Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

1 Den Apostel vermaent voorders Timotheum, dat hy het Euangelium door getrouwe luyden wil voortplanten. 3 ende lijden om ’t selve verdruckingen. 4 tegen de welcke hy hem troost met de gelijckenissen van een krijghs-man, camp-vechter, ende landt-man. 7 Vermaent hem dat hy sijne vermaningen wil behertigen, ende vlijtelick inscherpen den artijckel van Christi verrijsenisse. 9 Stelt hem oock tot troost voor sijn eygen exempel, ende de sekere vergeldinge die van Christo na het lijden sal gegeven worden. 14 Vermaent hem dat hy het woort Godts recht snijde, ende hem stelle tegen woorden-strijdt, ydel roepen, ende leeringen van de afvallige, ende namentlick van Hymeneus ende Philetus, die de verrijsenisse loochenden. 19 Dat hoewel sommige afvallen, evenwel het fondament der eeuwige Verkiesinge vast staet, ende wijst aen waer uyt men kennen kan datmen uytvercoren is. 22 Eyndelijck vermaent hy hem te vlieden de begeerten der jonckheyt, dwase vragen, ende twistinghen, ende te trachten nae verscheydene Christlicke deugden, die in een Leeraer noodich zijn.

1

GHy dan, ¹ mijn sone, wort ² gesterckt ³ in de genade ⁴ die in Christo Iesu is:

1 Siet van dese benaminghe 1.Cor. 4.17. 1.Tim. 1.2. ende 2.Tim. 1.2.

2 Ofte, sterck, dat is, met sterckte ende kracht aenghedaen, N. om den arbeydt des diensts te verdragen, ende te lijden allerley verdruckingen met stantvasticheyt.

3 Ofte, door de genade.

4 Dat is, die Godt ons bewesen ende betuyght heeft door Iesum Christum.

2

Ende ’t gene ghy van my gehoort hebt ⁵ onder vele getuygen, ^{a 6} betrouwt dat aen ⁷ getrouwe menschen, welcke ⁸ bequaem sullen zijn om oock andere te leeren.

5 Gr. door vele ghetuygen. gelijck 2.Cor. 2.4. ende 3.11. dat is, dat ghy openbaerlick hebt ghehoort in tegenwoordigheyt van soo vele mijne toehoorders, die alle ghetuyghen konnen, dat het gene ghy leert, ghy het selve van my ghehoort ende ontfangen hebt.

a Tit. 1.5.

6 Ofte, leght het wech by getrouwe, etc.

7 N. in het bewaren ende voorstellen van de suyvere leere, ende in het bedienen van haer ampt.

8 D. die niet alleen in de leere wel zijn geoeffent, maer oock bequaemheyt hebben om de selve stichtelick voor te dragen.

3

Ghy dan, ⁹ lijdt verdruckingen, als ¹⁰ een goedt krijghs-knecht Iesu Christi.

9 Gr. lijdt quaet, gelijck oock vers 9. ende cap. 4.5.

10 D. den Heere Christo, ende onder Christo, dient in een geestelicke oorloge, tegen sijne ende sijner uytverkorener vyanden. Siet 2.Cor. 10. versen 3, 4, etc. 1.Tim. c.1. vers 18. Want een recht krijghs-man en moet hem geenen arbeyt, moeyte, ongemack, noch perijkelen ontsien.

4

^{b 11} Niemant die in den krijgh dient wort ingewickelt in de handelingen des leeftochts, op dat hy dien moge behagen ¹² die [hem] tot den krijch aengenomen heeft.

b 1.Cor. 9.25.

11 D. ghelijck de krijghs-luyden haer niet en konnen bemoeyen met koopmanschap, ambachten, ofte landtbouwinge, waer door de leeftocht ofte kost gemeenlick ghewonnen wort, maer altijt moeten passen op hare wachten, tochten, ende andere diensten den krijgh aengaende, nae het bevel van hare Overste, soo moet oock een getrouw Leeraer des Euangeliums desgelijcks doen, ende hem met geen andere wereltlicke dingen bemoeyen, om sijn ampt getrouwelick te bedienen, op dat hy Gode aengenaem mach zijn. 2.Cor. 5.9.

