Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xij. Capittel.

1 D’Apostel bestraft voorders de oneenicheyt onder de Corintheren ontstaen uyt de verscheydenheyt der geestelijcke gaven, ende der kerckelijcke bedieningen, ende leert dat sy om de selve haer niet en moeten verhooveerdigen, ofte andere verachten, overmits sy te voren alle Heydenen zijn geweest, ende de H. Geest haer de selve verleent heeft. 4 Dat de selve Geest dese gaven in d’eene min in d’andere meer verscheydelijck werckt nae sijn believen, ten eynde dat’se tot gemeyn gebruyck ende nut van de gantsche Gemeynte bestedet worden: welcke gaven hy tot negen toe verhaelt. 12 Dit verclaert hy door een gelijckenisse van de verscheydene leden eenes lichaems, waer mede hy leert, dat oock de geringhste gaven hare nutticheyt ende noodwendicheyt hebben, ende dat daerom de gene die de treflijckste gaven hebben ontfangen, niet en moeten verachten de gene die mindere hebben. 25 maer dat een yeder sijne gaven besteden moet tot dienst van andere, ende van het geheel lichaem der Gemeynte. 28 Dat Godt, gelijck de gaven, alsoo oock de bedieningen inde Gemeynte niet eenerley, noch even weerdigh, en heeft bestelt. 31 Doch dat een yeder evenwel staen moet na de beste gaven.

1

ENde van ¹ de geestelicke [gaven], broeders, en wil ick niet ² dat ghy onwetende zijt.

1 Hy verstaet daer door niet soo seer de inwendige geestelicke gave des geloofs ende der wedergeboorte, als de uytwendige ende miraculeuse gaven die met oplegginge der handen doe ter tijdt sommigen door den heyligen Geest gegeven wierden, ende hier genaemt worden gaven, vers 4. ende werckinghen, vers 6. ende verhaelt worden versen 8, 9, 10.

2 N. van waer die komen, tot wat eynde die gegeven worden, ende hoe dat se gebruyckt moeten worden.

2

Ghy weet dat ghy Heydenen waert, ³ tot de stomme afgoden ⁴ henen getrocken, ⁵ nae dat ghy geleydet wiert.

3 Om die te dienen, ende haer van toekomende dingen te vragen, die noch leven, noch verstant, noch sprake en hebben. Siet Psal. 115. versen 4, 5, 6, 7. Hab. 2.18.

4 N. als domme beesten u latende verleyden door allerley leugenen ende bedriegerien. Siet diergelijcke 2.Tim. 2.26.

5 N. van de afgodische Papen, Waer-seggers, ende andere instrumenten des Duyvels, d’eene tot den eenen, d’andere tot den anderen afgodt.

3

Daerom maecke ick u bekent, ^a dat niemandt die ⁶ door den Geest Godts spreeckt, Iesum ⁷ een vervloeckinge en noemt: ende niemandt en kan seggen Iesum ⁸ den ^b Heere [te zijn], dan ⁹ door den heyligen Geest.

a Mar. 9.39.

6 Gr. in.

7 Gr. anathema, van welck woort siet Act. 23.12. Rom. 9.3. Gal. 1.8, 9. dit deden de Heydenen ende vyanden vande Christelicke Religie. Siet Plin. ad Trajan. l. 10. Epist. 97.

8 D. erkennen ende belijden dat hy is de ware Sone Godts, de beloofde Messias, ende Salighmaker der werelt.

b Ioan. 13.13. 1.Cor. 8.6.

9 Gr. in.

4

^c Ende daer is ¹⁰ verscheydenheyt ¹¹ der gaven, doch het is ¹² de selve Geest:

c Rom. 12.6. 1.Petr. 4.10.

10 Gr. daer zijn verscheydenheden, dat is, de gaven zijn velerhande, de eene treflicker als de andere: ende oock verscheydelick gedeelt, aen dese ende niet aen gene, ende dat met verscheydene mate. Siet vers 8, etc.

