Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xviij. Capittel.

1 Een Engel komt af uyt den Hemel. 2 Die op een nieuw den val verkondight van de groote Babylon, om hare hoererye ende weelde. 4 Waer over ’t volck Godts vermaent wort uyt haer te gaen. 6 ende belast wort datmen haer dobbel vergelde. 7 Ende hoewel sy roemt datse geen weduwe zijn en sal, so sullen nochtans hare plagen seffens over haer komen. 9 De Coningen der aerde bedrijven rouwe over haren val. 11 gelijck oock de kooplieden, die allerhande kostelicke waren in haer hadden geveylt. 17 Desgelijcks de stierluyden ende de zee-luyden. 20 Maer daer tegen wort den Hemel met de Heylige Apostelen ende Propheten vermaent om vreughd te bedrijven. 21 Eenen stercken Engel werpt eenen seer grooten steen inde zee, om den eyndelicken val van dese groote Babylon af te beelden. 22 ende verklaert dat geene instrumenten van vreughde in haer meer en sullen gehoort worden. 23 om dat sy alle volckeren hadde verleydt, ende het bloedt der Heylige in haer is gevonden.

1

ENde ¹ na desen sagh ick ² eenen anderen Engel afkomen uyt den Hemel, ³ hebbende groote macht, ende de aerde is verlicht geworden van sijne heerlickheyt.

1 D. na dat de voorgaende Engel sijne woorden van de beschrijvinge der grooter Hoere hadde ge-eyndicht.

2 Sommighe verstaen dit van Christo selve, ende van sijne komste ten oordeele, wanneer hy den Antichrist geheel sal te niete doen. 2.Thess. 2.8. Doch alsoo in het 9 vers ende volgens, van den rouwe der Coningen, Koopluyden, ende Zee-luyden, die sy na desen val van dit Babylon noch sullen bedryven, in het breede wordt ghehandelt, soo is het waerschijnlicker, dat hier van den val van dit Babylon ende de uytroeyinghe van haren throon, wort gesproken, die noch te voren sal geschieden, tot een exempel van Godts rechtveerdigh oordeel voor de geheele werelt: gelijck het oock daer uyt blijckt, dat Godt in het vierde vers sijn volck beveelt uyt haer te gaen, op dat sy harer sonden ende plagen niet deelachtigh en worden: het welck op den uytersten dagh niet wel en kan worden gepast: van welcke laetste wrake over het Beest ende den valschen Propheet eerst sal gesproken worden capit. 19. versen 20, 21.

3 Dese twee eygenschappen van groote kracht ende heerlickheyt, worden oock den geschapenen Engelen toegeschreven, Psal. 103.20. Luc. 2.9. Actor. 12.7. De reden waerom dese tijtelen hier desen Engel worden gegeven, is om datter groote kracht ende heerlickheydt noodigh was in ’t uytroeyen van desen machtighen throon des Antichrists in de werelt.

2

Ende hy riep krachtelick met een

[fol. 163r]

groote stemme seggende, ^{a 4} Sy is gevallen, sy is ghevallen, de groote Babylon, ende is gheworden ^{b 5} een woonstede der Duyvelen, ende een bewaer-plaetse van alle onreyne gheesten, ende een bewaer-plaetse van alle onreyn ende hatelijck ^c gevogelte.

a Iesai. 21.9. Ierem. 51.8. Apocal. 14.8.

4 Dese woorden zijn oock uytghesproken van eenen Engel, capit. 14.8. maer worden daer verstaen van het beginsel van den val van dit groot Babylon inde herten van vele inde werelt, gelijck aldaer is aengeteeckent: het welck nu over langen tijdt is begonnen te gheschieden, ende noch dagelicks gheschiet. Maer hier wordense verstaen van de uytterste uytroeyinghe van den throon van dit Beest, ofte van dit groot Roomsch Babylon. Ende zijn dese woorden ghenomen uyt Ies. 21.9. ende Ier. 51.8. welcke woorden aldaer meer dan hondert jaer voor de uytroeyinge van de stadt ende het rijck van het Assyrisch Babylon door de Propheten zijn voorseght, ende daer nae volbracht.

b Iesai. 13.21. ende 34.14. Ierem. 50.39.

5 N. welcke in eensame ende woeste plaetsen met de onreyne ghevoghelten meest haer onthouden, gelijck de ervarentheyt ende Christus selve betuyght, Mat. 12.43. alwaer sy door Godts voorsienigheyt worden gehouden als in een bewaringhe, tot dat Godt in sijn rechtveerdigh oordeel haer den toom los laet om de menschen op een nieuw te versoecken. Ende worden diergelijcke woorden oock ghebruyckt van de verwoestinghe van het Assyrisch Babylon Iesai. 13. versen 21, 22. Ierem. 50.39, etc.

c Iesai. 34.11.