12 D. sijnen Oversten ofte Capiteyn.

5

Ende indien oock yemandt ¹³ strijdt, die en ¹⁴ wort niet gekroont, so hy niet ¹⁵ wettelick en heeft gestreden.

13 N. met worstelen, loopen, ofte diergelijcke strijden, die om prijs wierden aengestelt. Siet 1.Cor. 9.29.

14 D. en ontfanght niet den prijs, welcke gemeenlick een gevlochten kroone was.

15 D. volgens de keuren op soodanige strijden gestelt, soo hy die niet behoorlick voldaen en heeft.

6

^{c 16} De landt-man als hy arbeydt, moet also eerst de vruchten genieten.

c 1.Cor. 9.10.

16 D. gelijck een lantbouwer eerst moet ploegen, eggen, zaeyen, wieden, maeyen, planten, nat-maken, etc. eer hy vruchten kan genieten, alsoo moet oock een Leeraer des Euangeliums eerst vlijtigen arbeyt aenwenden, eer hy eenige vrucht kan genieten ofte voor de Gemeente, ofte voor hem selven. Psal. 126.6. Iesai. 65.23. Mat. 13.3, etc. 1.Cor. 9.10.

7

Merckt ’t gene ¹⁷ ick segge: ¹⁸ doch de Heere geve u verstandt in alle dingen.

17 D. wil seggen met dese gelijckenissen, om u de selve toe te passen in uwen dienst.

18 Doch alsoo wy van natueren niet en konnen begrijpen die dingen die des Geests Godts zijn, ende geestelick onderscheyden worden. 1.Cor. 2.14. so bidde ick Godt, dat hy u, soo in dese als in alle andere dingen de saligheydt ende u ampt aengaende, uw’ verstant wil verlichten om alles volkomelick ende recht te begrijpen.

8

¹⁹ Houdt in gedachtenisse ²⁰ dat Iesus Christus uyt de dooden is opgeweckt, ^d welcke is uyt den zade Davids, ²¹ na mijn Euangelium:

19 D. weest altijt gedachtigh om dien artijkel des geloofs dickwils te overdencken ende neerstelick in te scherpen, so tot uwen ende der Gemeynten troost, als tot wederlegginge der valsche Leeraers, die de opstandinge loochenen. Siet 1.Cor. 15. versen 12, 13, etc. ende hier vers 18.

20 Ofte, dat Iesus Christus, die uyt den dooden opgeweckt is, uyt den zade Davids is.

d 2.Sam. 7.12. Psal. 132.11. Iesai. 11.1. Mat. 1.1. Act. 2.30. ende 13.23. Rom. 1.3.

21 D. nae de leere des Euangeliums, die ick altijt ende stantvastelick hebbe gheleert, waer van desen artijckel een van de voornaemste is.

9

^{e 22} Om ’t welcke ick verdruckingen lijde ^{f 23} tot de banden toe, ²⁴ als een quaetdoender: maer ²⁵ het woort Godts en is niet gebonden.

e Ephes. 3.13. Colos. 1.24.

22 Gr. in welcke. Een Hebr. wijse van spreken.

f Ephes. 3.1. ende 4.1. Philpi. 1.7. Col. 4. versen 3, 8. 2.Tim. 1.18.

23 D. soo veel ende soo verre, dat ick daerom hier te Roomen ben gevangen gebracht ende met een keten gebonden ende bewaert worde, om van den Keyser gericht te worden.

24 Dat is, worden also gehandelt, als of ick eenige boose feyten bedreven hadde.

25 D. de predicatie des Euangeliums gaet evenwel voort, niet tegenstaende mijne ghevangenisse. Siet Phil. 1. versen 12, 13.

10

Daerom verdrage ick alles ²⁶ om de uytvercorene, ²⁷ op dat oock sy de salicheyt souden verkrijgen, ²⁸ die in Christo Iesu is, met eeuwige heerlickheyt.

26 D. ten besten ende dienst der uytverkorene, niet om daer mede voor haer te voldoen tot harer versoeninge met Godt: want dat heeft Christus alleen ende volkomelick gedaen. Iesai. 63.3. Actor. 4.12. 1.Timoth. 2.5. maer tot stichtinge ende versterckinge der selve in het geloove. Siet Coloss. 1.24.

