Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xj. Capittel.

Voorsegginge dat Christus uyt de stamme Isai soude geboren worden, vers 1. ende treffelick met den Geest des Heeren soude begaeft zijn, 2. een Rijck oprichtende door de predicatie sijnes woorts, 4. Ende dat de ledematen sijner kercke in goede vrede ende eenicheyt met malcanderen souden leven, 6. Ende eyndelick de victorie over hare geestelicke vyanden souden vercrijgen, de selve gebracht zijnde tot de kennisse des H. Euangelij, 11, 12, etc.

1

¹ WAnt ^a daer sal ² een rijsken voortcomen uyt ³ den afgehouwenen ⁴ tronck ⁵ Isai, ende ⁶ een scheute uyt sijne wortelen sal ⁷ vrucht voortbrengen.

1 Hier geeft de Prophete reden van't gene hy cap. 10.27. geseyt heeft. T.w. dat het jock van Iuda soude afgescheurt worden, ende dat Godt die stamme beschermen soude, van wegen des Gesalfden, T.w. Iesu Christï, die uyt de stamme Iuda soude geboren worden.

a Ies. 4.2. Act. 13.22, 23.

2 Een spruyte, een roede. T.w. Iesus Christus. siet boven cap. 4. vers 2.

3 Ten tyde als Christus geboren is, scheen de stamme Iuda geheel afgehouwen te zijn, dewyle sy seer vervallen was, ende hare voorige heerlickheyt schier verloren hadde. Sy en hadde noch Koninck noch Vorst: Ioseph de ondertroude man Mariae, was een timmerman: Dit blijckt oock uyt de gave die Maria offerde, als de dagen harer reyninge vervult waren, Luc. 2.24.

4 Ofte, stronck, stamme, stomp.

5 Des Vaders Davids.

6 Een verhael van 't gene dat stracx met andre woorden geseyt is, op dat het de leser te beter verstae ende bemercke. In het Hebr. staet het woort Nezer, daer mede sommige meynen, dat te gelijcke wort te verstaen gegeven, dat Christus soude te Nazareth opgevoet worden, ende daer van den Name Nazarener bekomen. siet Matt. 2.23.

7 Ofte, wassen, groeyen.

2

Ende op hem sal ⁸ de Geest des HEEREN ⁹ rusten: ¹⁰ de Geest der wijsheyt, ende des verstants, ^b de Geest des raedts, ende der sterckte, de Geest ¹¹ der kennisse ende der vreese des HEEREN.

8 T.w. de H. Geest, die van Godt den Vader, ende den Sone voortgaet. De sin is, Hy sal nae sijne menscheyt, nae de welcke hy een sone Davids is, met alle geestelicke gaven overvloedelick, ende in alle volheyt begaeft worden. siet Psal. 45.8. ende Ioh. 3.34.

9 Dit rusten des Geestes des HEEREN op Christum, is afgebeelt ende beteeckent door het nederdalen ende het rusten der duyve op Christum, als hy in de Iordane is gedoopt geweest, Ioh. 3.16.

10 D. de Geest die de wijsheyt werckt, ofte veroorsaeckt. alsoo oock in't volgende.

b Ies. 9.6.

11 Of, der wetenschap.

[fol. 7r]

3

Ende ¹² sijn ¹³ riecken sal zijn ¹⁴ in de vreese des HEEREN: ende hy en sal ¹⁵ nae 't gesichte sijner oogen niet richten; hy en sal oock ¹⁶ nae 't gehoor sijner ooren niet ¹⁷ bestraffen.

12 T.w. des Heeren Christi.

13 D. sijn kenisse ende oordeel. And. Ende hy, T.w. Christus, sal riecken, D. seer wijselick ende verstandelick alles vernemen ende gewaer worden.

14 D. hy sal, als een kender der herten, weten ende verstaen by wien de vreese des Heeren is, op wien sy niet en is.

15 Verstaet dit alsoo, dat Christus niet alleen nae den uyterlicken schijn, of nae de woorden alleen oordeelen en sal (daer mede d'een mensche den anderen dickwijls bedriegt) maer nae de gelegentheyt des herten, als zijnde een kender der herten, ende een door-gronder der nieren. Siet Ioh. 2.24, 25. ende cap. 21. versen 15, 16, 17.