11 Namelijck, van propheteren, met vremde talen spreken, ende diergelijcke die hier nae verhaelt worden

12 Namel. die alle dese gaven werckt, ende uyt-deelt: ende daerom en behoort de gene die de treflickste ontfangen heeft, hem daer over nier te verhooveerdighen, ofte den genen die mindere heeft, te verachten, alsoo hy aen den selven immers soo treflicke gaven hadde konnen geven als aen den anderen.

5

Ende daer is verscheydenheyt ¹³ der bedieningen, ende het is ¹⁴ de selve Heere:

13 D. kerckelicke diensten, die verhaelt worden vers 28.

14 Namelijck, Iesus Christus, die’se heeft ingestelt, en die den eenen beroept tot desen dienst, ende den anderen tot eenen anderen, also ’t hem belieft. siet Ephe. 4.11.

6

Ende daer is verscheydenheyt ¹⁵ der werckingen, doch het is ¹⁶ de selve Godt, die alle in allen werckt.

15 D. der miraculeuse gaven van gesont-makingen ende ende andere mirakelen. Siet vers 9. 10.

16 N. de Vader door sijnen Sone ende H. Geest, dien de werckingen deser gaven mede toe geschreven worden, Ioan. 5. versen 19, 21. ende hier vers 11.

7

Maer een yegelick wordt ¹⁷ de openbaringe des Geests gegeven ¹⁸ tot het gene dat oorbaer is.

17 Ofte, betooninge, D. de gave waer door betoont ende bekent wordt, dat de Geest sulcks in hem gewrocht heeft.

18 N. tot stichtinge der Gemeynte, ende tot gemeynen dienst van allen. Ende daerom en moeten ’se oock tot geen ander eynde gebruyckt worden, niet tot verhooveerdinge, ofte tot verachtinge van andere.

8

Want desen wordt door den Geest gegeven ¹⁹ het woordt der wijsheydt, ende eenen anderen ²⁰ het woordt der kennisse, ²¹ door den selven Geest:

19 D. de gave van uytnemende wel te verstaen de Goddelicke dingen, ende de selve tot saligheyt ende dienst der menschen voorsichtelick te konnen toe-passen ende gebruycken.

20 D. de gave van wel ervaren te zijn in de Heylige Schrituere, ende den rechten sin der selve grondelick te verstaen: welcke gave sommige wel hebben, al is ’t datse daer by niet en hebben bequaemheydt om dese kennisse, ofte anderen mede te deelen, ofte tot gebruyck wel toe te passen.

21 Ofte, nae den selven Geest.

9

Ende eenen anderen ²² het geloove, ²³ door den selven Geest: ende eenen anderen de gaven ²⁴ der gesontmakingen, ²⁵ door den selven Geest:

22 Namel. van mirakelen te doen, het welck is een bysonder vertrouwen dat Godt hier in ons sal geven het gene wy van hem in Christi Name sullen bidden, te boven gaende den loop der natuere, Siet Mat. 17.20. Actor. 14.8. 1.Cor. 13.2.

23 Gr. in den selven Geest.

24 Namel. niet door ordinarise middelen van medicijnen, maer met een woort, met aenraken, ofte andersins by mirakel, gelijck Petrus Actor. 3.6. ende Paulus Actor. 28.8. Siet oock Actor. 14.3. ende 19.11, 12. Iac. 5. versen 14,15.

25 Gr. in.

10

Ende eenen anderen ²⁶ de werckingen der krachten: ende eenen anderen ²⁷ prophetie: ende eenen anderen ²⁸ onderscheydingen der geesten: ende eenen anderen ²⁹ menigerley talen: ende eenen anderen uytlegginge ³⁰ der talen.