27 N. in den geloove gesterckt zijnde door mijne stantvastigheydt in’t lijden om des Euangeliums wille.

28 D. die Christus ons verdient ende verkregen heeft, ende die den uytverkorenen om Christi wille geschoncken wordt.

11

²⁹ Dit is een getrouw woordt: ^g want indien wy ³⁰ met [hem] gestorven zijn, so sullen wy oock met [hem] ³¹ leven:

29 Siet 1.Tim. 1.15. ende 3.1. ende 4.9. Tit. 3.8.

g Rom. 6.8.

30 D. om sijnent wille, onschuldelick sullen verdruckt ofte gedoodt worden. Rom. 8.36. 2.Corinth. 4.10. gelijck in het volgende vers naerder verklaert wort.

31 N. hier namaels eeuwelick.

[fol. 126r]

12

^h Indien wy ³² verdragen, wy sullen oock met [hem] ³³ heerschen: ⁱ indien wy ³⁴ [hem] verloochenen, hy sal ons oock verloochenen:

h Rom. 8.17. 2.Corinth. 4.10. Philip. 3.19. 1.Petr. 4.13.

32 N. allerley verdruckingen, met lijdsaemheyt ende stantvastigheyt in het geloove.

33 Gr. als Coningen heerschen, ofte, regneren.

i Matth. 10.33. Marc. 8.38. Luc. 9.26. ende 12.9.

34 N. Christum, ofte sijne Leere. Siet Matth. 10.33.

13

^k Indien wy ³⁵ ontrouw zijn, ³⁶ hy blijft getrouw: hy en kan ³⁷ hem selven niet verloochenen.

k Num. 23.19. Rom. 3.3. ende 9.6.

35 N. in hem stantvastelick aen te hangen ende te belijden, ofte in hem ghetrouwelick te dienen. Ofte, ongeloovigh zijn. D. niet en gelooven, ofte betrouwen op sijne beloften.

36 N. even wel, in alle sijne woorden, dreyghementen ende beloften. Rom. 3.34.

37 D. yet doen dat tegen de volmaecktheydt sijner natuere strijdt: ghelijck het soude zijn, indien hy yet soude seggen, ofte beloven, dreyghen, ende dat selve niet en soude volbrenghen. Num. 23.19.

14

³⁸ Brenght dese dingen in gedachtenisse, ende betuyght ³⁹ voor den Heere, dat sy geenen ⁴⁰ woorden-strijdt en voeren [’twelck] ⁴¹ tot geen dinck nut [en is, dan] tot ⁴² verkeeringe der toehoorders.

38 Ofte, doet haer dese dingen gedencken, N. de selve by alle gelegentheden de Ghemeynte inscherpende.

39 D. uyt des Heeren Iesu Christi name, ende als in sijne tegenwoordigheydt, soo lief als sy den Heere hebben.

40 Siet daer van 1.Timoth. 6.4.

41 D. tot geene stichtinge der Gemeynte in den geloove, ofte Godtsalicheydt.

42 D. verwerringe, onstichtinge, verswackinge des geloofs, ofte oock afkeeringe van de gesonde Leere.

15

Beneerstight u om u selven Gode ⁴³ beproeft voor te stellen, ⁴⁴ eenen arbeyder ⁴⁵ die niet beschaemt en wort, die ⁴⁶ het woort der waerheyt ⁴⁷ recht snijdt.

43 D. nae lange beproevinge door arbeydt ende verdruckinghen getrouw ende oprecht bevonden.

44 N. in het werck des Heeren, in het prediken van Godts woordt, in alle neersticheyt ende getrouwicheyt.

45 D. die van wegen eenige naelaticheyt, onsuyverheyt, ofte ontrouwicheyt hem niet en behoeft te schamen.

46 D. de suyvere ende waerachtige leere des Euangeliums. Siet 2.Cor. 6.7. Col. 1.5. Iacob. 1.18.

47 D. ordentlick alle de hooft-stucken ende leden des selven voorstelt, ende toe-past, na het begrijp ende de gelegentheyt der toehoorders. Een gelijckenisse genomen, ofte van de Priesters des Ouden Testaments, die de beesten tot offerande geslachtet, bequamelick ontleedden, ende verdeylden: ofte van de huyshouders, die den huysgenooten hare spijse voor-snijden ende uyt-deelen, een yegelick nae sijne gelegentheyt. Siet 1.Corinth. 3.2. Hebr. 5.12, etc.

