Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

Kain ende Habel worden geboren, vers 1. Sy offeren beyde, maer Habels Offer is den Heere aengenaem, 3. waer over Kain sich vergramt, ende van Godt bestraft wort, 5. hy doot sijnen broeder, 8. wort daer over van Godt tot reden gestelt, ende ontfangt sijn vonnis, 9. gaet doolen van Godts aengesicht, bouwt, ende gewint kinderen, 16. Lamech neemt twee wijven, ende gewint kinderen, 19. spreeckt trots ende vermeten, 23. Seth ende Enos worden geboren, ende de openbare Godtsdienst wort herstelt, 25.

1

ENde Adam ¹ bekende Heva sijne huysvrouwe: ende sy werdt swanger ende baerde ² Kain, ende seyde; Ick hebbe eenen ³ man ⁴ van den HEERE verkregen.

1 Verstaet hier door, de ghemeynschap, die tusschen man ende wijf is tot voort-teelinghe van kinderen, siet onder versen 17, 25. Item, c. 19. vers 8. ende 24. vers 16. 1.Sam. 1. vers 19. Matt. 1.25.

2 Hebr. Kajin, D. verkregen.

3 D. eenen sone.

4 Dat het Hebr. woerdeken eth, somtijts voor meëth, D. van ende uyt, genomen wordt, siet daer van Ierem. 51. op vers 59. And. met den Heere, D. door de ghenade ende hulpe des Heeren. And. den Heere, als of Heva gemeynt hadde den beloofden Messiam ghekregen te hebben.

2

Ende sy voer voort te baren sijnen broeder Habel: ende ⁵ Habel wert een ⁶ Schaep-herder, ende Kain wert een Landt-bouwer.

5 Hebr. Hebel.

6 Hebr. een herder van kleyn vee, als schapen ende geyten. Want het hebreeusch woordt dese gelijckelick beteeckent. also ond. vers 4. ende 13.5. ende 26.14, etc.

3

Ende het geschiedde ⁷ ten eynde [eeniger] dagen, dat Kain van de vrucht des lants den HEERE ⁸ offer bracht.

7 Hebr. van’t eynde der daghen, D. naer eenigen tijt van dagen. ’tWoort dagen, alleen gestelt zijnde, beteeckent somtijdts in de H. Schrift eenighe daghen; als ond. 24.55. ende 40. vers 4. Iudic. 14.8. Marc. 2.1.

8 Hebr. MINCHA, D. gave, geschenck, ofte Spijs-offer. siet Levit. 2. op vers 1.

4

Ende Habel die bracht oock van de eerst-geborene sijner schapen, ende van ⁹ haer vet: ^a Ende de HEERE ¹⁰ sagh Habel, ende sijn offer aen:

9 Hebr. hare vettigheden, verstaet hier door, dat Habel gheoffert heeft niet alleen het vet, maer oock het beste sijner kudde, ende (soo ’t schijnt) een goet getal. Vet beteeckent dickwils het beste in de H. Schrift, als Num. 18.12, etc.

a Hebr. 11.4.

10 D. Habels persoone ende offerhande was Gode aengenaem van wegen sijn geloove, siende op de offerhande des beloofden Messiae. siet Hebr. 11.4.

5

¹¹ Maer Kain ende sijn offer en sagh hy niet aen: doe ¹² ontstack Kain seer, ende ¹³ sijn aengesicht verviel.

11 Dit verklaert d’Apostel Hebr. 11.4. sprekende van het getuygenisse ’t welck Godt gaf over Habels gaven, ’tzy met woorden, met vyer van den hemel, ofte eenig ander teecken. Vergl. Lev. 9.24. Iud. 6.21. 1.Reg. 18.38. 1.Chro. 21.26. 2.Chro. 7.1.

12 Hebr. ende den Kain ontstack, T.w. de toornigheyt. alsoo in’t volgende vers. siet in eene gelijcke maniere van spreken, het woordeken toorne daer by gevoeght, ond. 39.19. Exod. 32.10, 11.

