Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xvij. Capittel.

1 Een van de voorgaende seven Engelen brenght den Apostel in een woestijne, ende toont hem de groote Hoere van Babylon, sittende op een roodt Beest, dat seven hoofden, ende tien hoornen heeft. 4 Hare kleedinge, vercieringe, tytelen, ende bloedtdorstigheyt wort beschreven. 7 De Engel verklaert Ioanni, eerst de verborgentheydt van het Beest. 9 Daer nae van sijne seven hoofden, ende van den achtsten Coninck die volgen soude. 12 ende van de tien hoornen, die soo veel Coningen zijn, die hare macht ontfangen met het Beest. 14 welke met het Lam strijden, maer worden van het selve overwonnen. 15 Den Engel verklaert welcke de wateren zijn, daer dese Hoere op sit. 16 ende hoe de Coningen hare macht de Beeste wederom sullen ontnemen. 18 Eyndelick verklaert hy welcke dese Hoere zy.

1

ENde ¹ een uyt de seven Enghelen, die de seven phiolen hadden, quam ende sprack met my, ende seyde tot my, ² Komt herwaerts, ick sal u toonen het oordeel ³ der groote Hoere, ⁴ die daer sit op vele wateren:

1 N. van welcke in ’t voorgaende 16 cap. is ghesproken, die eenige meynen de vijfde geweest te zijn: om dat die sijne phiole op den throon des Beests hadde uytghegoten. Waer van in dese twee volgende capittelen de breede verklaringhe eygentlick wordt gedaen.

2 Dit dient alleen tot opweckinge van den Apostel, alsoo hier geen veranderinge van plaetse, maer een vernieuwinge van Gesichte wordt verstaen, ghelijck blijckt uyt het volghende 3 vers Siet dierghelijcke wijse van spreken, Ezech. 8. vers 3. ende 40.1, etc.

3 Gelijck de ware Kercke Christi by een eerbare vrouwe, bekleedt met de Sonne, ende verciert met een kroone van twaelf sterren capit. 12. vers 1. vergeleecken is, alsoo wordt hier de afvallige Kercke vergeleecken by een prachtige Hoere, die Christum den eenigen Bruydegom verlatende, haer oock tot anderen mannen, dat is, tot afgoden ende andere patroonen begeeft: hoe wel sy van het tegendeel soude mogen roemen: gelijck van de Israelitische Kercke, ende de stadt van Ierusalem oock ghesproken wordt, Iesai. 1.21. Iere. 3.1. Ezech. 16.15. Welcke nu dese Hoere, ende haer oordeel zy, sal uyt het vervolgh blijcken.

4 D. die daer heerschappye heeft over vele volckeren, scharen, tongen, ende natien, gelijck de Engel hier nae versen 15, ende 18 verklaert.

2

^a Met welcke de Coningen der aerde ⁵ gehoereert hebben, ende ⁶ die de aerde bewoonen ⁷ zijn droncken geworden van den wijn harer hoererie.

a Apocal. 18.3.

5 D. aenghespannen hebben om hare geestelicke hoererye ende heerschappye voor te staen, ende andere met hare macht daer toe te brengen, gelijck van den Enghel verklaert wordt versen 13, ende 17.

6 D. die aerdsch gesint zijn, ende tot aerdsche Godts-diensten genegen, gelijck de menschen van natueren doen. Want hier van worden vers 8 uytdruckelick uytgenomen, alle de gene welcker namen zijn geschreven in ’t boeck des levens.

7 Dat is, zijn door eenen blinden yver ende liefde van hare opgesmuckte superstitien ende afgoderien also ingenomen ende vervult, als de boelen pleghen van den wijn, die haer van een listige hoere ingeschoncken wordt, om haer tot volbrenginge van hare oneerlicke lusten te brengen.

3

Ende ⁸ hy bracht my wech ⁹ in een woestijne, inden geest, ende ick sagh ¹⁰ een vrouwe sittende op een ¹¹ scharlaken-roodt ^b beest, dat vol was van namen der [Godts]-lasteringe, ende hadde seven hoofden, ende tien hoornen.