16

^{l 48} Maer stelt u tegen ⁴⁹ het ongodlick ⁵⁰ ydel-roepen: want sy sullen in meerder godtloosheyt ⁵¹ toenemen.

l 1.Tim. 1.4. ende 4.7. ende 6.20. Tit. 1.14. ende 3.9.

48 Gr. staet om. dat is, wacht u niet alleen daer van, maer bestraft ende belet het oock in andere.

49 D. dat tot de Godtsaligheyt niet en voordert, maer veel meer hinderlick is: ende derhalven Godtsalige Leeraers niet en betaemt.

50 Waer van siet 1.Timoth. 6.20.

51 Namel. in dien dat in haer eens plaetse grijpt, ende men haer niet terstont tegen en gaet.

17

Ende ⁵² haer ⁵³ woort sal ⁵⁴ voort-eten gelijck ⁵⁵ de kancker: onder welcke is ⁵⁶ Hymeneus ende Philetus:

52 Namel. der ydel-roepers.

53 D. valsche leere, diese met sulck ydel roepen ende menschelicke welsprekenheydt opproncken ende instampen.

54 D. verspreyt worden door het lichaem van de Gemeynte ende het selve verderven. Een gelijckenisse genomen van in-etende geswellen ofte accidenten, die het vleesch des lichaems verteeren, ende altijdt voortkruypen, gelijck het volgende woordt verklaert.

55 Gr. gangraina, welck accident eygentlick niet en is het gene men kancker noemt, hoe wel het selve oock altijdt als kancker voort kruypt, ende het vleesch verteert: maer het gene men gemeynlick noemt het vyer, ofte koudt vyer, het welck seer haestlick voortspruyt ende het vleesch het leven ende gevoelen beneemt, ten zy dat men het selve terstont soeckt wech te nemen.

56 Van desen siet 1.Timoth. 1.20. Hy noemt hier de voornaemste ydel-roepers, op datse bekent zijnde te beter mogen gemijdet worden.

18

Die ⁵⁷ van de waerheyt zijn af-geweecken, seggende dat de opstandinghe ⁵⁸ alreede geschiet is: ende verkeeren sommiger ⁵⁹ geloove.

57 D. van de recht-sinnige leere des Euangeliums, die’se te voren beleden hadden.

58 D. datter dan geen opstandinge des vleeschs en sal wesen: ende dat al wat de Schriftuere seght van de opstandinge, verstaen moet worden van de geestlicke opstandinge der zielen uyt den doodt der sonden.

59 Dat is, haer Historische kennisse ende toestemminge, diese gehadt hebben van de rechte Leere. Siet van sulck geloove Matth. 13.21. Iacob. 2.19.

19

⁶⁰ Evenwel ⁶¹ het vaste fondament Godts ⁶² staet, hebbende ⁶³ desen zegel, ^m De Heere ⁶⁴ kent de gene die sijne zijn: ende, Een yegelick ⁶⁵ die den name Christi noemt stae af ⁶⁶ van ongerechticheyt.

60 Namel. hoe wel sommige van de waerheyt afwijcken, ende sommiger geloove verkeert wort, soo en moeten wy ons daer aen niet stooten, als of der uytverkorene saligheydt in het onseker stonde, alsoo daer uyt blijckt, dat de soodanige niet en zijn geweest uyt het getal der uyverkorene, die niet en konnen verleyt worden. Matth. 24.24.

61 D. het voornemen Godts der eeuwiger verkiesinghe, het welck vast ende onveranderlick is. Iesai. 14.27. ende 46.10. Mal. 3.6. Iacob. 1.17. ende gelijck een welgeleght fondament van een gebouw onbeweeghlick is: op welck voornemen als op een vast fondament de saligheydt der uytverkorene steunt: ende wordt dit fondament ghestelt tegen het gene te voren geseght is dat sommiger geloove verkeert, ofte omgekeert wordt, gelijck een huys dat geen vast fondament en heeft. Siet Matth. 7.24, etc. Luc. 10.20.

