Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ix. Capittel.

Godt verwijt Israel de afgodische vreuchde in den Oogsttijt, vers 1. die hy haer wel sal doen vergaen, door den toekomstigen honger, wech-voeringe nae Assyrien, ontbeeren des openbaren Godes-diensts, treuren, ende verwoestinge haers lants, 2. tegenstellinge van valsche ende ware Propheten, 7. vorder klachte over Israels diepe verdorventheyt, nae het exempel harer ondanckbare afgodische voor-vaderen, 9. Godt dreycht haer onvruchtbaerheyt ende kinder-moort, 11. Gebedt des Propheten om minderinge der straffe, 14. vorder verhael van hare afgoderye, met aensegginge van Godts toorn ende straffen, 15.

1

VErblijdt u niet, ô Israël, tot ¹ opspringens toe, gelijck de ² volcken; want ghy hoereert van uwen Godt af: ghy hebt ³ hoeren-loon lief, op alle dorsch-vloeren des koorns.

1 Ofte, tot verheugens toe, tot vrolickheyt toe. Siet de selve maniere van spreken Iob 3.22. het Hebr. woort siet op de uyterlicke gebeerden, ende bewijs van vreuchde.

2 Die ter tijt eenes goeden oogsts gewoon waren groote vreuchde te bedrijven ter eeren harer Afgoden, die sy hielden voor d’autheuren van dien, vergel. Psal. 4.8. ende hier het volgende. item Ioel 1. op vers 12.

3 D. ghy verheucht u over den oogst, als over eene belooninge, die uwe boelen, de Afgoden, u souden hebben gegeven van wegen uwe geestelicke hoererye, dat is, Afgoderye: ende op alle plaetsen, daer ghy koorn stapelt ende dorscht, ende daer ghy den wijn persset, danckt ghy uwen Afgoden voor ’tgene dat ick u gegeven hebbe. Vergel. bov. 2.4, 7, 8, 11.

2

De [dorsch-] vloer ende de wijn-kuype en sal haerlieden ⁴ niet voeden: ende de most sal ⁵ haer ⁶ liegen.

4 Hoewel sy haer selven anders belooven.

5 Ofte, tegen haer, onder haer, Te weten, dese hoere, ofte, overspelersse: ofte, Ephraim, Israel.

6 Dat is, hare hope, die sy daer van hebben, sal feylen ende haer bedriegen, sy en sullens niet genieten, het sal voor den vyant zijn, ende sy moeten ten lande uyt, als volcht. Vergel. boven 8.7. ende de maniere van spreken, met Habac. 3.17. Iesa. 58.11. ende Iob 40.28. ende siet d’aenteeck. aldaer.

3

Sy en sullen in des HEEREN ⁷ lant niet blijven: maer Ephraim sal weder [in] ⁸ Egypten keeren, ⁹ ende sy sullen in ¹⁰ Assyrien het ¹¹ onreyne eten.

7 Namelick, Canaan, dat Godts lant ende erffenisse dickwijls genoemt wort. siet Psal. 68. op vers 10. ende Ioel 1.6. ende 3.2, etc.

8 Siet boven 8. op vers 13.

9 Ofte, maer: indien men’t verstaet, van hulpe in Egypten te soecken tegen den Assyrier: alsof Godt seyde: sy mogen nae Egypten loopen, soo veel sy willen, sy sullen evenwel nae Assyrien moeten.

10 Daer henen sy gevanckelick sullen worden wech-gevoert.

11 Dat Godt in sijne wet verboden hadde te eten, ende waer van sy etende, nae de wet der ceremonien onreyn wierden. Vergel. Ezech. 4.12, 13. Dan. 1.8. ende hier het volgende vers.

4

Sy ¹² sullen den ¹³ HEERE geene ¹⁴ dranck-offeren doen van wijn, oock en soudense hem niet ¹⁵ soet zijn, hare offerhanden souden haer zijn als ¹⁶ treur-broot; alle die dat souden eten, souden onreyn worden: want haer broot sal voor hare ¹⁷ ziele zijn, het en sal in des HEEREN huys ¹⁸ niet komen.

