Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het viij. Capittel.

Godt verkondigt Israel des vyants aenkomste, die haer vervolgen, uytroeyen, wech-voeren, ende hare lant-vruchten verteeren sal, om datse Godt, sijn verbont, wet, ende alle heylsame leeringen, in somma, het goede, hebben vergeten, verlaten, veracht, een eygen Coninckrijck sonder Godt op-gericht, allerleye afgoderye, huychelschen Godts-dienst, ende insonderheyt den verfoeyelicken kalver-dienst, ende heydensche verbonden gesticht ende gesocht hebben, vers 1, etc. Godt dreygt oock Iuda, 14.

1

DE ¹ basuyne aen uwen ² mont; ³ [hy komt] als een ^{a 4} arent tegen het ⁵ Huys des HEEREN: om dat sy mijn ^b verbont hebben overtreden, ende zijn tegen mijne wet ⁶ afvallig geworden.

1 Dit is eene haestige ende onvolkomene maniere van spreken, diemen pleecht te gebruycken in eenen onvoorsienen hastigen overval. men can dit nemen als woorden Godts tot den Prophete, dien hy gebiede sijne stemme als eene basuyne te verheffen, vermits des volcks ongevoelicheyt ende hartneckicheyt, als Iesa. 58.1, etc. ofte, als eene afbeeldinge van d’aenstaende noot ende aenkomste des vyants, wanneermen gewoon is alarm te maken. siet bov. 5.8.

2 Hebr. gehemelte.

3 T.w. de vyant, de Coninck van Assyrien.

a Deut. 28.49.

4 Vergel. Ier. 48.40. met d’aenteeck.

5 T.w. Israel, ofte de 10 stammen, (als het volgende uytwijst) die dien name mede voerden, ende Godts volck wilden geacht zijn. Sommige meenen dat Godt hier van Iuda spreeckt, ende verstaen den Tempel van Ierusalem, ende door den vyant, Nebucadnezar.

b Hose. 6.7.

6 Siet bov. 7. op vers 13.

2

[Dan] sullen ⁷ sy tot my ⁸ roepen: Mijn Godt, ⁹ wy Israël, kennen u.

7 T.w. die van Israel, als’t volgende verklaert.

8 Niet uyt geloove ende bekeeringe, maer alleenlick uyt gevoel van de voorseyde ende gedreychde elende.

9 Wij voeren immers den naem van ’t volck Israel, ende hebben u woort gehoort, ende doen professie van uwen dienst. Verg. Matt. 7.21, 22. Luc. 13.26, 27. and. aldus: wy kennen u, [wy zijn] Israël; in eenen sin.

3

Israël heeft het ¹⁰ goede verstooten: De ¹¹ vyant sal hem vervolgen.

10 Alle mijne heylsame leeringen ende vermaningen, welcker navolging e hare geestlicke ende lichamelicke behoudenisse soude geweest zijn.

11 Van welcken vers 1. gesproken is.

4

Sy hebben Coningen gemaeckt, maer niet ¹² uyt my: sy hebben ¹³ Vorsten gestelt, maer ick en hebb’et ¹⁴ niet gekent: van haer silver ende haer gout hebben sy voor haer-selven ¹⁵ Afgoden gemaeckt, ¹⁶ op datse uytgeroeyt worden.

12 D. sonder my in’t opwerpen ende maken harer Coningen raet te vragen, ofte, mijn bevel te verwachten: alhoewel andersins de scheydinge der 10 stammen van Iuda niet sonder Godts rechtveerdich bestier ende regeringe geschiet is. siet 1.Reg. 11.31, etc. ond. 13.11. ende vergel. Iesa. 30.1. ende 54.14.

13 De woorden, Coningen ende Vorsten, worden hier verwisselt, als bov. 7.7, 16.

14 Niet dat den al-wetenden Godt dit eenichsins onbekent soude geweest zijn, maer dese maniere van spreken wil seggen, dat Godt haer maken van Coningen niet voor goet heeft gekent. Vergel. Psal. 1.6. met d’aenteeck.

15 Siet van’t Hebr. woort 2.Sam. 5. op vers 21. ende verstaet hier de goudene kalveren te Dan ende Bethel, ende andere afgodische beelden, als ond. 13.2. ende 14.9.

