Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xj. Capittel.

1 D’Apostel vermaent de Corintheren hem na te volgen, ende prijst haer datse sijne insettingen hielden. 3 Verbetert eenige misbruycken die in hare vergaderingen gevonden wierden: eerstelijck dat in het bidden ende propheteren de mans hare hoofden hadden gedeckt, ende de vrouwen ongedeckt. 4 ’twelck hy bewijst onbetamelijck te zijn, so voor de mannen, om dat sy het hooft zijn der vrouwe, als voor de vrouwen, die, alsoo’se onder den man staen, tot een teecken van dien haer hooft behooren te decken: ofte andersins dat beyde mannen ende vrouwen haer hooft onteeren. 14 ende tegen de natuere doen. 18 Daer na dat in hare Vergaderingen verdeeltheden waren. 20 Ende boven dien, dat het Avontmael des Heeren onder haer niet recht gehouden en wierdt, overmits de rijcke in’t bysonder te voren maeltijden hielden, waer door sommige droncken tot het Avontmael quamen. 23 Om welcke misbruycken te beteren hy haer voordraeght de instellinge des Avontmaels, ende de beteeckeninge des selven. 26 ende leert tot wat eynde, ende op wat wijse het moet gehouden worden. 29 ende wat straffen te verwachten hebben, ende alreede van Godt over sommige gesonden waren, die ’tselve niet recht en gebruyckten. 33 Eyndelijck leert hy hoe’se de selve misbruycken sullen beteren.

1

^a WEest mijne navolgers, gelijckerwijs oock ick ¹ Christi.

a 1.Corint. 4.16. Philip. 3.17. 1.Thess. 1.6. 2.Thess. 3.9.

1 N. navolger ben: Namel. die het volmaeckste exempelaer is van alle deuchden, soo datmen de Leeraers wel moet nae volgen, maer soo verre als sy Christum nae volgen.

2

Ende ick prijse u, broeders, dat ghy ² in alles mijner gedachtigh zijt, ende behoudt ³ de insettingen, gelijck ick [die] u overgegeven hebbe.

2 Ofte, dat ghy aller mijner dingen, dat is, leeringhen ende vermaninghen, gedenckt.

3 Gr. overgevingen, ofte, overleveringen, waer door dan verstaen worden, gelijck hy selve daer na verklaert, eenige sijne ordinantien, niet die artijckelen des geloofs zijn, maer die aengingen de uyterlicke wijse, die in de vergaderingen ende het plegen des Godts-dienst behoorden gehouden te worden.

3

Doch ick wil ⁴ dat ghy wetet, ^b dat Christus ⁵ het hooft is ⁶ eens yegelijcken mans: ende de man het hooft der vrouwe? ^c ende ⁷ Godt het hooft Christi.

4 D. dat ghy lettet op de orden van onderwerpinge die Godt onder de menschen, in sijn geestelick lichaem, gestelt heeft, op dat ghy niet en doet, dat tegen de selve strijdet.

b Ephe. 5.23.

5 D. over hem gestelt, heerschappye over hem hebbende, gelijck het hooft doet boven ende onder de andere leden.

6 N. gehoorende tot sijn geestelick lichaem: want van die wordt hier eygentlick gehandelt. Niet dat hy oock niet en soude zijn het hooft der vrouwe, want hy is het hooft van sijn geheel lichaem. Ephes. 5.23.

c Ioan. 14.28. 1.Cor. 3.23. ende 15.27.

7 N. Godt de Vader, onder welcken de Sone Gods Iesus Christus staet, niet ten aensien van sijne Goddelicke natuere, nae welcke hy den Vader in weerdigheyt ende hoogheyt even gelijck is, Ioan 10.30. Philip. 2.6. maer nae sijn Middelaer-ampt, nae welck hy om onsent wille hem selven den Vader heeft onderworpen, ende minder is als de Vader. Ioan. 14.28. gelijck een gesante onder de menschen, als soodanigh, minder is als de gene die hem sendt: hoewelse van natueren even gelijck zijn.