13 D. het gelaet sijns aengesichts veranderde.

6

Ende de HEERE seyde tot Kain: Waerom zijt ghy ontsteecken? ende waerom is u aengesicht vervallen?

7

Isser niet, indien ghy wel doet, ¹⁴ verhooginge? ende so ghy niet wel en doet, ¹⁵ de sonde ¹⁶ ligt aen de deure: ¹⁷ sijne begeerte is doch tot u, ende ghy sult over hem heerschen.

14 D. sult ghy niet (als d’eerst-geborene) verheven ende verhooght blijven boven uwen broeder? And. sult ghy u hooft ofte aengesicht niet vrijelick opsteken? in plaetse daer het nu neder geslagen ofte soo ontvallen is. Sommige hebben: Aenneminge, aengenaemheyt, ofte, vergevinge; overmits de verscheydene beteeckenissen des Hebr. woorts.

15 D. de straffe der sonde, also ond. 19.15. Levit. 5.1. Num. 18.1. Siet onder de aenteeck. op vers 13.

16 D. is seer na by, ende als tegenwoordig, sulcx dat van hare sekere aenkomste niet te twijffelen en zy, vergel. Matt. 24.33. Iac. 5.9.

17 Dit is te verstaen van Habel, Kains broeder: als of Godt seyde; Maer wat uwen broeder aengaet, ghy en hebt geen reden om over hem te toornen, dewijle hy tot u genegen, ende wel te vreden is, dat ghy (als d’eerst-geborene) over hem verheven blijft. Vergel. cap. 3. vers 16.

8

Ende ¹⁸ Kain sprack met sijnen broeder Habel: Ende het gheschiedde als sy in ’t veldt waren, dat Kain tegens sijnen broeder Habel opstont, ^b ende sloegh hem doodt.

18 Om (na sommiger gevoelen) met lieflick gelaet, ende vriendelicke woorden hem alleen in’t veldt te locken, hebbende in sijn herte haet ende doodtslagh verborghen. Hebr. Seyde tot sijnen broeder, T.w. als eenige verstaen, het gene tusschen Godt ende hem was geschiet, alsoo dat het een afgebroken reden soude zijn.

b Matth. 23.35. 1.Ioan. 3.12. Iudae vers 11.

9

Ende de HEERE seyde tot Kain: Waer is Habel uw’ broeder? ende hy seyde; ¹⁹ Ick en weet [het] niet: ²⁰ ben ick mijnes broeders hoeder?

19 Een onbeschaemde leugen.

20 Een vermeten hooghmoedt.

10

Ende ²¹ Hy seyde: Wat hebt ghy gedaen? ^c daer is een stemme ²² des bloedts uwes broeders dat tot my ²³ roept van den aerdtbodem.

[afbeelding]

21 T. w. de Heere.

c Hebr. 12.24.

22 Heb. der bloeden, in’t getal van velen. soo spreeckt de H. Schrift van moort ende doodtslagh, om dat daer in veel bloets vergoten wordt.

23 Hebr. zijn roepende, in’t ghetal van velen. Moort is eene van de wraeck-roepende sonden; van dewelcke siet oock, ond. 18.20. ende 19.13,

[fol. 3r\Hanoch. Lamech. Seth.]

11

Ende nu, zijt ghy vervloeckt: ²⁴ van den aerdtbodem, die sijnen mondt heeft op gedaen om uwes broeders bloedt van uwe handt te ontfangen.

24 Ofte, van wegen. Siet cap. 5. vers 29. of hy segghen wilde: de aerde, die geschapen was tot uwen zeghen ende dienste, sal teghens u desen vloeck ter wraecke uytvoeren, u niet gevende de vruchten die sy u anders soude gegeven hebben, als vers 12 geseyt wort.

12

Als ghy den aertbodem bouwen sult, hy en sal u sijn vermogen niet ²⁵ meer geven: ^{26 d} ghy sult swervende ende doolende zijn op aerden.

