Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

1 Paulus wederleght een tegenwerpinge der gene die meynden daer door rechtveerdigh te zijn, om dat sy sulcke grouwelicke sonden openbaerlick niet en bedreven, maer de selve in andere veroordeelden. 3 ende die meynden dat sy in de genade Godts stonden, om dat hy haer in dese wereldt goet dede, ende segende. 5 Verklaert daer en tegen, dat Godt sonder aensien van persoonen alle menschen sal oordeelen, niet na haer uytwendigh gelaet ofte staet, maer nae hare wercken, soo wel inwendige als uytwendige. 12 Ende dat so wel de Ioden die de Wet hadden, als de Heydenen die de geschrevene Wet niet en hadden. 17 Hy beneemt den Ioden ’t gevoelen, dat sy door de kennisse der Wet, ende onderrichtinge van andere in de selve, souden rechtveerdigh worden. 25 ofte door de Besnijdenisse ende andere uytterlicke voordeelen die de Ioden hadden boven de Heydenen. 28 leerende welcke de rechte Ioden, ende de rechte Besnijdenisse zijn.

1

¹ DAerom en zijt ghy niet te verontschuldigen, O mensche, wie ghy zijt, ² die [andere] oordeelt. ^a Want daer in ghy eenen anderen oordeelt, veroordeelt ghy u selven: want ghy die [andere] oordeelt, ³ doet deselve dingen.

1 Namelick, dewijle ghy Godts recht weet. Rom. 1.32.

2 Dat is, berispt, bestraft, ofte oock straft. Hier door verstaet d’Apostel soodanige onder de heydenen, die Rechters onder haer waren, ofte, die een ingetogener leven leydden, gelijck sommige Philosophen, ende daermede het doen van andere schenen te veroordelen: daer sy nochtans inwendigh vol waren van haet, nijdt, opgeblasentheyt, etc. ende in het heymelick de selve sonden bedreven, wanneer sy die voor de menschen konden verbergen, gelijck oock de Phariseen onder de Ioden.

a 2.Sam.12.5. Matth. 7.1. 1.Corinth.4.5.

3 N. inwendelick, ofte bedecktelick.

2

Ende ⁴ wy weten dat het oordeel Godts ⁵ na waerheyt is, over de gene die sulcke dingen doen.

4 D. het is kenlick, selfs nae het gemeyn gevoelen van alle menschen.

5 D. oprecht, niet naeden uytwendighen schijn, maer nae dat de sake in der daet is.

3

Ende denckt ghy dit, O mensche, die oordeelt de gene die sulcke dingen doen, ende ⁶ deselve doet, dat ghy het oordeel Godts sult ontvlieden?

6 Namel. al is’t dat ghy’se bedecktelick doet, ofte soo onbeschaemdelick niet als andere.

4

Of veracht ghy ⁷ den rijckdom sijner ⁸ goedertierenheyt, ende ⁹ verdraeghsaemheyt, ende ^{b 10} lanckmoedicheyt, ^c niet wetende dat de goedertierenheyt Godts, u ¹¹ tot bekeeringe leydt?

7 D. de grootheyt ende menighvuldigheyt. Hier wederlegt hy de gene, die meynden dat hare saken by Godt niet qualick en stonden, om dat Godt haer goet dede, ende segende na de werelt, gelijck hy de Romeynen in dien tijdt bysonderlick dede.

8 Dit is een eygenschap Godts, waer door hy segent ende wel doet oock selfs de gene die quaet zijn, Matth. 5.45.

9 N. waer door hy de sonden der menschen met oogh-luyckinge over siet voor eenen tijdt, of sy haer noch so uden bekeeren. Luc. 3. versen 7, 8.

b 2.Pet. 3.15.

10 N. waer door hy de straffe die sy verdienen uyt-stelt, tot dat de mate der selve vervult is. Rom. 9.22.

c Iesai. 30.18.

