Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiiij. Capittel.

De Koninghen van Sodom, ende de andere vier steden vallen af van Kedor Laomer, ende worden daer over van hem, met hulpe van drie Koningen, bekrijght ende overwonnen, vers 1. Sodom wordt geplundert, ende Lot neffens andere gevangelick wech gevoert, 11. Abram dit hoorende, treckt met sijn volck ende bondtgenooten op, vervolght dese Koninghen, overvaltse ende slaetse, ende verlost Lot met de andere ghevangene, 14. wordt nae de victorie ververscht ende gezegent van den Koningh ende Priester Melchizedek, dien hy tienden van den buyt gheeft, 18. ende sweert, dat hy van al, wat den Koningh van Sodom toe quam, voor sich niets en begeerde. 21.

1

ENde het geschiedde in de dagen Amraphels ¹ des Koninghs van ² Sinear, Ariochs des Koninghs van ³ Ellasar, Kedor Laomers des Koninghs van ⁴ Elam, ende Tideals, des Konings ⁵ der Volckeren;

1 Verstaet hier geene soo machtige, ofte groote Koninghen, ende Monarchen, als wel eenige naderhant geworden zijn; maer sulcke Regenten, die over eenighe landen ofte plaetsen, ende menighte van menschen regeerden; blijckende daer uyt, dat die vijf steden Sodom, Gomorra, etc. elck eenen Koningh gehadt hebben, vers 2.

2 Siet bov. 10. op vers 10.

3 Opper-Susiane in Assyrien. Vergel. bov. 2. de aenteeck. op den naem Havila, vers 11.

4 Een lantschap in Perside, ghenaemt Elymais, van Elam den sone Sems, bov. 10.22.

5 Het schijnt dat deses Koninghs ondersaten, ende krijghs-lieden uyt verscheydene natien bestonden. Eenige meynen dat het Hebr. woordt Gojim hier een naem zy van sekere plaetse, ofte landtschap.

2

⁶ Dat sy krijgh voerden met Bera Koningh van ⁷ Sodom, ende met Birsa Koningh van Gomorra; Sinab Koningh van Adama; ende Semeber Koning van Zeboim; ende den Koningh van Bela, ⁸ dese is Zoar.

6 Dit is de eerste oorloge in de Heylige Schrift duydelick vermelt. Men vindt oock niet in eenighe andere historien der wereldt van eenighe oorloge, die soo oudt zy als dese.

7 Dese vijf steden die hier met oorloghe worden gestraft, zijn (Zoar uytgenomen) niet langhe daer na, van wegen hare ondragelicke godtloosheydt met vyer, ende sulpher, uyt den Hemel verteert.

8 Siet bov. 13.10.

3

Dese alle voeghden sich t’samen ⁹ in den dale Siddim, dat is, ¹⁰ de Sout-zee.

9 And. na, ofte tot. Dit was de leeghte daer inne de voorgemelte steden gelegen waren.

10 Nae den ondergang deser steden alsoo genoemt, om dat die landtstreke (daer in veel soute ofte bracke lijm-putten waren, vers 10.) gheworden is tot eenen grooten stinckenden poel, anders genoemt Lacus Asphaltites, D. de Peck ofte, Lijm-zee, als oock de Doode-zee, om dat daer in gheen dier levendig konde blijven.

4

Twaelf jaer hadden sy den Kedor-Laomer ¹¹ gedient: maer ¹² in den dertienden jare vielen sy af.

11 Zijnde van hem door eenen voorgaenden krijgh, soo het schijnt, soo verre bemachtight, dat sy hem tribuyt moesten geven.

12 Hebr. Dertien jaren, D. het dertiende jaer, ende alsoo in’t volgende vers, veertien, voor het veertiende.

5

Soo quam Kedor-Laomer in het veertiende jaer, ende de Koningen die met hem waren, ende sloeghen ¹³ de ^a Rephaim ¹⁴ in Asteroth Karnaim, ende de Zuzim in Ham, ende ¹⁵ de ^b Emim in ¹⁶ Schave Kiriathaim;

13 Een volck af komstigh van Canaan. siet onder 15.20. And. Reusen, die men meynt soo genoemt te zijn van hare gesonde kracht, ende sterckte.

a Ond. 15.20.

14 Een stadt over de Iordane, oock alleen, Asteroth, genaemt, Deut. 1.4. ende Ios. 9.10. ende 13.31. hare toenaem is Karnaim, welcke sy schijnt te hebben van hare gelegentheyt.

15 Seker volck, ’t welck men meynt Reusen geweest te zijn, Deut. 2.10, 11.

b Deut. 2.10, 11.

16 Een stadt van de Rubeniten, naderhant in Gilead opgebouwt, eerst, so ’t schijnt, genaemt Schave. siet ond. vers 17. Num. 32.37. Ios. 13.10. And. in den effenen velde.