16 D. hy en sal oock niet lichtelick aen-nemen de klachten diemen hem aenbrengt, noch oock de schijn-heylige woorden der hypocriten. ofte, hy en sal niet oordeelen van hemselven, maer gelijck hy van sijn Vader sal gehoort hebben.

17 T.w. met woorden. and. straffen. t.w. niet alleen met woorden, maer oock met plagen.

4

Maer ¹⁸ hy sal de arme met gerechticheyt richten, ende ¹⁹ de sachtmoedige des lants met rechtmaticheyt bestraffen: doch hy sal ²⁰ de aerde ²¹ slaen ²² met de roede sijnes monts, ende ²³ met den adem sijner lippen sal hy ²⁴ den godtloosen dooden.

18 De sin is, Hy sal wel de arme, (T.w. de arme van geeste, als Mat. 5.3.) richten ende straffen, maer met goedertierenheyt, ende in billickheyt, tot haren besten. Ofte, hy sal den vroomen ende onnooselen, die van de godloose ende kinderen deser werelt onderdruckt worden, recht spreken, ende verlossen van 't gewelt harer wederpartijders. siet Psal. 72.4, 12.

19 T.w. die sachtmoedige, nederige, ende verslagene van gemoet uyt het gevoelen ende de bekentenisse harer sonden. And. Ende hy sal om der sachtmoediger der aerde wille, straffen met rechtmaticheyt. De sin is, Hy sal straffe oeffenen over de godloose, op dat hy de sachtmoedige verlosse ende bescherme.

20 D. de menschen op der aerde, T.w. de godloose, gelijck stracx volgt.

21 T.w. in hare conscientien, de selve overtuygende van hare sonden, hen hare elenden ende verdoemenisse te kennen gevende. siet hier van een exempel Act. 2.37.

22 D. met de kracht der predicatie sijnes woorts, 't welck is het geestelicke scepter sijnes Coninckrijcks, scherper dan eenich tweesnydende sweert, Heb. 4.12. siet der gelijcke manieren van spreken Psal. 33. op vers 6. Iob 22. vers 22. ende 2.Thess. 2.8. Apoc. 1.16. ende 2.16. ende 19.15.

23 D. met sijn woort, ofte predicatie des selven, als stracx.

24 D. alle godloose. D. hy sal de leere der godloosen overtuygen van valscheyt, ende haer leven van godloosheyt, ende dat sal hy soo krachtelick doen, dat sy in hare conscientien sullen overtuygt worden, dat sy der verdoemenisse weerdich zijn, ofte immers wel verdient hebben verdaen ende te schande gemaeckt te worden, 2.Thess. 2.8. ende eyndelick sal hy alle onbekeerlicke metter daet straffen.

5

Want ²⁵ gerechticheyt sal de gordel sijner lendenen zijn: oock sal de ²⁶ waerheyt de gordel sijner lendenen zijn.

25 D. hy sal bekleet ende verciert zijn, niet gelijck de Coningen deser werelt, met uyterlicken cieraet van kleederen: maer met gerechticheyt ende met trouwe, ofte met de waerheyt ende bestendicheyt sijner beloften. siet Psal. 45.4, 5. ende 72.4, 12. Christus geeft sijnen uytverkorenen 't gene dat hy haer belooft.

26 Ofte, trouwe.

6

Ende ^{27 c} de wolf sal met het lam ²⁸ verkeeren, ende de luypaert by den geytenbock nederliggen: ende het calf, ende de jonge leeuw, ende ²⁹ het mest-vee t' samen, ende ³⁰ een cleyn jongsken salse drijven.

27 D. de boose, quade, wilde, woeste menschen, soo Ioden als Heydenen, sullen door de predicatie Christi ende sijner dienaren, ende de innerlicke werckinge des H.Geestes, soo verandert worden, dat sy afleggende hare boose genegentheden, met den geest der liefde ende der sachtmoedicheyt sullen aengedaen worden, also dat sy goedertierentlick ende beleefdelick met andre sullen leven ende verkeeren, sonder de selve eenich leet ofte schade aen te doen. Siet. Ies. 65.25. Hos. 2.18.

c Ies. 65.25. Hos. 2.18.