12 Wanneerse in Assyrien sullen zijn wech-gevoert, ende eten dat onreyn is, van welcken elendigen toestant der Israeliten, in’t voorgaende ende volgende vers gesproken wort.

13 Als zijnde buyten sijn lant ende de plaetse, etc. die Godt tot offeren verordineert hadde, ende voorts geene gelegentheyt, noch middel hebbende om den Heere wat reyns te offeren, als blijckt uyt de voorgaende ende volgende woorden.

14 Hebr. uytstorten, uytgieten, ofte uytspreyden van wijn. Dat is, dranckofferen van wijn offeren. Siet Psal. 16. op vers 4.

15 D. aengenaem ofte behaechlick, als Ierem. 6.20. Malach. 3.4.

16 Hebr. broot der treurenden, ofte, rouwenden. D. leedspijse diemen eet in sterfhuysen: sulcks alles was nae de wet der ceremonien onreyn. Siet Lev. 21.1. etc. ende 22.4. etc. Num. c. 19.14. Deut. 26. vers 14, etc. oock warense gehouden te offeren met vreuchde. Deut. 12.6, 7. daerom sommige door broot ofte spijse d’offerhanden verstaen. siet Levit. 3.11. ende 21.6. Num. 28.2. Ezech. 44.7.

17 D. hare spijse, haer eten, ende drincken, hare maeltijden, sullen alsdan, in hare ballingschap, wesen over hare dooden, die sy verloren hebben, ofte, als over hare dooden, (Vergel. Ezech. 24.17.) dewijle sy in geduerige rouwe sullen leven, ende over sulcks onreyn zijn. alsoo wort het woort ziele genomen, voor een doot lichaem ofte eenen dooden, Psal. 16.10. ende Lev. 19.28. siet d’aenteeck. aldaer. and. voor haer eygene persoonen, ofte, voor haer selven: (gelijck het Hebr. woort oock genomen wort) D. sy eten ende drincken voor haer selven, maer niet my ter eeren; (als bov. 8.13.) dewijle eenige verstaen dat in dit vers niet gesproken wort vanden staet der ballingschap, maer van ’t gene de Israeliten nu deden, ende tot de ballingschap toe doen souden. Vergel. Zach. 7.5, 6.

18 D. sulcks, als zijnde onreyn, en machmen in Godts huys niet brengen, nochte daer van offeren.

5

Wat sult ghy-lieden [dan] doen op eenes ¹⁹ gesetten hoochtijts-dach, ende op eenen Feest-dach des HEEREN?

19 Wanneermen nae mijn gebodt voor my moest offeren met vreuchde, daer ghy sonder offer, ende in rouwe, sult sitten buyten u lant. Siet Num 10.10. ende Deut. 12.12, etc. ende vergel. bov. 3.4. ende d’aenteeck. op’t voorgaende vers.

6

Want siet, sy ²⁰ gaen daer henen van wegen de ²¹ verstooringe; ²² Egypten salse versamelen, ²³ Moph salse ²⁴ begraven: ²⁵ begeerte salder zijn nae haer silver, ²⁶ netelen sullen haer erflick besitten, ²⁷ doornen sullen in hare ²⁸ tenten zijn.

20 D. sullen voor seker uyt haer lant moeten wech-gaen: ofte, sy gaen henen. D. sy gaen verloren, ofte, verdwijnen.

21 Die d’Assyrier soude aenrechten.

22 Uyt dese woorden, schijnt afgenomen te konnen worden, datter een gedeelte van Israel voor den Assyrier soude vluchten nae Egypten, meynende aldaer wel ontfangen ende geholpen te sullen worden, om dat sy den Assyrier verlatende, met den Coninck van Egypten gehandelt hadden. siet bov. 8. op vers 13. maer hoe sy daer over souden varen, wort hen hier gepropheteert. Sommige gissen, datse eerst tot die van Iuda, daerna met de selve nae Egypten getogen zijn.

23 De stadt Memphis in Egypten, anders (nae sommiger gevoelen) oock genoemt Noph. Iesa. 19.13. Siet d’aenteeck. aldaer.

24 Ende volgens, sullen sy in haer lant niet wederkeeren, maer in ballingschap omkomen.

25 Men sal haer gelt soecken ende rooven. ofte de plaisierige [plaetsen] ofte, gewenschte [schatten] haers silvers, die sal de netel erflick besitten, begeerte, voor begeerlicke dingen, die uyt silver waren, ofte met silveren cieraet gepronckt.