11 Dat is, tijt ende redenen geeft om te bekeeren.

5

Maer na uwe ¹² hardicheyt, ende onbekeerlijck herte ^{d 13} vergadert ghy u selven toorne als eenen schat, ¹⁴ inden dagh des toorns ende der openbaringe van het rechtveerdigh oordeel Godts:

12 D. verhardinge in uwe sonden.

d Rom. 9.23.

13 D. verweckt meer ende meer den toorne ende straffe Godts, als eenen schat daer men dagelijcx altijt meer toe doet.

14 D. tegen den uytersten dagh, wanneer Godt de sonden der menschen, selfs die bedeckt zijn, voor een yeder sal openbaer maken, ende straffen. vers 16. 2.Thess. 1.7. Apoc. 20.12, 13.

6

^e Welcke een yegelijck ¹⁵ vergelden sal na sijne wercken:

e Psal. 62.13. Ier. 17.10. ende 32.19. Mat. 16.27. Rom. 14.12. 1.Corinth. 3.8. 2.Corinth. 5.10. Galat. 6.5. Apoc. 2.23. ende 22.12.

15 Hy spreeckt hier van de vergeldingen nae de beloften ende dreygementen der Wet, die den Heydenen oock uyt de natuere bekent waren. Vers 15. want van de rechtveerdighmakinge uyt den geloove begint hy eerst te spreken, Rom. 3.21. Hoe wel dit oock wel gepast kan worden op de vergeldinge nae de beloften ende dreygementen des Euangeliums, gelijck 2.Corinth. 5.10. het alsoo in’t gemeyn geseght wordt: overmits oock de goede wercken als vruchten des geloofs, uyt genade, om Christi wille, sullen vergolden worden.

7

Den genen wel, die met ¹⁶ volherdinge ¹⁷ in goedt-doen, heerlickheyt, ende eere, ende ¹⁸ onverderfelicheyt soecken, het eeuwige leven:

16 Het Griecksch woordt beteeckent oock geduldigheydt: maer wort hier bequaemlicker voor volherdinge ofte volstandigheyt genomen, gelijck Matth. 10.22. Luc. 8.15.

17 Gr. des goeden wercks.

18 D. de salige onsterflickheyt.

8

^f Maer den genen ¹⁹ die twistgierich zijn, ende die ²⁰ der waerheyt ongehoorsaem, doch der ongerechticheyt gehoorsaem zijn, [sal] verbolgenheyt ende ²¹ toorne [vergolden worden].

f 2.Thess. 1.8.

19 Gr. uyt twistinge. dat is, twistigh ofte twistgierigh: gelijck uyt den geloove, Rom. 3.26. dat is, geloovige, ende uyt de besnijdenisse Rom. 4.12. dat is, besnedene.

20 Nam. die haer van Godt door de natuere bekent is gemaeckt. Rom. 1.19.

21 N. Godts, die rechtveerdelick over de sonde tot straffe is ontsteken.

9

²² Verdruckinge ende benautheyt over alle ziele des menschen die het quaet werckt, eerst des Ioden, ende [oock] des Griecken:

22 D. helsche pijnen ende smerten, die door Godts rechtveerdigen toorne haer sullen toegesonden worden.

10

Maer ²³ heerlickheyt, ende eere, ende vrede een yegelijck die het goede werckt, eerst den Iode, ende [oock] den Grieck.

23 D. de eeuwige saligheyt, die sy in haer leven gesocht hebben, sal haer gegeven worden. Versen 7, ende 27.

11

^g Want daer en is geen aenneminge ²⁴ des persoons by Godt.

g Deut. 10.17. 2.Paral. 19.7. Iob. 34.19. Gal. 2.6. Ephes. 6.9. Col. 3.25. 1.Pet. 1.17.

24 Gr. des aengesichts. van dese wijse van spreken siet breeder de aenteeck. op Matth. 22.16. ende Actor. 10.34.

12

Want so vele als’er ²⁵ sonder wet gesondight hebben, sullen oock ²⁶ sonder wet verloren gaen: ende so vele alser ²⁷ onder de wet gesondight hebben, sullen ²⁸ door de wet geoordeelt worden.