3

Dewijle uyt den ^d wijn des toorns harer ⁶ hoererie alle volckeren gedroncken hebben, ^e ende de Coningen der aerde met haer gehoereert hebben, ende ⁷ de koop-luyden der aerde rijck zijn geworden uyt de kracht harer weelde.

d Apocal. 14.8.

6 Dat is, afgoderye. Siet hier van de aenteeck. op capit. 14.8. ende 17.2.

e Apocal. 17.2.

7 Hoe wel dit op de eygentlick ghenoemde kooplieden in alle quartieren der werelt eenichsins past, die door de weelde, die in het Antichristische rijck ofte in dese groote stadt Babylon omgaet, rijck ende machtigh worden, gelijck hier nae vers 11 ende volgens nader verklaert wordt, soo kan dit hier nochtans op de geestelicke koopmanschap die in haren Godts-dienst, ende in het verkoopen van geestelicke beneficien ende ampten ghepleecht wordt, wel soo bequamelick gepast worden: dewijle alles daer om gelt is te koop. Te meer alsoo oock de zielen der menschen onder dese koopmanschap vers 13 worden gerekent, ende vers 23 geseght wort, dat de Groote der aerde dese kooplieden zijn geweest, waer onder de Cardinalen, Patriarchen, Eert-Bisschoppen, Bisschoppen, Abten, ende andere Prelaten voornamelick verstaen konnen worden, die sulcke koopmanschap met haer drijven.

4

Ende ick hoorde ⁸ een andere stemme uyt den hemel, seggende, ^{f 9} Gaet uyt van haer mijn volck, ¹⁰ op dat ghy aen hare sonden geen ghemeynschap en hebt, ende op dat ghy van hare plaghen niet en ontfanght.

8 Dese stemme en schijnt geen stemme eenes geschapen Engels, maer een stemme Godts, ofte Christi, komende uyt den throon des hemels, geweest te zijn, dewijle die de geloovige sijn volck noemt, het welck Gode, ofte Christo alleen toekomt. Matth. 1.21. Actor. 18. versen 9, 10.

f Iesai. 48.20. ende 52.11. Ierem. 51. versen 6, 45. 2.Cor. 6.17. Genes. 19.12.

9 Diergelijcke woorden worden oock van Godt Iesai. 48.20. Ierem. 50.8. ende 51.6. ende Zach. 2.7. tot een waerschouwinghe van het volck Godts, voor den onderganck van ’t Assyrische Babylon, gebruyckt, op dat sy haer in tijts souden voorsien, ende daer uyt vertrecken. Dewelcke hier van het geestelick Babylon tot alle ware geloovige worden gesproken: waer van de redenen in den text volgen.

10 Namel. ofte door de dagelicksche verkeeringe met haer daer toe zijnde verlockt, ofte door vreese ende vervolginghe van haer daer toe gedrongen zijnde. Waer op de gemeynschap der straffen volght. Alsoo vermaent oock Christus de sijne, Matth. 24.16.

5

Want hare sonden zijn ¹¹ [d’een op d’andere] gevolght tot den hemel toe, ende Godt is harer ongerechticheden ^{g 12} ghedachtigh geworden.

11 Een maniere van spreken, wanneer de mate der sonden, die Godt in sijne lanckmoedicheydt lange heeft verdragen, is vervult, alsoo datter niet dan de straffe meer overich en is. Siet diergelijck Genes. 15.16. ende 18.20, 21. Rom. 2.5.

g Apocal. 16.19.

12 Gelijck Godt geseght wordt de sonden der menschen te vergeten ofte niet te gedencken, Ierem. 31.34. ende elders, wanneer hy die den geloovigen ende boetveerdigen vergeeft, ende in haer niet en straft, alsoo wordt hy geseght die te gedencken, ofte der selver indachtigh te worden, wanneer hy die besloten heeft te straffen. Siet hier voor capit. 16.19.

6

¹³ Vergeldet haer gelijck als sy u lieden vergolden heeft, ende ¹⁴ verdubbelt haer dubbel, na hare wercken: in den drinck-beker ^h daer in sy geschoncken heeft, schencket haer dubbel.

