Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

De Duyvel versoeckt de Vrouwe door de Slange, vers 1. De Vrouwe wordt verleydt, ende overtreedt, als oock de Man, 6. waer van sy terstont het ghevoelen hebben, 7. Godt spreeckt op haer beyder bekentenisse de sententie, over de Slange, de Vrouwe, ende den Man, met ingevoeghde belofte des Salighmakers, 8. Adam noemt sijn wijf Heva, 10. Sy worden beyde van Godt gekleedt, bespott, van den boom des levens verstooten, ende uyt den Paradijse gebannen, 21.

1

DE ¹ Slange nu was listiger dan al het gedierte des veldts, het welcke de HEERE Godt gemaeckt hadde: ende ² sy seyde tot de vrouwe: ³ Is het oock dat Godt gheseydt heeft, Ghy-lieden en sult niet eten van allen boom deses hofs?

1 Een Dier, het welcke de Duyvel, om dat het seer listig was, misbruyckt heeft, om den mensche van Godt sijnen Schepper (van welcken hy te voren met alle sijne boose Engelen was afgevallen, Ioa. 8.44. 2.Pet. 2. vers 4. Iude vers 6.) af te voeren; waerom hy oock is geheeten een Serpent ofte Slange, 2.Cor. 11. vers 3. Apoc. 20.2.

2 D. de Duyvel sprack door haer, met een arghlistighe, bedrieglicke reden; gelijck de woorden van desen text, ende de navolgende klaerlick uytwijsen.

3 De Duyvel speelt hier met Godes ghebod, ende poogt door dobbelsinnigheyt het selve in twijffel te trecken, ofte te verduysteren, ende so te vernietigen.

2

Ende de vrouwe seyde tot de slanghe; Van de vrucht der boomen deses hofs ⁴ sullen wy eten:

4 D. mogen wy wel vrijelick eten.

3

Maer van de vrucht des ⁵ Booms, die in het midden des hofs is, heeft Godt geseyt: Ghy en sult van die niet eten, ⁶ noch die aenroeren, ⁷ op dat ghy niet en stervet.

5 Of, des geboomts.

6 T.w. om daer van te eten.

7 And. Op dat ghy niet misschien en stervet: meynende dat Eva hier begon te wanckelen.

4

Doe seyde de slange ^a tot de vrouwe: ⁸ Ghy-lieden en sult ⁹ den doodt niet sterven.

a 2.Cor. 11.3.

8 Eene stoute, onbeschaemde, openbare leugen des Duyvels. Daerom hy ten rechten een leugenspreker, ende vader der leugenen genoemt wort, Ioan. 8.44.

9 Hebr. niet stervende sterven. And. niet sekerlick sterven.

5

Maer ^b Godt weet, dat ten daghe als ghy daer van etet, soo sullen uwe oogen gheopent worden: ende ghy sult als ¹⁰ Godt wesen, ¹¹ kennende het goet ende het quaet.

b Ioan 8 44. {Ioan. 8.44.}

10 Ofte, als Goden.

11 ’t Woort kennen heeft tweederley sin, T.w. wijsheydt vatten ende begrijpen, die den mensche heerlick ende ghelucksaligh maeckt, ofte, elende gevoelen, die den selven schandelick, ende verdoemelick maeckt. Het eerste belooft de Satan den mensche bedrieghlick, wel wetende dat anders niet dan het tweede hen {hem} volgen soude.

6

Ende de vrouwe sagh, dat die boom goet was tot spijse, ende dat hy een lust was

[fol. 2v\Val des menschen. Messias. Kain. Habel.]

] voor de oogen, jae een boom die ¹² begeerlick was ¹³ om verstandig te maken, ende sy nam van sijne vrucht, ende at: ende sy gaf oock haren man ¹⁴ met haer, ^c ende ¹⁵ hy at.

12 And. wenschelick, D. te begeeren, ofte te wenschen.

13 Ofte, om verstant te bekomen.

14 Ofte, met, ofte, by haer zijnde.

c Rom. 5.12, 14, en 15. 1.Tim. 2.14.

15 T.w. van de Vrouwe overredet zijnde, als te sien is vers 17.

7

Doe werden harer beyder ¹⁶ oogen geopent, ende sy werden gewaer, dat sy ^d naeckt waren, ende sy hechtten vijgeboom bladeren te samen, ende maeckten sich ¹⁷ schorten.

