Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vij. Capittel.

Godt klaegt wijders over de gemeyne hitticheyt in allerley grove sonden, die soo te hove onder de Groote, als onder den gemeynen man, d’overhant hadden, als te weten, valscheyt, stelen, rooven, boosheyt, leugen, godtloose verbintenissen, dronckenschap, spotterye, ende heydensche verbonden, vers 1, etc. vergeselschapt met eene domme hoovaerdye, verstocktheyt ende ongevoelicheyt, 3. Voorseyt haer sijne rechtveerdige straffen, 12. wijder klachte over hare huychelye, ende onbekeerlickheyt, 13, 14, etc.

1

TErwijlen ick Israël ¹ genese, so wort Ephraims ongerechticheyt ² ontdeckt, mitsgaders de boosheden van ³ Samaria; want sy wercken ⁴ valscheyt: ende de dief ⁵ gaetter in, de ⁶ bende der straetschenders stroopt daer buyten.

1 D. besich ben door mijne Propheten, om de tien stammen tot bekeeringe te vermanen, ende hen tot geestelicken ende lichamelicken welstant te brengen. Siet Psal. 30. op vers 3. ende onder 11.3.

2 D. so bevint sich, dat de wortel ende oorspronck aller boosheyt ende ongebondenheyt tegen de eerste ende tweede tafel, is inden stam Ephraim, ende principalick in ’sConincx hof te Samaria. ofte, hare boosheyt wort ontdeckt, door hare weder-strevicheyt tegen alle mijne vermaningen, sulcks datse haer toonen ongeneeslick.

3 Siet 1.Reg. 16. op vers 24.

4 D. allerley afgoderye ende huychelerye, zijnde enckel bedroch ende valscheyt, waer door sy het verbont met my breken: Siet Psal. 44.18, 21. handelende van gelijcken valschlick met den naesten. siet Lev. 19.11.

5 Stelen, rooven ende moorden is binnen ende buyten vry, ende heeft d’overhant, soo dat beyde tafelen van Godts wet verbroken zijn.

6 Siet bov. 5. op vers 1, 2.

2

Ende ⁷ sy en seggen niet in haer herte, [dat] ick aller harer boosheyt gedachtich ben: nu ⁸ omcingelen haer hare handelingen, sy zijn ⁹ voor mijn aengesichte.

7 D. sy en dencken niet eens dat ick sulcks alles sie ende soecken sal.

8 Als touwen, haer benaeuwende ende verstrickende, soo datse niet sullen konnen ontkomen: ofte, als dienaers van Iustitie, om haer als misdadige, te vangen, ende voor ’t gerichte te stellen, waer van sy nu (D. al haest) de waerheyt sullen bevinden.

9 Naeckt ende bloot, sy zijn my alle bekent, ende ick salse ter hant nemen, om daerop te letten, ende recht te doen.

3

Sy ¹⁰ verblijden den Coninck met hare boosheyt, ende de Vorsten met hare leugenen.

10 De godtloosheyt des Conincks ende sijner Vorsten was soo groot, datse vreuchde ende vermaeck namen inde grouwelicke boosheyt der Priesteren ende des volcks, als dienende tot stijvinge der Afgoderye, daer in sy de vasticheyt hares staets stelden, sulcks het volck wetende, maeckten ’t soo gelijck haer Coninck het geern hadde, hoe erger hoe liever.

4

Sy bedrijven al te samen overspel; sy zijn gelijck een ¹¹ back-oven die heet gemaeckt is van den backer: [die] ophoudt van wacker te ¹² zijn, na dat hy den deech heeft gekneedt, tot dat het doorgesuert zy.

11 Sy zijn soo verhit in afgoderye ende de aenklevende sonden, als een brandende ofte gloeyende oven, ende evenwel soo ongevoelich ende soo sorchloos daer over, als de slapende backer. Siet vers 6.

12 Ofte, wacker te maken. D. hy slaept selfs, ende laet alles slapen, ende in ruste, tot datmen ’t broot in den oven sal steken, wanneer’t deech genoech geresen ende doorsuert is. alsoo laten sy den suerdeessem der boosheyt voortgaen, ende den oven der afgoderye heet worden, tot dat alles nae haren sin, op’t alder erchste, gestelt zy. Vergel. Matt. 16.12. Luc. 12.1. And. aldus; die heet gemaeckt wort van den backer, als hy ophoudt van op te wercken (T.w. de gene die backen sullen) na datmen den deech heeft gekneedt, tot dat het doorsuert is.