4

Een yegelijck man ⁸ die bidt ofte ⁹ propheteert, hebbende ¹⁰ [yet] op het hooft, ¹¹ die onteert sijn eygen hooft:

8 D. het gemeyn gebedt inde vergaderingen ofte voorseght, ofte aenhoort ende mede bidt.

9 Ofte de Schriften der Propheten in de vergaderinge voorleest ende uytleght. 1.Corinth. 14. versen 3, 29, etc. ofte eenige toekomende dingen voorseght uyt Godtlicke openbaringe. Want die gave wiert doe sommigen van Godt gegeven tot troost van de Gemeynte, 1.Corinth. 14.26. Ephes. 4.11. Ofte die soodanige uytleggingen in de vergaderingen aenhoort.

10 Namel. eenigh decksel, als daer is het lanck hayr. vers 14. ofte een hoedt, sluyer, ofte diergelijcke. vers 7. gelijck de Heydenen hare afgoden met gedeckten hoofde plachten te dienen. Siet Virgil. Aen. 3. Sueton, in Vitell.

11 Namel. overmits de ontdeckinge des hoofts doe een teecken was van macht ende heerschappye, gelijck nu hedendaeghs daer en tegen de gene die macht over andere hebben, hare hoofden sullen gedeckt houden, ende die onder andere staen voor de selve hare hoofden sullen ontdecken. Doch in desen allen moetmen altijdt sien op het gebruyck van verscheydene tijden ende landen, ende wat daer in eerlick ende stichtelick is. 1.Cor. 14.40. Phil. 4.8.

5

Maer een yegelijcke ¹² vrouwe, die ¹³ bidt ofte propheteert met ongedeckten hoofde, ¹⁴ onteert haer eygen hooft: want het is ¹⁵ een ende ’t selve als of [haer] het hayr afgesneden ware.

12 N. die getrouwt is, ende onder de macht staet van haren man. Siet vers 3. hoe wel de andere hier niet uytgesloten en worden.

13 D. die in de vergaderinge aenhoort de gemeene gebeden, ofte de uytlegginge der prophetische Schriften: want dat een vrouwe opentlick in de Vergaderinge soude de gebeden doen, ofte de Schriftuere uytleggen, wordt haer verboden, 1.Corinth. 14. versen 34, 35. 1.Timot. 2.12. Ofte die met extra-ordinarise gave van bidden, ofte toekomende dingen voor te seggen, begaeft zijnde, de selve in de vergaderinge sal willen voorstellen, daer toe door een Godtlick ingeven gedreven zijnde. Siet Ioel. 2. vers 28. Luc. 2.36. Actor. 21.9.

14 Ofte, beschaemt haer hooft, doet haer hooft schande aen. Namel. om dat sy door dat teecken schijnt te willen ontkennen dat sy onder den man staet: ende oock eenigsins dat Christus niet en soude zijn het hooft sijner Gemeynte. Siet vers 4.

15 D. van eenerley onbetamelickheyt, Namel. als sy afleght het decksel dat gemaeckt wort, dat is soo veel als of sy het natuerlick decksel afleyde.

[fol. 93v]

6

Want indien een vrouwe niet gedeckt en is, ¹⁶ dat sy oock geschoren worde: ^d maer indien het leelijck is voor een vrouwe ¹⁷ geschoren te zijn, ofte ’thayr ¹⁸ afgesneden te hebben, dat sy haer decke.

16 D. het is evenveel, ende even schandelick, of sy geschoren ware.

d Num. 5.18. Deut. 22.5.

17 Namel. met de schaere.

18 Namel. met het scheer-mes.

7

Want de man en moet het hooft niet decken, ^e overmits hy ¹⁹ het beeldt ende ²⁰ heerlickheyt Godts is: maer de vrouwe is ²¹ de heerlickheyt des mans.

e Gen. 1. versen 26, 27. ende 5.1. ende 9.6. Coloss. 3.10.

19 N. ten aensien van sijne macht ende heerschappie die hy heeft over de vrouwe. Want andersins, ten aensien van de heyligheyt ende gherechtigheyt, is de vrouwe soo wel nae het beeldt Godts geschapen als de man Genes. 1. versen 26, 27.

20 N. om dat Godt in des mans heerschappie over de vrouwe, doet blijcken de heerlickheyt ende het gebiedt dat hy heeft over sijne schepselen.

21 Namel. om dat de onderdanigheydt der vrouwe onder de man een bewijs is van de macht, authoriteyt, ende uytnementheydt des mans boven de vrouwe.

