Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het v. Capittel.

1 Den Apostel gaet voort in de vermaningen, ende eerst tot onderlinge liefde, nae ’t exempel Godts ende Christi. 3 Vermaent haer voorders afstant te doen van alle onkuyscheydt, gierigheyt die afgoderye is, sotten klap, etc. ende verklaert dat sodanige het rijcke der hemelen niet en sullen besitten. 8 Ende dewijle sy nu in ’t licht zijn, dat sy moeten wandelen als kinderen des lichts. 11 ende geen gemeynschap meer hebben met de wercken der duysternisse, maer die bestraffen. 15 Vermaent haer voorder, dat sy voorsichtelick wandelen, ende als wijse den tijdt uyt-koopen. 18 Dat sy niet droncken en zijn, maer vol des Geests. 19 Dat sy den Heere Psalmen ende Lof-sangen singen. 21 Vermaent in ’t gemeyn dat sy malkanderen onderdanigh zijn in de vreese Godts. 22 maer bysonderlijck de vrouwen, dat sy hare mannen, gelijck de Gemeynte Christo, onderdanich zijn. 25 Desgelijcks vermaent hy de mannen dat sy hare vrouwen lief hebben, gelijck Christus sijne Gemeynte lief gehadt heeft, 28 ende gelijck yemandt sijn eygen lichaem lief heeft. 31 Bewijst oock uyt Godts instellinge, dat man ende vrouwe een vleesch zijn, ende duydt dat oock op Christum ende sijne Gemeynte. 33 ende besluyt met een vermaninge aen man ende vrouwe.

1

ZYt dan ¹ navolgers Godts, als geliefde kinderen:

1 N. in het vergeven van malkanders gebreken, ende misdaden, gelijck in het laetste vers van het voorgaende cap. uytgedruckt wort.

2

^a Ende wandelt in de liefde, ^b gelijckerwijs oock Christus ons lief gehad heeft, ^c ende hem selven voor ons heeft overgegeven tot een offerande ende een slacht-offer Gode, ² tot eenen wel-rieckenden reuck.

a Ioan. 13.34. ende 15.12. 1.Thess. 4.9. 1.Ioan. 3.23. ende 4.21.

b Galat. 2.20. Tit. 2.14. 1.Petr. 3.18.

c Hebr. 8.3. ende 9.14.

2 Gr. tot eenen reuck der welrieckenheydt. Een gelijckenisse genomen van de offeranden des Ouden Testaments. Siet Genes. 8.21. welcke eenen wel-rieckenden reuck voor Godt worden gesegt te hebben, niet om haer selfs wille, maer om de beduydinghe die sy hadden op Christi offerande ende gehoorsaemheydt. Siet Psal. 40.7. Hebr. 10. vers 8, etc.

3

^d Maer hoererie ende alle ³ onreynicheyt, ofte giericheyt, en laet oock onder u niet genaemt worden, gelijckerwijs het den heyligen betaemt:

d Marc. 7.21. Ephes. 4.29. Coloss. 3.5.

3 Ofte, vuyligheyt.

4

Noch oneerbaerheyt, noch sot-geclap, ofte ⁴ geckerie, welcke niet en betamen: maer veel meer ⁵ danck-segginge.

4 Gr. Eutrapelia, welck woort somwijlen in’t goede genomen wordt voor eerlicke vermaecklicke redenen, die in tijden ende gelegentheden geoorloft ende stichtelick zijn, ghelijck daer van exempelen zijn in Godts woort. 1.Reg. 18.27. maer het wordt hier in het quade genomen voor geckerye, ofte spotterie, die dertele menschen ende spot-vogels onder malkanderen tot vermakinge plegen voort te brengen, ende men eygentlick guyterye noemt.

5 Gr. eucharistia, dat is, dancksegginge: hoe wel dit woordt hier wat breeder wordt genomen voor woorden die aengenaem ende danck-weerdigh zijn.

5

^e Want dit weet ghy, dat geen hoereerder, ofte onreyne, ofte gierigaert, ⁶ die een afgoden-dienaer is, geen erfenisse en heeft in het Coninckrijcke ⁷ Christi ende Godts.

e 1.Corinth. 6.10. Galat. 5.19. Coloss. 3.5. Apocal. 22.15.

6 Namel. om dat hy sijn vertrouwen stelt op het goet, ende daer in sijn leven ende gelucksaligheydt stelt, in plaetse van dat selve te stellen ende soecken in den levendigen Godt. Siet Coloss. 3.5. 1.Timoth. 6.17.

