Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xvj. Capittel.

1 Den seven voorgemelde Engelen wordt bevel gegeven om hare phiolen uyt te gieten. 2 Van welcke de eerste wort uytgestort op de aerde. 3 de tweede in de zee, 4 de derde inde rivieren: waer over de rechtveerdigheydt Godts met eenen lof-sangh wort gepresen. 8 De vierde phiole wort uyt-gegoten in de Sonne. 10 de vijfde op den throon der Beeste, nae welcke de menschen op aerden haer evenwel niet en bekeeren. 12 De seste, op de groote riviere Euphrates. 13 Dry onreyne geesten, als vorschen, komen voort ende gaen tot de Coningen der aerde, om die te vergaderen tot den krijgh des grooten daghs. 15 ende een yegelick wort daer over tot waken vermaent. 17 Ten laetsten wort de sevende phiole uyt-gegoten in de locht, ende alle dingen hebben een eynde, oock de groote Babylon. 21 waer nae eenen swaren hagel valt op de menschen, die Godt daer over lasteren.

1

ENde ick hoorde een groote stemme ¹ uyt den Tempel, seggende tot de seven Engelen, Gaet henen, ende giet de [seven] phiolen des toorns Godts uyt ² op de aerde.

1 N. des hemels, als in ’t voorgaende cap. vers 5 ende hierna vers 17 wort uytgedruckt: waer door de throon Godts in den hemel wort verstaen, ghelijck aldaer is verklaert. Want hoe wel dese Phiolen den seven Engelen alreede in het voorgaende Capittel waren gegheven, soo en gaen sy tot de uyt-voeringhe van dese macht niet voort, dan nieuwen last daer toe hebbende ontfanghen. Siet Psal. 103. vers 20.

2 In het vervolgh blijckt, dat alleen de eerste Engel sijne Phiole op de aerde heeft uytgegoten. Doch dewijle de plagen van de ses andere Phiolen oock eyndelick over de menschen, die op aerden woonen, zijn gekomen, hoe wel sy ten eersten op andere lichamen ende elementen zijn uytgestort, soo worden sy oock met recht geseght op de aerde, ofte aerdtsche menschen, uytgegoten te zijn, dien Godt alle elementen tot vyanden maeckt.

2

Ende ³ de eerste ginck henen, ende

3 Dat door dese Engelen de instrumenten Godts worden verstaen, waer door de Antichrist met sijne geheele heerschappye, in verscheyden tijden, ende met verscheyden trappen, is gheplaeght, ofte gestraft, blijckt genoegh uyt het geheel oogh-merck van dit capittel, ende uytdruckelick uyt dit tweede vers ende uyt het volgende seste ende tiende. Dan of dese de Hemelsche Geesten selve zijn gheweest, of andere die onder haer beleydt daer toe in de werelt van Godt sijn verweckt, sal uyt het verklaren van elcke Phiole best blijcken.

[fol. 161v]

⁴ goot sijne phiole uyt ⁵ op de aerde: ende daer wiert een quaet ende boos ^a gesweer aen de menschen, die ^{b 6} het merck-teecken des Beests hadden, ende ^c die sijn beelt aenbaden.

