Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

[fol. 57v]

^*De Handelingen Der Heylighe Apostelen, Beschreven door ⁺ LUCAM.

* D. de Historie van 't gene de Heylige Apostelen gehandelt ofte gedaen hebben, nae de Hemelvaert Christi, 't Euangelium door de geheele wereldt predikende, ende overal, uyt Ioden ende Heydenen, Gemeynten vergaderende.

+ Dat dit Boeck van den Euangelist Lucas geschreven is, blijckt uyt het eerste vers des eersten Cap. ende daer aen en is noyt van eenige oude ofte nieuwe uyt-leggers getwijffelt.

Inhoudt deses Boecks.

GElijck de vier Euangelisten in hare Euangelien beschrijven de geboorte, het leven lijden, den doodt, op-standinge, ende Hemelvaert des Heeren IESU CHRISTI, alsoo wordt in dit Boeck voorders beschreven hoe sijne Apostelen nae de Hemelvaert CHRISTI de Euangelische Leere over al door de werelt hebben verbreydt, ende uyt Ioden ende Heydenen de Gemeynte vergadert: ende bysonderlick wort beschreven het gene twee de voornaemste Apostelen, Petrus ende Paulus, tot dien eynde gedaen hebben. Lucas dan na de voor-reden, beschrijft wanneer ende hoe CHRISTUS ten Hemel is op-gevaren: ende dat Matthias door het lot in plaetse van den verrader Iudas, die hem selven verhangen hadde, verkoren is tot een Apostel. Cap. 1. Daer nae hoe den H. Geest in de gedaente van vyerige gedeylde tongen, met eenen stercken gedrevenen windt, gekomen is op de Apostelen, ende dat sy met verscheydene talen spraken: 't welck sommige lasterden, seggende dat'se vol waren van soeten wijn: waer tegen Petrus haer met groote vrymoedicheyt verantwoort, ende leert dat dit geschiet was na de voorseggingen der Propheten, ende bewijst uyt de Psalmen dat CHRISTUS van den dooden moeste opstaen, ende ten hemel op-varen: waer door ontrent dry duysent zijn bekeert ende gedoopt. Beschrijft oock den staet van de eerste kercke. cap. 2. Dat Petrus ende Ioannes eenen lammen van moeders lijve, sittende aen de poorte des Tempels, genesen hebben: waer over als het volck haer verwondert, Petrus haer heeft onderricht, dat sulcx door de kracht CHRISTI geschiedt was, dien sy hadden vermoort: ende haer vermaent om haer te bekeeren, ende in hem te gelooven. cap. 3. Dat de Priesters ende Sadduceen Petrum ende Ioannem daer over hebben gevangen genomen, ende gestelt voor den Raedt, voor welcke Petrus hare daet heeft verantwoort, die sich verwonderden, ende haer belasteden in den Name CHRISTI niet meer te prediken, 't welck sy weygeren te doen: dat de Gemeynte voor haer bidt, welcker eenicheyt ende liefde onder malkanderen beschreven wort, soo datse tot onderhoudt der armen oock hare huysen ende landen verkochten. cap. 4. 'T welck oock Ananias ende Sapphira, sijne huys-vrouwe, geveynsdelijck doende, ende een deel van het gelt achterhoudende, van Petro met eene haestige doodt daer over gestraft worden: dat door de Apostelen vele wonder-wercken, voornamelijck in 't genesen der siecken, gedaen wierden: waer over de Hooge-priester ende de Sadduceen haer geworpen hebben in de gevanckenisse, waer uyt sy van een Engel verlost worden, ende prediken in den tempel: 't welck den Hoogen-priester geboodschapt zijnde, hy de selve in den Raedt laet halen, ende bestraft hebbende, namen sy raedt om haer te dooden, doch wierdt haer sulcks ontraden van Gamaliël, ende sy worden met geesselen los gelaten, ende met verbodt van niet meer te prediken, 't welck sy niet na en komen. cap. 5. Dat tot ontlastinge der Apostelen, alsoo de Griecksche klaeghden, ses Diakenen zijn verkoren, om de tafelen ende den armen te bedienen, onder welcke Stephanus een was, de welcke alsoo hy groote wonder-wercken dede, ende die tegen hem