16 Hebr. op dat hy uytgeroeyt wierde. D. elck een van hen, ofte, Israel: de sin is, datse door dese afgoderie haer eygen verderf hebben veroorsaeckt. Vergel. Ier.18.16. Mich. 6.16. met d’aenteeck.

5

U ¹⁷ Kalf, ô Samarja, heeft ¹⁸ [u] verstooten; mijn toorn is tegen hen ontsteken: hoe lange sullen sy de ¹⁹ reynicheyt niet ²⁰ verdragen?

17 Uwen Afgodischen kalver-dienst, dien uwe Coningen, ô Samaria, (die binnen u haer hof houden) gesticht ende gevoedt hebben.

18 T.w. ghy Israeliten: de sin is, gelijck sy het goede van haer verstooten hebben (bov. vers 3.) soo sal het quaet, dat sy verkoren hebben, te weten, d’afgoderye, haer uyt haer lant verstooten, D. d’oorsake daer van zijn. And. u kalf heeft [u] verlaten. moetende selfs, als in gevanckenisse ten lande uytgevoert worden. Siet ond. 10.6. ofte, aldus, hy (de Heere) heeft u kalf, ô Samaria, verstooten: gelijck ghy zijn goet verstooten hebt, alsoo verstoot hy u quaet.

19 Vergel. Ier. 13.27.

20 Ofte, vermogen. Het kan oock een afgebroken reden zijn, uyt verdriet ende toornicheyt, aldus: hoe lange en sullen sy geene reynicheyt konnen, Te weten, bekomen, doen, plegen?

6

Want ²¹ dat is oock uyt Israël; een werckmeester heeft’et gemaeckt, ende het en is geen Godt, maer het sal [tot] ²² stucken worden, het kalf van Samaria.

21 T.w. gouden kalf, (in’t begin van’t voorgaende ende in’t eynde van dit vers vermeldt) is van Israel afgekomen, sy hebben’t van my niet geleert, maer ’tis een vondt ende werck van haer eygene godtloosheyt, gelijck eertijts het kalf inde woestijne een vont geweest is van hare voorvaders.

22 Ofte, kleyn schaefsel, gruys, morsel. dit schijnt te sien op de vermalinge van het gouden kalf. Exod. 32.20. als of Godt seyde: Wat eenen fijnen godt is dat, die sich selven niet beter en kan behouden?

7

Want sy hebben ²³ wint gezaeyt, ende sullen eenen ²⁴ wervel-wint maeyen: ²⁵ het en sal geen staende koorn hebben, het ²⁶ uytspruytsel en sal geen meel ²⁷ maken: of het misschien maeckte, ²⁸ vreemde sullen het verslinden.

23 Dat is, Afgoderye ende Heydensche verbonden hebben sy nagejaecht, dies sullen sy de vrucht harer wercken genieten: sodanich haer doen is, sodanige straffe salder op volgen. Vergel. Iob 4.8. met d’aenteeck. ende ond. 12.2.

24 Dat is, Godts schricklicke ende onvermijdelicke plagen. Siet Iob 9.17. Psal. 83.16. Pro. 1.27. Ierem. 4.13. Amos 1.14 met d’aenteeck.

25 T.w. zaet, ofte, hy. T.w. Israel. gelijck sy met ydelheyt hebben omgegaen, alsoo sal al haer arbeyt ydel zijn: ofte niets voortbrengen, ofte, watter van mach voortkomen, sal voor den vyant zijn.

26 Ofte, gewas, soder yets van voortkomt.

27 D. geven, daer sal geen meel van komen: ende soo in’t volgende, ende ond. 9.16. Siet Psal. 1. op vers 3.

28 Ofte, uytlantsche. Dat is, heydensche vyanden.

8

Israël ²⁹ is verslonden: ³⁰ nu zijnse onder de heydenen geworden, gelijck een ³¹ vat daermen geenen lust toe en heeft.

29 Dat is, sal sekerlick van de vyanden verteert worden, waer van de beginselen klaer zijn.

30 Sy zijn albereets veracht by de omliggende heydenen, ende sullen’t al haest noch meer worden. Vergel. vers 10.

31 Als Ierem. 22.28. Siet aldaer. item Psal. 31.13. ende vergel. Iesa. 30.14.

9

Want sy zijn opgetogen [nae] ³² Assur, eenen ³³ wout-ezel die alleen voor sich selven is: die van Ephraim hebben ³⁴ boelen om hoeren-loon gehuert.