13 Dit en moet niet verstaen worden van eenige eygene wrake, die Christus den sijnen uytdruckelick verbiedt Matth. 5.39. Rom. 12.19. maer ofte van Godts verborgene regeringe in dit geheel werck, waer door Godt sekere instrumenten sal verwecken, die dese opentlicke wrake, oock onwetende nae Godts wille sullen doen, ghelijck van die van Meden ende Persen tegen Babylonien geseght wordt. Ierem. 50.9. ende 51.11, etc. Ofte oock van die Princen ende Coningen, die nae dat sy tot de kennisse der waerheydt ghebracht zijn, Godts volck sullen voorstaen, ende door eenen Godtlicken yver gedreven zijnde, tegen de onrechtveerdigheydt, tyrannye, ende afgoderye van dit groot Babylon, Godts oordeelen oock sullen uytvoeren. Het welck met het 16 ende 17 vers van het voorgaende capittel wel over een komt. Siet diergelijck Exod. 32.27.

14 Dit wordt geseght, niet ten aensien van hare ongerechticheydt ende tyrannie, die Godt niemant aendoen en kan, noch en wil aengedaen hebben, maer van de benauwtheydt die sy den vromen onrechtveerdelick heeft aengedaen, die Godt hier wil dat sy rechtveerdelick sal lijden, ghelijck de volgende woorden verklaren.

h Apocal. 14.10.

7

So veel als sy haer selven verheerlickt heeft, ende weelde ghehadt heeft, so groote pijninge ende rouwe doet haer aen. Want sy seght in haer herte, ^{i 15} Ick sitte [als] een Coninginne, ende en ben geen weduwe, ende en sal geenen rouwe sien.

i Iesai. 47.8.

15 Dit is de eygen roem van dien die sit in den Tempel Godts, als of hy Godt ware: ende die hem selven in het wereltlicke verheft boven alle Coningen ende Princen, ende in het geestelicke boven alle Concilien, Bisschoppen ende Prelaten, die als een moeder ende Coninginne aller Kercken niet en kan beswijcken noch dwalen, welckes stoel niet en can te gronde gaen: ende diergelijcke prachtige tytelen meer, die sy haer selven, ende hare dienaers haer doorgaens in hare schriften geven.

8

^k Daerom sullen hare plaghen ¹⁶ op eenen dagh komen, [namelick] doodt, ende rouwe, ende honger, ende sy sal ^l met vyer verbrant worden: ¹⁷ want sterck is de Heere Godt, die haer oordeelt.

k 2.Thess. 2.8.

16 Dat is, op eenen korten tijdt, die Godt over haer bestemt heeft.

l Apocal. 17.16.

17 Namel. ende derhalven en sal geen wereltsche macht sijnen krachtighen arm van het uytvoeren van dit sijn oordeel van haer konnen weeren.

9

^m Ende de Coninghen der aerde, ¹⁸ die met haer ghehoereert, ende weelde gehadt hebben, sullense beweenen, ende ¹⁹ rouwe over haer bedrijven, wanneer sy ⁿ den roock hares brants sullen sien:

m Apoc. 17.2. ende 18.3.

18 N. tot den tijdt van haren val ende uytroeyinghe toe. Waer uyt blijckt, dat noch altijdt eenighe Princen ende Coningen met haer sullen aenspannen tot bevestinghe van haren staet ende superstitien, die desen haren val sullen soecken te stuyten, ende als hy alreede gheschiet sal zijn, ernstelick, doch te vergeefs, sullen beklagen.

19 Gr. haer selven slaen. Namel. op de borst van droefheyt.

n Apocal. 18.18.

10

²⁰ Van verre staende uyt vreese van hare pijninge, seggende, ^o Wee, wee, de groote stadt Babylon, de stercke stadt! want uw’ oordeel is ²¹ in een uyre gekomen.

20 Namel. sonder haer te konnen helpen.

o Iesai. 21.9. Ierem. 51.8. Apocal. 14.8.

21 Gelijck vers 8. op eenen dagh. Dat is, op eenen korten tijdt.

11

Ende de koop-lieden der aerde sullen weenen, ende rouwe maken over haer, om dat niemandt ²² hare ware meer en koopt:

22 Gr. hare schipvracht, ofte, ladinge. Namel. om dat der selver ydelheydt ende bedroch bekent wort.

12

²³ Ware van goudt, ende van silver, ende van kostelick gesteente, ende van peerlen, ende van fijn-lijnwaet, ende van purper, ende van zijde, ende van scharlaken: ende allerley ²⁴ wel-rieckent hout, ende allerley yvooren vaten, ende allerley vaten van het kostelickste hout, ende van koper, ende van yser, ende van marmersteen:

23 Dese woorden, met eenige der volgende verssen, zijn meest genomen uyt Ezechiel capit. 27. daer van den val der koop-stadt Tyrus diergelijcke wordt voorseght. Ende hoe wel, als voren is geseght, dese Antichristische Tyrus oock vele koopluyden uyt alle gewesten der werelt, met het koopen ende besigen deser waren, in alle hare prachticheden ende vercieringen van Tempelen, beelden, gebouwen, ende uyterlicke Godts-diensten, door al haer gebiet, rijck maeckt, soo kan het van de geestelicke koopmanschappen die sy ende hare Groote onder de menschen drijven, oock seer bequamelick verstaen worden, ghelijck op het derde vers is aenghewesen.