8 Namel. door een vertreckinge van sinnen, gelijck op het eerste vers is aengeteeckent.

9 Namel. om te vryer op alles in stilte te konnen letten buyten het ghewoel der menschen. Andere verstaen door dese woestijne het rijck des Antichrists selve, het welck wel vol is van allerley wereltsch gewoel, maer ledigh ende woest van alle salichmakende waerheydt, ende geestelicke vruchtbaerheydt.

10 Dat door dese Vrouwe de stadt van Roomen met hare heerschappye wordt verstaen, blijckt uyt de geheele beschrijvinghe die hier nae volght: insonderheydt uyt het vijfde vers, daer sy de groote Babylon wordt genaemt, namelick geestelicker wijse verstaen, ghelijck cap. 14.8. ende 16.19. ende uyt het volgende negende vers, daer van den Engel verklaert wordt, dat de seven hoofden van dit Beest daer de Vrouwe op sat, zijn seven bergen: ende uyt het laetste vers, daer uytdruckelick wordt geseght, dat dese vrouwe is de groote stadt, die het Coninckrijcke heeft over de Coningen der aerde, het welck op Roomen alleen past. Dit is soo klaer, dat niet alleen de voornaemste Oudtvaders, ende alle de Gereformeerde Leeraers daer in eens zijn, maer oock selve vele Paus-ghesinde uytleggers. Doch dese laetste drijven, om het Antichristendom van haren Paus ende Pausdom te weeren, dat dit van de stadt ende heerschappye van Roomen moet verstaen worden, alleen terwijle sy onder het gebiedt der Heydensche Keyseren is geweest, ende de Christenen heeft vervolght. Namel. ontrent dry hondert jaren nae Christi geboorte, tot de tijden des Keysers Constantini toe. Maer dese worden uyt het vervolgh van dese twee capittelen lichtelick wederleght. Ten eersten, om dat het Heydensch Roomen andere Coningen ende volckeren, die sy onder haer heeft ghebracht, niet en placht hare eygene afgoderye over te dringen, maer die hare gewoonlicke superstitie te laten volgen, selfs oock den Ioden, haren eygen Godts-dienst gelaten, tot dat sy tegen haer hebben gerebelleert. Daer dese Vrouwe met den Kelck harer hoererye, dat is, afgoderye, alle Coningen ende volcken droncken maeckt. Ten tweeden, soo en kan op ’t Heydensch Roomen niet ghepast worden, het ghene vers 12 wordt gheseght, dat de tien Coningen die hare macht het Beest hebben gegeven, op een uyre hare macht ontfangen hebben met het Beest, aegesien de Oude Romeynen de gene die sy onder haer gebiedt hebben gebracht, allenghskens van tijdt tot tijdt met ghewelt haer hebben onderworpen, ende niet door de onderlinghe bewillinghe ende t’samenspanninghe. Ten derden, om dat het Beest ende dese Vrouwe die daer op sit, dat is, de Antichrist ende de stadt van Roomen hier geduerich te samen worden gevoeght, daer het Heydensch Roomen, soo lange het Heydensch is gheweest, eygentlick den stoel des Antichrists niet en is geweest, maer is die namaels eerst geworden. Ende daerom wordt geseght, dat het Beest noch soude opkomen uyt den afgront, ende daer nae ten verderve gaen. Eyndelick, om dat de droevige ende exemplare onderganck van dese stadt Babylon, waer van het volgende capittel in het breede spreeckt, niet en kan verstaen worden van het Heydensch Roomen, overmits het selve noyt sulcks en is overgekomen, soo langhe het Heydensch is gheweest: maer heeft daer nae over de hondert jaren onder de Christelicke Keysers in goeden stant geweest, gelijck uyt de Historyen blijckt. Het is wel waer dat het daer nae van de Gotthen, Wandalen, ende andere is ingenomen, ende gedestrueert, maer is korts daer nae wederom tot sijnen vorigen stant ghebracht, ende duert noch. Daer het openbaer is dat den onderganck van dit Babylon, daer van in ’t volgende cap. gesproken wort, nimmermeer en sal eyndigen, gelijck cap. 18.2, 21. wort betuyght. Dit is so klaer, dat eenige Paus-gesinde uytleggers selve bekennen, dat het gene hier ende in het navolgende capittel gepropheteert wordt, moet verstaen worden van de stadt van Roomen, die tegenwoordigh is: maer om het Antichristendom van haer te weeren, versieren sy een ander gedichtsel, Namel. dat een weynich voor het eynde der werelt tien Heydensche Coningen, men weet niet uyt wat hoeck der werelt, sullen komen, ende met den Antichrist uyt de stamme Dan aenspannen, ende de gheheele werelt innemen, den Paus van Roomen verjagen, ende den Antichrist in sijne plaetse stellen, ende hare Heydensche afgoderye alle volckeren overdringen, ende dit alles in drie jaren ende een half voor het eynde der werelt, ende Roomen met alle haren rijckdom verbranden, ende dan noch daer over rouwe bedrijven, etc. ’t welck voor desen oock is wederleght, ende tegen alle menschelick oordeel ende reden strijdt: gelijck de volgende verklaringhe oock genoechsamelick sal uytwijsen.