disputeerden hem niet en konden tegenstaen, beschuldight wort voor den Raedt met valsche getuygen dat hy godtlasterlijck sprack tegen de wet. cap. 6. Dat Stephanus hem selven voor den Raedt heeft verantwoort, verhalende kortelijck de historien des Ouden Testaments van Abraham af tot Salomon toe, ende haer bestraffende over hare hartneckicheyt: waerom sy hem ter doot steenigen. cap.7. Dat tegen de Gemeynte van Ierusalem een groote vervolginge verweckt wiert, waerom vele vluchten na Samarien, alwaer Philippus het Euangelium predickt, ende vele mirakelen doet, daer door vele bekeert ende gedoopt werden: waerom de Apostelen derwaerts senden Petrum, ende Ioannem, die haer den H. Geest geven: dat Simon de Toovenaer aldaer oock gedoopt is, ende de gaven des H. Geests met gelt soeckt te koopen van Petro, die sulcks weygert, ende sijne geveynstheyt openbaert ende bestraft: Dat de Camerlinck der Coninginne Candaces van Ethyopien van Philippo bekeert ende gedoopt wort. cap. 8. Dat Saulus de Gemeynte vervolght: ende op den wegh na Damascum door een gesichte bekeert wort, ende dry dagen met blindtheyt wort geslagen, door Ananias gedoopt, ende tot een Apostel van CHRISTO geroepen wort: te Damascus het Euangelium predickt, waer hem van de Ioden lagen geleght worden om hem te dooden, die hy ontkomt, in een mande van de mueren der stadt af-gelaten zijnde: dat de kercken in Iudeen, Galileen, ende Samarien in een goeden stant waren ende zeer toenamen: dat Petrus eenen Eneam tot Lydda van de geraecktheyt genesen heeft, ende tot Ioppe eene Tabitha van den dooden opgeweckt. cap. 9. Dat Petrus ontboden wort van eenen hooftman Cornelius genaemt, ende als hy twijfelde of hy tot een heydensch man mochte komen, dat hy door een Godtlijck gesichte uyt den hemel is onderwesen ende gesterckt: hoe hy van hem is ontfangen, ende hem met sijne vrienden door een treflijcke predicatie tot CHRISTVM bekeert heeft. cap. 10. 'T welck als sommige qualijck namen, dat Petrus de gantsche saecke verhaelt heeft, ende daer mede haer gestilt: dat door de verstroyde tot Phenicien, Cypren, ende Antiochien toe, de Gemeynte uytgebreydet wiert, ende Barnabas na Antiochien gesonden wort om de geloovige te verstercken, alwaer Agabus voorseght den dieren tijdt, die daer na onder den Keyser Claudius geweest is: waerom sy besluyten een handreyckinge te senden aen de geloovige arme in Iudeen, door Paulum ende Barnabam, die 't selve verricht hebbende, daer na wederkeeren tot Antiochien, alwaer de geloovige eerst Christenen genaemt worden. cap. 11. Dat Herodes Agrippa, Iacobum den broeder Ioannis heeft onthalst, ende Petrum in de gevangenisse geworpen om hem oock te laten dooden, waer uyt hy door een Engel des Heeren verlost zijnde by de geloovige comt, vergadert ten huyse van de moeder van Ioannes Marcus: dat Herodes de soldaten die Petrum bewaerden liet ombrengen: dat Herodes te Cesareen, als hy met groote pracht tot het volck sprack, ende van 't selve als een Godt gehouden wierdt, van een Engel geslagen is, dat hy van de wormen gegeten wierdt ende stierf. cap. 12. Dat de H. Geest belast Paulum ende Barnabam te senden tot de Heydenen, ende datse, na oplegginge der handen, gereyst zijn na Cypren, waer sy in de Synagogen der Ioden prediken, ende Paulus ernstelijck bestraft, ende met blindtheyt slaet, eenen toovenaer Elymas, die by den Stadt-houder Sergius Paulus was, welcke tot het geloove bekeert wort: dat Paulus tot Antiochien in Pisidien inde Synagoge der Ioden een treffelicke predicatie heeft gedaen, vervattende de somme der Christelijcke Leere, waer door vele Heydenen bekeert wierden, doch de Ioden eenige vrouwen op-makende