6

Ende ¹⁷ de Horiten op haer gheberghte Seir, tot aen het effen veldt van ¹⁸ Paran, het welck aen de woestijne is.

17 Hebr. Choriter, een volck dat in Seir woonde, gelijck oock Esau, ond. 32.3. tot dat de Edomiten ofte Esaus nakomelingen hen van daer verdreven hebben, ond. 36.20. ende Deut. 2.12, 22.

18 Dit is de naem van eene stadt, geberghte, ende ’t omliggende lant. siet Num. 13.3. Deu. 33.2. en 1.Sam. 25.1. Hab. 3.3. Hier van heeft de woestijne Paran haren naem. ond. 21.21. ende Num. 10.12.

7

Daer nae keerden sy wederom, ende quamen tot ¹⁹ En Mispat, dat is, Kades, ende sloeghen al het ²⁰ landt der ²¹ Amalekiten; ende oock den ²² Emoriter, die tot ²³ Hazezon Tamar woonde.

19 Ten tijde Mosis genoemt Kades, gelegen in de woestijne Sin. siet Num. 20.1, 14, 16, 22. onderscheyden, na eeniger gevoelen, van Kades Barnea; waer van te sien is Num. 32.8. Deu. 1.19.

20 D. de inwoonders des lants.

21 Een volck af komstigh van Esau, die dit landt daer na bewoont hebben. siet ond. 36.12.

22 Eene der volckeren afkomstigh van Canaan. siet bov. 10.16.

23 Hebr. Chatsatson, daer na genoemt Engedi. siet Ios. 15.62. 1.Sam. 24.1. ende 2.Chron. 20.2.

8

Doe toogh de Koningh van Sodom uyt, ende de Koningh van Gomorra, ende de Koningh van Adama, ende de Koningh van Zeboim, ende de Koningh van Bela, dese is Zoar: ende sy stelden tegens hen slagh-orden in het dal Siddim;

9

Teghen Kedor-Laomer den Koningh van Elam, ende Tideal den Koningh der Volckeren, ende Amraphel den Koning van Sinear, ende Arioch den Koningh van Ellasar: vier Koningen tegen vijve.

10

Het dal nu van Siddim was ²⁴ vol Lijm-putten: ende de Koningh van Sodom ende Gomorra vluchteden, ²⁵ ende vielen aldaer: ende de overgeblevene vluchteden na het geberghte.

24 Hebr. Putten Putten. Alsoo wordt een woort by de Hebreen twee mael gestelt, om de veelheyt van eenigh dingh uyt te drucken, 2.Reg. 3.16. Ier. 2.13.

25 Eene maniere van spreken van de ghene die omme komen in den slagh, of andersins. siet Ios. 8. versen 24, 25. Iudic. 8.10. ende 12.6. ende 1.Chron. 21.14. de vallende worden hier gestelt tegen de overgeblevene. And. vielen daer in, ofte, daer henen.

11

Ende sy namen alle de ²⁶ have van Sodom, ende Gomorra, ende alle hare spijse, ende trocken wech.

26 Siet bov. 12.5 ende ond. versen 16, 21.

12

Oock namen sy Lot, Abrams broeders sone, ende sijne have, ende trocken wech: want ²⁷ hy woonde in Sodom.

27 N. Lot. siet bov. 13.12.

13

Doe quam daer een die ontkomen was, ende boodtschapte het Abram den He-

[fol. 7r\Melchisedek. Abrams ge-loove.]

breer, die woonachtigh was aen de ^{28 c} eycken-bosschen van Mamre den Emoriter, broeder van Escol, ende broeder van Aner, dewelcke Abrams ²⁹ bont-genooten waren.

28 Siet bov. 13. op vers 18.

c Bov. 13.18.

29 Hebr. Heeren des verbondts. het woort BAAL beteeckent in’t gemeyne den genen, die wat heeft, ofte oock gebruyckt, ofte die yewers toegenegen is, etc. als onder 37.19. Heere der droomen, die veel droomen heeft. ende 49.23. Heeren der pijlen, die vele pijlen ghebruycken. 2.Reg. 1.8. Heere des hayrs, die veel hayrs aen heeft. Prov. 29. vers 22. Heere der vergrimminghe, die tot gramschap genegen is. Alhier, Heeren des verbonts, zijn de ghene die een verbondt met elckanderen hebben.

14

Als Abram hoorde dat sijn ³⁰ broeder ghevangen was, soo wapende hy sijne ³¹ onderwesene, de ingeborene van sijn huys, drie hondert ende achtien, ende hy jaeghdese na tot ³² Dan toe.

30 D. sijn neve, sijnes broeders Harans sone. siet boven cap. 11. vers 27.

31 Ofte, leerlingen. het Hebr. woort beteeckent eenen die van jongs in eenigh ding onderwesen is, het zy in religie, krijgs-saken, of andersins. And. toegeeygende sijns huys.