26 Hier door wordt verstan de gave om mirakelen te doen niet alleen tot hulpe ende dienst der menschen, maer oock tot straffe der huychelaren ofte vyanden Christi ende sijner Leere. Siet Actor. 5.5. in Petro, ende Actor. 13.11. in Paulo.

27 Dat is, om toekomende dingen sekerlick te voren te seggen, welcke gave gehadt hebben Agabus, Actor. 11. versen 27, 28. ende 21.10. de vier dochters Philippi. Act. 21.9. ofte oock om de Prophetische Schriften uyt te leggen, tot stichtinge, vermaninghe, ende vertroostinge. 1.Corinth. 14.3. Siet Rom. 12.7. Dan hier schijnt voor de eerste soorte van propheteren genomen te worden.

28 Dat is, de gave om de oprechte ende valsche Leeraers te onderkennen, ende de Ghemeynte voor de valsche te waerschouwen. Siet 1.Ioan. 4.1.

29 Gr. soorten van tongen: Namel. die’se niet geleert en hebben, maer die’se door een bysonder mirakel ende Godtlicke onderwijsinge ende ingeven konnen spreken. Siet Marc. 16.17. ende Actor. 2.4.

30 Gr. der tongen. dat is, die het gene in een onbekende tale geschreven ofte gesproken was, met een bekende tale duydelick konden uytleggen, ende andere die de selve niet en verstaen, verklaren.

11

Doch dese dingen alle ^d werckt ³¹ de een ende de selve Geest, ^e deelende een yegelick in’t bysonder ³² gelijckerwijs hy wilt.

d Rom. 12. versen 3,6. Ephes. 4.7.

31 Siet vers 4.

e 1.Corint. 7.7. 2.Corinth. 10.13.

32 Namelijck, de Heylige Geest, die aen niemandt gehouden, ofte door niemandts bequaemheyt beweeght zijnde, dese gaven geeft nae sijn vry believen ende wl-behagen.

12

^{f 33} Want gelijck het lichaem ³⁴ een is, ende ³⁵ vele leden heeft, ende alle de leden van dit eene lichaem, vele zijnde, [maer] een lichaem en zijn ³⁶ alsoo oock Christus.

f Rom. 12. versen 4, 5. Ephes. 4.16.

33 Dese gelijckenisse gebruyckt oock de Apostel Rom. capit. 12. versen 4, 5. Ephef. 4. versen 4, 12, 16. ende is seer bequaem om de leden eenes geestelicken lichaems tot vrede ende eenigheydt te vermanen.

34 D. niet in vele lichamen verdeelt, soo is oock de algemeene Christelicke Kercke maer een geestelick lichaem. Cant. 6.9. Rom. 12.5. Ephes. 2.14. ende 4.4, 5. welcke eenigheyt niemant door twist ofte scheuringen en moet verbreken.

35 N. hebbende verscheydene gaven, weerdigheyt, ende bedieninge.

36 Namel. heeft maer een lichaem, daer van hy het hooft is, ende dat vele ende verscheydene leden heeft. Ofte, alsoo oock Christus, dat, het lichaem Christi, namelick de Gemeynte, die alsoo van haer hooft genaemt wordt.

13

Want oock ³⁷ wy alle ³⁸ zijn door eenen Geest ³⁹ tot een lichaem gedoopt, ^{g 40} het zy Ioden, het zy Griecken, het zy dienstknechten, het zy vrye: ende wy zijn alle ⁴¹ tot eenen Geest ⁴² gedrenckt.

37 Namel. geloovige, die tot dit lichaem Christi als leden behooren.

38 Gr. in eenen Geest, dat is, door den Geest der weder-geboorte, die maer een en is, ende volgens dien ons oock tot eenigheyt vermaent ende verbindt.

39 Namelijck, de Gemeynte Christi, die wy ingelijft worden door den Doop, welcke het Badt der Wedergeboorte is. Ephes. 1.26. Tit. 3.5. ende ons oock tot eenigheyt verbindt.

g Galat. 3.28.