7 Niet dat dit twee Coninckrijcken zijn, maer om dat Christus als Middelaer het selve heeft verworven, ende eerst ingenomen, ende wy met hem van Godt in de besittinge van het selve geset sullen worden. Siet Apocal. 3.21

6

^f Dat u niemandt en verleyde met ydele woorden: want om dese dingen komt de toorne Godts over ⁸ de kinderen der ongehoorsaemheyt.

f Ierem. 29.8. Matth. 24.4. Marc. 13.5. Luc. 21.8. Coloss. 2. versen 4.18. 2.Thess. 2.3. 1.Ioan. 4.1.

8 Dat is, die der ongehoorsaemheyt, als kinderen haren vader, zijn overgegeven, gelijck cap. 2.2.

7

So en zijt dan hare mede-genooten niet.

8

^g Want ghy waert eertijdts ⁹ duysternisse, maer nu zijt ghy ¹⁰ licht in den Heere: wandelt als ¹¹ kinderen des lichts:

g 1.Thess. 5.4.

9 D. duyster ofte onwetende van verstant, om het goet van het quaet behoorlick te onderscheyden. Siet cap. 4.18.

10 D. door Godts Geest verlicht om het goet van het quaedt te onderscheyden, ende andere met een goet exempel als lichten voor te gaen.

11 D. die des lichts des Euangeliums deelachtigh zijt, ende daer van belijdenisse doet, ende u daer van noemt ende roemt, ghelijck kinderen van haren Vader. 1.Thess. 5.5.

9

(^h Want ¹² de vrucht des Geests is in alle goedicheyt, ende rechtveerdigheyt, ende waerheyt.)

h Galat. 5.22.

12 D. werckinge: ofte, het gene de Heylige Geest voortbrenght.

10

¹³ Beproevende wat den Heere wel behagelijck zy.

13 Dat is, neerstelick ondersoeckende, ende nae ondersoeck preuve daer van gevende, ende doende, gelijck Rom. 12.2.

11

ⁱ Ende en hebt geen gemeynschap met de ¹⁴ onvruchtbare wercken der duysternisse, maer ¹⁵ bestraft’se oock veel eer.

i Matth. 18.17. 1.Corinth. 5.8. ende 10.20. 2.Corinth. 6.14. 2.Thess. 3.14.

14 Dat is, die niet alleen geen goede vruchten, maer niet dan quade vruchten voort en brengen.

15 N. altijt door uwen Christelicken wandel: ende door Godts woordt, wanneer sulcks met vrucht kan geschieden. Siet 1.Corinth. 14.24. Anders seght oock Christus dat sulcke peerlen voor verckens niet en moeten gestroyt worden. Matth. 7.6.

12

Want het gene heymelijck van haer geschiet, is ¹⁶ schandelijck oock te seggen.

16 Veel meer dan is het schandelick te doen.

13

^k Maer alle dese dingen, ¹⁷ van het licht bestraft zijnde, worden openbaer. Want al dat openbaer maeckt, ¹⁸ is licht.

k Ioan. 3. versen 20.11.

17 Ofte, bestraft zijnde, worden van het licht geopenbaert.

18 Dat is, den lichte gelijck, namelick in het suyveren ende verklaren van alle dingen. Want Godts woordt, ende de goede exemplen der geloovige, zijn het vyer gelijck, dat verlicht ende suyvert. Siet 1.Corinth. 3.13. ende Matth. 5.16.

14

Daerom ¹⁹ seght hy, ^l Ontwaeckt ghy ²⁰ die slaept, ende staet op uyt den doo-

19 Sommige nemen dit voor de woorden des Apostels, die door den Geest Christi gedreven zijnde alsoo spreeckt, gelijck de Propheten doorgaens betuygen, Soo spreeckt de Heere. Namel. door my tot u. Andere nemen het voor een verhael van woorden uyt de Propheten, die Paulus te samen voeght ende verklaert. Siet Iesai. 9.1. ende 26.19. ende 60.1. waer in de somma van de bekeeringe des menschen is begrepen.

l Rom. 13.11. 1.Thes. 5.6.

20 Namel. den geestelicken slaep der sonde ende doodt der sonde, zijnde wacker ende levendigh gemaeckt door het woordt ende den Geest Christi, gelijck capit. 2.1. geseght is. Welcke vermaninge ten deele de geloovige aengaet, die somwijlen oock in eenige gemeyne sonden slapen, ten deele de ongeloovige, die in de selve sonden doodt zijn. D’ eerste vermaent hy wacker te worden door de kracht des Geests Godts, welcker sy alreede deelachtich zijn: de andere, uyt den dooden op te staen, op dat sy door sulcke vermaningen de levendighmakende kracht Christi gevoelende, oock der selve souden gehoorsaem zijn, gelijck Lazarus uyt den lichamelicken doot door Christi woordt ende kracht is opgestaen. Ioan. 11.43, 44.

[fol. 111v]

den, ende Christus sal ²¹ over u lichten.

21 N. als de Sonne der gerechticheyt, om u wel te leyden, ende als kinderen des daeghs voorsichtelick te doen wandelen, gelijck het volgende vers verklaert.