4 Alle dese volgende plagen comen seer wel over een met de plaghen, die Godt door Mosem ende Aaron, op den Coninck Pharao ende sijn volck, wanneer hy de Israeliten uyt Egypten wilde verlossen, heeft doen komen: gelijck uyt de vergelijckinghe met het 7. 8. 9. ende 10. capittel Exodi, is te mercken: uytghenomen de plaghe in de derde Phiole vers 8 begrepen, die meest over een komt met de plaghe, waer door Godt Achab ende de sijne, die de Propheten oock doodden, ende Godts volck vervolgden, onder Elias heeft gestraft: waer van te sien is 1.Reg. 17 ende 18. Of nu dese plagen na de letter, ofte in eenen geestelicken sin moeten verstaen worden, en is niet eenerley ghevoelen. Ende is sulcx te duysterder, om dat een deel der selve noch niet uytgestort, maer noch toekomende is: ghelijck het selve daer uyt blijckt, dat dese plagen hier voren cap. 15.1. uytdruckelick worden genaemt de seven laetste plagen, ende dat in dit cap. door deselve plagen de gene worden gestraft, die het merck-teecken des Beests dragen, ende dat de throon van het Beest ende de groote Babylon eyndelick door deselve worden uytgeroeyt: van welcke uytroeyinge inde twee volgende capittelen nader verhael sal volgen, het welck ten grooten deele noch staet te vervullen. Den uytganck dan sal eenighe dingen hier van noch naerder ontdecken. Daerentusschen sal het gene nu waerschijnlickst is, op elcke phiole kortelick aengeteeckent worden.

5 Het rijck des Antichrists wordt doorgaens in dese Openbaringe als een werelt aengesien, daer aerde, zee, rivieren, lucht, sonne, sterren, etc. in zijn: ende dat van wegen des selfs gestaltenisse, ende de macht die den Antichrist hem selven over hemel, aerde, zee etc. toeschrijft. Het eerste deel dan van dese Antichristische werelt is de aerde, door welcke alhier, gelijck elders in dit boeck, de aerdsche menschen in ’t gemeyn bequamelick worden verstaen, die aerdtsche ende afgodische Godts-diensten toegedaen zijn, ende de selve hartneckelick voorstaen: over welcke dese eerste phiole, nae het gevoelen van vele, wort gesegt uytgegoten te zijn, wanneer het Antichristische rijck heeft beginnen afbreuck te lijden, als door de vernieuwinghe van de predicatie des eeuwigen Euangeliums, in verscheydene plaetsen van Europa, door Waldus, Wiclef, Iohannes Hus, Hieronymus van Praga, ende harer gelijcke, de menschen van dese Antichristische werelt, ende de aenbidders van het Beest, in plaetse dat sy haer hadden behooren te bekeeren, door Godts rechtveerdigh oordeel in eenen verkeerden sin zijn overgegeven, ende met haet ende nijt, als door een boos gesweer in haer gemoet zijn ontsteken ende gequelt, also dat sy noch haer selven, noch andere eenige ruste en hebben konnen geven, tot dat sy het selve Euangelium wederom, soo veel haer mogelick was, hebben gedempt ofte verduystert. Hoe wel eenige oock daer by voegen, dat tot een bysondere straffe van dese afgodische menschen, ende vervolgers van Godts volck nu ontrent 140 jaren geleden eenighe verholene sieckten ende versweeringen, in de landen den Antichrist aller naest geleghen, hebben beginnen te heerschen, die van daer voortgegaen zijn in andere deelen van Europa, insonderheydt tegen de gene die in haren gedwongenen ongehouwelickten staet vele onreynigheden hebben bedreven, die voor de wereldt oock schandelick zijn te segghen: met welcker gelijcke Godt oock de Philisteen heeft geplaeght, als sy de Arke des Verbondts by haer gevangen hielden. 1.Sam. 5.6, etc

a Exod. 9.9, 10, 11.

b Apoc. 13.16, 17.

6 Siet hier van, ende van het volgende, de verklaringhe op Capit. 13.14.

c Apoc. 13.14.

3

Ende de tweede Engel goot sijne phiole uyt ⁷ in de zee, ende sy wiert ^d bloedt als eens dooden: ende alle levende ziele is gestorven in de zee.