11 Hier door wordt de Conincklicke pracht, ende de bloedt-dorsticheydt van dit Beest, als oock van dese Vrouwe verstaen, gelijck uyt vers 4 ende 6 blijckt. Waer van siet de nader verklaringe, gelijck oock van de namen der Godts-lasteringe in de aenteeck. op cap. 13.1. Van de seven hoofden, ende tien hoornen, sal van den Engel selve hier nae verklaringe gedaen worden.

b Apoc. 13.1. ende 17.8.

4

Ende de vrouwe was ^c bekleedt ¹² met purper ende scharlaken, ende verciert met goudt ende kostelick gesteente, ende peerlen, ende hadde in hare handt ¹³ eenen gouden drinck-beker vol van grouwelen, ende van onreynicheyt harer hoererie.

c Apoc. 18.16.

12 De uyterlicke pracht van dese vrouwe, ofte van de afvallige Roomsche Kercke, gaet door het geheele rijck, niet alleen in hare publijcke regeringe, maer oock in haren publijcken Godts-dienst: alwaer alles op het kostelickste ende cierlickste aengericht wort, ende purper ende scharlaken de livreye is, van hare voornaemste hoofden.

13 Hier door worden bequamelick verstaen de schoone ende aenlockende tytelen, die de Antichrist hem selven, ende sijne kercke, voor de werelt geeft, om de mensche tot sijn gehoorsaemheyt te brenghen als daer is de heylige Vader, de Stadt-houder Christi, het hooft van de Catholijcke Kercke, de naevolger Petri, het fondament der Kercke, etc. die nochtans van binnen ingesien zijnde, vol grouwelicke lasteringen, superstitien, ende valsche leeringen zijn. Andere duyden dit van den beker der Misse, ende volgens dien van de Misse selve, die vol grouwelen is.

5

Ende ¹⁴ op haer voor-hooft was eenen naem geschreven, [namelick] ^{d 15} Verborgentheyt, ¹⁶ de groote Babylon, ¹⁷ de moeder der hoererien ende ¹⁸ der grouwelen der aerde.

14 N. gelijck de vermaerde hoeren eertijts plachten op het voorste van hare huysen, ende op hare eygene voorhoofden hare namen ende tytelen te stellen, om te meer bekent te worden, ende de boelen te beter tot haer te locken, ende tot hare liefde te trecken.

d 2.Thessal. 2.7.