15

^m Siet dan hoe ghy voorsichtelick wandelt: niet als onwijse, maer als wijse.

m Coloss. 4.4.

16

ⁿ Den ²² tijdt uytcoopende, dewijle ²³ de dagen boos zijn.

n Rom. 12.11.

22 D. de goede occasien van wel doen ende andere Christo te winnen voorsichtelick waernemende, een gelijckenisse genomen van wijse Coopluyden.

23 N. so van wegen de ongeregeltheyt der menschen, als van wegen de vervolgingen. Hy gaet dan voort in de ghelijckenisse ghenomen van Coopluyden, die in diere ende sorgelicke tijden aller voorsichtichst moeten zijn, om haren handel wel te drijven, de quade gelegentheden te mijden, ende de goede niet te versuymen.

17

Daerom en zijt niet onverstandigh, ^o maer verstaet welcke de wille des Heeren zy.

o Rom. 12.2. 1.Thess. 4.3.

18

^p Ende en wort niet droncken in wijn, ²⁴ waer in overdaet is, maer ²⁵ wort vervult met den Geest:

p Prov. 23.29. Iesai. 5. versen 11, 22. Luc. 24.31.

24 N. wanneer die misbruyckt wort tot dronckenschap, ende niet gebruyckt tot nootdruft ende matige vrolickheyt.

25 D. soeckt uwe vermaeckingen niet in vleeschelicke wellusten, maer in geestelicke vermakingen, waer van het gesangh een van de voornaemste is.

19

^q Sprekende onder malkanderen met ²⁶ psalmen, ende lof-sangen, ende geestelijcke liedekens: singende, ende psalmende den Heere ²⁷ in uw’ herte:

q Coloss. 3.16.

26 Dese dry soorten van gheestelicke ghesangen dienen tot eenen eynde. N. om den gheest te vermaken: ende worden van sommige alsoo onderscheyden, dat Psalmen allerley geestelicke gesangen zy, die niet alleen met de stemme, maer oock met snarenspel geoeffent worden: Lofsangen, danckseggingen tot Godt, ofte lof-dichten van Godts genade teghen ons: ende geestelicke liedekens sulcke dichten in welcke allerley geestelicke leeringen worden begrepen. Siet oock Col. 3.16. ende schijnen dese verscheydene namen uyt de verscheydene opschriften der Psalmen Davids genomen te zijn.

27 D. niet alleen met de tonge ofte instrumenten, maer oock met der herten.

20

^r Danckende alle tijdt over alle dingen Godt ende den Vader, in den name onses Heeren Iesu Christi:

r Colos. 3.17. 1.Thes. 5.18.

21

Malcanderen ²⁸ onderdanich zijnde ²⁹ in de vreese Godts.

28 Ofte, onderworpen, dat is, een yeder nae sijn beroep den anderen met eerbiedinge voorgaende, ofte malkanderen in nedrigheydt bejegenende. Phil. 2.3.

29 D. alsoo nochtans, dat de vreese Godts altijdt de regel ende rechtsnoer zy van uwe onderdanigheydt.

22

^s Ghy vrouwen weest uwe eygene mannen onderdanich, ³⁰ gelijck den Heere:

s Genes. 3.16. 1.Cor. 14.34. Col. 3.18. Tit. 2.5. 1.Petr. 3.1.

30 Namel. Iesu Christo. gelijck uytghedruckt wordt capit. 6.5. De reden hier van is om dat de man Christi beeldt draeght in het regeren van de vrouwe. 1.Corinth. 11. versen 3, 7.

23

^t Want de man is het hooft des wijfs, ^v gelijck oock Christus het hooft der Gemeynte is: ende ³¹ hy is de ³² behouder ^x des lichaems.

t 1.Corinth. 11.3.

v Ephes. 1.22. ende 4.15. Colos. 1.18.

31 Namel. Christus. Want van den plicht der mannen sal hier nae versen 25. ende volgens gesproken worden.

32 Ofte, salighmaker.

x Rom. 12.5. 1.Corinth. 12.27. Ephes. 1.23. ende 4.12. Colos. 1.24.

24

Daerom gelijck de Gemeynte Christo onderdanich is, alsoo oock de vrouwen hare eygene mannen ³³ in alles.

33 Namel. in de vreese Godts, gelijck vers 21. uyt-ghedruckt wordt. dat is, soo lange het selve niet en strijdt tegen de liefde ofte het bevel Christi, die het over-hooft is van den man ende de vrouwe. Siet Luc. 14.26.

25

^y Ghy mannen hebt uwe eygene vrouwen lief, gelijck oock Christus de Gemeynte lief gehadt heeft, ^z ende hem selven voor haer heeft ³⁴ overgegeven:

y Colos. 3.19.

z Gal. 1.4. Ephe. 5.2.