28 Of, woonen, herbergen.

29 Of, het vette vee.

30 D. de minste discipel ofte dienaer des Heeren Christi, al is hy slecht inde oogen der menschen, salse stieren ende regeren door de leere des H. Euangelii, want daer sal willige gehoorsaemheyt by de menschen wesen, zijnde door den Geest Godes innerlick beweecht om het woort des Heeren aen te nemen.

7

De koe ende de beerinne sullen t'samen weyden, hare jongen sullen [t'samen] nederliggen, ende ³¹ de leeuw sal stroo eten, gelijck de osse.

31 D. de Vorsten en Heeren sullen haer soo wel laten leyden ende regeren door de predicatie des goddelicken woorts, als persoonen van minderen staet ende qualiteyt: Sy sullen alle gaer met eenerley spijse of te voeder, T.w. met Godes woort, gevoedet worden.

8

Ende een sooch-kint ³² sal sich vermaken over het hol van ³³ een adder: ende een gespeent kint ³⁴ sal sijne hant uytsteken inden cuyl des Basilisken.

32 D. het sal spelen. De sin is, De geringste inde Gemeynte Godes en sullen in geen perikel staen, dat de machtige haer eenichsins sullen beleedigen ofte beschadigen, dewijle die soo wel als de geringste, tot Christum sullen bekeert worden, als naeder te sien is vers 9.

33 Siet de aenteeck. Deut. 32. op vers 33. ende Psal. 58.5.

34 D. die, welcker herten te vooren vol venijn waren, sullen soo gesuyvert worden, dat het een vermaeck ende genoechte sal zijn met de selve te verkeeren.

9

³⁵ Men sal nergens leet doen, noch verderven op den gantschen berch ³⁶ mijner heylicheyt: want ³⁷ de aerde sal vol kennisse des HEEREN zijn, ³⁸ gelijck de wateren [den bodem] der zee bedecken.

35 Dit vers verklaert de Allegorien van versen 6, 7, 8. De sin is, Onder de geloovige die tot kennisse des Heeren komen sullen, en sal d'een den anderen niet beleedigen, noch beschadigen, onrechtveerdicheyt of gewelt doen: maer sy sullen haer gelijckelick eenes godsaligen, oprechten, ende eerbaren handels ende wandels bevlytigen. Siet Ies. 26.25.

36 Of, mijnes heylichdoms. D. in de Gemeynte der geloovigen. Want in den Tempel die op den berch Zions getimmert was, plechten de Geloovige te vergaderen.

37 D. de uytvercorene kinderen Godes op der aerde wonende.

38 Hebr. gelijck de wateren de zee bedecken, Hier beteeckent de zee soo veel als de gront der zee. Ende de sin is, Dat de kennisse des Heeren over al rijckelick sal vloeyen.

10

Want het sal geschieden ten selven dage, dat de heydenen nae ³⁹ den ^d wortel Isai, ⁴⁰ die staen sal ⁴¹ tot een baniere der volckeren, sullen ⁴² vragen, ende ⁴³ sijne ruste sal heerlijck zijn.

39 Door den wortel Isai verstaet Christum, die uyt Isai een vader Davids, als uyt eenen wortel spruyten ende her-voor comen soude. siet boven vers 1. ende Rom. 15.12.

d Rom. 15.12.

40 Of, die opgericht sal worden, T.w. door de predicatie des H. Euangelii. Het is een prophetye vande beroepinge der heydenen tot de kennisse Christi.

41 D. tot den welcken haer sullen vergaderen ende 'tsamen comen, in eenicheyt des geloofs, de volcken des gantschen aerdbodems. siet Gen. 49. op vers 10.

42 D. de Heydenen sullen de Predicatie des H. Euangelii met lust aenhooren, ende sy sullen daer uyt Christum leeren kennen. Andere verstaen dese woorden aldus, De Heydenen sullen uyt dien wortel, T.w. Christo, leeren Godt kennen, ende dienen, ende alsoo het eeuwige leven verkrijgen.