26 Hebr. netel, D. haer landt ende woonplaetsen sullen lange woest liggen, ende onbewoont blijven. Vergel. Iesa. 32.13. ende 34.14. ende onder 10.8. door, de menschen, verstaet haer lant ofte plaetsen daer sy gewoont hebben. Siet Iudic. 11.23. Ierem. 49.1. met d’aenteeck.

27 Hebr. doorne, ofte, distel. Vergel. Iob 31.40. Iesa. 5.6. ende 7.24.

28 Ter plaetsen, daer hare heerlicke wooningen sullen geweest zijn.

7

De dagen der besoeckinge zijn gekomen, de dagen der vergeldinge zijn gekomen; die van Israël sullen’t ²⁹ gewaer worden: de ³⁰ Propheet is een dwaes, de ³¹ man des geests is onsinnich; om de grootheyt uwer ongerechticheyt, is den ³² haet oock groot.

29 Ofte, weten, bekennen. D. alsdan daer aen gedencken ende bevinden, dat hen de waerheyt geseyt is, ende dat hare valsche propheten haer bedrogen hebben. waer van in’t volgende.

30 De valsche Propheten: die den volcke vrede ende voorspoet propheteren.

31 De Propheet, die sich valschelick beroemt van Godes Geest gedreven te worden, ofte geestlicke gesichten ende openbaringen van Godt te hebben. Vergel. Ezech. 13.3. hier seyt Godt selfs van de valsche Propheten, ’t gene de verleyders ende wereltsche menschen t’onrechte plegen te seggen van Godts ware Propheten. Siet 2.Reg. 9.11. ende Iere. 29.26. etc. And. de man des wints, D. die met ydelheyt ende leugen omgaet. Vergel. Mich. 2.11.

32 Dit kanmen verstaen van Ephraims grooten haet ofte wederstant, wrevelicheyt, wederspannicheyt tegen Godt ende sijn H. woort: ofte van Godts haet, die tegen Ephraim groot is, dien hy betoonen sal in de voorgemelde dagen der besoeckinge ende vergeldinge, ende waer uyt oock voortkomt, dat hyse straft door valsche Propheten.

8

³³ De wachter van Ephraim is met mijnen Godt: [maer] de ³⁴ Propheet is een vogelvangers- ³⁵ strick op alle ³⁶ sijne wegen; een ³⁷ haet in den huyse ³⁸ sijns Godts.

33 De ware Propheten, die Godt onder de 10 stammen heeft verweckt, houden bestandichlick ende vast aen mijnen Godt ende sijnen reynen dienst: als Elias, Elisa, ende andere gedaen hebben, ende ick oock doe. Siet van desen tijtel der Propheten Ezech. 3. op vers 17. ende vergel. wijders Ier. 12.3. ende ond. 12.1. item de maniere van spreken, met Godt te wandelen, Gen. 5.22. Siet d’aenteeck. aldaer. And. Isser een wachter Ephraims met mijnen Godt, de Propheet is een vogelvangers strick op alle desselven wegen. And. Ephraims wachter [behoorde] met mijnen Godt [te zijn], maer, etc. And. hy (de valsche Propheet, waer van in’t voorgaende vers) houdt wacht tegen Ephraim, [die] met mijnen Godt [is]: D. hy loert op de Israeliten, die’t met Godt ende sijnen reynen Godts-dienst noch houden, Siet 1.Reg. 19.18. waer op het volgende oock niet qualick en past. Vergel. bov. 5.1, 2. ende d’aenteeck. aldaer.

34 Verstaet de valsche Propheten, waer van in’t voorgaende gesproken.

35 Dit kanmen duyden op’t geestlick vangen ende verstricken der zielen, ende van’t lichamelick loeren, betrappen, vangen ende moorden der vroomen, als in de voorgaende aenteeckeninge is vermeldt.

36 Op alle straten ende wegen in Israel: ofte, in al sijn eygen doen ende handel is de valsche Propheet niet anders als een strick, etc.

