Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xviij. Capittel.

Twee Engelen, ende de Heere selfs, verschijnen Abraham in ghedaente van drie mannen, die hy vriendelick noodight ende onthaelt, vers 1. Ontfanght de belofte van eenen sone uyt Sara in ’t ander jaer, 10. Dies Sara lacht, ende daer over bestraft wordt, 12. De twee Engelen gaen voort nae Sodom, maer de Heere blijft sprekende met Abraham, dien hy sijn voornemen openbaert van Sodom, Gomorra, etc. uyt te roeijen, 16. Abraham bidt vyerighlick voor die van Sodom, ende Godt antwoort, ende vernoeght hem, 23.

1

DAer na verscheen ¹ hem de HEERE aen de ² eycken bosschen van Mamre, als hy in de deure der Tente satt, doe de dagh heet werdt.

1 Nam. Abraham.

2 Siet bov. 13. op het vers 18. Hier hadde Abraham sijne woonstede verkoren, na dat Lot van hem ghescheyden was, bov. 13.18.

2

Ende hy hief sijne oogen op, ende sagh, ende siet, daer stonden drie ³ mannen tegen over hem: als hyse sagh, ^a soo liep hy hen te gemoete van de deure der tente, ende ⁴ boogh sich ter aerde.

3 In ghedaente, ende na de meyninghe van Abraham: maer in de waerheyt twee Engelen ende de derde de HEERE selfs, die voor den tijdt deser Ghesantschap, met menschelicke lichamen haer vertoonden; met dewelcke sy gingen, saten, spraken, ende aten. Siet Hebr. 13.2. Dat de een de HEERE Godt was, blijckt hier vers 1. ende uyt het vervolgh deser Historie.

a Hebr. 13.2.

4 T.w. om politijcke ende burgerlicke eere te bewijsen. also ond. 23.7, 12. 1.Sam. 25. vers 24. 2.Sam. 14.4. 1.Reg. 1.23. Esth. 3.2.

3

Ende hy seyde; ⁵ Heere, ⁶ hebbe ick nu genade gevonden in ⁷ uwe oogen, soo gaet doch niet van uwen knecht voorby:

5 And. mijne Heeren.

6 D. soo ghy my weerdigh acht deser gunste, eere, ende vriendschap. By den menschen genade te vinden, is hare gunste, toegenegentheyt, ende vriendtschap te bekomen. Siet ond. 32.5. ende 34.11. ende 39.4. etc.

7 Abraham spreeckt eenen van hen aen, die d’aensienlickste was, ende dien hy naderhant bevondt den HEERE te zijn.

4

Dat doch een weynigh waters ⁸ ghebracht worde, ende ⁹ wasschet uwe voeten, ende ¹⁰ lenet onder desen boom.

8 Hebr. genomen. Siet bov. 15.9, 10.

9 Na ’t gebruyck van die landen, om de voeten te suyveren, ende te ververschen: also men, vermits de hitte, daer met aengebonden solen, ofte baervoets gingh. Siet ond. 19.2. ende 24.32. ende 43.24. ende Ioan. 13.4, 5.

10 D. rustet.

5

Ende ick sal eene bete ¹¹ broodts langen, dat ghy u ¹² herte stercket; daer na sult ghy voort gaen, ¹³ daerom om dat ghy tot

11 De Hebreen noemen broot allerley spijse, 1.Sam. 14.24. Matth. 6.11. ende 15.2. Luce. 14.1, 15. Vergel. bov. 3.19.

12 Siet dese maniere van spreken, Iud. 19.5, 8. Psal. 104.15. 1.Reg. 13.7. Stercken, is hier verquicken ende voeden, het welcke het broodt doet, Psal. 104.15. niet uyt hem-selven, maer door den zegen Godts, Deut. 8.3. Matth. 4.4.

13 And. want ghy daerom, etc. Niet dat hy meynde sulcx haer voornemen geweest te zijn; maer dat Godt hen door sijne voorsienigheyt daerom derwaerts geleyt hadde. siet ond. 33.10.

[fol. 8v\De Heere verschijnt Abraham. Abraham. Sodom.]

uwen knecht over gekomen zijt: ende sy seyden; Doet soo als ghy gesproken hebt.