15 Gr. Mysterion, welcke name vele getuyghen dat op den Pauselicken hoet met drie kroonen voor desen is gestelt geweest. Doch dit onaengesien, so kan dit op meest alle Ceremonien, gewaet, ende wyingen, die de Paus met sijne geschorene gebruyckt, gevoeghlick worden geduydt, die sy alle tot de minste toe vol mysterien ende verborgentheden verdichten te zijn.

16 Namel. alsoo geestelick ofte figuerlick genaemt, gelijck capit. 11.8. van Egypten ende Sodoma uytgedruckt wordt, waer van siet aldaer de verklaringe. Siet oock hier voren cap. 14.8. ende 16.19.

17 Ofte, de moeder der hoere. Dat is, der afgoderyen ende superstitien, ghelijck te voren op vers 1 aengeteeckent is. Want alsoo roemt sy oock. Namel. dat sy is de Moeder de heylige Kercke, van welcke alle andere Kercken op aerden voortgekomen zijn, ende hanghen, als kinderen van hare moeder.

18 Namel. in het af-setten ende ombrenghen van Coningen ende Princen, in ’t ontslaen van Princen ende ondersaten van haren eedt, in ’t verbreken van wettighe houwelicken, in ’t ontrecken van kinderen van de ghehoorsaemheyt ende dienst harer ouderen onder den deck-mantel van religie, in ’t toelaten van publijcke hoer-huysen, in lieghen ende bedriegen, ende dierghelijcke grouwelen, die de leere ende daden des Pausdoms mede-brengen.

[fol. 162v]

6

Ende ick sagh dat de Vrouwe ¹⁹ droncken was van ^e het bloedt der heyligen, ende van het bloedt der getuyghen Iesu. Ende ick verwonderde my, als ickse sagh, met groote verwonderinge.

19 Waer van de boecken der Martelaren van allerley natien vol exemplen zijn.

e Apoc. 18.24.

7

Ende de Engel seyde tot my, Waerom verwondert ghy u? ²⁰ Ick sal u seggen de verborgenheydt der Vrouwe, ende des Beests dat haer draeght, ’t welck de seven hoofden heeft, ende de tien hoornen.

20 D. ick sal u nader verklaren: gelijck in ’t vervolgh gheschiet.

8

Het Beest, dat ghy ghesien hebt, ²¹ was ende en is niet: ende het ²² sal opkomen uyt den afgrondt, ende ²³ ten verderve gaen: ende die op de aerde woonen ²⁴ sullen verwondert zijn ( ^{f 25} welcker namen niet en zijn geschreven in het boeck des levens van de grontlegginge der werelt) siende het Beest, ²⁶ dat was, ende niet en is, hoewel het is.

21 Dat hier van het Antichristische rijck gepropheteert wort, is openbaer: daerom moeten alle dese vier eygenschappen daer op passen. De eerste dan dat het ten tijden Ioannis was, kan bequamelick verstaen worden van ’t Roomsche rijck, dat onder verscheydene regeringen nu al eenighe hondert jaren geweest was, ende noch blijven soude: waer by de Engel voeght, ende en is niet, om dat het in dien tijdt geen geestelick gebiet over de kercken in Christenrijck en hadde, noch in eenige hondert jaren hebben en soude.

22 Namel. om dat het eerst na vijf hondert jaren, na den tijdt Ioannis beyde dese heerschappien soude verkrijghen, wanneer de Antichrist niet alleen alle geestelicke persoonen, maer oock de wereltsche Princen hem, tegen Christi leere ende exempel, soude onderwerpen, ghelijck ten tijden van Phocas ende daer na is geschiet. Apocal. 13. vers 1.

23 Namel. nae dat het eenen merckelicken tijt sal hebben gestaen, sal het allengskens wederom afnemen, ende sijn aensien onder de Christenen verliesen, gelijck nu eenigen tijdt herwaerts is begonnen, ende in het volgende capittel sal vervult worden.

24 Dat is, sullen met eerbiedinge teghen het selve beweeght zijn, ende dat aenbidden, ofte haer het selve onderwerpen. Siet hier voren capit. 13. versen 3, 4, 8.

f Exod. 32.32. Philip. 4.3. Apocal. 13.8.