25 D. de Heydenen, die de geschrevene Wet Mosis niet en hadden.

26 D. veroordeelt worden uyt het getuygenisse van hare eygene conscientie. Vers 15.

27 D. de Ioden, aen welcke de Wet door Mosem was gegeven. Gr. in de Wet.

28 D. sullen na de dreygementen van de Wet geoordeelt, dat is, veroordeelt worden.

13

(^h Want ²⁹ de hoorders der wet ³⁰ en zijn niet rechtveerdigh voor Godt, maer ³¹ de doenders der wet sullen ³² gerechtveerdight worden.

h Matth. 7.21. Iacob. 1.22. 1.Ioan. 3.7.

29 D. die de Wet alleen weten, ende daer van roemen.

30 D. en worden niet in Godts oordeel voor rechtveerdige erkent, noch voor sulcke verclaert Psal. 143.2. Matth. 12.37. Rom. 8.33.

31 D. volbrengers der Wet Gal. 3.10. Iacob. 2.10.

32 N. door de wet, ofte nae de beloften der wet. Rom. 10.5. Doch alsoo niemant de wet volcomelicken onderhoudt, van wegen de verdorventheyt die in den mensche is. Rom. 8.3. Gal. 3.10. so en wort niemandt uyt de wet ofte door sijne wercken gerechtveerdight, maer alleen door de gerechtigheyt Christi door den geloove ons toe-gerekent. Rom. 3.20, 21, 22.

14

Want wanneer de Heydenen die ³³ de wet niet en hebben, van nature ³⁴ de dingen doen die der wet zijn, dese de wet niet hebbende, ³⁵ zijn haer selven een wet.

33 N. de geschreven Wet.

34 D. is, eenige dingen voorschrijven ende volgen, die Godt in sijne Wet heeft bevolen.

35 N. in het gebieden ofte verbieden van ’t gene Godts Wet gebiedt ofte verbiedt, ofte oock in eenige deelen van haer leven.

15

[Als] die ³⁶ betoonen ³⁷ het werck der wet geschreven in hare herten, hare conscientie mede getuygende, ende de gedachten onder malkanderen [haer] ³⁸ beschuldigende, ofte oock ³⁹ ontschuldigende.)

36 Nam. door hare wetten, ende oock somwijlen door een uytwendige onderhoudinge van de selve.

37 D. een deel van den inhoudt der Wet Godts.

38 N. wanneer sy tegen haer gemoet het quaet doen.

39 N. wanneer sy volgens hare conscientie het goet doen.

16

^{i 40} In den dagh wanneer Godt de verborgene dingen der menschen sal oordeelen door Iesum Christum, ⁴¹ na mijn Euangelium.

i Marc. 25.31.

40 Die woorden moeten gevoeght worden met det 12 vers Doch konnen oock volgen op het 15 vers, somen het overset tegen dien dagh, want alsdan sullen de getuygenissen van de conscientien der menschen, oock over hare verborgene sonden, dienen om het oordeel Christi voor de hele werelt te billicken, oock selfs voor de gene, dien het Euangelium noyt en is gepredickt. Apoc. 20.12.

41 N. het welck betuyght dat Christus hier na een Rechter sal zijn over alle menschen, oock over de gene dien het Euangelium niet en is gepredickt. Vers 12.

17

Siet, ⁴² ghy wort ⁴³ een Iode genaemt, ^{k 44} ende rust op de wet, ende ⁴⁵ roemt op Godt,

42 Van hier voorts handelt hy bysonderlick tegen de Ioden, die op haer geslachte, op de kenisse van Godts wet, op de Besnijdenisse, ende andere uyterlicke voordeelen roemden ende haer verlieten, ende hy bewijst dat sy daer door niet meer rechtveerdigh en sullen zijn voor Godt, als de Heydenen door de Wet der Natuere.