16 Verstaet niet so seer de oogen des lichaems, waer door sy sagen hare schaemte; als des Geestes, waer door sy gevoelden hare sonde, ende de straffe die sy over hen, ende hare nakomelingen ghebracht hadden, zijnde daer van in haere conscientien overtuygt.

d Genes. 2.25.

17 And. voorschoten, of, decksels, om hare schamelheyt te bedecken.

8

Ende sy hoorden de ¹⁸ stemme des HEEREN Godts, wandelende in den hof, ¹⁹ aen den windt des daeghs: doe verberghde sich Adam, ende sijn wijf, voor het aengesicht des HEEREN Godts in het midden van ’t geboomte des hofs.

18 Ofte, geluyt.

19 D. (soo sommige verklaren) aen de koelte ofte wint van den morghen, ofte avont-tijdt, ofte by het waeijen eeniges wints op sekeren tijt des daegs, waer door de stemme des Heeren tot Adam zy over gebracht geworden.

9

Ende de HEERE Godt riep Adam, ende seyde tot hem: Waer zijt ghy?

10

Ende hy seyde; Ick hoorde uwe stemme in den hof; ende ick vreesde, want ick ben naeckt, daerom verberghde ick my.

11

Ende hy seyde: Wie heeft u te kennen gegeven, dat ghy naeckt zijt? Hebt ghy van dien boom gegeten, van welcken ick u gheboodt, dat ghy daer van niet eten en soudt?

12

Doe seyde Adam: De vrouwe, die ghy ²⁰ by my ghegeven hebt, die heeft my ²¹ van dien boom gegeven, ende ick hebbe gegeten.

20 And. by my gestelt, D. gegeven ofte gestelt, om by my te zijn.

21 D. van de vrucht des booms, als oock boven vers 6.

13

Ende de HEERE Godt seyde tot de vrouwe: ²² Wat is dit [dat] ghy gedaen hebt? ende de vrouwe seyde; ^e Die slanghe heeft my bedrogen, ende ick hebbe gegeten.

22 And. Wat! hebt ghy dat gedaen? ofte, waerom hebt ghy dat gedaen?

e Apoc. 12.13.

14

Doe seyde de HEERE Godt ²³ tot die slange: Dewijle ghy dit gedaen hebt, soo ²⁴ zijt ghy vervloeckt boven al het vee, ende boven al het gedierte des veldts: op uwen buyck sult ghy gaen, ende stof sult ghy eten alle de dagen uwes levens.

23 Als zijnde gheweest des Duyvels wercktuyg; om welcke oorsake dese gheheele vloeck de slange lichamelick, ende den duyvel gheestelick raeckt. Doch de slange en wordt hier niet ghevraeght (als te voren Adam ende Heva) om dat de duyvel geene excuse en hadde.

24 Ofte, vveest. alsoo cap. 4. vers 11.

15

²⁵ Ende ick sal ^f vyandtschap setten tusschen u, ende tusschen dese vrouwe, ende tusschen ²⁶ uwen zade, ende tusschen ²⁷ haren zade: ^g dat selve sal u den kop vermorselen, ²⁸ ende ghy sult het de versenen vermorselen.

25 Dit vonnisse is voornemelick uytgesproken teghens den duyvel, die de meeste oorsake was vanden val des menschen.

f Matth. 4.1.

26 Verstaet hier door alle kinderen des duyvels, Ioa. 8.44.

27 Dit zaedt is eyghentlick alleen de Heere Christus, de eenighgeboren Sone Godes, die uyt de Vrouwe eene maegt zijnde door de werckinghe van Godes Geest in de volheydt des tijdts moeste geboren worden, om door de verdienste sijnes doodts, ende de kracht sijnes Gheestes, den duyvel al sijn geweldt te benemen, ende onder sijne, ende sijner Gemeynte voeten te vertreden. siet Psal. 110.1. Ioa. 12.31. Rom. 16. vers 20. Hebr. 2.14. 1.Ioan. 3.8. Dit is de eerste Euangelische belofte des levens, gestelt tegen de eerste voorgaende aensegginge des doodts.

g Col. 2.15.

28 D. de Duyvel ende sijn zaedt sullen Christum ende sijne Gemeynte vervolgen, maer niet konnen uytroeijen, ende verderven.

