, ende de handt sijner vrouwe, ende de handt sijner twee dochteren, om de ³¹ verschooninge des HEEREN over hem: ende sy brachten hem uyt, ende stelden hem buyten de stadt.

30 Sonder twijffel belett zijnde door menigerley vleeschelicke gedachten ende bekommernissen.

31 Die Lot bekent, ond. vers 19.

17

Ende het gheschiedde, als sy hen uyt [kolom] gebracht hadden na buyten, soo seyde ³² Hy: ³³ Behoudt u om uwes ³⁴ levens wille, en siet niet achter u om, ende en staet niet op dese gantsche vlackte: behoudt u na het geberghte henen, op dat ghy niet om en komt.

32 T.w. de Heere, die by Abraham was staende ghebleven, bov. 18.22. ende van hem wech ghegaen, vers 33. Hoewel eenighe meynen dat het een van de Engelen gheweest zy, die Lot verschenen waren.

33 Ofte, ontkomt, alsoo in’t volgende.

34 Hebr. ziele, also ond. 37.21. Deut. 22. vers 26. Iosu. 2.13. 1.Reg. 19.3. 2.Reg. c. 7. vers 7. Matt. 2. vers 20. De sin is; dat hy moeste sijn goet vergeten, maer op sijn leven dencken.

18

Ende Lot seyde ³⁵ tot haer; Neen doch, Heere,

35 Te weten, tot de Engelen: richtende nochtans sijne woorden in’t volgende tot den Heere, die nu by de twee Enghelen schijnt teghenwoordigh geweest te zijn, als in’t voorgaende Capittel by Abraham geschiedt was.

19

Siet doch, uwe knecht heeft ³⁶ genade ghevonden in uwe oogen, ende ghy hebt uwe weldadigheydt groot gemaeckt, die ghy aen my gedaen hebt, om mijne ziele te behouden by het leven: maer ick en sal niet konnen behouden worden nae het geberghte henen, ³⁷ op dat my niet misschien dat ³⁸ quaedt aen en kleve, ende ick sterve.

36 Siet bov. 6. op vers 8.

37 Lot sorgt dat het gheberghte te verre sal zijn, ende dat hy onder wege van dat verderf soude mogen overvallen worden.

38 Verst. het quaet der straffe, ghelijck dit woort alsoo dickwils gebruyckt wort. Siet Deut. 31.17. 1.Reg. 9.9. en 14.10. Ies. 45.7. Ier. 6.19. Amos 3.6.

20

Siet doch, dese stadt is na by, om derwaerts te vluchten, ende ³⁹ sy is kleyne: laet my doch derwaerts behouden worden, ⁴⁰ (is sy niet kleyne?) op dat mijne ziele leve.

39 And. het is doch wat kleyns, ofte, geringhs; ende soo in het volgende.

40 And. Is dat niet een kleyne sake?

21

Ende hy seyde tot hem; Siet, ⁴¹ ick hebbe u aengesichte opgenomen, oock in dese sake: dat ick dese stadt niet om en keere, daer van ghy gesproken hebt.

41 D. ick sal u goedertieren zijn, ende dese bede uyt genade vergunnen. siet dese maniere van spreken ond. 32.20. ende vergelijckt de aenteeckeninge.

22

Haest, behoudt u derwaerts; ⁴² want ick sal niets konnen doen, tot dat ghy daer henen in gekomen zijt: daerom noemdemen den naem deser stadt, ⁴³ Zoar.

42 Om dat mijn Goddelijck besluyt is, u ghenadelick te verschoonen.

43 D. kleyne, te voren genoemt Bela. bov. 14.2. Siet oock bov. 13. op vers 10.

23

De Sonne gingh op boven de aerde; als Lot te Zoar in quam.

24

Doe ^e dede ⁴⁴ de HEERE swevel, ⁴⁵ ende vyer over ⁴⁶ Sodom, ende over Gomorra regenen, ⁴⁷ van den HEERE, uyt den Hemel.

e Deut. 29.23. Iesai. 13.19. Ierem. 20.16. ende 50.40. Thren. 4.6. Ezech. 16.50. Hose. 11.8. Amos 4.11. Zephan. 2.9. Luce 17.29. 2.Petr. 2.6. Iudae vers 7.

44 T.w. de Sone Godes, die van een wesen, macht, ende heerlickheydt is met den Vader, ende hier te voren in dit ende het voorgaende cap. dickwils IEHOVAH, of, HEERE is genoemt geweest: den welcken de Vader alle oordeel heeft overgegeven, Ioan. 5.22.

45 Te voren heeft Godt een algemeen oordeel uytghevoert door het water: hier gebruyckt hy een schrickelick, ende particulier oordeel door vyer, om daer mede te verteeren de heyloose verhitte Sodomiten. Een voorbeeldt van de eeuwige straffe, Apoc. 19.20. Dit is geschiet (na sommiger reeckeninge) in’t jaer na de scheppinge 2048.

46 Voegt hier by, Adama ende Zeboim uyt Deut. 29.23. Hos. 11.8. Want alle dese vier steden zijn te gelijck verbrant.

47 D. na ’t gevoelen van vele treffelicke Uytleggers, van den Vader, die door den Sone werckt, Ioa. 5.19.

25

Ende hy keerde deselve steden om, ende die gantsche vlackte; ende alle inwoonders deser steden, oock het gewas des lants.