24 Gr. thymen-hout. Siet 1.Reg. cap. 10. vers 11.

13

Ende canneel, ende reuckwerck, ende wel-rieckende salve, ende wieroock, ende wijn, ende olye, ende meelbloeme, ende tarwe, ende last-beesten, ende schapen: ende van peerden, ende van ²⁵ koets-wagenen, ende ²⁶ van lichamen, ende ^p de zielen der menschen.

25 Ofte, carossen.

26 D. de lichamen der levende tot slaven makende: ende de zielen der afgestorvene verkoopende om uyt haer verdicht Vagevier door indulgentien, aflaten, bedevaerden, sielmissen, ende diergelijcke verlost te worden: daer in het profijt van dese koopluyden veel bestaet.

p Ezech. 27.13.

14

Ende ²⁷ de vrucht der begeerlickheyt uwer ziele is van u wech gegaen: ende al dat lecker, ende dat heerlijck was is van u wech gegaen, ende ghy en sult dat selve niet meer vinden.

27 Gr. de herfstvrucht, ooghst, ofte, boom-vrucht. dat is, allerley schoone ofte lieflicke vruchten, confitueren, ende leckere gerechten, daer ghy lust nae haddet, ende daer ghy overvloet van hebt.

15

²⁸ De kooplieden deser dingen, die rijck geworden waren van haer, sullen van verre staen ²⁹ uyt vreese van hare pijninge, weenende, ende rouwe makende:

28 Namel. de geestelicke koopluyden, die van dit Babylon hangen, ende daer over in aensien ende machtigh zijn. Siet hier voren de aenteeckeninge op vers 3.

29 Namel. dewijle sy in gevaer zijn van haer deel daer van oock te sullen ontfangen: ofte, ten minsten van haer profijt ende aensien in de werelt te sullen verliesen.

16

Ende segghende, Wee, wee, de groote Stadt, ^q die bekleedt was met fijn lijnwaet, ende purper, ende scharlaken, ende ³⁰ verciert met goudt, ende [met] kostelick gesteente, ende [met] peerlen: want in eene uyre is soo grooten rijckdom verwoest.

q Apocal. 17.4.

30 Gr. vergoudet, ofte, vergult. ghelijck oock hier voren capittel 17.4.

17

Ende ³¹ alle stierlieden, ende alle het volck op de schepen, ende ³² boots-gesellen, ende ³³ alle die ter zee handelen, stonden van verre:

31 Hier door konnen eenichsins de eygentlick genoemde stier-lieden ende zee-lieden verstaen worden, die oock uyt het aenbrengen van vele deser goederen, uyt alle gewesten der werelt, by dese Babylon haer voordeel deden, gelijck van de stier-lieden ende zee-lieden van Tyrus wordt verhaelt Ezech. 27. versen 9, 25. ende volgens. Doch wort dit oock van velen figuerlicker wijse verstaen van de gene die leden zijn, ofte de bestieringhe hebben van de geestelicke Hoven, Abdyen, Kloosteren, ende diergelijcke geestelicke goederen, die hier door haer profijt ende aensien oock sullen verliesen: welcke Conventen oock by wateren ende rieveren capit. 16.4. zijn vergeleecken.

32 Ofte, schippers.

33 Dat is, die de zee bouwen.

18

Ende riepen, siende ^r den roock van haren brandt, [ende] seggende, ^s Wat [stadt] was dese groote stadt gelijck?

r Iesai. 34.10. Apocal. 18.9.

s Apocal. 13.4.

19

Ende ³⁴ sy wierpen stof op hare hoofden, ende riepen, weenende, ende rouwe bedrijvende: seggende, Wee, wee, de groote stadt, in dewelcke alle, die schepen in de zee hadden, van hare kostelickheyt rijck geworden zijn, want sy is in eene uyre verwoest geworden.