8

^f Want de man en is ²² uyt de vrouwe niet, maer de vrouwe uyt den man.

f Gen. 2. versen 18, 21.

22 N. eerstmael van Godt geschapen. siet Genes. 2. versen 21, 22. Andersins worden de mannen nu nae den loop der natuere van vrouwen gheboren. Iob 14.1. Siet oock het 12. vers.

9

Want oock en is de man niet geschapen ²³ om de vrouwe, maer de vrouwe ²⁴ om den man.

23 N. om haer onderworpen te zijn, ende alsoo te dienen.

24 N. om hem tot sijnen dienst onderworpen te zijn, ende een hulpe te wesen, die by hem soude zijn. Genes. 2.18.

10

Daerom moet de vrouwe ²⁵ een macht op het hooft hebben, ²⁶ om der Engelen wille.

25 D. een decksel, tot een teecken dat’se staet onder de macht ende het gebiedt van de man. Siet Genes. 24.65. Een wijse van spreken, daer door het teecken toe-geschreven wordt de name van de beteeckende saecke, welcke in de Sacramenten oock seer gebruycklick is.

26 Dit verstaen sommige van de Leeraers der Gemeynte, die in de Schriftuere oock Engelen, dat is, boden ofte gezanten Godts genaemt worden. Malach. 2.7. Apoc. 1.20. Doch kan bequaemelicker verstaen worden van de dienstbarige geesten, die van wegen haer ampt eygentlick Engelen doorgaens genaemt worden. Want dewijle de selve in de vergaderingen der geloovige tegenwoordigh zijn. Psal. 34.8. ende Matth. 18. vers 10. ende door alle onordentlickheydt ofte ongeschicktheydt, die daer soude mogen gepleecht worden, bedroeft worden, soo vermaent de Apostel de vrouwen, dat’se dese heylige geesten oock behooren te ontsien, om haer hier in niet te bedroeven.

11

²⁷ Nochtans en is noch de man sonder de vrouwe, noch de vrouwe sonder de man, ²⁸ in den Heere.

27 Dit doet de Apostel daer by, op dat om deser heerschappye wille noch de mannen haer verhooveerdigen, noch de vrouwen haer bedroeven en souden.

28 Namel. Iesu Christo, aen welcken, ten aensien van sijne genade ende verdiensten, de vrouwen soo wel gemeynschap hebben als de mannen. Siet Gal. 3.28.

12

Want gelijckerwijs de vrouwe ²⁹ uyt de man is, alsoo is oock de man ³⁰ door de vrouwe: doch ³¹ alle dingen [zijn] uyt Godt.

29 Siet vers 8.

30 N. overmits hy van een vrouwe ontfangen ende geboren wort, na de natuerlicke geboorte. Waerom hy de vrouwe oock niet en behoort te verachten, maer in eere te houden ende lief te hebben, hoe wel hy over haer heerschappie heeft.

31 Dat is, so wel de vrouwe als de man zijn beyde van Godt geschapen: ende soo wel de onderdanicheydt der vrouwe, als de heerschappie des mans zijn beyde van Godt verordineert. Andersins ist oock in’t gemeyn waer, dat alle schepselen van Godt zijn. Siet Rom. 11.36. 1.Corinth. 8.6.

13

³² Oordeelt ghy onder u selven: Is het betamelick dat de vrouwe ongedeckt Godt bidde?

32 Ofte, oordeelt by u selven. Gr. in u selven. D’Apostel wil toonen dat dese saecke die hy hier drijft, soo klaer ende bekent is, dat hy de Corintheren selve tot Rechters daer van wel wil stellen: gelijck 1.Corinth. 10.15.

14

Of en leert u oock ³³ de natuere selve niet, dat so een man lanck hayr draeght, het ³⁴ hem een oneere is?

33 N. die onder andere het vrouwelick geslacht van het manlick daer mede oock onderscheyden heeft, dat den vrouwen het hayr des hoofts langer ende dichter wast als den mannen, ende dat het selve haer dient tot een cieraet ende decksel.

34 N. om dat dit lanck hayr op sijn hooft als een decksel is, ende een teecken van onderdanigheydt, daer hy het hooft is der vrouwe: ende daerom sulck een teecken niet en behoort te dragen, waer mede hy schijnt sijne heerschappye te versaken. Daer beneven om dat hy hem alsoo gelijck als herschept in een vrouwe, dragende een cieraet dat den vrouwen eygen is, ende alsoo gelijck als sijn geslachte versaeckt: het welck Godt in de Wet verbiedt, Deut. 22.5.