37 Die met recht van Godt ende alle vroome gehaet is, ende niet als Godts haet tegen Israel (boven 8.1. genoemt des Heeren huys) door alle sijne verleydinge ende godtloosen handel verweckt ende veroorsaeckt.

38 Ephraims, ofte des getrouwen wachters, van welcken in’t begin deses verskens gesproken.

9

Sy hebben sich ³⁹ seer diep verdorven, als in de dagen van ⁴⁰ Gibea: hy sal harer ongerechticheyt ⁴¹ gedencken, hy sal hare sonden besoecken.

39 Hebr. sy hebben verdiept, sy hebben verdorven. Siet van sulcke t’samenvoeginge van twee woorden, Psal. 45. op vers 5. ende van’t Hebr. woort, bov. 5. op vers 2.

40 Gelijck die van Benjamin te Gibea tot grouwelicke boosheyt vervallen waren, ende een yegelick in Israel dede wat hy wilde. Siet de historie Iudic. cap. 19. ende vergel. ond. 10.9.

41 Als bov. 8.13. Siet aldaer.

10

Ick vondt Israël als ⁴² druyven in de woestijne, ick sach uwe vaderen als d’eerste vrucht aen den vijge-boom in haer beginsel: [maer] sy gingen in ^a [tot] ⁴³ Baal-Peor, ende ⁴⁴ sonderden sich af tot die

42 D. doe ick Israel eerst tot mijn volck aennam, warense my soo aengenaem, als eenen wandelaer druyven zijn, die hy vint in eene woestijne, ende soo soet, als de eerste rijpe vygen aen den vygeboom. Vergel. Mich. 7. op vers 1.

a Num. 25.3. Psal. 106.28.

43 Der Moabiten Afgodt, om met hem geestlick overspel ofte hoererye te bedrijven, waer op de lichaemlicke ontucht gevolcht is. Siet Num. 25.1, 2, 3, etc. ende de navolginge deses exempels harer voorvaderen. 1.Reg. 16.31, 32, etc.

44 Met eene bysondere afgodische voor-bereydinge tot religieusen dienst deses Afgodts. het Hebr. woort is het selve, daer van de Nazireers, D. d’afgesonderde haren naem hadden. Siet Num. 6.2, etc.

[fol. 111r]

⁴⁵ Schaemte, ende wierden ⁴⁶ gantsch verfoeyelick nae hare boelerye.

45 Dien schandelicken Afgodt Baal. Siet Ier. 3.24, 25.

46 Hebr. verfoeyselen, ofte verfoeyelickheden. and. daer waren verfoeyelickheden nae hare begeerte. alle verfoeyelickheden gingen daer in swanck, nae haren wille ende lust, nae dat haren vuylen lust ende wensch opgaf. Sommige nemen’t als of Godt tegen malkanderen stelde, datse by hem daer door soo verfoeyelick wierden, als hyse te vooren seer bemint hadde.

11

Aengaende Ephraim, haerlieder ⁴⁷ heerlickheyt sal ⁴⁸ wechvliegen als een vogel: ⁴⁹ van der geboorte, ende van ⁵⁰ [’smoeders] buyck, ende van de ontfanckenisse af.

47 D. haer Conincrijck, gesegenden staet, ende specialick de menichte harer kinderen, daer mede sy verciert ende vereerlickt zijn, als in’t volgende verclaert wort. siet Ps. 127.5. Prov. 17.6.

48 D. sy sullen snellick daer van berooft worden, ende deselve soo weynich weder konnen verkrijgen, als eenen ontvlogenen vogel.

49 D. so haest sy sullen geboren zijn, ofte terwijlen sy gedragen worden, ofte so haest sy sullen ontfangen zijn.

50 Van de invoeringe deses woorts siet Iudic. 13. op vers 5. ende Iob 3. op vers 10.

12

Of sy schoon hare kinderen mochten groot maken, ick salser doch van berooven, ⁵¹ dat se onder de menschen niet en sullen zijn: want oock, wee hen, als ick van hen sal geweken zijn.