wierpen haer uyt hare landtpalen. cap. 13. Dat Paulus ende Barnabas eenen tijdt lanck te Iconien hebben gepredickt, ende als daer over een scheuringe inde stadt ontstondt, ende men haer socht leet te doen, datse gevloden zijn nae Lystren, alwaer Paulus eenen lammen geneest: waerom die van Lystren haer als Goden offerande willen op-offeren, 't welck sy verhinderen: ende daerna op-gehitst zijnde, Paulum steenigen, die weder bekomen zijnde met Barnaba treckt nae Derben, ende daer na weder komt tot Lystren, Iconien, ende Antiochien, waer sy verhalen wat Godt door haer gedaen hadde. c.14. Ende also aldaer eenige uyt Iudeen gekomen zijnde leerden, dat de VVet der Ceremonien noch moest onderhouden worden, ende daer over grooten twist ontstont, dat goet-gevonden wierdt dese saecke te stellen in 't oordeel van de Apostelen ende Ouderlingen te Ierusalen: so dat Paulus ende Barnabas met eenige andere derwaerts gesonden wierden, ende dat sy haren last bekent gemaeckt hebbende, daer over een Synode der Apostelen ende Ouderlingen is vergadert, in welcke na dat Petrus, Paulus, ende Barnabas hare verklaringen gedaen hadden, heeft Iacobus sijne meyninge voor-gestelt, welcke van alle de andere toe-gestemt zijnde, goet-gevonden is het besluyt van dese Synode met eenen brief te senden na Antochien ende andere kercken, door Paulum, Barnabam, Iudam, ende Silam: ende als Paulus ende Barnabas de Gemeynten wilden gaen besoecken, dat tusschen haer beyden eene verbitteringe ontstont om Ioannis Marci wille, so datse van malkanderen scheydden, ende Paulus nae Syrien ende Cilicien reysde. cap. 15. Dat Paulus Timotheum om der Ioden wille heeft laten besnijden: ende met hem van Derben ende Lystren de steden aldaer door-reysde, ende dat de kercken dagelijcx toenamen: dat sy door Mysien reysden nae Troas, waer Paulus door een gesichte vermaent wort nae Macedonien te trecken, ende tot Philippis is gekomen, waer hy Lydiam de Purper-verkoopster bekeert, die met haer huys-gesin gedoopt wort: dat hy aldaer eenen waerseggenden geest uyt-drijft uyt eene dienstmaeght, welcker heeren daerom 't volck tegen haer hebben op-gemaeckt, 't welck haer doet geesselen ende in de gevanckenisse werpen, die als sy baden ende lof-sangen songen, door eene aerd-bevinge geopent wort, waer door de Cippier bekeert, ende met sijn huys-gesin gedoopt wort: dat de Overste der stadt haer belasten dat'se uyt de stadt sullen gaen, 't welck Paulus niet en wilde doen, ofte sy selve souden haer uyt de gevanckenisse komen halen, 't welck geschiet is. cap. 16. Dat sy van daer vertrocken zijn nae Thessalonica, alwaer sy prediken, ende sommige bekeeren: doch de Ioden verwecken het volck tegen haer, ende trecken Iason voor de Overheyt: waerom sy van daer vertrecken nae Bereen, daer sy oock prediken, ende die van Bereen ondersoecken de Schriften, of hare predicatien daer mede over een quamen. Dat Paulus van daer gereyst

[fol. 58r]

is nae Athenen, daer hy voor den Raedt gebracht zijnde met de Philosophen disputeert, ende tegen haer bewijst datter maer een waerachtigh Godt is, die ons alle geschapen heeft, ende die hy predickte: ende datter een algemeyn oordeel ende eene opstandinge der dooden zijn sal: waer mede sy gespot hebben: doch eenige geloofden, onder welcke waren Dionysius Areopagita ende Damaris. cap. 17. Dat Paulus van daer tot Corinthen is gekomen, waer hy Aquilam ende Priscillam vindt, by welck hy t' huys gegaen is, ende in de Synagoge predickt: waer tegen haer de Ioden stelden, ende hem trocken voor den Rechter-stoel van den Stadt-houder Gallio, die over de disputen van de Religie niet oordeelen en wil: dat hy van daer vertrocken