25 Hebr. hy en sal niet voort gaen u sijn vermogen te geven.

26 Vermits tweederleije ongherustigheyt, eene lichamelicke, om dat Kain van het een landt in het ander soude verloopen: de andere geestelick, dewijle de conscientie die over al mede gaet, hem niet met vrede laten, maer in ghestadighe vreese houden soude.

d Prov. 28.17.

13

Ende Kain seyde tot den HEERE; ²⁷ Mijne misdaet is grooter, dan dat sy vergeven worde.

27 Anders is het woort misdaedt ofte ongerechtigheyt van velen genomen voor de straffe der selver, siet Lev. 5. op vers 1. ende in sulcken sin moeste de oversettinge aldus staen: Mijne straffe is grooter dan dat ickse soude konnen dragen. Waer over Kain sich beklaeght, vers 14.

14

Siet, ²⁸ ghy hebt my heden verdreven van den ²⁹ aerdtbodem, ende ³⁰ ick sal voor u aengesicht verborgen zijn; ende ick sal swervende, ende doolende zijn op der aerde, ende ^e het sal geschieden, dat, ³¹ al die my vindt, my sal doodt slaen.

28 T.w. door u vonnisse, ’t welck soo seker ende vaste gaet, als of het alreedts uytgevoert ware.

29 Hebr. van het aenghesicht des aerdtbodems.

30 Dit kan men verstaen van Kains uytbanninghe uyt Godes gunste ende genade, mitsgaders van het aenghesicht ofte geselschap sijner gemeynte.

e Iob 15.20, 21, etc.

31 And. Al wat my vindt.

15

Doch de HEERE seyde tot hem: ³² Daerom al wie Kain doodt slaet, sal ³³ sevenvoudigh ghewroken worden: Ende de HEERE stelde ³⁴ een teecken aen Kain, op dat hem niet en versloege, al wie hem vonde.

32 D. op dat ghy lange dwalende achter lande, anderen tot een exempel mooght zijn, om haer vanden dootslag af te schricken, ende ghy tijdt van berouw mooght hebben, also ghy voor als noch u meest ontstelt over de straffe.

33 D. veelvoudig: na het ghebruyck der H. Schrift, Psal. 12. vers 7. ende 79.12.

34 Hoedanigh dit teecken geweest zy, is onbekendt: maer het beteeckende, wie hy was, wat hy gedaen hadde, ende dat niemant bestaen soude hem te dooden.

16

Ende Kain gingh uyt ³⁵ van het aengesicht des HEEREN: ende hy woonde in het landt ³⁶ Nod, ten Oosten van Eden.

35 Siet bov. vers 14.

36 Dit lant is also genoemt, ten aensien van de straffe, die Godt Kain opgelegt hadde, vers 12. want het Hebr. woordeken, aldaer ende hier ghebruyckt, beteeckent omdoolende.

17

Ende Kain bekende sijne huysvrouwe, ende sy werdt bevrucht, ende baerde ³⁷ Hanoch: ende ³⁸ hy bouwde eene Stadt, ende noemde den naem der selver stadt na den naem sijns soons Hanoch.

37 Hebr. Chanoch.

38 Hebr. hy vvas bouwende, D. hy was besigh om eene stadt te bouwen tot sijner versekeringhe, door vreese sijner conscientie. De vrome Patriarchen woonden meest in hutten, niet in steden, Hebr. c. 11. versen 9, 10.

18

Ende aen Hanoch wert Hirad geboren, ende Hirad ghewan Mechuiaël, ende Mechuiaël gewan Methusaël, ende Methusaël gewan Lamech.

19

Ende ³⁹ Lamech nam sich twee wijven: de naem vande eerste was, Ada, ende de naem van de andere, Zilla.

39 Dese Lamech is de eerste daer men van leest, die twee wijven teffens gehadt heeft, regelrecht tegens Godts ordinantie, bov. 2.24. Mal. 2.15.

20

Ende Ada baerde Iabal: dese is geweest een ⁴⁰ vader der gener die tenten bewoonden, ende ⁴¹ vee [hadden].