43 Hebr. sijne ruste sal eere, ofte heerlickheyt zijn. D. sijn Gemeynte in de welcke hy rust ende sijn wel-behagen heeft, die sal vol eere ende heerlickheyt zijn, namelick geheylicht zijnde door den H. Geest, ende eyndelick gantsch heylich ende heerlick gemaeckt zijnde aen der ziele ende aen den lichame. And. Sijne ruste sal ter heerlickheyt zijn, dat is, het sal eere zijn op hem te rusten, of eere in hem te soecken.

11

⁴⁴ Want het sal geschieden te dien dage, dat de Heere ⁴⁵ ten anderen male sijne hant aenleggen sal om weder ⁴⁶ te verwerven ⁴⁷ het overblijfsel sijnes volcx, 't welck overgebleven sal zijn van Assyrien, ende van Egypten, ende van ⁴⁸ Pathros, ende van Moren-lant, ende van Elam, ende van Sinear, ende van Hamath, ende van de Eylanden ⁴⁹ der zee.

44 Hier geeft de Prophete reden, ende wijst aen de heerlicke ruste die de Messias sijnen volcke geven sal.

45 Als of hy seyde, Gelijck hy eertijts sijne hant heeft uytgestreckt, om sijn volck uyt Egyptenlant te verlossen: Alsoo sal hyse wederom tot harer verlossinge uytstrecken tegen hare vyanden, namelick soo lichamelicke als oock geestelicke, de sonde ende den duyvel.

46 T.w. door sijn bloet ende Geest. Act. 20.28. Eph. 5.25, 26, 27. Het Hebr. woort beteeckent koopen, ransoeneren, verkrijgen, verwerven, sich toe-eygenen, ten eygendom maken.

47 T.w. de gene die door de predicatie des H. Euangelii tot Christum souden bekeert, ende sijnes Rijcks deelachtich gemaeckt worden. siet. Rom. 11.25, 26.

48 Siet Gen. 10.13. In welck cap. oock van de andre volckeren, die hier genoemt staen, gesproken wort. Doch van Hamath siet 2.Sam. 8.9.

49 D. over, of aen de Zee gelegen.

12

Ende ⁵⁰ hy sal ⁵¹ een baniere oprichten onder de heydenen, ⁵² ende hy sal de verdrevene Israëls versamelen, ende de verstroyde uyt Iuda ⁵³ vergaderen van de vier ⁵⁴ eynden des aerdrijcks.

50 T.w. de Heere.

51 Als boven vers 10.

52 And. op dat hy versamele, etc.

53 T.w. in Christo, die sijne kercke uyt de vier hoecken der werelt vergadert, also dat in hem geestelicker wyse vervult is 't gene dat Godt belooft heeft Deut. 30.4

54 Of, hoecken, gewesten. siet Iob 37.3.

13

Ende ⁵⁵ de nijt Ephraims sal wechwijcken, ende de tegenpartijders van Iuda sullen uytgeroeyt worden: ⁵⁶ Ephraim en sal Iuda niet benijden, ende Iuda en sal Ephraim ⁵⁷ niet benauwen.

55 Verstaet hier dien nijt, daer mede Ephraim den stam Iuda benijdde: Ende verstaet onder Ephraim de tien stammen Israëls. De sin is, Daer en sal onder de Christenen sulck geenen haet noch nijt zijn, gelijcker eertijts tusschen Ephraim ende Iuda geweest is.

56 De sin is, De Gemeynte Christi sal in eene heylige vrede vereenicht worden.

57 Of vyandelick aengrijpen, beangstigen, onderdrucken.

14

Maer ⁵⁸ sy sullen de Philistinen ⁵⁹ op de schouder ⁶⁰ vliegen tegen 't westen, [ende] ⁶¹ sy sullen t' samen ⁶² die van't oosten berooven: ⁶³ [aen] Edom ende Moab ⁶⁴ sullen sy hare handen slaen, ende ⁶⁵ de kinderen Ammons ⁶⁶ sullen haer gehoorsaem zijn.