is na Syrien, na dat hy sijn hooft tot Cenchreen hadde laten bescheeren, tot Ephesen komt, ende van daer vertreckt door Cesareen na Ierusalem, ende voorts na Antiochien, ende daer een kleynen tijdt geweest zijnde, na Galatien ende Phrygien: dat eenen Apollos te Ephesen de Ioden krachtelijck heeft overtuyght dat IESUS de CHRISTUS was. cap. 18. Dat Paulus oock tot Ephesen gekomen is, ende aldaer vindende eenige discipelen, die de gaven des Heyligen Geests noch niet en hadden ontfangen, oock daer van niet en wisten, door oplegginge der handen de selve haer heeft gegeven: dat hy aldaer inde Schole van Tyrannus twee jaren geleert heeft, ende vele krancke genesen: dat hy eenen onreynen geest uyt-werpt, die eenige Duyvel-besweerders quetst ende de kleederen af-scheurt: dat vele hare tooversche boecken, die veel weerdigh waren, verbrandden: dat Paulus voorneemt na Ierusalem te reysen: dat te Ephesen tegen hem eenen grooten oploop verweckt wort van eenen Demetrius ende andere silver-smeden, om dat door sijne Leere haer gewin verminderde, dat sy hadden van 't maken van kleyne silvere af-beeldingen des Tempels van Diana: welcken oploop door den Stadts-schrijver gestilt wort. cap. 19. Dat Paulus met eenich geselschap door Macedonien gereyst is na Troas, ende als hy aldaer voor sijn vertreck een lange predicatie dede, dat een jongelinck, Eutychus genaemt, uyt de venster doodt viel, ende van Paulo werdt op-geweckt: dat hy over Asson, Mitylenen, Samus, ende Trogillium gekomen is te Mileten, waer hy by hem ontboden heeft de Ouderlingen ende Opsienders der Gemeynte van Ephesen, van welcke hy sijn af-scheyt neemt, haer ernstelijck vermanende op de Gemeynte goede acht te nemen, alsoo nae sijn vertreck vele valsche Leeraers souden opstaen. cap. 20. Dat hy van daer gereyst is over Coüs, Rhodus, ende Patara, na Tyrus in Phenicien, ende van daer na Ptolomais, ende voorts na Cesareen, alwaer in het huys van Philippus, de Propheet Agabus Paulo voorseght dat hy te Ierusalem soude gevangen ende gebonden worden: waer om de geloovige hem baden, dat hy niet en soude optrecken na Ierusalem: 't welck Paulus af-slaet, ende voort reyst nae Ierusalem: alwaer hy gekomen zijnde ten huyse van Iacobus, in tegenwoordigheyd van de Ouderlingen, verhaelt wat Godt door hem onder de Heydenen gedaen hadde: dat Iacobus hem raedt, dat hy om der swacke Ioden wille sijn hooft soude laten bescheeren, 't welck hy doet: dat eenige Ioden uyt Asien de geheele stadt in oproer tegen hem verweckten, ende hem meynden te dooden, ten ware de Overste hem haer ontweldight, ende in de leger-plaetse gebracht hadde, die hem ondervraeght hebbende, hem toelaet voor den volcke sijne verantwoordinge te doen. cap. 21. in welcke hy verhaelt sijn gantsch leven ende doen, ende voornamelijck sijne bekeeringe, ende beroepinge om den Heydenen het Euangelium te prediken. VVaer op de Ioden te meer riepen ende tierden, soo dat de Overste hem wilde laten geesselen, maer van Paulo verstaende, dat hy een burger van Roomen was, liet hy daer van af, ende liet den gantschen Raed der Ioden in de leger-plaetse komen, om hem te hooren. cap. 22. Voor welcke Paulus sijne verantwoordinge aenvangende, uyt bevel des Hoogen-priesters Ananie, in 't aengesichte geslagen wort: waer over Paulus hem scherpelijck bestraft: ende verklaert dat hy om het geloove van de op-standinge der dooden te rechte gestelt was: waer uyt eenen grooten twist ende geroep ontstaen is tusschen de Rechters, overmits sommige Phariseen ende sommige Sadduceen waren: dat meer als 40 Ioden haer met eede verbonden, niet te sullen eten noch drincken voor datse Paulum souden gedoodt hebben: 't