40 D. die eerstghevonden heeft het maken ende het ghebruyck der hutten tot weydinghe ende hoedinghe van het vee: ghelijck het volghende woordeken schijnt mede te brengen.

41 Het Hebreeusch woordt beteeckent vee, ende oock besittinghe, have, goedt.

21

Ende de naem sijns broeders was Iubal: dese was de vader van alle die ⁴² Harpen ende Orgelen handelen.

42 Ofte, Cytheren. Hebr. Die Harpe ende Orghel handeldt, D. die daer mede om gaet. Hoedanigh eertijdts de musijck-instrumenten gheweest zijn, is onseker: maer hier is ghevolght het ghevoelen van het meeste deel der Geleerden.

22

Ende Zilla die baerde oock Tubalkain, eenen ⁴³ Leermeester van allen wercker in ⁴⁴ koper ende yser: ende de suster van Tubalkain was Naëma.

43 Het Hebreeusch woordt beteeckent eygentlick een scherper, slijper; ende voorts by ghelijckenisse, ondervvijser, leeraer.

44 Hebr. des kopers ende ysers.

23

Ende Lamech seyde tot sijne wijven Ada ende Zilla: Hoort mijne stemme, ghy wijven Lamechs, neemt ter ooren mijn reden: ⁴⁵ voorwaer ick sloege wel eenen man doodt, ⁴⁶ om mijne wonde, ende eenen jongelingh, om mijne buyle:

45 Lamech schijnt met dit vermeten snorcken ende pocchen te sien op de konste die sijne soons ghevonden hadden, als konnende sich door het middel van dien meer wreken, ofte sijnen naesten beschadigen, dan yemant anders.

46 D. indien my yemandt slechts quame te verwonden, ofte eene buyle te slaen, dien soude ick onbeschroomt derven, ende konnen dooden.

24

Want ⁴⁷ Kain sal ^f sevenvoudigh gewroken worden: maer Lamech ⁴⁸ tseventigh mael seven mael.

47 Siet boven de aenteeck. op vers 15.

f Boven vers 15.

48 Dese maniere van spreken ghebruyckt oock Christus, Matth. 18.22.

25

Ende Adam bekende wederom sijne huysvrouwe, ende sy baerde eenen sone, ende ⁴⁹ sy noemde sijnen naem ⁵⁰ Seth: want Godt heeft my [sprack sy] een ander ⁵¹ zaedt geset voor Habel; want Kain hem doodt geslagen heeft.

49 T.w. met toestemminge hares mans, als te sien is ond. cap. 5. vers 3. alwaer dese naem-gevinge Adam toegeschreven wordt.

50 Hebr. Scheth, D. Settinge.

51 D. eenen anderen sone gegeven. alsoo ond. 21.13. ende 38.8. Matth. 22. 24, 25.

26

Ende den selven Seth werdt oock een soon geboren, ende hy noemde sijnen naem [kolom] Enos: ⁵² doe begonmen den Naem des HEEREN aen te roepen.

52 De maniere van spreken in den Hebr. text hier gebruyckt, wort in verscheydene plaetsen genomen voor de aenroepinge van des Heeren naem, als 1.Reg. 18.24, 25, 26. 2.Reg. 5.11. Ioël 2.32. Actor. 2.21. Rom. 10.13. so isse oock hier genomen, doch daer onder begrepen zijnde, gelijck uyt eenighe andere plaetsen blijckt, als onder 12.8. item cap. 26. vers 25. de oeffeninge van den gantschen Godesdienst: sulcx dat de sin hier is: datmen begon opentlick ende met meerder vergaderinghe den Godtsdienst aen te stellen, alsoo hy te voren door Kain, ende de sijne, eenen tijdt langh was bedorven, ende vervalscht gheweest. And. doe begonmen nae den Name des HEEREN te noemen; D. doe begonnen de rechte kinderen Godes hen van de andere af te sonderen, ende noemden hen het volck, ofte de kinderen Godes. Dese selve maniere van spreken beteeckent oock elders, den Heere by name uyt te roepen, als Exod. 33.19. ende 34.5.