Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het lxiij. Capittel.

De Prophete beschrijft de heerlicke victorie Christi over de vyanden sijner kercke, vers 1, etc. Lof en prijs der groote goedicheyt des Heeren, 7. ende bekentenisse der sonden des volcx, waer over sich Godt vertoornde, 10. doch wederom ontfermde, sich indachtich makende sijner vooriger barmherticheden, 11. Een gebedt om voorder genade, ende bescherminge, 15.

1

¹ WIe is dese, die ² van Edom komt ³ met besprenckelde kleederen, van ⁴ Bozra? dese, die ⁵ verciert is in fijn gewaet? die ⁶ voort-treckt ⁷ in sijne groote kracht? ⁸ Ick ben 't ⁹ die in gerechticheyt spreke, ¹⁰ die machtich ben te verlossen.

1 Dit nemen eenige voor de woorden Iesaiae, die in een visioen siende de rechtveerdige straffe Godes over sijne vyanden, seer verwondert, ende als verbaest staet: doch andre meynen, dat de kercke hier spreeckt, haer verwonderende over 't groot gewelt Christi tegens sijne vyanden, in sijne doot ende opstandinge uyt de dooden.

2 D. uyt der Edomiten lant, of van de Edomiten. verstaet dit van de vyanden des volcx Godes in't gemeyn, doch insonderheyt van de geestelicke vyanden, T.w. den duyvel, ende de dienaren des Antichrists, als bov. 34.5.

3 Hebr. gesuerdeecht van kleederen. siet de aent. Psal. 71. op vers 4. ende 73. op vers 21. De Griecksche oversetters, ende andre, met root-geverwde kleederen, beteeckenende sijnen toorn tegen sijne vyanden, met welcker bloet sijn kleederen besprenckelt waren. Vergel. Apoc. 19.13.

4 Dit was de hooft-stadt inder Edomiten lant, daer van oock mentie gemaeckt wort Ies. 34.6. ende Ier. 49.13, 22. Ende hier can men door Bozra verstaen de hooftstadt aller vyanden van Godes kercke.

5 Verstaet hier door den cieraet, de heylicheyt Christi, ende sijne Conincklicke heerlickheyt in sijn triumph over de vyanden.

6 Het Hebr. woort beteeckent soo veel, als in een vreemt lant op en neder trecken, als Ier. 48.12.

7 T.w. in de kracht sijner Godtheyt.

8 Hier antwoort Christus de groote Prophete, die in de werelt comen soude, gelijcker belooft wort Deut. 18.15.

9 Of, die met ofte van gerechticheyt spreke. D. die de vyanden des volcx Godes, met de rechtveerdige straffe Godes dreyge.

10 Of, die genoechsaem ben om te verlossen. want hem is gegeven alle gewelt in den hemel ende op der aerde, hy is een almachtich Godt met den Vader, ende den H. Geest.

2

¹¹ Waerom zijt ghy ^a root aen u gewaet? ende uwe kleederen als eenes ¹² die in de wijnpersse treedt?

11 Hier spreeckt de kercke wederom, of de Prophete, tot Christum, seggende, Waerom zijt ghy etc. De sin is, Waerom zijn de kleederen root die ghy aen hebt? Vergel. Apoc. 19.13.

a Apoc. 19.13.

12 Verstaet hier by, ende wiens kleederen met rooden wijn besprenckelt zijn. Dese gelijckenisse wort elders meer gebruyckt, beteeckenende wrake. Thre. 1.15. Apoc. 14.19, 20.

3

¹³ Ick hebbe ¹⁴ de persse alleene getreden, ende ¹⁵ daer en was niemant van de volckeren met my; ende ich hebse getreden in mijnen toorne, ende hebse vertrapt in mijne grimmicheyt: ende ¹⁶ haer kracht is gesprengt op mijne kleederen, ende al mijn gewaet hebb' ick besoetelt.

13 Hier spreeckt Christus wederom, beantwoordende de voorige vrage, aengaende zijne macht in het onderdrucken sijner vyanden, ende het verlossen sijner uytvercorenen.

14 T.w. de persse des toorns Godes, gelijck af te nemen is uyt Apoc. 14.19. ende 19.15. De sin is, Ick hebbe alleen, sonder menschelicke hulpe, den wille ende het bevel mijnes hemelschen Vaders, aengaende het straffen ende verdelgen der vyanden sijner kercke, uytgericht.

15 Of, daer en is niemant van de volckeren by my geweest, om my de vyanden te helpen bestrijden ende verwinnen. Verstaet hier soo de Geestelicke, als lichamelicke vyanden.

16 D. haer bloet, daer in de sterckte des menschen bestaet. Of, haer bloet] D. het bloet harer stercke helden. And. ende hare victorie is op mijn kleederen gesprenckelt. D. haer bloet, een teecken mijner victorie over haer.