6

Ende Abraham haestede sich nae de tente tot Sara; ende hy seyde; Haest u, kneet drie ¹⁴ maten meelbloeme, ende maeckt ¹⁵ koecken.

14 Hebr. Seïm. Eene sekere mate van drooge waren, houdende 144 Hennen-eijerschalen, ’t derde deel van een Epha; van welcke mate siet oock Exod. 16. op vers 36.

15 Het Hebr. woort beteeckent koecken, die op eenen heeten heert onder ofte op kolen, ofte in heete assche gebacken worden, siet Exod. 12. vers 39. Num. 11.8. 1.Reg. 17.13. ende 19.6.

7

Ende Abraham liep tot de runderen, ende hy nam een ¹⁶ kalf, teeder ende goedt, ende hy gaf het aen den knecht, die haestede om dat toe te maken.

16 Hebr. een rundts sone, D. een kalf, ofte jongh rundt.

8

Ende hy nam boter ende melck, ende het kalf, dat hy toegemaeckt hadde, ende hy settede het hen ¹⁷ voor, ende ¹⁸ stondt by hen onder dien boom, ende sy ¹⁹ aten.

17 Hebr. voor haer aengesichte.

18 Om hen te dienen.

19 Siet boven op vers 2.

9

Doe seyden sy tot hem: ²⁰ Waer is Sara uwe huysvrouwe? ende hy seyde; Siet, in de ²¹ tente.

20 Niet als of sy het niet en wisten, maer om ghelegentheydt te nemen, van te komen tot de volgende handelinge.

21 Abraham wijst op sijner huysvrouwen tente, gelijck het blijckt uyt het volghende vers: want de huys-vaderen, ende de huys-moederen hebben elck hare besondere tenten ghehadt, ond. 23.2. ende 24.67. ende 31.33.

10

Ende ²² hy seyde: ^b Ick sal voorseker ²³ weder tot u komen, ²⁴ ontrent desen tijdt des levens; ende siet, Sara uwe huysvrouwe sal eenen sone hebben: ende Sara hoorde het aen de deure der tente, dewelcke ²⁵ achter hem was.

22 De HEERE.

b Bov. 17.19, 21. ende 21.2.

23 Hebr. wederkomende weder komen. Dese wederkomste en moetmen niet juyst verstaen van sulck eene verschijninghe, als dese was, maer van de vervullinghe deser belofte, ghenoemt eene besoeckinge, cap. 21. vers 1.

24 D. in’t volgende jaer, ontrent desen tijt van het leven der menschen. And. als desen tijt sal leven, ofte levendigh zijn. siet dese selve maniere van spreken in dit cap. vers 14. 2.Reg. cap. 4. vers 16.

25 Achter den ghenen, die sprack: ofte, achter Abraham, die daer stondt.

11

Abraham nu ende Sara waren ^c oud [ende] ²⁶ wel bedaegt: het hadde Sara opgehouden ²⁷ te gaen ²⁸ nae de wijse der wijven.

c Bov. 17.17. Rom. 4.19. Hebr. 11.11.

26 Hebr. gaende in dagen. Dese maniere van spreken is oock ond. 24.1. Ios. 13.1. ende 23.1. 1.Reg. 1. vers 1. Luce. 1.7, 18.

27 Hebr. te zijn.

28 Ofte, na de gewoonte. Hebr. na den wegh, gangh, ofte, padt. Soo is by den Hebreen wegh, voor wijse, ofte gewoonte gestelt. also ond. 19. vers 31. ende 31.35.

12

²⁹ Soo loech Sara ³⁰ by haer selven, seggende: Sal ick wellust hebben, na dat ick oud geworden ben, ende ^d mijn heere oud is?

29 Niet uyt gheloove, als te voren Abraham, maer uyt swackheydt, siende meer op de natuyre, dan op Godes macht.

30 Hebr. in haer midden.

d 1.Petr. 3.6. Iudic. 19.26.

13

Ende ³¹ de HEERE seyde tot Abraham: Waerom heeft Sara gelacchen, seggende; soude ick oock waerlick baren, nu ick oudt geworden ben?

31 Merckt; dat hy, die tot noch toe het woordt gevoert heeft, ende vers 2. een man genoemt wordt, hier, Iehovah, de HEERE genoemt wort.