welck door Pauli susters sone aen hem, ende aen den Oversten, ontdeckt is: dat de Overste Claudius Lysias hem met een convoy des nachts gesonden heeft nae Cesareen, met eenen brief aen den Stadt-houder Felix, die hem in het Richt-huys van Herodes gevangen set, tot dat sijne beschuldigers souden gekomen zijn. cap. 25. Dat Ananias ende de Ouderlingen te Cesareen gekomen zijn om hem te beschuldigen, 't welck gedaen is door den voorspraeck Tertullus, die hem beschuldight van oproer ende ontheyliginge des Tempels: dat Paulus beyde dese stucken heeft ontkent, verhalende watter geschiet was, ende waerom hy te Ierusalem gekomen was: dat Felix de sake uyt-gestelt heeft tot de komste van Lysias, hem meerder vryheyt in de gevangenisse gevende, ende dat hy hem dickwils by hem ende sijne huys-vrouwe ontboden heeft, om hem te hooren: dat hy alsoo gevangen is gehouden tot dat Festus in sijne plaetse gekomen is. cap. 24. Dat de Ioden, als Festus te Ierusalem gekomen was, hem baden dat Paulus te Ierusalem soude mogen te rechte gestelt worden, 't welck hy weygert, ende haer belast hem te Cesareen voor hem te beschuldigen: Dat sy 't selve doen, ende Paulus hem verantwoort: ende als Festus hem na Ierusalem wilde senden, dat hy hem beroept op den Keyser. Dat de Coninck Agrippa ende Bernice hem begeeren te hooren, voor de welcke hy gestelt wordt. cap. 25. Ende hemselven verantwoort tegen de beschuldingen van sijne wederpartyen, verhalende hoe dat hy eerst de Gemeynte heeft vervolght, ende hoe hy wonderbaerlijck is bekeert tot CHRISTVM, ende daer over beschuldight wort: waer over Festus hem bespot, ende Agrippa verklaert datmen hem mochte los laten, indien hy hem op den Keyser niet en hadde beroepen. cap. 26. Dat Paulus gelevert wort met eenige andere gevangenen aen den Hooft-man Iulius, om nae Roomen gevoert te worden: datse tot dien eynde gaen in een schip van Adramyttien, ende varen na Sidon, van daer voor by Cypren tot Myra, ende overgaende in een schip van Alexandrien voor by Cnidus ende Creta, tot Schoone haven, daer Paulus raedt te verwinteren, doch de Hooft-man volght den raedt des stiermans, ende vaert voort, voor by Creta tot Clauda, ende daer ontstaet een groot tempeest, so dat sy het goet over boort moeten werpen: dat Godt door eenen Engel Paulo openbaert, dat niemant vergaen en soude, maer datse op een eylant souden vervallen: waerom Paulus haer vermaent goets moets zijn: dat sy vier anckers voor uyt werpen, ende dat de schippers met den boot meynden te ontvlieden, 't welck Paulus verhindert: datse het coren over boort werpen, ende na datse wat gegeten hadden, datse by landt quamen, daer sy het schip op setteden: dat de soldaten de gevangene wilden dooden, 't welck de Hooft-man verhindert: ende datse also schip-breucke lijdende aen lant swemmen. cap. 27. Dat dit lant het eylant Melite was, ende datse vande inwoonders vriendlijck ontfangen wierden: dat een adder aen de hand Pauli blijft hangen, die hy sonder letsel af-schuddet: dat Paulus den vader van Publius vande cortse ende roode-loop geneest, ende andere siecken op dat eylandt: datse nae dry maenden van daer voort varen nae Italien, over Syracusen, Rhegium, Puteolen ende Appij merckt, ende tot Roomen komen: waer Paulus aen den Oversten des legers wordt overgelevert, ende van eenen soldaet bewaert: dat Paulus den Ioden aldaer verklaert, waerom hy gevangen na Roomen gesonden was: ende dat hy met haer vande religie gehandelt heeft, ende haer bewesen dat IESUS de CHRISTUS was, 't welck sommige geloofden, ende andere niet: dat Paulus aldaer in een gehuert huys twee jaren is gebleven, vryelijck het Euangelium predikende. cap. 28.