34 Namel. tot een bysonder teecken van grooten rouwe ende droefheyt over haer verlies, gelijck by den ouden gebruycklick was. 1.Sam. 4.12. Iob 2. vers 12. ende ghelijck van de stier-lieden ende zee-lieden van Tyrus oock gheseght wordt Ezech. 27. versen 30, 31. Hoe wel desen haren rouwe hem niet en streckt over hare sonden, ende superstitieuse Gods-diensten, daer sy in verhardt zijn, maer alleen over haer verlies ende schade.

20

³⁵ Bedrijft vreughde over haer ghy

35 Dat is, ghy inwoonders des hemels, Engelen, ende Heylighe Martelaren: die om dese uytvoeringe van Godts oordeelen, tot rechtveerdighmakinge harer sake, oock gebeden hebben capit. 6.10. welcker getal nu dagelicks wordt vervult. Het welck nochtans also niet en is te verstaen, als of de hemelsche creatueren, ofte Godts Kercke, haer moesten verheugen over yemants ongeval, maer over de uytvoeringe van Godts rechtveerdigheyt, ende over de bewijsinge van de rechtveertdigheydt der sake voor welcke de geloovige hier lijden.

[fol. 163v]

hemel, ende ³⁶ ghy heylige Apostelen ende ghy Propheten, want Godt heeft ³⁷ uw’ oordeel ^t aen haer geoordeelt.

36 Hier door worden verstaen niet alleen de Apostelen ende Propheten alsoo eygentlick genoemt, die als leden van een lichaem, ende een gemeyne sake hebbende, haer oock hier over souden verblijden: maer oock de Dienaren ende Leeraren der volgende tijden, die nae het exempel der vorighe, oock het selve soude overkomen.

37 D. u aen haer gewroken.

t Apoc. 19.2.

21

Ende ³⁸ een sterck Engel hief eenen steen op als eenen grooten meulen steen, ende wierp [dien] in de zee, seggende, ^v Aldus sal de groote stadt Babylon met gewelt gheworpen worden, ende en sal niet meer worden gevonden.

38 Dit teecken wort by de beloften ende het dreyghement tot versterckinge by ghevoecht, ghelijck deurgaens by de Propheten te sien is, ende in ’t bysonder van den val van het oude Babylon, Ier. 51.63.

v Ierem. 51.64.

22

^x Ende ³⁹ de stemme der cither-speelders, ende der sangers, ende der fluyters, ende der basuyners, en sal niet meer in u gehoort worden: ende geen konstenaer van eenige konste en sal meer in u gevonden worden: ende ^y geen ⁴⁰ geluydt des meulens en sal in u meer gehoort worden.

x Ierem. 25.10. Ezech. 26.13.

39 Onder diergelijcke wijse van spreken wordt oock het uytterste ongheval ghepropheteert aen die van Tyrus Ezech. 26.13.

y Ierem. 25.10.

40 Namel. om voedtsel te bereyden voor de inwoonders tot onderhoudt deses levens noodigh.

23

Ende ⁴¹ het licht der keerse en sal in u niet meer schijnen: ^z ende ⁴² de stemme eenes bruydegoms ende eener bruydt en sal in u niet meer gehoort worden: want ⁴³ uwe kooplieden waren de Groote der aerde, want ⁴⁴ door uwe tooverie zijn alle volcken verleydt geweest.

41 Dit wordt daer by gevoeght, ofte om dat sulck licht noodigh is tot een groot deel van het leven der menschen, by avont ende nacht: ofte, om dat de bruyloften waer van volght des avonts ende nachts insonderheyt wierden gehouden, daer dese keersen ende fackelen toe wierden ghebruyckt. Siet Matth. 25.1.

z Ierem. 7.34. ende 16.9. ende 25.10.

42 Namel. het welck niet alleen eenen tijdt is van vrolickheydt, maer oock een middel waer door de inwoonders van dit Babylon souden wederom konnen aenwassen, ende vermenichvuldigen.

43 Siet d’ aenteeck. op vers 3.

44 D. afgoderye ende aenlockinge van uwen opgesmuckten Godts-dienst, gelijck meermaels hier voren.

24

Ende ⁴⁵ in de selve is gevonden ^a het bloedt der Propheten, ende der Heyligen, ende aller der gene die gedoodt zijn op der aerde.

45 D. sy is bevonden oorsake gheweest te zijn van het storten des bloedts der Propheten ende Heyligen, soo om dat sy selve eene groote menichte daer van heeft gedoodet, ende in haer geheel gebiedt, door hare rigoreuse placcaten ende inquisitien, heeft doen dooden: als oock om dat sy met dit haer doen de tyrannie van andere, die sulcks hebben gedaen, heeft gestijft ende goet gekent. Siet diergelijcke woorden Christi. Matth. 23. versen 34, 35, 36.

a Apocal. 17.6.