32 Om haren staet door gunst ende hulpe des Conincks van Assyrien te bevestigen. Siet 2.Reg. 15.19, 20.

33 D. wilden, wreeden, ende onbeleefden, roovende voor sich selven, niet soeckende als sijn eygen profijt, om een ander sich niet bekommerende. Siet Iob 24.5. ende 39.8. Sommige duyden’t op Israel, over al om hulpe ende verbont loopende, als een onbetemde wilde wout-ezel, die over al op de lucht gaet, ende dommelick voeder soeckt, doch dickwijls niet en vint, ende selfs anderen ten roove wort. Vergel. Ierem. 2.24.

34 D. helpers, ende bontgenooten, verlatende haren rechten man, Heere ende bontgenoot, N. Godt. Hebr. liefden, minnen, ofte, boeleryen, D. boelen, minnaers. Siet Iob 35. op vers 13. ende Ierem. 27. op vers 9.

10

³⁵ Dewijle sy [dan] onder de heydenen [boelen] om hoerenloon gehuert hebben, so sal ick ³⁶ die nu oock versamelen: Ia ³⁷ sy hebben al een weynich begonnen, van wegen den ³⁸ last des Conincks ³⁹ der Vorsten.

35 Ofte, schoonse, hoewelse, maer alschoon sy, etc. so sal ickse [doch] versamelen, etc. gelijck de Hebreeusche woordekens genomen zijn, ond. 9.16. als of de Heere seyde: sy mogen soo veel helpers hueren, als sy willen, ’t en sal haer doch niet helpen.

36 Die heydensche helpers, die sy gehuert hebben, sal ick tegen haer selfs versamelen, om, in plaetse van hulpe, haer te bederven. Vergel. Ezech. 16.37. And. ick salse (de Israeliten) versamelen, T.w. om haer den vyanden over te geven, ende ten lande uyt te drijven, gelijck dit woort somtijts oock voor versamelen ter straffe, gebruyckt wort. Siet Psal. 26. op vers 9.

37 De boelen, die sy gesocht ende gehuert hebben, tot harer hulpe, hebben haer al begost te plagen, doch dat is maer een weynich ten aensien vande reste, die volgen sal. And. datse weynich smerte sullen hebben van, etc. D. het volgende lijden sal soo groot zijn, datse weynich gedencken sullen aen desen last.

38 D. het Tribuyt, dat de Coninck van Assyrien Israel hadde opgeleyt. Siet 2.Reg. 15.19, 20. ende 17.3.

39 Des grooten Conincks van Assyrien, die vele Vorsten ende Princen onder sich heeft. Vergel. 2.Reg. 18.19, 24. Ies. 10.8. Ezech. cap. 31.

11

Om dat Ephraim de altaren ⁴⁰ vermenichvuldicht heeft tot sondigen; so zijn hem de altaren geworden tot sondigen.

40 Dewijle sy enckelick de grouwelicke sonde der Afgoderye hebben willen bedrijven, sonder mate ende eynde, so sal ickse oock daer in laten voortgaen, ende alsoo sonde op sonde hoopen, tot haerder rechtveerdige straffe: ofte, ick salse onder de heydenen wechvoeren, daer sy dan der Afgodische altaren genoech ofte de volheyt sullen hebben, ende tot alderleye Afgoderye gedwongen worden. Siet Ierem. 5.19. ende onder 9.3. ende van’t woort sonde, in materie van Afgoderye, 1.Reg. 14.16. ende 15.30, 34. ende 16.2. item 12.30. ende 13.35. met d’ aenteeck.

[fol. 110v]

12

Ick schrijve hem de ⁴¹ voortreflickheden mijner ⁴² Wet voor: [maer] ⁴³ die zijn geacht als wat ⁴⁴ vreemts.

41 D. de uytnemende, groote, heerlicke ende voortreflicke leeringen mijns woorts, heb ick hen niet alleen mondelick maer oock schriftelick in overvloet laten voordragen, door onderhoudinge van dewelcke sy groot ende machtich souden worden. Verg. Iesa. 42.21.