58 T.w. Ephraim ende Iuda gelijckelick.

59 Dit is geestelicker wijse te verstaen, alsoo namelick, dat de geloovige Israëliten de heydenen door de predicatie des H. Euangelii snellick sullen op het lijf vallen, aengrijpen, ende overwinnen, overmits sy eenige der selver tot het Christen geloove brengen sullen, ende d'andre sullen sy overtuygen, dat sy geene ontschuldiginge voor Godt hebben en sullen. Immers geeft de Prophete door dese gelijckenisse (genomen van eenen roof-vogel ofte vos, die de hoenderen op het lijf valt) te kennen de victorie, welcke de Heere sijner kercke tegen hare vyanden verleenen soude. gelijck sulcks door de Apostelen ende andre Leeraers is vervult geworden.

60 Hebr. tegen de zee aen, de middel-lantsche zee leyt den lande Canaan tegen 't westen. De Prophete geeft hier te kennen, dat het Euangelium soude gepredickt worden in't oosten ende in't westen. siet Matt. 8.11.

61 Aldus spreeckt de Prophete oneygentlick van de predicatie des Goddelicken woorts, willende te kennen geven, dat de kercke Christi alle hare vyanden soude bestrijden ende overwinnen door de kracht ende segen des Heeren, om de uytverkorene te brengen onder sijne gehoorsaemheyt.

62 Hebr. de kinderen van oosten. siet Iob 1.3. ende de aenteeck. aldaer.

63 D. aen de Edomiten ende Moabiten.

64 Hebr. sal de sendinge harer handen zijn.

65 D. de Ammoniten.

66 T.w. overmits sy de leere des H. Euangelii met een vast geloove sullen omhelsen.

15

⁶⁷ Oock sal de HEERE ⁶⁸ den inham ⁶⁹ der Zee van Egypten ⁷⁰ verbannen, ende hy sal sijne hant ⁷¹ bewegen ⁷² tegen de riviere, door de sterckte sijnes wints: ende hy sal de selve slaen in de seven ⁷³ stroomen, ende hy sal maken, ⁷⁴ datmen ⁷⁵ met schoenen daer door sal gaen.

67 Onder verbloemde woorden geeft de Prophete te kennen, dat alle hindernissen sullen wechgenomen worden, die 't volck in den wech souden zijn, om tot Christum te komen. als of hy seyde, Eer sal de Heere alle wateren, als oock onder andere, de seven stroomen der Riviere Nili, doen opdroogen, eer de loop des H. Euangelii soude gestutt ofte opgehouden worden, gelijck hy eertijts het roode meyr heeft drooge gemaeckt, op dat sijn volck droochs voets daer door gaen soude.

68 Hebr. de tonge.

69 T.w. der roode zee aen Egypten streckende.

70 D. Te niete doen, of, te schande maken.

71 And. opheffen, als dreygende, gelijck boven cap. 10. van Assur geseyt wort.

72 T.w. Nilus. die seven uytgangen, ofte stroomen hadde. Doch eenige verstaen hier de riviere Euphrates, andre de Iordane.

73 Het Hebr. woort Nachal beteeckent hier de grachten of diepten door de welcke de wateren vlieten: Of, den back, geule, of gront der Riviere, zijnde als een valeye na dat de wateren afgeloopen zijn.

74 Of, dat sy, T.w. de geloovige.

75 Verstaet hier by, sonder de selve nat te maken, ofte sonder de selve uyt te trecken op datmense niet nat en make.

16

Ende ⁷⁶ daer sal een gebaende wech zijn voor het overblijfsel sijns volcx, dat overgebleven sal zijn van Assur, gelijck als Israël geschiedde ten dage ⁷⁷ doe het ^e uyt Egypten-lant optooch.

76 De sin is, Alles sal gebaent ende sonder verhindernisse zijn, als Christus sijne kercke versamelen sal door de predicatie des H. Euangelii.

77 Gaende droochs voets door de roode zee, Exod. 14.29.

e Exod. 14.29.