32 Een stedeken aen den voet van het gheberghte Liban, ende de noordtpale van het landt Palestina, te voren ghenoemt Leschem, Ios. 19. vers 47. ofte Lais, Iudic. 18.27.

15

Ende hy verdeelde sich tegen haer des nachts, ³³ hy, ende sijne knechten, ende sloegse: ende hy jaegdese na tot Hoba toe, welcke is ter slinckerhandt van ³⁴ Damascus.

33 Mitsgaders het volck van Aner, Escol, ende Mamre, die als bondt-genooten met hem uyt getogen waren. siet vers 24.

34 Dit is de seer vermaerde hooftstad in Syrien. Siet Ies. 7.8. ende 17.1. Ier. 49.25. Act. 9.2.

16

Ende hy bracht alle have weder, ende oock Lot sijnen broeder; ende sijn have bracht hy weder, als oock de wijven, ende het volck.

17

Ende de Koningh van Sodom toogh uyt, hem te gemoete, (na dat hy weder ghekeert was van het slaen Kedor-Laomers, ende der Koningen, die met hem waren) tot het dal ³⁵ Schave, dat is, ³⁶ het dal des Koninghs.

35 Siet bov. vers 5.

36 Alsoo genoemt van wegen dese gheschiedenisse. siet oock van dit dal 2.Sam. cap. 18. vers 18.

18

^d Ende ³⁷ Melchizedek Koning van ³⁸ Salem ³⁹ bracht voort broodt, ende wijn: ende hy was een Priester des Alderhooghsten Godts.

d Hebr. 7.1, 2, 3.

37 Hebr. Melchitsedek, die een voorbeeldt was op Christum. siet Psal. 110. vers 4. Hebr. 7.1.

38 Hebr. Schalem, daer nae ghenaemt Ierusalem.

39 Om Abram te vereeren, ende sijn vermoeyde heyr te ververschen, ende niet om Godt daer mede offerhande te doen. Want het Hebr. woort dat hier staet, wort nergens in de H. Schriftuyre voor offeren gebruyckt.

19

Ende hy ⁴⁰ zegende hem, ende seyde: ⁴¹ Ghezegent zy Abram Gode den Alderhooghsten, die Hemel, ende Aerde besit.

40 Als een Priester des Alderhooghsten. Siet Hebr. 7.7.

41 D. van den Heere begenadight, ende met allerley weldaedt na ziele ende lichaem begaeft.

20

Ende ⁴² gezegent zy de Alderhooghste Godt, die uwe vyanden in uwe handt gelevert heeft: ende hy ⁴³ gaf hem de tiende van alles.

42 D. gelooft ende gedanckt; als boven 9.26. ond. 24.27.

43 Abram gaf aen Melchizedek tiende. Siet Hebr. 7.4. etc. ende vergelijckt dit met het volghende vers 23.

21

Ende de Koningh van Sodom seyde tot Abram; Geeft mij de ⁴⁴ zielen, maer de have neemt voor u.

44 Hebr. de ziele, D. de menschen, of persoonen, of lieden. siet bov. 12.5.

22

Doch Abram seyde tot den Koningh van Sodom; ⁴⁵ Ick hebbe mijne handt opgeheven tot den HEERE, den Alderhoogsten Godt, die Hemelende Aerde besit.

45 D. ick hebbe ghesworen met opgehevene handt. Siet dese maniere van sweeren oock Exod. 6.7. Numer. 14.30. Deut. 32.40. Ezech. 20.5, 6. Apoc. 10.5, 6.

23

⁴⁶ So ick van eenen draet aen tot eene schoerieme toe, jae soo ick van alles dat uwe is [yet] neme! op dat ghy niet en seght, Ick hebbe Abram rijck gemaeckt:

46 Dit is een onvolmaeckte reden, by de Hebreen seer gebruyckelick, waer door sy de straffe die sy verdienen, soose qualick sweeren, pleghen te verswijgen, toonende daer mede dat sy geenerley straffe uyt en nemen, maer die laten in het rechtveerdigh oordeel Godes. verstaet dan hier op, Wee my, of, Godt doe my dit ofte dat, soo ick, etc. siet ond. 26.29.

24

⁴⁷ [Het zy] buyten my; alleen wat de jongelinghen verteert hebben, ende het deel deser mannen, die met my ghetogen zijn, Aner, Escol, ende Mamre; ⁴⁸ laet die haer deel nemen.

47 Ofte, sonder my, alsoo ick niets van het uwe sal nemen: Andere setten het over: behalven alleen wat, etc. Siet dergelijcke maniere van spreken ond. 41.16.

48 D. laet volgen niet alleen den jongelingen, datse van den roof der vyanden verteert hebben, maer oock den drijen mannen, datse van den selven noch voor haer deel souden mogen eyschen.