42 Ofte, leere. siet Psal. 1. op vers 2.

43 Voortreflicke leeringen mijnes woorts.

44 Sy verwerpense, als of alle mijne leeringen haer in het minste niet aen en gingen, ofse daermede niet te doen en hadden: wat haerselven lust, wat sy selfs versieren ende bedencken, ofte vande heydenen aennemen, dat behaecht haer alleen.

13

Aengaende de offerhanden ⁴⁵ mijner gaven, sy offeren vleesch, ende ⁴⁶ eten’t, [maer] de HEERE en heeft ⁴⁷ aen haer geen ⁴⁸ welgevallen: Nu sal hy harer ongerechticheyt ⁴⁹ gedencken, ende hare sonden ⁵⁰ besoecken; sy sullen weder [in] ⁵¹ Egypten keeren.

45 D. de vrywillige danckofferen, die sy my meenen te offeren (van de gaven, die ick hen inder waerheyt gegeven hebbe,) om quansuys te betoonen, dat sy immers nae my noch vragen, ende my niet en verachten.

46 Veranderende mijne offerhanden, in onheylige mestbancketten, sy zijn niet tot mijnen dienst, maer voor haren mont ende buyck. Vergel. Ierem. 7.21.

47 T.w. aen de offeraers, welcker boosheyt hy gedencken wil, als volcht. And. daeraen, ofte, aen die. T.w. offerhanden. Vergel. Ezech. 20.40. ende 43.27. Hose. 8.13. Amos 5.22.

48 Want sy offeren niet ter plaetse, die van Godt daer toe is verordineert, T.w. binnen Ierusalem in den Tempel, maer tegen Godts gebodt, daer’t hen belieft, tot verachtinge Godts, ende voorts sonder geloof ende bekeeringe.

49 Betoonende sulcx door straffen. alsoo Ierem. 14.10. ende ond. 9.9. siet Genes. 8. op vers 1. ende siet het contrarie Psal. 79.8. Ier. 31.34. Ezech. 18.22. etc.

50 T.w. met straffen. siet Gen. 21, op vers 1.

51 D. in Assyrien, daer sy getracteert sullen worden, als voormaels in Egypten, sy sullen weder gevoert worden in een nieuw Egypten. Vergel. ond. 9.3. ende 11.5, 11. ofte, sy sullen weder keeren nae Egypten, om met den Egyptenaer te handelen, verlatende den Coninck van Assyrien, die daer over verstoort zijnde, haer verderven sal. siet 2.Reg. 17.3, 4, 5. (aldus soudemen door hare ongerechticheyt verstaen, de meyneedicheyt ende trouwloosheyt begaen tegen den Assyrier. Vergel. Ezech. 21.23. ende 29.16.) dan sullender sommige nae Egypten trecken om de verwoestinge der Assyriers te ontgaen. Siet ond. 9.6.

14

Want Israël heeft sijnen ⁵² Maker vergeten, ende ⁵³ tempelen gebouwt; ende Iuda heeft ⁵⁴ vaste steden vermenichvuldicht: maer ick sal een ⁵⁵ vyer senden in sijne steden, dat sal ⁵⁶ haer Paleysen verteeren.

52 T.w. Godt, die haer niet alleen geschapen, maer oock tot sijn volck gemaeckt, bereydt, ende alsoo groot gemaeckt heeft. Siet Iob 4. op vers 17. ende Psal. 100.3. Iesa. 51.13. ende 54.5.

53 Afgodische Tempelen, tot den kalveren dienst, te Dan ende Bethel, ende elders, om daer door sijnen staet vast te maken, het volck van Godts Tempel te Ierusalem af te houden, ende te naederen tot de vrientschap ende gemeenschap met de afgodische heydenen. Vergel. Ezech. 20.32. And. palleysen. Siet Iesa. 9.9.

54 Om sich daer door te versekeren tegen des vyants aenkomste, daer van de Propheten soo veel spraken. Siet Iesa. 22.8, 9, etc.

55 D. vyantlicken oorloch, met de gevolgen van dien, allerleye plagen ende elenden. Siet Iob 15. op vers 34. ende Amos 1.4. etc.

56 In elck eene der steden van het lant Iuda: in’t Hebr. staet, hare, in’t eenvoudich getal, ende ’t vrouwelick geslachte, siende op het lant, ofte elcke stadt.