51 Ofte, datse geen menschen en sullen zijn, ofte, dat haer geen mensch over en blijve. Vergel. Prov. 30.14.

13

Ephraim is, gelijck als ick ⁵² Tyrus aensach, die ⁵³ geplant is in eene lieflicke woonplaetse: maer Ephraim sal sijne kinderen ⁵⁴ moeten uytbrengen tot den ⁵⁵ dootslager.

52 Hebr. Tsor. Siet van dese stadt Iosu. 19. op vers 29. ende 1.Reg. 5. op vers 1. Iesa. 23. Ezech. 27.

53 Dit schijnt te sien op de vasticheyt, lieflickheyt ende voorspoet in dese beyde vergelekene plaetsen.

54 Hebr. als ofmen seyde: [is, ofte, is gestelt, geschickt, gereedt] om uyt te brengen, (Vergel. Iesa. 38.20. met d’aenteeck.) D. salse uyt sijne schoone woonplaetsen selfs moeten uytbrengen, etc.

55 De Assyriers, hare vyanden. Vergel. Iob 27.14. ende Deut. 28.41.

14

⁵⁶ Geeft hen, HEERE; wat sult ghy geven? Geeft hen eene ^{b 57} misdragende baer-moeder, ende uyt-droogende borsten.

56 De Prophete seer ontstelt ende benaeuwt zijnde over dese schricklicke aenstaende elenden des volcks, en weet niet naeders van den Heere te begeeren, als datse liever geene kinderen mochten hebben, dan dat die, groot gemaeckt zijnde, van den vyant souden vermoort worden. Vergel. Luc. 23.29. And. geeft hen wat ghy geven sult. D. sulcks als hare sonden verdienen, ende uwe gerechticheyt vereyscht.

b Luc. 23.29.

57 Hebr. van kinderen beroovende.

15

⁵⁸ Alle hare boosheyt is te ^c Gilgal, ⁵⁹ want daer heb’ ickse gehaett, om de boosheyt harer handelingen; ick salse uyt mijnen ⁶⁰ huyse uytdrijven: Ick en salse ⁶¹ voortaen niet meer lief hebben; alle hare ^d Vorsten zijn ⁶² afvallige.

58 D. de principaelste Afgoderye wort aldaer bedreven, ofte, watter over al van Afgoderye in’t lant is, brengensy daer t’samen: daer ter contrarie de gedachtenisse der weldaden, die hen Godt eenmaels in dese plaetse bewesen hadde, haer van alle Afgoderye behoorde af te schricken. Siet bov. 4. op vers 15. ende ond. 12.11.

c Hose. 4.15. ende 12.12.

59 Ofte, gewislick.

60 D. uyt mijn lant, ofte, uyt mijn huysgesin, datse niet meer mijne kinderen noch knechten en sullen zijn.

61 Hebr. niet toedoen, ofte, voortvaren haer lief te hebben. D. ick salse niet langer weldoen.

d Ies. 1.23.

62 Ofte, wederstrevich, onbandich.

16

Ephraim is ⁶³ geslagen, haerlieder wortel is verdorret, sy en sullen geene vrucht ⁶⁴ voortbrengen: Ia of sy schoon genereerden, so sal ick doch de ⁶⁵ gewenschte [vruchten] hares buycks dooden.

63 Gelijck een kruyt vander Sonnen hitte gelijck als geslagen, ofte andersins gequetst wort, dat het niet en kan groeyen noch bloeyen. (Vergel. Psal. 102.5.) alsoo is Ephraim van boven (van Godt) geslagen, dat sijn wortel onder verdorret is. Vergel. Iob 18.16. Amos 2.9. Ion. 4.7. ende siet het contrarie Iob 29.19.

64 Hebr. maken, als boven 8.7. Siet aldaer.

65 Hebr. de begeerten haers buycks. Dat is, hare gewenschte lijfs vruchten.

17

⁶⁶ Mijn Godt salse verwerpen, om datse nae hem niet en hooren: ende sy sullen ⁶⁷ omswervende zijn onder de heydenen.

66 Dien ick diene, ende aen welcken ick my houde, als boven vers 8.

67 Vergel. Genes. 4.12. Prov. 27.8. 1.Reg. 14.15. ende boven 7.13.