Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het x. Capittel.

Salomo recommandeert eenen yegelicken de wijsheyt, ende waerschouwt eenen yegelicken voor de dwaesheyt, vers 1, etc. Ende hy vermaent, hoemen sich by den Coninck houden sal, als hy vertoornt is, 4. hoe wel het dickwijls geschiet dat loose lieden van den Coninck verheven, ende vroome veracht worden, 5. Daer na spreeckt hy vande onvoorsichticheyt eeniger menschen, 8. Ende hy leert wederom hoe profijtelick de wijsheyt, ende hoe schadelick de dwaesheyt zy, 10, etc. Insonderheyt in eenen Prince, 16, etc. diemen niet vloecken en sal, 20.

1

¹ EEne doode vliege doet ² de salve des Apotekers stincken [ende] opwellen: ³ [alsoo] een weynich dwaesheyts eenen [man], die kostelick is ⁴ van wijsheyt, [ende] van eere.

1 Hebr. Vliegen des doots doet stincken. d. elcke doode vliege doet stincken. De sin is, of schoon een vliege maer een kleyn beestken en is, so doet het even wel eene wel-rieckende olye, of salve, stincken, T.w. indiense in de selve valt, ende blijft liggen.

2 D. eene salve of olye, die van de Apotekers konstelick toebereyt ende gemaeckt wort.

3 De sin is: Alsoo is oock een weynich dwaesheyt oorsake, dat een treffelick beroemt man sijne eere ende reputatie verliest.

4 D. van wegen sijne wijsheyt ende eere.

2

⁵ Het herte des wijsen is tot sijner

5 D. een wijs man stelt sijne saken wyselick aen, alles te vooren in sijn herte wijselick ende wel overleggende. Men moet geensins uyt dese woorden besluyten, dat Salomo hier wil seggen, dat der wijsen herte in haren boesem anders leyt, als der dwasen, want soo der wijsen, als der dwasen herte, leyt in’t midden der borst, een weynichsken nae de slincker-zyde aen streckende. Het is een gelijckenisse genomen van de rechter ende slincker-hant, in’t uytvoeren eeniger sake, het zy wel, ofte qualick. Het grootste deel der menschen gebruyckt de rechter-hant om yets wel ende te dege te doen, so dat als yemant yet wel doet ende met wijsheyt (die uyt het herte komt) so schijnt het dat hy het herte aen de rechter-hant heeft liggende, om sijne saken wel te verrichten: Ter contrarie, die sijne saken niet wel, noch bequamelick, of wyselick uyt en richt, schijnt dat hem het herte slincks leyt.

[fol. 21v]

rechter: maer het herte eenes sots ⁶ is tot sijner slincker hant.

6 D. hy stelt sijne saken dwaeslick aen.

3

Ende oock wanneer de dwaes op den wech wandelt, ⁷ sijn herte ontbreeckt [hem]: ende ⁸ hy seyt ⁹ tot een yegelick, dat hy dwaes is.

7 D. so blijcken, ende openbaren haer sijnes herten gebreken.

8 D. hy geeft opentlick genoech te kennen, (T.w. door sijnen ganck, gelaet, kleederen, ende gebeerden) dat hy niet wijs en is.

9 D. tot alle man, die hem over strate siet gaen, ofte wandelen. And. van een yegelick, dat die dwaes is.

4

Als ¹⁰ de geest des Heerschers tegen u oprijst, en verlaet ¹¹ uwe plaetse niet, want het is ¹² medecijne, het ¹³ stilt groote sonden.

10 D. de toorn. siet de aenteeck. Iud. 8. op vers 3.

11 D. uwe beroepinge, ampt, staet, conditie. And. Verlaet uwe plaetse niet, Dat is, betoont ende draecht u, gelijck het eenen ondersaet betaemt, N. demoedich ende nederich.