4

Want ^{b 17} de dach der wrake was in mijn herte: ende ¹⁸ het jaer mijner verlosten was gekomen.

b Iesa. 61.2.

17 T.w. dien dach die van Godt bestemt was ter wrake, om de vyanden der kercke te straffen, ende de uytverkorene te redden. Siet Ies. 34.8. ende 61.2.

18 D. het jaer, of de tijt der gener die van my souden vry gekocht of verlost worden: 'tschijnt dat de Prophete siet op het geestelicke jubel-jaer.

5

^{c 19} Ende ick sach toe, ende daer en was niemant die hielp; ²⁰ ende ick ontset-

c Ies 59.16.

19 Of, doe ick ommesach, ende datter geen helper en was etc. Christus alleen is onsen helper, heylant, ende verlosser, die ons uyt het gewelt des duyvels, ende des eeuwigen doots verlost heeft. Siet Ies. 59.16. ende 61.2.

20 T.w. nae mijne menschelicke natuere. Siet Mat. 26.38.

[fol. 31v]

tede my, ende daer en was niemant die ondersteunde: ²¹ daerom heeft mijn arm my heyl beschickt, ende ²² mijne grimmicheyt die heeft my ondersteunt.

21 D. mijne Goddelicke kracht heeft my onderstut in mijn swaer lijden, dat ick onder den swaren last des toorns Godes niet en ben besweken, maer den selven gedragen, ende mijn volck daer van verlost, ende alle hare vyanden overwonnen hebbe.

22 T.w. de grimmicheyt, daer mede ick ontsteken ben tegen de vyanden mijner kercke.

6

Ende ²³ ick hebbe de volckeren vertreden in mijnen toorn, ende ²⁴ ick hebse droncken gemaeckt in mijne grimmicheyt: ende ick hebbe ²⁵ haer kracht ter aerde doen nederdalen.

23 D. ick hebbe de geestelicke vyanden overwonnen, daer toe beweecht zijnde door mijnen yver tot de eere Godes, ende het heyl sijner uytverkorenen.

24 T.w. met den drinckbeker mijner grimmicheyt, tot haren verderve. Siet dese gelijckenisse oock Psal. 60.5. ende Ies. 24.20. ende 49.26. ende 51.17, 21. Ier. 51.57. ende elders.

25 Siet boven vers 3.

7

²⁶ Ick sal de goedertierenheden des HEEREN vermelden, ²⁷ den veelvoudigen lof des HEEREN, ²⁸ nae alles dat de HEERE ons heeft bewesen, ende de groote goedicheyt aen den huyse Israëls, die hy haer bewesen heeft, nae sijne barmherticheden, ende nae de veelheyt sijner goedertierenheden.

26 Dit spreeckt het volck Godes, zijnde nu onderwesen van Christo, ende sijne groote daden, hem te gelijcke danckende, voor de weldaden die sy van hem ontfangen hadden, wenschende ende biddende om de continuatie der selver.

27 Of, menichvuldigen, of menigerley lof, T.w. den lof van wegen het goet, 'twelck my de Heere gedaen heeft.

28 Hebr. als nae alles, t.w. nae alles goets. Van de beteeck. des woorts bewesen. siet Psal. 13. op vers 6.

8

Want ²⁹ hy seyde, Sy zijn immers mijn volck, kinderen ³⁰ [die] niet liegen en sullen: also ³¹ is hy haer geworden tot eenen heylant.

29 T.w. doe hy met onse voorouderen een verbont maeckte.

30 Of, die niet valsch zijn en sullen, Godt spreeckt hier nae der menschen wijse, die het beste van hare kinderen hopen. Ende verstaet hier by, maer sy sullen my oprechtelick dienen, als oprechte Israëliten, in de welcke geen bedroch en is. And. sy en sullen niet ontaerden, of verbastaerden: T.w. na dat ickse sal herboren hebben door mijnen H. Geest.

31 D. hy heeftse van hare vyanden verlost.

9

³² In alle hare benautheyt was hy benauwt, ende ³³ de Engel sijnes aengesichtes heeftse behouden; ^{34 d} door sijne liefde, ende door sijne genade heeft hyse verlost: ende ³⁵ hy namse op, ende hy droegse ³⁶ alle de dagen van outs.

32 D. hy was benaeuwt ofte bedroeft, van wegen hare elenden die sy in Egypten leden. alsoo wort Christus vervolcht in sijne heylige ledematen, Act. 9.4. siet oock Mat. 25.45. ende Zach. 2.8. And. In alle hare benautheyt, en was geen benautheyt: Verstaet hier by, maer eene goedertierene vaderlicke kastijdinge. Ofte aldus: in alle hare benautheyt is hy geen vyant of tegenpartijder geweest, maer de Engel sijnes aengesichts heeftse behouden, De sin is, hy heeftse wel benaeuwt, maer niet als haer vyant zijnde.