43 Gr. een Iode toegenaemt, N. van wegen uwe af-komste uyt Israel ende Iuda, uyt welcken de Messias moeste voort-komen Apoc. 2.9. waerom de Ioden oock geerne nae hem genoemt wierden.

k Rom. 9.4.

44 D. verlaet u op de Wet, die u door Mosem is gegeven, als de tafelen van het verbont Godts.

45 D. is, beroemt u dat Godt uwe Godt is, ende dat ghy zijn volck zijt. Ioan. 8.33, 41.

18

Ende ghy weet [sijnen] wille, ende beproeft de dingen ⁴⁶ die [daer van] verschillen, ⁴⁷ zijnde onderwesen uyt de wet.

46 Ofte, die uytmunten, uytnemende zijn. Want het Griecksch woordt beyde beteeckent Matth. 12.12. Phil. 1.10.

47 Gr. gecatechiseert, dat is, van jonghs op, ende neerstelick van mont tot mont onderwesen. Act. 18.25. 1.Cor. 14.19.

19

Ende ghy betrouwt u selven te zijn een leydsman der blinde, een licht der gene die in duysternisse zijn:

20

Een onderrichter der onwyse, [ende] een leer-meester ⁴⁸ der onwetende, hebbende ⁴⁹ de gedaente der kennisse ende der waerheyt in de wet.

48 Gr. der onmondige kinderen. dat is, die van kleyne wetenschap zijn, als kinderen. Matth. 11.25. 1.Corinth. 13.11.

49 Gr. morphosin, dat is, een gesette wijse ofte gestalte van kennisse: ofte, eenen schijn, ende niet een waerachtigh wesen van kennisse. siet 2.Tim. 3.5.

21

Die dan eenen anderen leert, ⁵⁰ en leert ghy u selven niet? Die predickt datmen niet stelen en sal, ⁵¹ steelt ghy?

50 N. gehoorsaemen ende doen het gene ghy een ander leert, gelijck blijckt uyt het volgende.

51 D. is, treckt ghy het goet van een ander door behendige wegen en quade treken tot u? gelijck de Ioden hier van altijt seer berucht zijn geweest ende noch zijn. Matth. 23.14.

22

Die seght datmen geen overspel doen en sal, doet ghy overspel? Die van de afgoden een grouwel hebt, ⁵² berooft ghy het heylige?

52 Ofte, bedrijft ghy Kerck-roof? N. met Godt sijne eere te nemen: ofte hem te onthouden in sijnen Tempel, dat hy hem wil geheylight ofte op-geoffert hebben. Siet hier van Malach. 1.6.

23

Die op de wet roemt, onteert ghy Godt door de overtredinge der wet?

24

Want de name Godts wort ⁵³ om uwent wille gelastert onder de Heydenen: ^l gelijck geschreven is.

53 D. om uwer ende uwer voorvaderen sonden wille.

l Esai. 52.5. Ezech. 36.23.

25

Want de besnijdenisse is wel nut, ⁵⁴ indien ghy de wet doet: maer indien ghy

54 Hy spreeckt aen de Ioden, die hare rechtveerdigheyt sochten in de onderhoudinge der Besnijdenisse ende andere Ceremonien: de sulcke moeten de geheele Wet onderhouden, of de Besnijdenisse en can haer niet helpen. Galat. 5.3. Hoewel het oock in’t gemeyn verstaen kan worden, dat de uyterlicke Gods-diensten niet en helpen ter saligheyt als’se niet verseltschapt en zijn met een recht Godtsaligh leven. Iesai. 1, versen 11, 12, etc. Ierem. 6.20, etc.

[fol. 78r]

een overtreder der wet zijt, so is uwe besnijdenisse ⁵⁵ voorhuyt geworden.

55 D. soo zijt ghy, hoewel ghy besneden zijt, in eenerley staet met een ongeloovige onbesnedene.

26

Indien dan ⁵⁶ de voorhuyt de ⁵⁷ rechten der wet bewaert, en sal niet ⁵⁸ sijne voorhuyt ⁵⁹ tot een besnijdenisse gerekent worden?