12 And. sachticheyt, of, sachtsinnicheyt, (D. sachtsinnige toegevinge) stilt, etc.

13 Die anders een Regent in sijnen toorn soude aen u mogen begaen, daerom soeckt liever met soete woorden sijnen toorn te vermurwen ofte versachten. het kan oock in desen sin genomen worden, sachte ende ootmoedige woorden stillen, D. komen voor, of nemen wech, of bedecken, groote offensien ofte misdaden, die ghy aen den Prince moocht begaen hebben.

5

Daer is [noch] een quaet [dat] ick gesien hebbe, onder de Sonne, als eene ¹⁴ dwalinge die van het aengesichte des Oversten ¹⁵ voortcomt:

14 D. Een groote foute, als zijn de fouten die her-komen van de Princen, ofte Groote des lants. want hoe yemant grooter of hooger verheven is, hoe oock de fouten die hy begaet, grooter ende schadelicker zijn.

15 D. begaen wort.

6

¹⁶ Een dwaes wort gesett ¹⁷ in groote hoocheden: maer ¹⁸ de rijcke, sitten ¹⁹ in de leechte.

16 Of, de dwase. D. plompaerts, die geheel onbequaem zijn om andere te regeren, ende officien te bedienen, worden verheven tot staten ende ampten. Het belieft Godt somtijts, dat dusdanige sullen landen ende steden regeren, om alsoo de selve te plagen. Hebr. de dwaesheyt wort, etc. Dat is, sulcken mensche die de dwaesheyt selve is.

17 Of, In vele hoocheden.

18 T.w. in wijsheyt, of, die sin-rijcke zijn: of, die rijcke zijn, ende te gelijcke wijs, D. die verstants ende wetenschaps genoech hebben, om de ampten wel te bedienen.

19 D. in een leege plaetse, in nedericheyt.

7

Ick hebbe ²⁰ knechten te peerde gesien: ende ²¹ Vorsten, gaende, als knechten ²² op de aerde.

20 D. sulcke die een knechtelick onwijs gemoet hadden, ofte die van knechten en slaven afkomstich waren.

21 D. kloecke ende verstandige mannen, die sodanich een gemoet hadden, als de Princen hebben, of behoorden te hebben.

22 D. te voete gaen, ja selfs andre dienen.

8

²³ Wie ^a eenen kuyl graeft, sal daer in vallen: ende wie eenen muer doorbreeckt ²⁴ een slange sal hem bijten.

23 D. wie tegen yemant anders ongelijck rockent, dien sal het qualick gaen door Godes rechtveerdich oordeel. Salomo wijst in dit, ende in’t 9 vers aen, met vier gelijckenissen, hoe schadelick dat de onvoorsichticheyt is. Siet Psal. 62. op vers 4.

a Prov. 16.27.

24 De slangen liggen gemeynelick in de reten en spleten, of in de gaten der mueren: Alsmen de mueren afbreeckt, so komen sy te voorschijn, ende byten of steken de gene die sy eerst vinden. ’T schijnt dat Salomo hier wil seggen, Dat die de Wetten ende Ordonnantien der kercke, of politijcke wetten verbreken, die en sullen niet ongestraft blyven.

9

Wie ²⁵ steenen ²⁶ wech draecht, ²⁷ sal smerte daer door lijden: wie hout klieft, sal daer door ²⁸ in gevaer zijn.

25 T.w. groote steenen, die hem te swaer zijn om te verroeren. Anders, de steenen die sijnes naebuers lant-palen van de sijne onderscheyden, om alsoo sijnen acker te vergrooten. Siet Deut. 27.17.

26 Ofte, versett.

27 De sin is, Gelijck de gene die sware steenen verheffen of verwentelen, of, van d’eene plaetse tot d’andere dragen, swaren arbeyt doen: Alsoo hebben alle ampten ende bedieningen hare swaricheyt.

28 Also dat hy in’t klieven sijne hant, ofte voet, ofte een ander lidt sijnes lichaems lichtelick sal quetsen of verseeren. And. hy sal daer door warm worden. In dese beteeckenisse wort het Hebr. woort genomen. 1.Reg. 1.2. De sin is, Swaerwichtige saken en worden niet uytgevoert, dan met groote moeyte, veel sweets, ende swaricheyts.