5

¹³ ’Tis de dach onses Conincks; De Vorsten maken ¹⁴ [hem] kranck ¹⁵ [door] verhittinge van den wijn: hy ¹⁶ streckt sijne hant voort met de spotters.

13 Dit kanmen nemen als woorden der Vorsten ende hovelingen. And. [op] den dach onses Conincks, maken de vorsten hem kranck. Door des Conincks dach kanmen verstaen den dach sijner geboorte, als Genes. 40.20. ofte, krooninge, ofte eenen Feest-dach van hem aengestelt tot der kalveren dienst. siet 1.Reg. 12.32, 33. ende vergel. Iob 1.4. met d’aenteeck. Mat. 14.6.

14 Den Coninck: uyt het voorgaende ende volgende. And. maken haer selven kranck.

15 D. door heete wijnteugen, ofte door ’t suypen van heeten wijn. And. [met] vlesschen van wijn.

16 Als hy kranck is van den wijn, dan slaet hy op met spotters ende bootsmakers, die hem den tijt ende de wijn-kranckte sullen verdrijven: ofte, wanneer hy droncken is, so doet hy sulcks, so dat het hof vol van ydelheyt, ende godtloosheyt is. van spotters siet Psal. 1. op vers 1. Pro. 1.22. ende 9.7, etc.

6

¹⁷ Want sy ¹⁸ voeren haer herte aen, als eenen back-oven, tot hare lagen: haerlieder ¹⁹ backer slaept den gantschen nacht; ’smorgens brandt hy als een vlammende vyer.

17 Ofte, sekerlick, gewislick.

18 Hebr. Eygentl. doen haer herte naederen. D. sy geven sich daer op, dryven, vyeren, stoocken ende hitzen haer selven aen, om in’t heymelick lagen te leggen den genen, die haer tegen zijn, ende die door practijcken in lijden, verdriet ende om’t leven te brengen, ’tzy datse hare godtloosheyt niet toe en staen, ofte andersins eenen haet op haer hebben.

19 Hier door verstaen sommige den Coninck, die’t beleyt ende bestier van alle boose vonden sijnen Vorsten ende Raets-heeren bevele, ende als hy d’uytvoeringe daer van in vollen swange siet, sijn plaisier ende lust daer in scheppe: ofte, terwijlen hy slaept, so zijn sijne Vorsten met hare complicen doende, om tegen hem te conspireren. (waer van in’t volgende vers) ende, eer de Coninck daer op denckt, sulckx in’t werck stellen, settende alles (om soo te spreken) in vyer ende vlamme.

7

Sy zijn al te samen ²⁰ verhittet als een back-oven, ende sy verteeren hare ²¹ Richteren: alle hare Coningen ²² vallen; daer en is niemant onder hen die tot my ²³ roept.

20 In boosheyt ende godtloosheyt.

21 D. hare Coningen, Vorsten, ende Regenten, als de volgende woorden verklaren, ende onder vers 16. Vergel. Iudic. 2. op vers 16.

22 D. worden om’t leven gebracht, d’een conspireert tegen den anderen, ende slaet hem doot. Siet Genes. 14. op vers 10. ende de historie hier van. 2.Reg. 15.8, etc. tot vers 32. alsoo onder vers 16.

23 Die my kent, ende om genade ende hulpe aensoeckt. Vergel. ond. vers 10, 13, 14.

8

Ephraim, die ^{a 24} verwerret sich met de volcken: Ephraim ²⁵ is een ²⁶ koeck, die ²⁷ niet is omgekeert:

a Psal. 106.35.

24 Door Heydensche houwelicken, gemeenschap van afgoderye ende andere sonden, item ongeoorloofde verbonden. Siet boven 5.7, 13. ende onder vers 11, etc.