40 D. van wat afkomste, staet, ofte conditie wy zijn.

41 Ofte, door eenen Geest.

42 D. oock het Avontmael des Heeren, in ’t welck wy alle eenen dranck uyt eenen drinck-beker drincken, vermaent ende verbindt ons dat wy alle verdeeltheden vermijdende, nae eenigheyt staen, om een geestelick lichaem ende eens gesint te zijn. Diergelijcke reden gebruyckt de Apostel 1.Cor. 10.17. dat gelijck wy in het Avontmael alle eens broodts deelachtich zijn, wy also oock daer door vermaent worden dat wy vele een lichaem zijn.

14

Want oock het lichaem niet en is ⁴³ een lidt, maer vele [leden].

43 N. alleen, ofte bestaet niet uyt een lidt alleen, maer uyt vele ende verscheydene, alsoo bestaet oock het lichaem der Gemeynte uyt vele leden, die verscheydene gaven ende bedieningen hebben, van welcke sommige regeren, andere geregeert worden, sommige leeren, andere geleert worden, sommige in de Gemeynte spreken, ende andere toehooren.

15

Indien de voet seyde, Dewijle ick

[fol. 94v]

de handt niet en ben, so en ben ick ⁴⁴ van het lichaem niet: Is die daerom niet van lichaem?

44 Gr. uyt het lichaem niet. by den voet ende oore vergelijckt de Apostel hier de gene die minder gaven ofte bedieningen hebben in de Gemeynte, ende by de hant ende ooge, die meerder ende treflicker hebben: ende vermaent daer mede de eerste dat’se den anderen hare groote gaven ende bedieninge niet en moeten misgunnen, maer met haren staet ende conditie te vreden zijn. Deut. 28.13.

16

Ende indien de oore seyde, Dewijle ick de ooge niet en ben, soo en ben ick van het lichaem niet: Is’se daerom niet van het lichaem?

17

⁴⁵ Ware het geheele lichaem de ooge, waer [soude] het gehoor [zijn]? Ware het geheele [lichaem] gehoor, waer [soude] de reuck [zijn]?

45 De Apostel wijst hier mede aen hoe noodigh het is, dat in de Gemeynte dese verscheydentheyt der gaven ende bedieningen zy, tot welstant der selve.

18

Maer nu heeft Godt de leden geset, een yegelick van de selve ⁴⁶ in het lichaem, ⁴⁷ gelijck hy gewilt heeft.

46 Elck namelick, op sijn plaetse, ende elck tot sijn bysonder gebruyck ende dienst voor het geheele lichaem: soo doet hy oock aengaende de leden der Gemeynte, die hy schickt elck tot sijnen bysonderen dienst, ende daer toe elck sijne gaven mede deelt.

47 Siet te voren, vers 11.

19

⁴⁸ Waren’se alle [maer] een lidt, ⁴⁹ waer [soude] het lichaem [zijn]?

48 D. hadden de leden der Gemeynte alle eenerley bedieninge ende gaven.

49 D. hoe soude de Gemeynte konnen bestaen, ende gesticht worden? want een lidt en kan dat niet alleen doen.

20

Maer nu zijnder wel ⁵⁰ vele leden, ⁵¹ doch [maer] een lichaem.

50 N. hebbende verscheydene beroepingen, gaven, ende werckingen.

51 N. tot welckers nut ende stichtinge elck het sijne moet besteden ende toe brengen.

21

Ende ⁵² de ooge en kan niet seggen tot ⁵³ de handt, Ick en hebbe u niet van noode: of wederom het hooft tot de voeten, Ick en hebbe u niet van noode.

52 D. de gene die de treflickste beroepingen, gaven, ofte bedieningen hebben: gelijck mede door het hooft verstaen worden de vooorstanders ende regeerders der Gemeynte.