33 D. de Engel die voor sijn aengesichte is, die voor hare salicheyt sorge draecht: T.w. Christus. Siet Exod. cap. 23. de aenteeck. op vers 20.

34 D. hy heeftse verlost, om dat hyse beminde. Deut. 7. vers 7, 8.

d Deut. 7.7, 8, 9.

35 Als of hy seyde, Hy heeftse op sijnen rugge geladen ende gedragen, gelijck een Arent sijne jongen draecht. Vergelijckt dit met Deut. 32.11. ende siet oock Ies. 46.4.

36 Hebr. alle de dagen der outheyt, ofte eeuwe. als vers 11. ende 20, etc. D. van dien tijt af dat ickse geroepen hebbe om mijn volck te zijn. siet van het Hebr. woort. Ier. 2. de aenteeck. op vers 20.

10

^{e 37} Maer sy zijn wederspannich geworden, ende sy hebben ³⁸ sijnen heyligen Geest ³⁹ smerten aen gedaen: ⁴⁰ daerom is hy haer in eenen vyant verkeert, hy selfs heeft tegen haer gestreden.

e Num. 14.11. Psal. 78.57. ende 95.9, etc.

37 Of, maer sy, sy rebelleerden. Num. 14.22. staet, dat sy den Heere tienmael versocht hebben. Siet de aenteeck. aldaer. Siet oock Psal. 78. vers 40, 57. ende Psal. 95.9.

38 Hebr. den Geest sijner heylicheyt. Desen bedroefden sy, door dien sy den wille Godes, welcken de H. Geest, door het woort, hen geopenbaert hadde, moetwillichlick tegenstonden. Siet Eph. 4.30.

39 And. bedroeft. Siet Gen. 6. op. vers 6.

40 D. hy heeft sich aengestelt als of hy haren vyant geweest ware, doe hyse inde woestijne versloech. siet Psal. 78.31, 33, 59, 60, etc.

11

Nochtans dacht hy ⁴¹ aen de dagen van outs, aen Mose, [ende] sijn volck: [maer nu] ⁴² waer is hy diese ⁴³ uyt de zee opgebracht heeft, ⁴⁴ met de herders ⁴⁵ sijner kudde? Waer is hy die sijnen heyligen Geest in het midden ⁴⁶ van haer stelde?

41 In de welcke hy haer wel om harer sonden wille geslagen, maer sich nochtans wederom over de selve ontfermt heeft, sonder dat hyse geheelick heeft verdelcht.

42 Dese ende de volgende woorden schijnt de kercke Godts tot Godt te spreken, klaechswijse. andere nemen't als woorden Godts. Als of Godt seyde, Waer aen soude de heerlickheyt des Heeren blijcken? T.w. indien ick alsoo wilde voort-varen mijn volck nae hare verdiensten te straffen. Aldus soude de Prophete hier Godt den Heere invoeren, als met hemselven disputerende over sijne eere. Vergel. Exod. 32.11, 12.

43 T.w. uyt de roode zee. Exod. 14.21, etc. De sin is, Hoe soude dat staen, dat ickse nu verwerpen of verlaten soude, daer ickse eertijts soo getrouwelick uyt alle noot ende perijckel gevoert ende verlost hebbe?

44 Aldus noemt hy Mosen ende Aaron, die het volck van Israël door de woestijne gevoert hebbeu, als de herders hare schapen doen. Siet Psal. 77.21.

45 D. der kinderen Iraëls.

46 T.w. van het volck, als vers 14.

12

⁴⁷ Die den arm sijner heerlickheyt heeft doen gaen aen de rechterhant van Mose: die ⁴⁸ de wateren voor haer lieder aengesichten kloof, op dat hy sich eenen eeuwigen name maeckte?

47 Of, diese leydde aen de rechterhant Mosis [met] sijnen heerlicken arm. D. die Mosi in sijnen swaren dienst, met sijne heerlicke macht, ende goddelicke hulpe bystont.

48 T.w. des rooden meyrs, Exod. 14.21. ende daer na der Iordane, Ios. 3. vers 15, 16.

13

Diese ⁴⁹ leydde ⁵⁰ door de afgronden: als een peert in de woestijne, ^{51 f} en struyckelden sy niet.

49 T.w. sachtkens en soetkens, gelijckmen een peert leydt by den toom.

50 Siet Exod. 15.5. Psa. 106.9.

51 And. dat sy niet en souden struyckelen.

f Psal. 105.37.

14

⁵² Gelijck ⁵³ een beest [dat] afgaet in de valleyen, ⁵⁴ heeftse de Geest des HEEREN ⁵⁵ ruste gegeven: Alsoo hebt ⁵⁶ ghy u volck geleydet, op dat ghy u eenen heerlicken name soudet maken.