14

^{e 32} Soude yet voor den HEERE te wonderlick zijn? ter gesetter tijdt sal ick tot u weder komen, ³³ ontrent desen tijdt des levens, ende Sara sal eenen sone hebben.

e Matth. 19.26. Luce 1.37.

32 T.w. om te volbrengen dat hy belooft heeft? And. soude eenigh dingh verborghen zijn voor den HEERE? N. dat hy niet en soude weten?

33 Siet bov. vers 10.

15

Ende Sara loochende het, seggende; Ick en hebbe niet ghelacchen, want ³⁴ sy vreesde: ende hy seyde; Neen, maer ghy hebt gelacchen.

34 Van wegen de ontdeckte sonde tegen Godt, schande by de gasten, ende ondanck by haren man.

16

Doe stonden die mannen op van daer, ende sagen na Sodom toe: ende Abraham gingh met haer ³⁵ om haer te geleyden.

35 Uyt beleeftheyt. siet van sulcke gedienstigheyt, Act. 20.38. ende 21.5. Rom. 15.24. 1.Cor. 16.11. Tit. 3.13.

17

Ende de HEERE seyde: ^{f 36} Sal ick voor Abraham verbergen, wat ick doe?

f Amos 3.7.

36 D. ick sal het Abraham geensins verbergen. Siet dergelijcke maniere van vragen die stijf loochenen, 2.Sam. 7.5. vergeleecken met 1.Chron. 17.4. Matth. 7.16. vergeleecken met Luce 6.44. siet oock Amos 3.7.

18

Dewijle Abraham ghewisselick tot een groot ende machtig volck ³⁷ worden sal, ende ^g alle volckeren der aerde ³⁸ in hem gezegent sullen worden?

37 Hebr. zijnde zijn sal.

g Bov. 12.3 Ond. 22.18 ende 26.4. Actor. 3.25. Galat. 3.8.

38 D. in sijnen zade Christo Iesu. Siet bov. 12.3. ende 22.18.

19

Want ick hebbe ³⁹ hem gekent, ⁴⁰ op dat hy sijnen kinderen ende sijnen huyse na hem soude bevelen, ende sy ⁴¹ den wegh des HEEREN houden, ⁴² om te doen gerechtigheydt, ende gerichte: op dat de HEERE over Abraham brenge, het ghene hy over hem gesproken heeft.

39 D. ick hebbe hem uytverkoren, besint ende besorght, als mijn eygendom. alsoo wordt het woort, kennen, genomen in verscheydene plaetsen, als Psal. 1.6. Ier. 1.5. ende 24.5. Hos. 13.5. Amos 3.2. Ioan. 10.27. 2.Tim. 2.19.

40 Also worden de Hebr. woordekens die hier gebruyckt zijn, genomen Levit. 17.5. Deut. 20.18. ende 27.3, etc.

41 D. het voorschrift van Godes woordt, ons onderwijsende van al het gene dat ons geloove ende onsen wandel aengaet. siet Psal. 51.15, etc.

42 Eene maniere van spreken dickwils in de H. Schriftuyre gebruyckt, beteeckenende al wat goet ende recht is, begrepen in de eerste ende tweede tafel der wet, tot het private, ofte publijcke leven behoorende. Vergel. Psal. 119.121.

20

Voorts seyde de HEERE: Dewijle ⁴³ het geroep van Sodom, ende Gomorra groot is, ende dewijle hare sonde seer swaer is,

43 Siet bov. 4. op vers 10.

21

Sal ick nu ⁴⁴ af gaen, ende besien ⁴⁵ of sy na ⁴⁶ haer geroep, dat tot my geko-[kolom]men is, ⁴⁷ het uyterste gedaen hebben, ende soo niet, ick sal het weten.

44 Siet bov. 11. op vers 5.

45 Godt weet alles volkomelick van hemselven: maer hy spreeckt hier menschelicker wijse, als een, die niet en wil straffen, sonder ondersoeck ende volle kennisse der saken.

46 N. der stadt Sodom, ofte, na het geroep des genen, dat tot, etc.

47 Hebr. de voleyndinghe gedaen, ofte, gemaeckt: D. de mate harer sonden vervult hebben. Siet bov. 15.16. 1.Sam. c. 20. versen 7, 9. And. of sy d’uyterste verwoestinge met hare wercken verdient hebben.

22

Doe keerden ⁴⁸ die mannen het aengesichte van daer, ende gingen na Sodom: maer Abraham die bleef noch staende, voor het aengesichte des HEEREN.