53 D. tot de gene die oock wel treflicke gaven ofte bedieningen hebben, maer soo uytnemende niet als de ooge. Siet Deut. 28.13.

22

Ia veel eer, de leden die [ons] duncken de swackste des lichaems te zijn, ⁵⁴ die zijn noodigh:

54 N. tot onderhoudinge ende dienst des geheelen lichaems: want de ooge en kan niets krijgen ofte aengrijpen sonder de handt, ende het hooft niet wandelen sonder de voeten.

23

Ende die ⁵⁵ ons duncken de minst eerlicke [leden] des lichaems te zijn, de selve ⁵⁶ doen wy overvloediger eere aen: ende onse ⁵⁷ oncierlicke [leden] hebben ⁵⁸ overvloediger vercieringe.

55 Geene ledematen aen het lichaem van Godt gheschapen, en zijn in haer selven oneerlick: maer dat sommige daer voor gehouden worden, dat geschiet nae het duncken der menschen, volgens het gebruyck dat sy in’t lichaem hebben.

56 Gr. den selven omsetten wy overvloediger eere. N. met de selve te decken, ende de selve met eerbaerheyt te noemen.

57 N. die mismaeckt, verdraeyt, ofte verkort zijn, ofte eenigh ander gebreck hebben, ofte die om der eerbaerheydt wille moeten gedeckt worden.

58 Alsoo men de selve gebreken soeckt te decken ofte met eenigh cieraet van kleedinge te verschoonen. Soo behoort men oock te doen de slechte lidtmaten der Gemeynte, die men daerom niet en moet verachten, maer veel meer vereeren, ende hare gebreken decken.

24

Doch onse cierlicke ⁵⁹ en hebben’t niet van noode: maer Godt heeft het lichaem [alsoo] ⁶⁰ te samen gevoeght, ⁶¹ gevende overvloediger eere ⁶² aen ’t gene [de selve] gebreck heeft:

59 Namel. om meer verciert te worden, zijnde cierlick genoech van haer selven.

60 Gr. te samen gemenght, ofte, getempert.

61 D. ons leerende ende bevelende door de natuerlicke eerbaerheyt sulcke leden te eeren.

62 D. aen sulck een lidt, dat dese eere van doen heeft. Het welck ons dan moet vermanen, dat wy het selve oock behooren te doen aen de slechte lidtmaten der Gemeynte.

25

Op dat ⁶³ geen tweedracht in het lichaem en zy, maer de leden voor malkanderen ⁶⁴ gelijcke sorge souden dragen.

63 Gr. scheuringe. Namel. die nootsakelick soude ontstaen indien het eene lidt het ander niet en soude willen dienen nae behooren: ende het selve soude nootsakelick strecken tot onderganck des geheelen lichaems. Alsoo oock in de Gemeynte.

64 Gr. de selve.

26

Ende het zy dat een lidt lijdt, ⁶⁵ soo lijden alle de leden mede: ’t zy dat een lidt verheerlickt wordt, so verblijden haer alle de leden mede.

65 D. toonen met der daet dat het selve haer mede aengaet, ende brengen alles toe om het lijdende lidt van het lijden te bevrijden. So moeten oock doen de leden der Gemeynte, Hebr. 13.3.

27

^h Ende ⁶⁶ ghy lieden zijt het lichaem Christi, ende leden ⁶⁷ in ’t bysonder.

h Rom. 12.5. Ephes. 1.23. ende 4.12. ende 5.23. Col. 1.24.

66 De Apostel past nu de voorgaende gelijckenisse op de Gemeynte, die het geestelick lichaem Christi is, waer van elck geloovige in’t bysonder een lidtmaet is, die hem over sulcks tegen sijne mede-lidtmaten alsoo behoort te dragen, gelijck in de gelijckenisse aengewesen is, dat de uyterlicke lidtmaten eens lichaems tegen malkanderen doen.