7 Door dese zee worden bequamelick verstaen de velerley volckeren, ende Coninckrijcken, die het rijck des Antichrists als een zee omringhden, ghelijck de Engel hier na selve verklaert, cap. 17.15. welcke hier ten aensien van de aenbidders des Beests, wort geseght in bloedt verandert te zijn, wanneer na de tijden van Lutherus, geheele Provincien, Coninckrijcken, ende volckeren, die rontom lagen, hem zijn afgevallen: also dat de visschen, ofte inwoonders van dit sijn aertsche rijck in deselve niet langer en conden vrij leven, ofte hare superstitien plegen. Waer by oock veel van haer bloet is gestort, ende dagelicx noch gestort wort, tot een rechtveerdige weder-wrake van het veelvuldigh bloet, dat onder sijne heerschappye door de aenbidders van dit Beelt des Beests oock gestort is: gelijck Godts rechtveerdigheyt daer over hier nae vers 6 wordt ghepresen. Andere verstaen hier door de Decreten ende besluyten van hare laetste Concilien, ende insonderheydt van Trenten, het welck eenige jaren heeft geduert, ende waer toe uyt alle deelen van Europa de geestelicke ende wereltlicke dienaers van het Beest zijn toe-gevloeyt: welcke daerom in bloedt worden gheseght verandert te zijn, om dat daer in de valsche ende afgodische leere is bevestight, die de menschen noodtsakelick ter doot brenght, so sy die aen-nemen, aengesien gheen afgoden-dienaer en kan saligh worden. 1.Corinth. capitt. 6. vers 10. ende die uyt de wercken der Wet willen gerechtveerdight zijn, van Christi ghenade zijn vervallen. Galat. 5.4.

d Exod. 7.20.

4

Ende de derde Engel goot sijne phiole uyt ⁸ in de rivieren, ende in de fonteynen der wateren: ende [de wateren] wierden bloet.

8 Hier door verstaen eenige de verkeeringe ende vervalschinge van Godts woordt, ’t welck by klare water-fonteynen ende rivieren in de heylige Schriftuere wort vergeleecken. Ende soude alsoo hier door eene kracht der dwalinge, ende geestelicke blintheyt over haer, door Godts rechtveerdigh oordeel worden beteeckent. Doch also dit lange te voren heeft begonnen, ende hier van de laetste plagen wort ghesproken, daer door het rijck des Antichrists afbreuck heeft gheleden, ende eyndelick te gronde sal gaen: soo wort het van andere wel soo bequamelick verstaen van hare gheestelicke Inquisitie, Hoven, Societeyten, Conventen, Collegien, Scholen, ende diergelijcke, die den Antichrist in alle landen sijns rijcks heeft op-gerecht, ende als rivieren verdeelt om sijnen stoel ende rijck daer mede te bevestighen, die oock in bloedt zijn verandert, wanneer die in de selve Gereformeerde Coninckrijcken ende landen uyt-geroeyt zijn, ende verboden, alsoo dat niemandt daer in en konde blijven, ofte sijne superstitien voorder ghebruycken: welcke dingen gelijck sy in sommige plaetsen alreede geschiet zijn, oock in het toekomende meer ende meer sullen geschieden, wanneer de andere Coninghen hare macht de Beeste sullen ontrecken, gelijck hier nae cap. 17.16. wort voorseght.

5

Ende ick hoorde ⁹ den Engel der wateren seggen, ghy zijt rechtveerdigh, Heere, ^e Die is, ende Die was, ¹⁰ ende Die zijn sal, dat ghy dit geoordeelt hebt:

9 Dat is, die de phiolen over de rivieren ende water-fonteynen hadde uytgegoten, gelijck hier voren capit. 14. vers 18. de Engel des vyers wort genaemt, die de macht over het vyer hadde ontfangen, om de godtloose te straffen

e Apoc. 1.4, 8. ende 4.8. ende 11.17.

10 Andere lesen, ende de Heylige.

6

Dewijle sy ^f het bloedt der Heyligen, ende der Propheten vergoten hebben, ¹¹ so hebt ghy haer oock bloedt te drincken gegeven. Want sy zijn ’t weerdigh.

f Matth. 23.34.