25 D. uytgenomen die, welcker namen zijn geschreven in het boeck des levens. Waer van siet capit. 13.8. Het welck hier tusschen ghevoeght wordt, op dat het niet en soude schijnen, dat Christus, ten tijde van het rijck des Antichrists, geen Gemeynte op aerden meer en soude hebben behouden.

26 Dese woorden konnen uyt de vorige aenteeckeninge op dit vers ghenoech verstaen worden.

9

Hier is ’t verstandt ^g dat wijsheyt heeft. ^h De seven hoofden ²⁷ zijn seven bergen op welcke de Vrouwe sit.

g Apocal. 13.18.

h Apocal. 13.1.

27 Dat is, beteeckenen seven bergen. Dat nu de stadt van Roomen op seven bergen was gebouwt is uyt alle oude schrijvers genoech bekent: welcke waren de bergh Capitolinus, Palatinus, Caelius, Aventinus, Esquilinus, Viminalis, ende Quirinalis, waerom sy oock by eenige oude schrijvers de sevenbergische stadt genaemt wordt.

10

Ende ²⁸ zijn [oock] seven Coningen: de vijve zijn gevallen, ende de een is, ²⁹ de ander en is noch niet gekomen, ende wanneer hy sal gekomen zijn, moet hy een weynich [tijdts] blijven.

28 Dat is, beteeckenen seven Coningen, ofte Conincklicke regeringen: waer uyt blijckt, dat een voor-beeldt ofte sake, wel verscheydene beduydinghen kan hebben. Welcke nu dese seven Coningen zijn, wordt verscheydelick verstaen. Eenige verstaen door dese Coningen de seven Keyseren, die te Roomen nae de tijden van Nero, tot desen tijdt van Ioannis ballinghschap, hadden geregeert. Doch daer en schijnt geen reden te zijn, waer om de Keyseren, die voor Neronis tijdt van Iulius Caesar af geregeert hadden niet soo wel en souden moeten gherekent worden, als de volgende: ende is openbaer dat hier van sulcke Coningen wordt gesproken, die de geheele regeringe van het gantsche Roomsche rijck begrepen. Daerom verstaen andere het bequamelicker voor de seven formen ofte wijsen van regeringe, daer mede de stadt van Roomen soo te voren geregeert was geweest, als daer nae noch geregeert soude worden, ghelijck de Engel hier ende vers 11 getuyght. Waer van de eerste regeeringe was geweest van Romulus af tot Tarquinius, onder eygentlick genaemde Coninghen. De tweede, van Brutus af, onder de Consules, ofte Burgemeesters. De derde, onder de Dictatores, De vierde onder de Decemviros, De vijfde onder de Tribunos Consulares, De seste, onder de Keysers, van Iulius Caesar af, welcke doe noch duerde, doe aen Ioannes dese Openbaringe is geschiet.

29 Dit is de sevende soorte ofte wijse van regeringe, die onder Constantinus de eerste Christen Keyser heeft begonnen, die een ander forme van regeringe in sijnen tijdt heeft aenghevanghen, ende na dat hy ontrent twintigh jaren tot Roomen hadde geseten, ende het Christen-Geloove alomme hadde ingevoert, is nae Bizantium getrocken, het welck hy na sijnen name Contantinopolen heeft genaemt, ende heeft aldaer den stoel des Keyserrijcks voornamelijck bevestight, waer door de Keyserlicke autoriteyt te Roomen ende in Italien meer ende meer heeft afghenomen, ende de Antichristische heerschappye allenghskens is op-ghekomen. Welcke de achtste forme van regeringe is, daer hier van wordt gesproken.

11

Ende ³⁰ het Beest dat was, ende niet en is, die is oock de achtste [Coninck], ³¹ ende is uyt de seven, ende gaet ten verderve.