62 D. is bestendich, vast, ende seker. 1.Corinth. 16.13. 2.Corinth. 1.24. Phil. 1.27. ende 4.1.

63 D. dit teecken, waer mede het boeck des levens, in het welck de namen der uytverkorene zijn gheschreven, als met eenen zegel bevestight is, ende waer mede het getal der uytverkorene in de voor-wetenschap Godts, als in een toe-ghesloten boeck verzegelt is. Apocal. 22.10. Ofte, waerdoor bekent ghemaeckt wordt of yemandt van Godt is uytverkoren, ofte niet. Apocal. 7. versen 3, 4.

m Ioan. 10.14.

64 D. weet, wie hy voor de sijne houdt, uytverkoren heeft, ende liefheeft. Psal. 1.6. Matth. 7.23. Ioan. 13.18. ende maeckt oock dickwils, dat sommige die van de menschen voor uytverkorene aengesien waren, door hare afwijckinge van de gesonde Leere, ende tot godtloosheydt vervallende, bekent worden soodanige noyt geweest te zijn. Siet Num. 16.5. ende 1.Ioan. 2. vers 19.

65 D. die hem uytgeeft voor een geloovigh Christen, ende volgens dien uytverkoren van Godt.

66 D. van allerley sonde, welcke is ongerechtigheydt, 1.Ioan. 3.4. ende in het bysonder van valsche leere, ghelijck daer was de ketterye van Hymeneus ende Philetus. Dit is dan een ken-teecken van onse verkiesinge, als wy van sonde ende valsche leere afwijcken, de ware Godtsalicheyt betrachten, ende by de suyvere leere volstandelick blijven. Ende die sulcx niet en doet, en kan niet versekert zijn dat hy verkoren is.

20

ⁿ Doch ⁶⁷ in een groot huys zijn niet alleen gouden ende silvere vaten, maer oock houten ende aerden [vaten]: ende sommige ⁶⁸ ter eeren, maer sommige ⁶⁹ ter oneeren.

n Rom. 9.21.

67 D. gelijck in een groot huys ofte paleys, dat van een rijck ofte machtigh man bewoont wordt, allerley vaten zijn van verscheyden stoffe, weerdye, ende ghebruyck, alsoo worden oock in de uyterlicke ende sienlicke Gemeynte, welcke het huys Godts is. 1.Timoth. 3.15. gevonden, niet alleen oprechte geloovighe, van Godt uytverkoren tot sijner eere, maer oock huychelaers, die noyt van Godt voor de sijne gekent en zijn, ende tot sijner tijdt ontdeckt worden. Siet Matth. 3.12. ende 13.26, 47, ende 22.11, 14. ende 25.1.

68 D. die gebruyckt worden tot eerlicke, ofte treflicke diensten. Daer by worden de uytverkorene vergeleecken.

69 D. die gebruyckt worden tot slechte ende vuyle diensten. By dese worden vergeleecken de huychelaers ende verworpene. Siet diergelijcke Rom. 9.21.

21

Indien dan yemandt ⁷⁰ hem selven ⁷¹ van desen ⁷² reynight, die ⁷³ sal een vat zijn ter eeren, ⁷⁴ geheylight ende ⁷⁵ bequaem tot gebruyck des Heeren, ⁷⁶ tot alle goedt werck ⁷⁷ toebereydt.

70 Daer mede wort niet te kennen gegeven, dat yemant door sijn eygen kracht hem soude konnen reynigen: want dat moet geschieden door de genade des Heyligen Geests, die als reyn water on reynight. Ezech. 36.25. 1.Cor. 6.11. maer dat wy niet en moeten sien op andere die afvallen, om ons daer aen te stooten, maer dat elck een hem selven soo moet dragen in reynigheyt, dat hy hier door van sijne verkiesinghe mach versekert zijn.