34 Namel. in den doodt.

26

Op dat hy’se ³⁵ heyligen soude, [haer] ^a gereynicht hebbende ³⁶ met het badt des waters ³⁷ door het woort:

35 D. afsonderen soude van alle wereltsche menschen: ende sich alleen toe-eygenen. Waer mede de Apostel te kennen geeft, dat oock de mannen hare vrouwen heylichlick moeten tot haer nemen, ende van alle wereltsche wulpsheden ende schandtvlecken vry houden.

a Tit. 3.5. 1.Petr. 3.21.

36 Dat is, door sijn bloedt ende Gheest, waer van het badt des waters in den doop een teecken ende segel is, ende met eenen een middel waer door de Gheest Godts dese reyninge meer ende meer versterckt. Siet Matth. 3.11. 2.Corinth. 3.3. 1.Petr. 3.21.

37 Gr. in het woordt.

27

³⁸ Op dat hy’se hem selven soude heerlijck voorstellen, een Gemeynte die geen vlecke ofte rimpel en heeft, ofte yet dergelijcke, ^b maer dat sy soude heyligh zijn ende onberispelijck.

38 Hier door wordt het eynde van de reyninge door het bloedt, ende den Geest Christi, verstaen: waer van het beginsel in de geloovige oock in dit leven wordt te wege gebracht, ende de uyterste volbrenginge hier namaels, wanneer de Gemeynte Christi van haren Bruydegom Christo tot dese geestelicke bruyloft ten vollen sal bereydt zijn. Siet Cant. 2.14. ende 4.7. Apocal. 19.7.

b Colos. 1.22.

28

Also zijn de mannen schuldigh hare eygene vrouwen ³⁹ lief te hebben, gelijck hare ⁴⁰ eygene lichamen. Die sijne eygene vrouwe lief heeft, die heeft hem selven lief.

39 Onder het woordt liefde wordt oock de behoorlicke sorge verstaen, gelijck vers 29 wort verklaert, ende de eere, die de man sijn vrouwe als den swackeren vate schuldigh is. 1.Petr. 3.7.

40 Den Apostel siet hier op de scheppinge der vrouwe uyt de ribbe des mans, ende volgens uyt het lichaem des mans. Genes. 2.21, 22. gelijck hier nae vers 31. verklaert wordt.

29

Want niemandt en heeft oyt sijn eygen vleesch gehaet, maer hy voedt het, ende onderhoudt het, gelijckerwijs oock de Heere de Gemeynte.

30

^c Want wy zijn ⁴¹ leden sijns lichaems, van sijnen vleesche, ende van sijne beenen.

c Rom. 12.5. 1.Corinth. 12.27.

41 Namel. Christi: Ende en spreeckt de Apostel hier niet van de gemeynschap der natuere, waer door Christus oock des vleeschs ende bloedts deelatigh is geworden, gelijck de kinderen, Hebr. 2.14. maer van de geestelicke gemeynschap tusschen hem ende de ware geloovige, van welcke hy het hooft, ende sy sijne leden zijn. Siet cap. 1.22. ende 2.15. ende 4.12, etc.

31

^d Daerom sal een mensche sijnen vader ende moeder verlaten, ende sal sijn wijf aenhangen: ende ⁴² sy twee sullen ^e tot een vleesch wesen.

d Genes. 2.24. Matth. 19.5. Marc. 10.7.

42 Siet hier van Matth. 19.5.

e 1.Corinth. 6.16.

32

⁴³ Dese verborgenheyt is groot: doch ick segge [dit, siende] op Christum, ende op de Gemeynte.

43 Niet des lichamelicken houwelicx, maer des geestelicken houwelicks, ende der vereeninghe tusschen Christum ende sijne Gemeynte, gelijck den Apostel hier verclaert: welcke vereeninge hy eene verborgentheyt naemt, om dat sulcks van geen natuerlick mensche en wordt begrepen, ja en wordt oock selfs van geen verstant volkomelick doorgrondt, dan door het geloove bekent, dat Christus ons’hooft ende bruydegom is, ende wy sijne geestelicke Bruydt ende leden zijn, waer door alle verworvene weldaden ende gaven ter salicheyt noodigh van Christo in ons als sijne ledematen vloeyen.

33

⁴⁴ So dan oock ghy lieden elck in’t bysonder, een yegelijck hebbe sijn eygen vrouwe alsoo lief als hem selven: ende de vrouwe [sie] dat sy ⁴⁵ den man vreese.

44 Hier mede komt den Apostel weder tot de vermaninge van man ende vrouwe, na dat hy de verborgenheydt van de vereeninge Christi met sijne Gemeynte tusschen beyden hadde verclaert.

45 D. met eerbiedinge den man onderdanigh zy, gelijck hy te voren heeft vermaent.