25 D. gelijck een koeck.

26 Siet van ’t Hebr. woort Genes. 18. op vers 6.

27 Ende volgens halfgaer, die de hongerige Assyriers evenwel sullen verslinden: ofte, aen d’eene zijde verbrant, aen d’andere raeuw, ofte ongaer, ende over sulcks onsmaeklick ende bedorven, niet veel deugende (alsmen seyt) noch om te houden, noch om wech te werpen, gelijck een koeck moet worden, wanneerse op’t vyer ofte de koolen versuymt ende niet waergenomen en wort. Dese gelijckenisse wort verscheydentlick verklaert, ende op Ephraim gepast. uyt het voorgaende ende navolgende schijnt, dat Godt wil seggen, Ephraim hebbe sijnen eygenen geestelicken ende lichamelicken welvaert verwaerloost, ende nae buyten tot de Afgodische Heydenen loopende, om by de selve sijne behoudenisse te soecken, zy hy door der selver gemeenschap soo bedorven, dat hy naeuwlicks eenich fatsoen, ofte reuck ende smaeck (alsmen seyt) meer en hadde, als een koeck die half raeuw half verbrant, ofte, geheel doorbrant ende verschrockt is. Sommige duyden’t op de onbekeerlickheyt, niet tegenstaende Godts straffen, waer van vers 10.

9

²⁸ Vreemde verteeren ²⁹ sijne kracht, ende hy en merckt het niet: oock is de ³⁰ graeuwicheyt op hem verspreydt, ende hy en merckt het niet.

28 Siet exempelen 2.Reg. 15, 19, 20. item aldaer vers 29.

29 Ephraims.

30 D. hy wort swack ende machteloos, ende heefter geen gevoel van: gelijck oude lieden die over al graeuwe hayren krijgen: nochtans blijft hy even stout ende hartneckich, als volcht.

10

^b Dies sal de ³¹ hoovaerdye Israels in sijn aengesichte getuygen: dewijle sy haer niet bekeeren tot den HEERE ha-

b Hose 5.5.

31 Om datse in desen haren elendigen toestant noch soo ongevoelich, opgeblasen ende stout tegen my zijn: siet boven 5.5. met d’aenteeck.

[fol. 110r]

ren Godt, noch hem soecken in allen desen.

11

Want Ephraim is als eene ³² botte duyve, sonder ³³ herte: sy roepen ³⁴ Egypten aen, sy gaen henen tot ³⁵ Assur.

32 D. domme, slechte, simpele duyve, om datmense verlocken, verleyden ende bepraten kan, alsoo men wil, stellende haer allesins tot eenen spot, dit wort in’t volgende verklaert.

33 D. verstant. siet Iob 9. op vers 4.

34 Siet 2.Reg. 17.3, 4. ende boven 5.13. ende onder 8.9. ende 12.1.

35 D. Assyrien, ofte den Coninck van Assyrien.

12

Wanneer sy sullen henen gaen, sal ick mijn ³⁶ net over haer uytspreyden, ick salse als vogelen des hemels doen ³⁷ nederdalen: Ick salse ³⁸ tuchtigen, ³⁹ gelijck gehoort is in hare vergaderinge.

36 D. ick salse vangen, verstricken, ende ruineren door hare tractaten ofte handelingen met Egypten ende Assur, gelijckmen de vogelen beslaet, vangt ende verstrickt door’t net. Verg. Iob 19.6. Ezech. 12.13. ende 17.20. ende 19.8. ende 32.3. met d’aenteeck.

37 Daer sy om hooge meenen te vliegen.

38 Met straffen ende plagen. siet Prov. 7. op vers 22.

39 Hebr. nae de hooringe, ofte, ’tgehoor van, ofte, aen, in hare vergaderinge. D. gelijck ick haer opentlick in mijne wet ende door mijne Propheten in hare byeenkomsten voor de gemeente, hebbe aengeseyt, ende gedreycht. Siet 2.Reg. 17.13.

13

Wee haer, want sy zijn van my ⁴⁰ afgesworven; verstooringe over haer, want sy hebben ⁴¹ tegen my overtreden: Ick ⁴² soudse wel verlossen, maer sy spreken ⁴³ leugenen tegen my.

40 Hier ende daer afgodische ende vleeschelicke hulpe soeckende, swervende als een verbijsterde vogel, die nergens ruste en vint.

41 Ofte, zijn van my afgevallen. Siet 1.Reg. 8.50. ende 12. op vers 19. item Iere. 2.8, 29. ende vergel. ond. 8.1. ende 14.10.

42 Ofte, ick hebse wel verlost, ofte, ick verlosse haer wel, ofte, als ickse verlosse, etc. so, etc. Siet 2.Reg. 14.25, 26, 27, 28.

43 Wat hen goets van my geschiet, daer van geven sy valschlick haren afgoden de eere: ofte, sy beloven wel bekeeringe ende danckbaerheyt, maer en dencken’t niet.