30 Dit is de Pausche regeringhe, die wel eenighsins in hare beginselen begon op te rijsen, maer noch niet ten vollen en was gheopenbaert: voor dat ten tijde van den Keyser Phocas, ontrent vijf hondert ende tien jaren, nae dese Openbaringe, ende ses hondert ende ses jaren nae Christi geboorte, het Pausdom sijne geestelicke ende wereltlicke heerschappie over de Christenheyt allenghskens heeft uyt-ghestreckt, ende ten vollen is te voorschijn gekomen: gelijck voor desen is aengewesen. ’T welck oock nae dat het eenige hondert jaren in sijn volle kracht was geweest, allenghskens wederom heeft beginnen te vervallen, ende noch vervalt.

31 Dat is, heeft sijne macht uyt de vorige seven hoofden, ofte wijsen van regeringe by een gebracht, ende allenghskens opgericht. Want dit achtste niet alleen een hooft van dit Beest, maer oock het gantsche Beest begrijpt.

12

Ende ⁱ de tien hoornen die ghy gesien hebt, zijn ³² tien Coningen, die het Coninckrijck noch niet en hebben ontfangen, ³³ maer als Coningen macht ontfangen op eene uyre met het Beest.

i Dan. 7.20. Apocal. 13.1.

32 Dat is, Coninckrijcken: gelijck by Daniel, ende hier, de Coninghen met hare successeurs in de selve rijcken doorgaens worden verstaen. Sommige uyt-leggers nu nemen dit getal voor een precijs getal van tienen, die de eerste geweest zijn, die ontrent den tijdt van de opkomste des Antichrists in het Westen mede zijn opgekomen. Andere, voor een onseker getal dat daer ofte daer ontrent is: ghelijck dit woordt tien oock elders wordt gebruyckt: siet een exempel Gense. 31.7. Num. 14.22. ende worden hier onder getelt de Coninckrijcken van Hungarien, Napels, Spangien, Vranckrijck, Engelant, Schotlant, Polen, Sweden, Denemarcken, Portugael, Bohemen, ende eenige andere, die hier onder zijn begrepen, als Navarre, Arragon, Leon, Sicilien, Sardinien, Norwegen, etc.

33 Dat is op ofte ontrent eenen tijdt: ghelijck dese maniere van spreken oock genomen wordt Ioan. 4.52. Actor. 10.3. ende 30. Apocal. 3.3. Andere setten het over eene uyre, Dat is, eenen korten tijdt, gelijck dese wijse van spreken oock elders beteeckent. Doch de eerste komt met het oogh-merck des Apostels best overeen.

13

Dese hebben ³⁴ eenerley meyninge, ende sullen hare kracht ende macht het Beest overgeven.

34 N. in dit stuck van het mainteneren ende voorstaen van de autoriteyt ende superstitien des Antichrists, al is ’t dat sy in wereltsche saken seer verscheyden, ende met malkandren dickmael twistigh zijn: ende al is ’t dat somwijlen eenighe van dese Coningen haer tegen eenige van dese Pausen hebben ghestelt, soo hebben sy nochtan altijt willen schijnen het Pausdom selve ende sijne leere voor te staen.

14

Dese ^k sullen ³⁵ tegen het Lam krijghen, ende ³⁶ het Lam salse overwinnen, ( ^l want het is een Heere der heeren, ende ³⁷ een Coninck der coningen) ende die met hem zijn, de geroepene, ende uytverkorene, ende geloovige.

k Apocal. 16.14.

35 D. Christum in sijne leden bekrijghen ende vervolgen: gelijck Christus selve tot Paulum spreeckt Actor. 9.4. Want al is ’t dat sy niet altijdt voor en hebben gehadt Christum regel-recht te bestrijden, nochtans die sijne leden ende sijne leere soecken uyt te roeyen, worden geacht ende in de Schriftuere gesegt Christum selve te bestrijden. Siet Psal. 2.2. Actor. 4.25, etc.