15

Maer soo een vrouwe lanck hayr draeght, dat het haer een eere is? om dat het lanck hayr voor ³⁵ een decksel haer is gegeven.

35 Gr. een omwerpsel. Namel. om haer te dienen tot een decksel, ende volgens dien oock tot een teecken van onderdanigheyt, het welck dan eere voor haer is, datse de selve hare onderdanigheyt, volgens de ordinantie Godts, daer mede bekent.

16

^g Doch indien yemant schijnt ³⁶ twistgierich te zijn, wy en hebben ³⁷ sulcke gewoonte niet, noch ³⁸ de Gemeynten Godts.

g 1.Timoth. 6.4.

36 Ofte, twist lief te hebben. dat is, die tegen dese saecke ende redenen noch soude willen veel disputeren, met de selve en willen wy niet verder twisten.

37 Namel. om te twisten over saken die soo klaer ende bekent zijn.

38 Welcker exempel ofte ghebruyck in sulcke saken men billichlijck behoort te volgen.

17

³⁹ Dit nu [’t gene] ick [u] ⁴⁰ aensegge, en prijse ick niet, [namelick] dat ghy niet ⁴¹ tot beter maer tot erger t’samen komt.

39 Namel. het gene volght.

40 Ofte, verhale, vermelde, verkondige.

41 D. niet tot verbeteringe, maer tot verergeringe. Want de vergaderingen worden daer toe aengestelt, op dat de geloovige in de selve gesticht ende gebetert worden: het welck niet en geschiet, wanneer in de selve ongeschicktheden worden gepleeght.

18

Want eerstelick als ghy te samen komt ⁴² inde Gemeynte, ⁴³ soo hoore ick datter ⁴⁴ scheuringen zijn onder u: ende ⁴⁵ ick geloove het ten deele.

42 D. in de vergaderinge der geloovige die doe noch niet en wierden gehouden in Kercken, alsoo de Christenen doe noch geen Kercken en hadden gelijck als nu, maer in huysen ende andere gelegene plaetsen.

43 Van wien hy het gehoort hadde verklaert hy 1.Cor. 1.11.

44 Scheuringe is wanneer onder de lidtmaten van een Gemeynte in het stuck der leere ende in de gronden der selve eens zijnde, om andere misverstanden, oneenigheyt ende verdeeltheyt ontstaet, elcke partye sijn hooft ende leyts-man volgende, waer door de eenigheydt des lichaems Christi gescheurt ende verbroken wort: het welck onder de wercken des vleeschs mede getelt wordt, Gal. 5.20. Siet breeder hier van 1.Cor. 1.12.

45 Namel. dewijle ick sommiger, die onder u zijn, opgeblasentheyt ende twistgiericheyt kenne.

19

^h Want daer ⁴⁶ moeten oock ⁴⁷ ketteryen ^{i 48} onder u zijn, op dat de gene ⁴⁹ die oprecht zijn ⁵⁰ openbaer mogen worden onder u.

h Matth. 18.7. Luc. 17.1.

46 N. overmits de oorsaken van ketterien daer altijt sullen zijn, als opgeblasenheydt, vermetelheyt, eergiericheydt ende stoutheydt van sommige menschen, die daer door aengedreven worden om ketterien te verwecken ende aen te hangen. Soo lange als daer sulcke menschen sullen zijn, soo moetender oock ketterien wesen. Siet diergelijcke wijse van spreken, ende naeder verklaringhe daer van, Matth. 18.7.

47 Ketterye is een twist onstaende over de leere, wanneer eenige hardtneckelick drijven ofte aennemen eenige dwalingen strijdende tegen de gront-stucken der salighmakende leere. Soo dat ketterye erger ende schadelicker is als scheuringe. Ende hier mede geeft de Apostel reden waerom hy gelooft datter onder hare scheuringen zijn, om datter oock noch ergher quaet onder haer gevonden wiert, namelick ketterye, die hy daer na beschrijft ende wederlegt 1.Cor. 15. cap.

i Actor. 20.30. 1.Ioan. 2.19.