52 Hier spreeckt wederom het volck Godes.

53 Het zy peert, of koe.

54 T.w. den volcke.

55 Of, sachte geleydet.

56 ô Heere. De Gemeynte wendt nu hare aensprake tot Godt, ende sy bidden hem, dat hy met sijne gewoonlicke goetheyt wille voortvaren.

15

^g Siet van den hemel af, ende aenschouwt ⁵⁷ van uwe heylige, ende uwe heerlicke wooninge: waer zijn ⁵⁸ uwen yver, ende ⁵⁹ uwe mogentheden? ⁶⁰ het gerommel ⁶¹ uwes ingewants, ende uwer barmherticheden? ⁶² sy houden haer tegens my in.

g Deut. 26.15.

57 D. van den hemel, die oock Deut. 26.15. genoemt wort de wooninge sijner heylicheyt.

58 Over u volck, ende tegen uwe vyanden? Menschelicker wijse van Godt gesproken. siet boven cap. 9. vers 6.

59 Of, uwe machten, D. uwe krachtige wercken, of miraculen, als Mat. 13.59.

60 Of, het gewoel, het geluyt. And. de veelheyt.

61 D. uwes herten.

62 Of, sy houden haer tegens my gesloten: D. sy en laten haer tegen my niet blijcken, als in voortijden. And. houden sy haer tegen my gesloten?

16

⁶³ Ghy zijt doch onse Vader, want Abraham en weet van ons niet, ende Israël en kent ons niet: Ghy ô HEERE, zijt onse Vader, ⁶⁴ onse Verlosser van outs af, is uwen Naem.

63 Of, Voorwaer ghy zijt onse vader.

64 D. ghy zijt van outs, of van eeuwicheyt af onsen verlosser geweest.

17

Heere, waerom ⁶⁵ doet ghy ons van uwe wegen dwalen? [waerom] ⁶⁶ verstockt ghy ons herte, ⁶⁷ dat wy u niet en vreesen? ⁶⁸ keert weder ⁶⁹ om uwer knechten wille, ⁷⁰ de stammen ⁷¹ uwes erfdeels.

65 De geloovige spreken hier van de meeste menichte des volcks. Van Godt wort geseyt, dat hy de menschen doet dwalen, ende dat hy hare herten verhart, niet dat hy eenige dwalinge instort, maer de menschen rechtveerdichlick in haren verkeerden sin, ende aen den dwael-geest overgeeft, die haer herte vet ende hart maeckt, Ioh. 12.39, 40. Rom. 11.8. 2.Thes. 2.11. maer de menschen verharden hare herten, ende dwalen af, met sonden te begaen. Psa. 95.8, 10.

66 Of, verhart. het Hebr. woort vintmen alleene hier, ende Iob 39.19.

67 Hebr. van uwe vreese.

68 D. doet ons wederom goet.

69 D. onsent halven, die ghy tot uwe knechten hebt vercoren. Of, die uwe knechten zijn, ten aensien des verbonts, dat ghy met Abraham, Isaac, ende Iacob gemaeckt hebt, haer belovende, dat ghy hares zaets Godt soudet wesen.

70 T.w. de twaelf stammen, in de welcke het volck Godes afgedeylt was.

71 D. die ghy tot uwe erve hebt aengenomen ende besittet. als Deut. 32.9.

18

U heylich volck en heeft ⁷² [het ⁷³ maer] een weynich tijts beseten: ⁷⁴ onse wederpartyders hebben ^{75 h} u heylichdom vertreden.

72 T.w. u lant, het lant Canaan, 'twelck ghy hen gegeven hadt. of, u heylichdom, gelijck hier stracx volcht: zijnde soo het een, als het ander, teeckenen van Godes gunste.

73 Verstaet dit aldus, dat sy het maer eenen korten tijt in ruste ende in vrede beseten hebben. hier van waren hare sonden d'oorsake, als te sien is Deut. 11. vers 8, 9, 17.

74 T.w. de Babyloniers.

75 D. uwen heyligen Tempel, bestaende neffens de voorhoven, uyt het heylige, ende het heylige der heyligen.

h Psal. 74.7.

19

⁷⁶ Wy zijn ⁷⁷ geworden [als die], over welcke ghy van outs niet en hebt geheerscht, ende ⁷⁸ die nae uwen name niet en zijn genoemt.

76 T.w. u volck, of, die, over welcke ghy heerscht.

77 T.w. van wegen onse sonden ende overtredingen.

78 Of, gelijck de Hebr. woorden luyden, over welcke uwen name niet en is aengeroepen geworden. Siet dese maniere van spreken Deut. 28.10. Ies. 4.1. Dan. 9.19.