16

Tot de vrouwe seyde ²⁹ Hy: ³⁰ Ick sal seer vermenighvuldigen uwe smerte, namelick, uwer dracht; met smerte sult ghy ³¹ kinderen baren: ende tot uwen man sal uwe ³² begeerte zijn, ^h ende ³³ hy sal over u heerschappije hebben.

29 T.w. Godt.

30 Hebr. Ick sal vermenighvuldigende vermenighvuldigen.

31 Hebr. Sonen, welck woordt in de H. Schriftuyre veel gebruyckt wordt voor kinderen, D. voor sonen ende dochteren. Alsoo Exod. 22.24. Psalm 128.6.

32 D. ghy sult ghehouden zijn u na uws mans wille te voegen, ende soecken onder hem te schuylen, ende door sijn beleydt geregeert te worden.

h 1.Corint. 14.34. 1.Tim. 2.11, 12. Tit. 2.5. 1.Petr. 3.6.

33 D. hy sal macht hebben over u te ghebieden, het welcke uwen vleesche nu lastigh sal zijn, daer het voor den val niet dan lieflick en was.

17

Ende tot Adam seyde Hy: ³⁴ Dewijle ghy geluystert hebt na de stemme uwes wijfs, ende van dien boom gegeten, daer ick u van geboodt, seggende; Ghy en sult daer van niet eten: soo zy het aerdtrijck om uwent wille ³⁵ vervloeckt, ende ³⁶ met smerte sult ghy daer van eten alle de dagen uwes levens.

34 Siet de aenteeck. op vers 6.

35 Siet Rom. 8.19, 20, 21.

36 D. met kommerlicken ende moeijelicken arbeydt sult ghy u op aerden geneeren.

18

Oock sal het u doornen ende distelen voort brengen: ende ghy sult ³⁷ het kruydt des veldts eten.

37 Ofte, het gewas des veldts, ’t welck ghy buyten dit hof sult vinden moeten, zijnde voortaen van deses vruchten verstooten.

19

In ’t sweet uwes aenschijns sult ghy ³⁸ broot eten, ³⁹ tot dat ghy tot d’aerde weder keert, dewijle ghy daer uyt genomen zijt: want ghy zijt stof, ende ghy sult tot stof weder keeren.

38 D. u voedtsel ende onderhoudt krijghen. Alsoo is het woort broodt, voor allerley voedtsel genomen, ond. 18.5. ende 28.20.

39 D. tot dat ghy sterft.

20

Voorts noemde Adam den name sijnes wijfs ⁴⁰ Heva; om dat sy een Moeder ⁴¹ aller levendigen is.

40 Hebr. Chavvah.

41 Hebr. alles levenden, D. aller menschen.

21

Ende de HEERE Godt maeckte Adam ende sijnen wyve rocken van vellen, ende tooghse hen aen.

22

Doe seyde de HEERE Godt: [kolom] ⁴² Siet, de mensche is gheworden als onser een, kennende ’t goet ende ’t quaet: Nu dan, ⁴³ dat hy sijne handt niet uyt en steke, ende neme oock van den Boom des Levens, ende ete, ende leve in eeuwigheyt.

42 God verwijt hier den mensche sijnen hooghmoedt, waer door hy meynde Gode ghelijck te sullen worden, ende nu ter contrarie hem-selven ende alle sijne nakomelingen inde grootste elende ende versmaetheydt gebracht hadde.

43 Godt en heeft niet ghewilt dat de mensche het teecken des levens, ’t welck hy door sijne overtredinge verloren hadde, gebruycken soude.

23

Soo versondt hem de HEERE Godt uyt den hof van Eden, om den aertbodem te bouwen, daer hy uyt genomen was.

24

Ende hy dreef den mensche uyt: ende stelde ⁴⁴ Cherubim tegen ’t Oosten des hofs Eden, ende ⁴⁵ een vlammigh lemmer eenes sweerts, ⁴⁶ dat sich omkeerde; om te bewaren den wegh van den boom des levens.

44 Verst. hier door, Engelen, die also genoemt worden, ende den Israëliten met dien name bekent waren, overmits de Arke des Verbonts in’t Heylige der Heyligen met twee Cherubim (in menschelicke gedaente met uytgebreydde vleugelen) bedeckt was, Exod. 25.18. 1.Reg. 6.23. 2.Chron. 3.10.

45 ’t Zy dattet in der daet vyerig geweest zy, ofte de gedaente van een opgaende vlamme gehadt hebbe.

46 Of, omslingerde, ende gins ende weder ommedraeyde.