11 D. ghy hebt haer in haer eygen bloedt oock laten vergaen. Waer uyt blijckt dat dese twee phiolen van sulcke rechtveerdige weder-wrake ende vergieten van haer bloet moeten genomen worden.

7

Ende ick hoorde eenen anderen ^g van den altaer seggen, Ia, Heere ghy almachtige Godt, uwe oordeelen zijn waerachtich ende rechtveerdich.

g Apocal. 15.3.

8

Ende ¹² de vierde Enghel goot sijne phiole uyt op de Sonne: ende haer is [macht] gegeven de menschen te verhitten door vyer.

12 Door de uytstortinge van dese phiole in de Sonne, ende verhittinge der menschen door de selve, verstaen eenige, seer groote hitten, droochten ende onvruchtbaerheden, mitsgaders honghers-nooden ende sterften, die daer op pleghen te volgen, gelijck ten tijden Elie onder de Israeliten is geschiet, welcke op de landen ende rijcken het Beest toegedaen, noch op bysondere wijse in toekomende tijden sullen worden ghesonden. Doch dewijle sulcke straffen selden in een landt de overhant nemen, of het ander deelt mede: ende dese plagen eyghentlick den aenbidders van het Beest worden gedreyght, so verstaen het andere voor ’t licht des Heyligen Euangeliums, op het welcke dese phiole wort uytgegoten, om het selve meerder kracht te gheven tot overtuyginge, ende ontsteeckinge van de herten der menschen, waer doorder noch meer tot bekeeringe sullen worden gebracht, oock selfs de Ioden met hoopen Christum sullen aen nemen Rom. 11.25, 26. ende de andere hartneckige aenbidders van ’t beelt des Beests tot meerder spijt ende lasteringe sullen worden verweckt, om dat sy sullen sien dat haer rijck daer door eyndelick tot onderganck sal worden gebracht. Waer over sy selve den name Godts sullen lasteren, als sy de H. Schrift van duysterheydt, on-volmaecktheyt, ende onsekerheydt sullen beschuldigen, ende de selve een fondament van alle ketterien durven noemen.

9

Ende de menschen wierden verhittet met groote hitte, ende ^h lasterden den name Godts, die macht heeft over dese plagen: ende sy en bekeerden haer niet ¹³ om hem heerlickheyt te geven.

h Apoc. 16.11. 21

13 N. in’t bekennen van sijne rechtveerdicheyt, ende aennemen van sijne barmherticheyt ende genade, die haer wort aengeboden.

10

Ende de vijfde Engel goot sijne phiole uyt ¹⁴ op den throon des Beests: ende sijn Rijcke is verduystert gheworden: ende ¹⁵ sy kaeuden hare tonghen van pijne:

14 Vele uytleggers verstaen hier door de stadt van Roomen, daer eygentlick de throon des Antichrists is, uyt welcke hy over andere landen sijne geestelicke heerschappye voert: welcken throon door sulcke instrumenten, als Godt daer toe sal verwecken, gedestrueert sal worden, die den Antichrist selve met sijne Consistorie ende aenhanck oock sullen verjagen, waer door sijn rijck zeer sal afnemen, ende sijnen luyster in de werelt verduysteren, tot dat hy eyndelick door den gheest des mondts Christi gheheel sal te niete ghedaen worden.

15 N. van spijt ende verdriet, dat haer sulcks was overghekomen, daer sy haer selven een rijck sonder eynde ingebeelt hadden

11

Ende sy lasterden den Godt des Hemels van wegen hare pijnen, ende van wegen hare gesweeren: ende sy en bekeerden haer niet ¹⁶ van hare wercken.

16 D. Superstitien, afgoderien, ende lasteringen.

12

Ende de seste Engel goot sijn phiole uyt ¹⁷ op de groote riviere Euphrates, ende sijn water is uytgedrooght, op dat bereydt soude worden de wegh der Coningen, die van den opganck der Sonne [comen sullen].