48 D. in ’t midden van de Gemeynte. Siet Actor. 20.30. 1.Ioan. 2.19.

49 Gr. die beproeft zijn, dat is, die in de beproevinghe door scheuringen ende ketteryen stantvastich blijven by de eenigheyt der Gemeynte, ende by de gesonde leere, ende also oprecht bevonden worden: een gelijckenisse genomen van gout dat in de proeve door het vyer bestaet. 1.Petr. 1.7.

50 D. bekent datse oprecht zijn. Wanneer de Gemeynte in vrede is, sonder scheuringe ofte ketterye, soo worden alle die de Religie belijden voor oprecht gehouden: maer als daer scheuringe ende ketterye ontstaet, soo wordt het openbaer ende bekent, wie dat by de eenigheyt der Kercke ende by de gesontheydt der leere stantvastigh blijven ofte niet: gelijck het kaf van het koren door den wan gescheyden wort. Mat. 3. vers 12.

20

Als ghy dan by een te samen komt, ⁵¹ [dat] ⁵² en is niet des Heeren Avontmael eten.

51 Namel. het gene ghy doet.

52 N. overmits het onwettelick eten, is als niet eten. Ofte, overmits sulcks is niet des Heeren, maer sijn eygen avontmael eten, gelijck in het volgende vers.

21

Want ⁵³ in het eten neemt ⁵⁴ een yegelick ⁵⁵ te voren ⁵⁶ sijn eygen avontmael: ende ⁵⁷ dese is hongerich, ende de andere is droncken.

53 Dit wordt verstaen van het eten van eenige spijse, die de rijcke mede-brachten als men het Avontmael des Heeren soude houden, om daer nae met de arme een maeltijdt te houden, welcke maeltijden in het Griecksch genaemt wierden Agapai, dat is, maeltijden van liefde. Siet hier van Iud. vers 12.

54 Namel. van de rijcke, sonder de arme te verwachten. Ofte, een yegelick met de gene die het met haer hielden.

55 Namel. eer de arme daer by zijn gekomen. Ofte, eer het Avontmael des Heeren gehouden wordt.

56 D. een avontmael, dat niet in het gemeyn van de geheele Gemeynte gehouden wordt, gelijck des Heeren Avontmael gehouden moet worden, maer dat van eenige alleen met uytsluytinge van andere in’t bysonder wordt gehouden.

57 D. de arme zijn hongerigh, om dat men haer niet en wil verwachten, ende de rijcke zijn droncken, om dat sy malkandren op die maeltijden dickwijls te voren soo toefden datse beschoncken wierden.

22

Hebt ghy dan ⁵⁸ geen huysen om daer te eten ende te drincken? ofte ⁵⁹ veracht ghy de Gemeynte Godts, ende ⁶⁰ beschaemt ghy de gene die niet en hebben? Wat sal ick u seggen? Sal ick u prijsen? ⁶¹ In desen en prijse ick [u] niet.

58 In welcke ghy te voren condt eten, ende uwen honger stillen, sonder dat ghy sulcks opentlick in de plaetsen der vergaderinge doet. Siet vers 34.

59 D. en past ghy niet op de ergernissen die daer door inde Gemeynte ontstaen?

60 D. de arme die tot sulcke maeltijden niet en konden toe-brengen, die ghy ofte niet en wilt toelaten tot de selve, ofte niet en wilt verwachten, ende also opentlijck betoont haer te verachten.

61 D. in dese mis bruycken des Avontmaels en kan ick u geen gelijck geven, ofte prijsen als wel gedaen.

23

⁶² Want ick hebbe ⁶³ van den Heere ontfangen ’t gene ick oock u ⁶⁴ overgegeven hebbe, ^{k 65} dat de Heere Iesus, in den nacht in welcken hy verraden wierdt, het broodt nam:

62 De Apostel om dese misbruycken te beteren houdt haer voor de instellinge des H. Avontmaels, so het selve van Christo is eerst ingestelt: ’t welck de beste ende sekerste wijse is om misbruycken te beteren ende wech te nemen, also alles na de instellinge Godts ende Christi in den Godtsdienst moet gericht worden.

63 N. ende niet van menschen. Gal. 1.12. Dit is geschiet, door openbaringen die de Heere Christus selve aen Paulum dickwils gedaen heeft.