14

Sy en roepen oock niet tot my met haer ⁴⁴ herte, wanneer sy huylen op hare legeren: ⁴⁵ om koorn ende most ⁴⁶ versamelen sy sich, [maer] sy ⁴⁷ wederstreven tegen my.

44 Haer bidden ende kermen tot my, is enckel huychelerye, ’tis maer een gehuyl, uyt verdriet, murmureringe, ende onverduldicheyt, sonder geloove ende bekeeringe. Sommige meenen, dat het volgende woort legeren, ofte, bedden, siet op de plaetsen (als hoochten, Tempelen, etc.) harer afgoderye, die een geestelick overspel is. Siet Iesa. 57.7, 8. met d’aenteeck. waer op het volgende woort versamelen, niet qualick en past. Vergel. oock Ezech. 23.41.

45 And. [wanneer] sy haer om koorn ende most versamelen [ende] tot my keeren.

46 Om sulcks van my te verkrijgen, maer metter daet bewijsen sy alle wederspannicheyt tegen my. And. maken sy haer selven insnijdingen. T.w. in haer vleesch, nae de wijse der heydenen ende afgodendienaers. Siet 1.Reg. 18.28. met d’aenteeck.

47 And. sy wijcken van my af, ofte, wijcken af tegen my. T.w. rebellerende, dewijle sy even seer blijven hangen aen hare afgoderye, selfs wanneerse koorn ende most van my quansuys versoecken.

15

Ick ⁴⁸ hebse wel getuchticht, [ende] haerlieder armen ⁴⁹ gesterckt: maer sy dencken ⁵⁰ quaet tegen my.

48 Met woorden ende slagen. And. ick binde ende stercke hare armen. T.w. als een goet chirurgijn ende medicijn-meester pleecht te doen. Vergel. vers 1.

49 D. matichlick gekastijt, gevende haer noch kracht om de kastijdinge te verdragen, ofte alsoo, dat ickse niet en verteerde: ofte, als ick besich was om haer te cureren, door mijne heylsame tucht, so voechde ick my nae haer vermogen, ondersteunende haer met noodige krachten, ende hare swackheden dragende, ofte, ick kastijddese wel, maer onderhielt haren staet, datse niet te gronde en gingen.

50 Mijn goet-doen vergelden sy my, (in plaetse van danckbaerheyt) met quade practijcken tegen my: practizerende hoe sy haren bouwvalligen staet, sonder my ende tegen alle mijne waerschouwingen ende dreygementen, evenwel, als tot mijnen hoon ende spijt, noch souden mogen vast maken door afgodische, vleeschlicke ende heydensche hulpe, daer sy my schuldich waren te dancken voor al ’t gene datter noch van haren staet overich ende behouden is. waer op het volgende mede siet.

16

Sy ⁵¹ keeren sich, [maer] niet [tot] den Alderhoochsten, sy zijn ^c als een ⁵² bedriechlicke boge: hare ⁵³ Vorsten vallen door ’t sweert, van wegen de ⁵⁴ gramschap harer tonge: Dit is haerlieder ⁵⁵ bespottinge in ⁵⁶ Egyptenlant.

51 Sy loopen vast over al, hier ende daer, maer tot my, by welcken haer heyl te soecken is, en komen sy niet. Vergel. ond. 11.7. ofte, sy toonen somtijts eenen schijn van bekeeringe, maer sy en bekeeren haer niet in der daet. Vergel bov. 6.4. met d’aent. and. simpelick aldus: sy bekeeren haer niet tot den Alderhoochsten.

c Psal. 78.57.

52 Hebr. boge des bedrochs. Siet Psal. 78.57. met d’aenteeck. de sin is, daer sy haer tot my behoorden te bekeeren, gaen sy geheel andere wegen: daerom varen sy oock, als volcht.

53 Siet bov. op vers 7.

54 D. om datse mijne Propheten, ende volgens my selven, met bitterheyt ende toornicheyt bejegenen: vergel. Psal. 73.9. ofte, om datse malkanderen schelden, bitter, ende scherp toespreken, so conspireert d’een tegen den anderen, ende brengen malkanderen om den hals, als bov. vers 7.

55 D. d’oorsake haerder bespottinge.

56 Daer sy hulpe soecken, ende groot credijt meenen te hebben.