56 D. de gene die onbesneden zijn.

57 Ofte, rechtveerdighmakinge, dat is, het gene de Wet tot rechtveerdighmakinge vereyscht.

58 Dat is, de stant des onbesneden mensches.

59 D. alsoo gehouden worden als of hy besneden ware, gelijck in Abraham te sien is eer hy besneden was, die nochtans niet door de Wet maer door den geloove is gerechtveerdight Rom. 4.10. waer mede hy de Besijdenisse niet t’eenemael en verwerpt, alsse noch niet afgedaen was, maer hy handelt hier met de Ioden, die de leere der Phariseen volghden, ende hare gerechticheyt stelden in de onderhoudinghe des uyterlicken Godtsdiensts. Anders was de Besnijdenisse in haer selven een teecken ende segel der rechtveerdighmakinge des geloofs. Rom. 4.11. ende is met de andere Ceremonien ende schaduwen door Christum vervult ende afgedaen. Coloss. 2.17.

27

Ende [en] sal ⁶⁰ de voorhuyt die uyt de nature is, ⁶¹ als sy de wet volbrenght, ⁶² u [niet] oordeelen die door ⁶³ de letter ende besnijdenisse een overtreder der wet zijt?

60 D. de mensche die van natueren sonder Besnijdenisse is.

61 D. indien hy de Wet volbrenght. niet datter yemant is die de Wet in alles heeft volbracht. Rom. 3.9. maer dit seght hy om de Ioden te overtuygen, dat so wel sy als de Heydenen hare rechtveerdigheyt buyten haer selven in Christo, die alleen de Wet volbracht heeft, moeten secken. Act. 13.38, 39, etc.

62 Namel. Met sijn exempel, gelijck Matth. 12. versen 41, 42.

63 D. de uytwendige ende letterlicke Besnijdenisse: ofte die alleen nae de uytwendige letter van het gebodt geschiet. 2.Corinth. 3. versen 6, 7.

28

^m Want die ⁶⁴ en is niet een Iode, die’t ⁶⁵ in’t openbaer is: noch die en is niet ⁶⁶ de besnijdenisse, die’t in ’t openbaer in het vleesch is:

m Ioan. 8.39. Rom. 9.7.

64 Dat is een, recht ofte waerachtige Iode, die erfgenaem is van de beloften des verbondts den vaderen gedaen.

65 D. van afkomste uyt Abraham door Iuda, ende die uytwendige belijdenisse van het Iodendom doet.

66 D. de rechte ofte ware Besnijdenisse, die Godt in sijn woordt voornamelick eyscht, ende hem ter salicheyt aengenaem is.

29

Maer die is ⁶⁷ een Iode, die’t in’t verborgen is, ende ^{n 68} de besnijdenisse des herten, ⁶⁹ inden geest, niet ⁷⁰ [inde] letter [is de besnijdenisse]: ⁷¹ wiens lof ⁷² niet en is uyt de menschen, ⁷³ maer uyt Godt.

67 D. een recht ende waer Iode, als voren.

n Deuter. 10.16. Ierem. 4.4. Philip. 3.2, 3. Coloss. 2.11.

68 D. de ware bekeeringe ende vernieuwinge des herten. Coloss. 2.11.

69 D. in’t herte, ende gemoet: ofte, door den Heyligen Geest, die alleen de herten besnijt. Het welck met het volgende woordt letter best over een komt.

70 Daer door verstaet Paulus de uytwendige geboden der Wet alleen: gelijck door den geest de inwendige werckinge des Heyligen Geests in de Predicatie des Heyligen Euangeliums. Siet 2.Corinth. 3.6.

71 N. Iodens lof, niet daer hy door roemt, maer waer mede hy ten rechten geroemt ende gepresen wordt.

72 Dat is, sijnen oorspronck niet en heeft uyt des menschen krachten ofte wercken.

73 N. die sulcks in hem door sijnen Geest gewroght heeft. Rom. 9.16. 1.Cor. 3.7. ende 2.Corinth. 4.6.