71 N. luyden, die vaten zijn ter oneere, D. van de Godtloose ende verworpene huychelaers, ende van dese verleyders, als daer Hymeneus ende Philetus waren. Ofte, van dese dingen, die by dese luyden ghevonden worden, dat is, van dese hare dwalingen, ydel roepen, ende godtloosheydt.

72 D. daer van afstant doet, ofte hem wacht om daer mede niet besmet te worden.

73 D. sal daer mede betoonen, dat hy waerlick sulck een vat, dat is, uytverkoren is, ende sal daer voor erkent worden. Siet diergelijcke wijse van spreken Ioan. 15.8.

74 D. gereynight van de vuyligheyt der sonden, ende ten dienste des Heeren toe-ge-eygent.

75 D. dat tot eerlicke ende treflicke diensten van den heere des huys kan gebruyckt worden.

76 D. tot eenen heyligen ende Godtsaligen wandel, ende tot oeffeninge van allerley goede wercken.

77 N. van Godt, door sijne genade. 1.Cor. 4.7. Ephes. 2.10.

22

^o Maer vliedt ⁷⁸ de begeerlickheden der jonckheyt: ende ⁷⁹ jaeght na rechtveerdigheyt, geloove, liefde, vrede ⁸⁰ met de gene die den Heere aenroepen uyt een reyn herte.

o 1.Timot. 6.11.

78 D. die de jonge luyden meest onderworpen zijn, als daer zijn eergierigheydt, moedigheydt, ongestadigheyt, ydele eere, wel-lustigheyt, ende diergelijcke.

79 Ofte, vervolght.

80 D. met de oprechte geloovige. Namel. voornamelick: want andersins moeten wy oock met alle menschen in vrede leven. Rom. 12.18.

23

^p Ende verwerpt ⁸¹ de vragen die dwaes ende ⁸² sonder leeringe zijn, wetende dat’se ⁸³ twistingen voort-brengen.

p 1.Timoth. 1.4. ende 6.4. Tit. 3.9.

81 D. de questien, daermen over disputeert.

82 Gr. ongeleert. dat is, die ons niet en konnen leeren dat tot onser stichtinge dient ofte noodigh is.

83 Gr. gevecht. N. met woorden.

24

Ende ⁸⁴ een dienstknecht des Heeren en moet niet ⁸⁵ twisten, maer vriendelick zijn tegen alle, ^q bequaem om te leeren, [ende] ⁸⁶ die de quade kan verdragen:

84 D. die den Heere dient in het leer-ampt.

85 Gr. vechten, gelijck in het voorgaende vers dat is, om ydele dingen veel krackeels maken, ofte de waerheydt met twistich kibbelen voorstaen.

q 1.Timoth. 3.2.

86 Ofte, het quaet. N. van lasteringe ende vervolginge.

25

^r Met sachtmoedicheyt onderwijsende de gene ⁸⁷ die tegenstaen: ⁸⁸ of haer Godt t’eeniger tijdt ⁸⁹ bekeeringe gave tot erkentenisse der waerheyt:

r Galat. 6.1.

87 N. de gesonde leere des Euangeliums. Ofte, die van een tegen-strijdigh gevoelen zijn.

88 Hier mede wordt aengewesen hoe swaerlick dat yemandt van dwalingen tot de kennisse der waerheyt kan gebracht worden.

89 Namel. van hare dwalingen.

26

Ende sy ⁹⁰ wederom ontwaecken mochten uyt ⁹¹ den strick des Duyvels, onder welcken sy ⁹² gevangen waren ⁹³ tot sijnen wille.

90 Het Griecx woordt beteeckent eygentlick wederom nuchteren te worden uyt de dronckenschap. Een gelijckenisse van het lichaem genomen, om de ziele toe te passen.

91 D. uyt de onwetenheyt, dwalingen, ofte ketterien, daer mede de Satan haer verstrickt houdt.

92 Het Griecx woordt beteeckent levendich gevangen te worden, gelijck de wilde beesten van de Iagers in de stricken ofte netten gevangen worden.

93 D. om den wille des Satans te doen, waer toe sy van Godt door een rechtveerdigh oordeel zijn overgegeven. Ioan. 8.44. Ephes. 2.2.