64 Ofte, overgelevert. D. getrouwelick hebbe geleert niet als mijne leere, maer des Heeren Christi selve.

k Matth. 26.26. Marc. 14.22. Luc. 22.19.

65 De verklaringe van dese volgende instellinge des Avontmaels, Siet Matth. 26.26, etc.

24

Ende als hy gedanckt hadde, brack hy’t, ende seyde, Nemet, Etet: dat is mijn lichaem, dat voor u gebroken wordt: doet dat tot mijner gedachtenisse.

25

Desgelijcx [nam] hy oock den drinck-beker nae het eten des Avontmaels, ende seyde, Dese Drinck-beker is het Nieuwe ⁶⁶ Testament in mijnen bloede. Doet dat, so dickwils als ghy [dien] sult drincken, tot mijner gedachtenisse.

66 Ofte, verbondt. Exod. 24.8. dat is, een teecken ende zegel des Nieuwen Testaments ofte Verbondts. Want de Beker en is het Verbondt selve niet maer een teecken ende zegel daer van.

26

Want soo dickwils als ghy ⁶⁷ dit broodt sult eten, ende desen ⁶⁸ drinck-beker sult drincken, ⁶⁹ so verkondight den doodt des Heeren, ^{l 70} tot dat hy komt.

67 Het is dan broodt, dat in het Avontmael gegeten wordt.

68 D. den wijn die in de Drinck-beker is, een oneygentlicke wijse van spreken.

69 De doodt des Heeren moet in het Avontmael verkondight worden, soo van de Dienaers des woordts, die by de bedieninge het volck moeten onderwijsen, dat dit gebroken broodt ende dese wijn een teecken ende versegelinghe is van den bitteren doot Christi aen het kruyce, ende van de weldaden daer door voor ons verkregen: als oock van de gene die het genieten, die in haer herte moeten overdencken, gelooven, ende met danck-segginge belijden, dat de Heere Christus voor haer is gestorven, om haer van de eeuwige doodt te verlossen ende saligh te maken, ’t welck alles door de woorden Doet dit tot mijner gedachtenisse, vers 25. te kennen gegeven is. Ioan. 14.3.

l Actor. 1.11.

70 N. om te oordeelen de levende ende de doode: want gelijck de Sacramenten des Ouden Testaments duerden tot de eerste toekomste Christi in den vleesche, soo sullen de Sacramenten des Nieuwen Testaments dueren tot sijne tweede toekomste in heerlickheyt.

27

^m Soo dan wie ⁷¹ onweerdelick dit broodt eet, ofte den drinck-beker des Heeren drinckt, die ⁷² sal schuldich zijn aen het lichaem ende bloedt des Heeren.

m Num. 9. versen 10, 13. Ioan. 6. versen 51, 63, 64. ende 13.27. 1.Cor. 10.21.

71 Dat geschiet wanneer de persoonen niet recht gestelt en zijn die ten Avontmael gaen, zijnde ofte openbare ergerlicke menschen, die oock moeten daer van geweert zijn, ofte bedeckte huychelaers, ende in twist staende met haren naesten, ende met haet, nijdt, giericheyt ende ongerechtigheyt beladen, ofte oock wanneer de geloovige selve haer daer toe niet behoorlick en hebben bereyd, ofte met behoorlicke aendacht het selve niet en nuttigen.

72 N. om dat hy het teecken des lichaems ende bloedts Christi door sulcke misbruycken smaetheydt aendoet. Want de smaetheyt, die men des Conincks zegel aendoet, wordt gehouden als of’se den Coninck selve aengedaen ware.

[fol. 94r]

28

ⁿ Maer de mensche ⁷³ beproeve hem selven, ende ⁷⁴ ete alsoo ⁷⁵ van het broodt, ende drincke ⁷⁶ van den drinck-beker.

n 2.Corinth. 13.5.

73 D. ondersoecke sijn gemoet ende conscientie, of hy ooc in sijn herte gevoelt een recht leetwesen ende droefheydt over sijne sonden, als oock een vast geloove ende vertrouwen op de verdiensten Iesu Christi, ende daer en boven een ongeveynst voornemen om de sonden meer ende meer af te sterven, ende in een nieuw Godtsaligh leven voor Godt te wandelen. Siet Genes. 17.1. 2.Cor. 13.5.