48 Verst. de twee Engelen, siet c. 19. vers 1. want de HEERE bleef sprekende met Abraham.

23

Ende Abraham tradt toe, ende seyde; Sult ghy oock den rechtveerdigen met den godtloosen ombrengen?

24

Misschien zijnder vijftigh rechtveerdige in de stadt: sult ghyse oock ombrengen, ende de plaetse niet sparen, om de vijftigh rechtveerdige die binnen haer zijn?

25

⁴⁹ ’t Zy verre van u, sulck een dingh te doen, te dooden den rechtveerdigen met den godtloosen; dat de rechtveerdighe zy gelijck de godtloose: verre zy het van u; soude ⁵⁰ de ^h Richter der gantscher aerde geen recht doen?

49 Hebr. Het zy u verre van te doen nae dese sake. Hier uyt blijckt dat Abraham met de voorgaende vragen Godt geensins heeft willen verdencken van onrechtveerdigheydt, ofte straffe der ontschuldighen, want hy en wil Godt niet vermanen van sijn officie, om hem te wijsen, wat hy doen moeste, maer hemselven versekeren van Godts nature, waer door hy niet anders dan recht doen en konde.

50 Hier kent Abraham desen persoon die met hem sprack voor den Richter der werelt, dewelcke is de Heere Christus, Ioan. 5. versen 22, 27. Act. 10.42. en 17.31.

h Rom. 3.6.

26

Doe seyde de HEERE: Soo ick te Sodom binnen de stadt vijftigh rechtveerdige sal vinden, soo sal ick de gantsche plaetse sparen om harent wille.

27

Ende Abraham antwoordde, ende seyde; Siet doch, ick hebbe my onderwonden te spreken tot den Heere, hoe wel ⁵¹ ick stof ende assche ben:

51 T.w. nae den lichame, in het aensien van mijnen oorspronck ende eynde in dese werelt. siet bov. 3.19. Iob 4.19. Eccl. 12.7. 1.Cor. cap. 15. versen 47, 48. 2.Cor. 5.1.

28

Misschien sullen den vijftigh rechtveerdigen vijve ontbreken, sult ghy dan om vijve de gantsche stadt verderven? ende Hy seyde; Ick salse niet verderven, soo ick daer vijf-en-veertigh sal vinden.

29

Ende hy voer voort noch tot hem te spreken, ende seyde; Misschien sullen aldaer ⁵² veertig gevonden worden: ende Hy seyde; Ick en sal’t niet doen om der veertigen wille.

52 T.w. rechtveerdighe. ende soo in ’t volgende vers.

30

Voorder seyde hy; ⁵³ Dat doch de Heere niet en ontsteke, dat ick spreke; Misschien sullen aldaer dertigh gevonden worden: ende Hy seyde; Ick en sal’t niet doen, so ick aldaer dertigh sal vinden.

53 Hebr. dat den Heere niet en ontsteecke. T.w. sijne toornigheydt. siet boven 4. versen 5, 6. ende onder vers 32. ende 31.36.

31

Ende hy seyde; Siet doch, ick hebbe my onderwonden te spreken tot den Heere; Misschien sullen daer twintigh ghevonden worden: ende Hy seyde; Ick en salse niet verderven om der twintigen wille.

32

⁵⁴ Noch seyde hy; Dat doch de Heere niet en ontsteke, dat ick alleenlick dit mael spreke; Misschien sullen daer tiene gevonden worden: ende Hy seyde; Ick en salse niet verderven om der tiene wille.

54 Merckt in dit voorgaende gespreck eensdeels in Abraham eene bysondere vrymoedigheyt vermenght met behoorlicke nedrigheyt ende onderwerpinge in sijn yverigh voorbidden: anderdeels, in Godt eene wonderlicke vriendelickheyt ende verdraeghsame goedertierenheydt in ’t antwoorden; waer door hy Abraham volkomelick vernoeght heeft, aengaende de rechtveerdigheydt deses schrickelicken oordeels, dat hy over Sodom ende Gomorra wilde laten gaen, om dat de mate harer sonden geheel vol was.

33

Doe ging de HEERE wech, als hy ge-eyndight hadde tot Abraham te spreken: ende Abraham keerde weder na sijne plaetse.