17 Hier door verstaen sommige de eygentlick ghenoemde riviere Euphrates, aen welcker beyde zijden de Turcken ende Persianen, ende diergelijcke natien tegen ’t Oosten haer gebiedt hebben, gelijck c. 9.14. aengeteeckent is: welcke haer noch souden vereenigen met malkandren, ende den stoel des Antichrists innemen. Andere verstaen door dese riviere Euphrates, by gelijckenisse, alle de inkomsten, die de Antichrist uyt de gheheele Christenheydt treckt, waer door sijnen stoel wordt verrijckt, ende hy hem ende sijnen throon tegen alle andere gewelt beschermt, welcke door de Christen Princen eens geheel geschort ende uytgedrooght zijnde, gelijck alreede is begonnen, hem sullen onmachtigh maken om hem selven staende te houden: welcke Princen hier worden gheseght van den opganck der Sonne te komen, om dat sy van Christo, die den opganck is uyt den hooghten, daer toe sullen verweckt worden: gelijck het oude Babylon door de riviere Euphrates te voren beschermt ende verrijckt zijnde, door Cyrum uytgedroocht is, ende den wegh heeft geopent tot overvallinghe ende inneminge der selver stadt, ende uytroeyinge van haer rijck: ghelijck Ierem. 51.31, etc. is voorseght, ende Dan. 5.30. vervult.

13

Ende ick sagh uyt den mondt des Draecks, ende uyt den mont des Beests, ende ¹⁸ uyt den mondt des valschen Propheets, ¹⁹ dry onreyne geesten [gaen], ²⁰ den vorschen gelijck.

18 Van den Draeck, ende van de twee Beesten is voor desen ghesproken, by welcke het Beeldt des Beests te voren oock is ghevoeght, in welckers tweeden Beests plaetse hier de valsche Propheet wordt gestelt. Waer uyt blijckt dat dese valsche Propheet oock het Beeldt des Beests is, dat is de Antichrist, met sijn geheel rijck, voor soo veel hy de valsche leere door hem selven, ende andere sijne dienaers, voorstaet, ende alle sijne geestelicke Prelaten, Consistorien, Hoven, Conventen, Concilien, ende persoonen daer toe gebruyckt, om de selve valsche leere te verbreyden, gelijck in het volgende capittel sal blijcken. Van dese dan worden gesamelick dese onreyne geesten gesonden, om dat sy alle hare listigheydt ende aensien t’ samen brengen, ende te samen spannen om Godts Kercke ende sijne waerheydt uyt te roeyen: ende als uyt eenen mondt hier in spreken, ende door eenen Geest worden gedreven.

19 Hier door worden verstaen de velerley Gesanten, Nuntien, ende andere geestelicke dienaers des Antichrists, die door de werelt worden uytgesonden, om Princen, Coningen, ende volckeren het Antichristische rijck te onderwerpen, vol van bedrieghlickheydt ende schijnheylicheydt die den Apostel 2.Thess. 2.11. noemt eene kracht der dwalinge, welcke oock van mirakelen roemen, die den Apostel aldaer noemt mirakelen der leugenen, gelijck de geheele werelt bekent is.

20 Namelick, die in het onreyne water leven, ende altijdt eenerley geroep houden.

14

Want het zijn geesten der Duyvelen, ende ⁱ doen teeckenen, welcke uytgaen tot ²¹ de Coningen der aerde, ende ²² der geheele werelt, ²³ om die te vergaderen ^k tot den krijgh ²⁴ van dien grooten dagh des Almachtigen Godts.

i 2.Thess. 2.9. Apoc. 13.13. ende 19.20.

21 Namelick, die het Antichristische rijck noch zijn toe-gedaen, ghelijck het woordt aerde ende werelt hier doorgaens wordt genomen.

22 Dat is, die sy door de geheele werelt noch soecken onder haer te brengen, gelijck in alle landen der werelt, selfs de barbarische in Oosten ende Westen dagelicks geschiet.