67 Gr. uyt een deel, dat is, elck geloovige is een bysonder lidt ende deel van het selve lichaem, het welck bestaet uyt alle deelen ende lidtmaten te samen gevoeght: soo moet dan elck deel in ordre aengesien ende geacht worden, ende alles toebrengen tot dienst ende nut van het geheel.

28

Ende Godt heeft’er sommige ⁶⁸ in de Gemeynte gestelt, ^{i 69} ten eersten Apostelen, ^{k 70} ten tweeden Propheten, ten derden ⁷¹ Leeraers, daer na ⁷² Krachten, daer na ⁷³ Gaven der gesont-makingen, ⁷⁴ Behulpsels, ⁷⁵ Regeringen, ⁷⁶ Menigerley talen.

68 N. om in de selve eenige diensten te bedienen. Van welcke bedieningen hy nu voorder handelt, tot verklaringe van het 5 vers.

i Ephes. 4.11.

69 Van het woort Apostelen siet Luc. 6.13. desen wort de eerste ende voornaemste plaetse toe-geschreven onder de Kercken-dienaers des Nieuwen Testaments, om datse van Christo selve sonder middel van menschen geroepen waren. Gal. 1.1. in het leeren niet en konden dwalen, door de geheele werelt gesonden wierden om te prediken, ende met bysondere macht, om mirakelen te doen ende de ongehoorsame te straffen, voorsien waren.

k Ephes. 2.20.

70 Siet vers 10. ende Rom. 12.7. Ephes. 4.11.

71 D. die ordinaerlick geroepen zijn om de Schriftuere tot stichtinge der Gemeynte uyt te leggen, ende de leere der selve tegen de valsche Leeraers voor te staen, ende te verdedigen. Siet Ephes. 4.11.

72 D. die begaeft zijn met de gave om door mirakelen de leere te bevestigen, ende met macht om de hartneckige mirakeleuslick te straffen.

73 Die sulcken gave hebben om by mirakel ongeneeslicke ende alle andere sieckten te genesen. Siet vers 9.

74 D. die de arme ende krancke besorgen ende helpen.

75 Dat is, die gestelt zijn, om de Gemeynte in goede ordre te houden, ende te bestieren, welcke zijn de Ouderlingen. Rom. 12.8. 1.Tim. 5.17.

76 Gr. soorten van tongen. Siet vers 10.

29

⁷⁷ Zijn’se alle Apostelen? Zijn’se alle Propheten? Zijn’se alle Leeraers? Zijn’se alle krachten?

77 D. dewijle dan de Dienaers der kercke niet alle eenerley, noch evenweerdige bedieningen en hebben, soo behooren de gene die de hooghste hebben niet te verachten de gene die een mindere hebben: noch dese en behooren de andere sulcks niet te misgunnen, ende alsoo onder malkanderen te twisten, maer haren dienst, elck in het sijne te besteden, tot stichtinge ende vrede.

30

Hebben’se alle gaven der gesont-makingen? Spreken’se alle met [menigerley] talen? Zijn’se alle ⁷⁸ uytleggers?

78 Ofte, vertalers. N. van vremde talen. Siet vers 10.

31

Doch yvert nae ⁷⁹ de beste gaven. Ende ick wijse u ⁸⁰ eenen wegh, die noch uytnemender is.

79 Gr. de betere, dat is, hoe wel de gaven verscheyden zijn d’eene treflicker als d’andere, ende dat elck met het sijne te vreden zijnde hoe geringh het oock is, het selve moet sien te besteden tot den meesten nut ende stichtinge der Gemeynte, so is het nochtans oock prijselick, datmen daer nae door behoorlicke middelen trachte, datmen de beste ende treffelickste moge bekomen.

80 Gr. eenen wegh nae uytnemenheyt, N. die hy in’t volgende cap. aenwijst, welcke is, dat wy alle twistinge, hooveerdigheyt, ende verachtinge naelatende uyt ende nae liefde alle ons doen aenstellen.