26

Ende ^f sijne huysvrouwe sagh ⁴⁸ omme van ⁴⁹ achter hem; ende sy werdt ⁵⁰ een Zout-pilaer.

f Luce 17.32.

48 Tegen ’t gebodt vers 17. in welcke overtredinge, met ongeloove ende ongehoorsaemheyt vermengt geweest zijn gierigheyt ende ondanckbaerheyt.

49 D. van achter Lot, die de leydtsman ende voorganger was, haestende om te komen ter plaetse, daer hy mochte behouden worden.

50 Verst. haer lichaem, ’t welcke verandert is geweest in eene zoutachtige materie, seer hart om langh te duren, ende staende te blijven. siet Luc. 17.32. Iosephus betuyght, dat dese zout-pilaer noch tot sijnen tijde gestaen heeft, lib. Antiq. 1. cap. 12. Dese landtstreke is naderhandt genoemt de Zout-zee. Siet bov. 14.3.

27

Ende Abraham maeckte hem des selven morgens vroegh op, nae die plaetse, ⁵¹ daer hy voor het aengesichte des HEEREN gestaen hadde.

51 Siet bov. 18.22.

28

Ende hy sagh nae Sodom ende Gomorra toe, ende na het gantsche landt van die vlackte: ende hy sagh, ende siet, daer gingh een roock van den lande op, gelijck de roock eenes ovens.

29

Ende het gheschiedde, doe Godt de steden deser vlackte verderf, dat Godt aen Abraham ⁵² ghedachte, ende hy leydde Lot uyt het midden deser omkeeringe, in het omkeeren dier steden, ⁵³ in dewelcke Lot ghewoont hadde.

52 Eensdeels aen Abrahams voorbede: siet bov. 18.23, 24. Anderdeels aen sijne beloften. Siet bov. 12.3.

53 D. in welcker eene. Siet dergelijcke maniere van spreken bov. 18.9. ende 19.12. Ione 1.5. Matth. 27.44.

30

Ende Lot toogh op uyt Zoar, ende woonde op den bergh, ende sijne twee dochters met hem; ⁵⁴ want hy vreesde binnen Zoar te woonen: ende hy woonde in een speloncke, hy, ende syne twee dochters.

54 Daer hy nochtans te voren sich meynde alderveylighst te sullen bergen. Siet vers 20. maer nu vreest hy dat Godt die stadt mede soude mogen verderven, ofte, dat hy aldaer eenigh geweldt mochte lijden van de inwoonderen.

31

Doe seyde de eerst-gheborene tot de ⁵⁵ jonghste; Onse vader is oudt, ende daer en is geen man ⁵⁶ in desen lande ⁵⁷ om tot ons in te gaen, ⁵⁸ na de wijse der gantscher aerde.

55 Hebr. kleyne, ende alsoo in de volgende versen 34, 35, 38. D. de jonghste.

56 Sy wisten wel, dat te Zoar mannen waren, maer vreesden dat die, gelijck andere, mede vergaen souden.

57 Siet dese maniere van spreken bov. 6.4. ende 16.2, 4. Item, Deuter. 25.5.

58 Hebr. na den wegh. Siet bov. c. 18. op ’t vers 11.

32

Kom, laet ons onsen vader ⁵⁹ wijn te

59 Dien sy tot voorraedt op hare reyse van Sodom, ofte Zoar mede gebracht hadden.

[fol. 9v\Lots dochters. Abimelech Sara.]

drincken geven, ende ⁶⁰ by hem liggen, op dat wy van onsen vader ⁶¹ zaet in ’t leven behouden.

60 Een schrickelicke voorslagh, ende val in Lots huysgesin.

61 Eenen sone, of kindt, alsoo ond. vers 34. siet bov. 4. op ’t vers 25.

33

Ende sy gaven dien nacht haren vader wijn te drincken: ende de eerstgeborene quam, ende lagh by haren vader, ende hy en werdt het niet gewaer in haer neder liggen, noch in haer opstaen.

34

Ende het gheschiedde des anderen daeghs, dat de eerst-geborene seyde tot de jonghste; Siet, ick hebbe gister nacht by mijnen vader gelegen: laet ons oock desen nacht hem wijn te drincken geven; gaet dan in, light by hem, op dat wy van onsen vader zaedt in ’t leven behouden.

35

Ende sy gaven haren vader oock dien nacht wijn te drincken: ende de jonghste stondt op, ende lagh by hem; ende hy en wert het niet gewaer in haer neder liggen, noch in haer opstaen.

36

Ende de twee dochteren Lots werden bevrucht van haren vader.

37

Ende de eerstgeborene baerde eenen sone, ende noemde sijnen name, Moab: dese is de vader ⁶² der Moabiten, tot op desen dag.

62 Hebr. Moab. Een volck in de Heylige Schrift genoegh bekent; hebbende gewoont aen de oost-zijde van de Iordane, ende de Doode-Zee, tusschen de riviere Arnon ende Iabboc.

38

Ende de jonghste die baerde oock eenen sone, ende noemde sijnen name Ben-Ammi: Dese is de vader ⁶³ der kinderen Ammons, tot op desen dagh.

63 D. der Ammoniten. Een volck in de H. Schrift oock ghenoegh bekent; hebbende mede ghewoont oostwaert van Palestina, doch noortwaert van de Moabiten.