23 Hoe wel dit oock dagelicks geschiet, dat dese onreyne geesten door haer dagelicks geroep alle Coningen ende volckeren tegen de goede Christenen, die sy met eenerley stemme verdoemde ketters noemen, soecken op te maken, soo wordt nochtans in dese phiole eygentlick gesien op het uyterste ghewelt, dat de Antichrist noch sal ghebruycken voor sijnen laetsten onderganck: waer van in de volgende phiole wordt ghesproken, wanneer hy door alle de werelt, niet alleen de volckeren die den name van Christenen voeren, maer oock vele barbare ende vremde natien sal soecken by een te brengen, om de Gemeynte Christi uyt te roepen, ende sijnen stoel weder op te rechten.

k Apocal, 17.14. ende 19.19. ende 20.8.

24 Namelick, in welcken Godt op extra-ordinare wijse sijne oordeelen tegen dese geheele macht sal uytvoeren, waer van hier nae capit. 19.19. ende 20.8. nader sal worden ghehandelt.

15

²⁵ Siet, ick come ^l als een dief. Saligh is hy die waeckt, ende sijne kleederen bewaert, op dat hy niet ^m naeckt en wandele, ende ²⁶ men sijne schaemte [niet en] sie.

25 Dit wordt hier by gevoeght om een yeder te waerschouwen, dat hy op zijn hoede zy, alsoo in dien dagh alles een eynde sal nemen, ende nae dien tijdt geen tijdt van bekeeringe meer en sal over zijn: gelijck hier nae sal volgen. Siet Matth. 24.43. Luc. 12.39. Apocal. 3.3.

l Matth. 24.43. Luc. 12.39. 1.Thess. 5.2. 2.Petr. 3.10. Apoc. 3.3.

m Apocal 3.18.

26 Gr. ende sy sijne schaemte sien. Dat is, de schandelickheydt sijner sonden. Namelick, soo sy door het kleedt der gerechticheyt Christi, ende door een waer geloove met leetwesen ghevoeght, niet en worden gedeckt. Siet Galat. 5.27. ende Apocal. 3.18.

16

Ende sy hebbense vergadert in de plaetse, welcke in’t Hebreeusch genaemt

[fol. 162r]

wort ²⁷ Armageddon.

27 Dit woort wort verscheydelick uytgeleght. Sommige setten het over den leger der vervloeckinge, ofte der verwoestinge. ofte het bedrogh der uytroeyinge, om dat dese legers des Antichrists uyt alle natien met bedroch by een sullen worden gebracht, maer tot hare eygene uytroeyinge ende verwoestinge. Doch andere meynen, dat dit is een eygen naem van een seker plaetse, waer van in de Schrifture des Ouden Testaments ghewach wort ghemaeckt, daer diergelijck gebeurt is, als hier wort voor seght. Namel. 2.Chron. 35.21. ende Zach. 12.11. alwaer ghewach gemaeckt wort van het dal Megiddon, gelijck hier van het geberchte Megiddon, daer de Coninck Iosias met het gheheel Israelitische leger van de Egyptenaren is geslaghen: in welcker ghelijcke plaetse het legher des Antichrists wederom soude vergaderen op hope van diergelijcke overwinninghe tegen het Israel Godts te verwerven, maer dat de Heere door sijn onverwachte komste desen hoon van sijne Gemeynte soude keeren, ende de vyanden selve ten vollen verslaen, ende eyndelick uytroeyen. Hoe wel eenige meynen, dat hier veel eer wordt gesien op de plaetsen Iudic. 5.18. daer Sisera ontrent de wateren Megiddon met het geheel leger der Cananiteren mirakeleuselick is geslagen van Debora ende Barac, tot verlossinge der kinderen Israels: het welck met dese overwinninge wel soo wel over een komt.