74 Namel. nae dat hy hem selven ten rechten sal beproeft, ende alsoo bevonden hebben.

75 Gr. uyt.

76 Gr. uyt.

29

Want die onweerdichlick eet ende drinckt, die eet ende drinckt hem selven ⁷⁷ een oordeel, ⁷⁸ niet onderscheydende het lichaem des Heeren.

77 D. een schult, ofte straffe. Siet Matth. 23.14. Luc. 23.40. Rom. 2.3. ende 5.16. ende 13.2. Iacob. 3.1. ’t welck verstaen wordt, ofte van de eeuwige straffen, ten aensien van de huychelaers: ofte van de tijdtlicke castijdingen, ten aensien van de geloovige het Avontmael niet weerdighlijck gebruyckende, gelijck hier na verklaert wort vers 30.

78 D. dewijle hy geen onderscheyt en maeckt, tusschen het broodt des Avontmaels, ’t welck een heyligh teecken is van des Heeren lichaem, ende tusschen gemeyne spijse: ende also sonder beproevinge ende eerbiedicheyt het selve eet gelijck ander gemeyn broot.

30

⁷⁹ Daerom zijn onder u vele swacke ende krancke, ende vele ⁸⁰ slapen.

79 D. om dit misbruyck des Heyligen Avontmaels.

80 D. zijn alreede gestorven. Siet Matt. 9.24. ende 27.52. Ioan. 11.11. 1.Corinth. 7.39. ende 15.6, 18. 1.Thess. 4.13.

31

^o Want indien wy ons selven ⁸¹ oordeelden, so en souden wy niet ⁸² geoordeelt worden.

o Psal. 32.5. Prov. 18.17.

81 Ofte, onderscheydden. dat is, nae een goede ende ernstige beproevinge onses selfs, recht oordeelden hoe het met ons gestelt is, of wy weerdighlick aen de Tafel des Heeren mogen gaen ofte niet: ende soo wy ons bevinden onweerdigh, dat wy ons onthouden van die heylige spijse, tot dat wy ons leven sullen gebetert hebben.

82 D. gestraft ofte gecastijdt van den Heere met soodanige plagen als te voren verhaelt zijn vers 30.

32

⁸³ Maer als wy geoordeelt worden, so worden wy van den Heere getuchtight, op dat wy met de werelt niet en souden veroordeelt worden.

83 Desen troost doet den Apostel daer by, op dat de geloovige door de hardigheydt van de voorgaende bestraffinghen niet en souden te seer verslagen worden. De troost bestaet in twee deelen: eerstelick, dat sulcke plagen geen straffen eygentlick en zijn, maer vaderlicke castijdingen, ofte tuchtingen: ten tweeden, datse ten goeden eynde van Godt toegesonden worden, namelick tot onser saligheyt, op dat wy daer door tot ware bekeeringe gebracht worden, ende met de godtloose niet verdoemt en worden.

33

So dan, mijne broeders, als ghy te samen komt ⁸⁴ om te eten, ⁸⁵ verwacht malkanderen.

84 Namel. het Avontmael des Heeren, ofte oock om daer na te houden de maeltijden der liefde, in welcke de rijcke den armen niet en verwachteden, uyt verachtinge der selve.

85 N. tot dat ghy alle by een gekomen zijt: ofte dat de eene wacht tot dat de ander sal aen de tafel geweest zijn, om niet ongeschicktelick malkandren te overdringen.

34

Doch soo yemandt hongert, ⁸⁶ dat hy te huys ete, op dat ghy niet ⁸⁷ tot een oordeel te samen en komt. ⁸⁸ De overige dingen nu sal ick ordineren als ick sal gekomen zijn.

86 D. soo yemant soo lange niet en kan vasten, tot dat het Avontmael des Heeren zy gehouden, dat hy liever in sijn huys hem ontnuchtere, eer hy in de vergaderinge komt ende aen de Tafel des Heeren gaet.

87 D. met onordentlickeyt ende ongeschicktheyt u een straffe op de hals en haelt. Siet vers 29.

88 Namel. aengaende de goede ordre die in het plegen van den uyterlicken Godtsdienst in uwe vergaderingen moet onderhouden worden: want daer van spreeckt hy hier, ende niet van saken die de leere ofte seden aengaen: gelijck het woort ordineren, het welck hy hier gebruyckt, oock medebrengt.