36 N. soo door een geestelicke overwinninge, dat sy de ware ende salighmakende leere Christi niet en sullen konnen uytroeyen, wat sy oock doen, maer dat Christus door sijne uytvercorene ende geloovige, in spijt van alle sulck gewelt, deselve sal verbreyden in de werelt: als oock door vele uyterlicke overwinningen, die hy de sijne in de wereldt over haer sal gheven, ghelijck de exemplen van de voorgaende ende dese tegenwoordige eeuwe bewijsen. Ende in dien laetsten grooten krijgh, waer van in ’t voorgaende capit. vers 14 is gepropheteert, sal het noch klaerder voor de gheheele wereldt blijcken.

l 1.Timoth. 6.15. Apocal. 19.16.

37 Desen tytel wort Christo, als de eenige Heere ende Coninck boven alle Heeren ende Coninghen hier gegeven, gelijck de selve Godt gegheven wordt 1.Timoth. 6.15. om dat hy is de waerachtige Godt ende heerschapper over alle creatueren, eenes wesens met den Vader. Siet oock hier na capit. 19.16.

15

Ende hy seyde tot my, ^m De wateren die ghy gesien hebt, daer de Hoere sit, ³⁸ zijn volcken ende scharen, ende natien, ende tongen.

m Iesai. 8.7.

38 Dat is, beteeckenen volcken van verscheyden talen ende natien. een sacramentelicke wijse van spreken, gelijck hier voor oock is aengewesen, ende hier nae vers 18 noch volght.

16

Ende ³⁹ de tien hoornen die ghy gesien hebt op het Beest, die sullen de Hoere haten, ende ⁴⁰ sullense woest maken, ende naeckt: ende sy ⁴¹ sullen haer vleesch eten, ende sullense ^{n 42} met vyer verbranden.

39 D. Coningen, gelijck vers 12 is verklaert, sullen eyndelick hare oogen open doen, ende gewaer worden, hoe sy van haer verleydt zijn, ende haer daer over als oock over hare afgoderye ende heerschappye haten. Waer van eenige nu alreede sulcks hebben ghedaen: ende Godt staet te bidden, dat van de overige oock sulcks mach gheschieden.

40 D. hare macht ende aensien, dat sy de selve in hare rijcken te voren gegeven hadden, wederom aen haer nemen, ende tegen haer keeren.

41 D. sullen hare inkomsten ende rijckdommen, die sy uyt hare landen trock haer weygeren, ende ontnemen, ende selve tot haer eygen nut aenwenden ende tegen haer gebruycken.

n Apocal. 18.8.

42 Namel. de plaetse ofte stadt met seven bergen, daer sy haren stoel ofte throon heeft, gelijck capit. 16.10. aengewesen is.

17

Want ⁴³ Godt heeft [haer] in hare herten gegeven dat sy sijne ⁴⁴ meyninghe doen, ende dat sy eenerley meyninge doen, ende dat sy haer Coninckrijck het Beest geven ⁴⁵ tot dat de woorden Godts voleyndicht sullen zijn.

43 Want het herte der Coningen is in de handt des Heeren, gelijck water-beecken, hy keert dat waer hy wil. Proverb. 21.1. Namelick, ofte in sijnen rechtveerdigen toorn ende oordeel, tot harer straffe, ende beproevinge van sijn volck: ofte in sijne genade tot verlossinge ende bevrydinge van sijn volck, ende tot straffe sijner vyanden.

44 Ofte, raedt, gelijck oock vers 13 ende hier in ’t volgende.

45 Dat is, tot dat de prophetien ofte voorseggingen sullen vervult zijn, die Godt ons in sijn woort geopenbaert heeft, so van de opkomste ende heerschappie, als van den val des Antichrists.

18

Ende de Vrouwe die ghy ghesien hebt, is ^{o 46} de groote stadt, die het Coninckrijck heeft over de Coninghen der aerde.

o Apoc. 16.19.

46 Siet de verklaringe hier van in d’ aent. op vers 3.