17

Ende de sevende Engel ²⁸ goot sijne phiole uyt in de lucht: ende daer quam een groote stemme uyt den Tempel des Hemels, van den Throon, seggende, ^{n 29} Het is geschiet:

28 Dese sevende phiole maeckt een eynde van alles, ende volgens van het geheel Antichristische rijck, die op de lucht wordt uytgegoten, om dat geen gedierte sonder de lucht kan leven: ende om dat de Satan, die tot noch toe in het meerderen deel der werelt heeft geheerscht, aldaer sijnen throon ende wooninge heeft, gelijck Paulus spreeckt Ephes. 2.2. ende 6.12. welcke hier mede oock sal worden vernietight, gelijck hier nae capit. 20.10. klaerder wordt betuyght.

n Apocal. 21.6.

29 D. het is alles volbracht, dat in de werelt, nae Godts woordt, te geschieden stondt. Ofte, het isser geweest, Namel. de groote stadt ende Beest: waer van in de twee volgende capittelen noch onderscheydelicker sal worden gehandelt.

18

Ende ³⁰ daer geschiedden ^o stemmen, ende donder-slagen, ende blixemen: ende daer geschiedde een groote aerdbevinge, hoedanighe niet en is geschiedt van dat de menschen op de aerde geweest zijn, [namelick] een sodanige aerdbevinge, [ende] so groot.

30 Door dese stemmen, donderslaghen, etc. worden verstaen de teeckenen, die de laetste toekomste Christi ten oordeele sullen voorgaen, gelijck Matth. 24. cap. Marc. 13. capit. Luc. 21. capit. ende 2.Petr. 3.10. oock diergelijcke worden verhaelt.

o Apocal. 4.5. ende 8.5.

19

Ende ^{p 31} de groote stadt ³² is in dry deelen gescheurt, ende ³³ de steden der Heydenen zijn gevallen: ende de groote Babylon ^{q 34} is ghedacht geworden voor Godt, om haer te gheven ^{r 35} den drinck-beker van den wijn des toorns sijner gramschap.

p Apocal. 14.8.

31 Die het geestelick Sodoma ende Egyptus is, ende het geheele rijck des Antichrists begrijpt, gelijck capit. 11.18. wordt verklaert: die hier nae oock de groote Babylon wordt genaemt. Siet capit. 14.8. ende 18.10.

32 Gr. is in drie deelen geworden. Dat is, t’ eenemael verplettert, gelijck dingen die in veel stucken worden gebroken, te niete gaen.

33 Ofte, de steden der volckeren. Hier door worden verstaen alle andere steden buyten het Christendom, als daer zijn der Turcken, Persianen, ende andere Heydenen.

q Apocal. 18.5.

34 Namel. om hare rechtveerdige sententie van Godt te ontfangen: want te voren scheen Godt over haer oogh-luyckinge te doen, ende haren moetwille te hebben vergeten.

r Ier. 25.15. Apoc. 14.10.

35 Siet hier voren capit. 14.8, 10.

20

Ende ³⁶ alle eylandt is gevloden, ende de bergen en zijn niet gevonden.

36 D. de plaetsen, die gehouden wierden aller vasts te zijn om daer te vluchten, zijn haer ontweken, ofte zijn vergaen. gelijck cap. 6.14.

21

Ende ³⁷ eenen grooten ^s hagel, [elck] als een talent–[pondt] swaer, viel neder uyt den hemel op de menschen: ende de menschen ^{t 38} lasterden Godt van wegen de plaghe des hagels: want des selfs plage was zeer groot.

37 Namel. tot straffe der godtloose, gelijck Iosu. 10.11. Doch dese so veel swaerder, om dat sy den onverdragelicken last des toorns Godts over haer bracht. Want een talent woech, na het getuygenisse van eenige, hondert ponden gewichts.

s Apoc. 11.19.

t Apoc. 16. versen 9, 11.

38 Namel. uyt desperatie ende wanhope, gelijck de godtloose oock ten uytersten dage doen sullen. Siet hier voren cap. 6.16.