10

Indien ²⁹ hy ³⁰ het yser heeft stomp gemaeckt, ende hy en slijpt ³¹ de snede niet, ³² dan moet ²⁹ hy meerder cracht te wercke stellen: ³³ maer de wijsheyt is een uytnemende sake om [yet] recht te maken.

29 T.w. die met een stompe byle wil hout klieven.

30 Dat is, een yseren instrument, het zy een byle, ofte diergelijcke instrument.

31 Hebr. het aengesichte. D. het voorste deel dat het hout klieft.

32 Hebr. dan moet hy de krachten verstercken.

29 T.w. die met een stompe byle wil hout klieven.

33 D. maer de wijsheyt is de beste hulpe om yet te dege richtich te maken. And. maer de wijsheyt is eene treffelicke beslichtinge. D. alsmen yets recht en wel verrichten wil, so en ist met gewelt niet te doen, gelijck als wanneer men hout klieft, maer met wijsheyt ende verstant.

11

Indien de slange gebeten heeft ³⁴ eer de besweeringe geschiet is, dan ³⁵ en is daer geene nutticheyt voor den alderwelsprekensten [besweerder].³⁶

34 Of, voor de besweeringe, eer sy beswooren wort. Hebr. sonder besweeringe.

35 D. Alsdan en helpt den besweerder sijne besweeringe niet, maer hare steke is doodelick. siet Psal. 58. vers 5. ende 140. op vers 4. Hebr. so en isser niet overichs voor den meester der tonge. D. voor dien die sijne tonge tot besweeringe gebruyckt. Siet dergelijcke maniere van spreken Genes. 14.13. ende Psal. 140.12.

36 Verstaet hier by, Alsoo en helpt het eenen ondersaet niet, dat hy alsdan eerst sijnen Prince met smeeckende woorden soeckt te vermorwen, na dat de Prince begonnen heeft hem in sijnen toorn te straffen. ende alsoo voorts in ’t gemeyn, dat het te vergeefs is, middelen te gebruycken tegen het quaet, als het te late is. And. Indien de slange bijt, niet beswooren zijnde, so en is de klappaert niet beter.

12

De woorden eenes wijsen monts ³⁷ zijn aengenaem: maer de lippen eenes sots ³⁸ verslinden hem selven.

37 Hebr. zijn gunste. D. sy maken eenen wijsen man aengenaem, ende volgens dien so zijnse hem voorderlick ende profytelick.

38 D. sy brengen hem in verdriet.

13

Het beginsel der woorden sijnes monts, is dwaesheyt: ende het eynde ³⁹ sijnes monts, ⁴⁰ is boose dullicheyt.

39 D. der woorden sijnes monts.

40 D. schadelicke dollicheyt. Namelick, om dat sijne dollicheyt meer ende meer toe-neemt.

14

⁴¹ De dwaes maeckt wel vele woorden: [maer] de mensche en weet niet wat het zy dat geschieden sal: ende ⁴² wat na hem geschieden sal, wie sal ’t hem te kennen geven?

41 D. hy maeckt met veel gerels van het gene dat hy te doene voor heeft, seggende tot andere, hoe ende wat hy al doen wil, als of hy konde uytvoeren al wat hy wil of voorneemt. Maer hy sal sich bedrogen vinden in sijne ydele hope. Siet Iac. c. 4. versen 13, 14.

42 Ofte, hoe.

15

Den arbeyt der sotten maeckt ⁴³ eenen yegelicken van hen moede: ⁴⁴ dewijle sy niet en weten nae de stadt te gaen.

43 Hebr. hem. eenen yegelicken van hen.

44 D. een sot mach vergeleken worden met den genen die willende nae een Stadt toe gaen, den wech niet en weet, ende derhalven met vele moeyte door kromme wegen derwaerts gaet. De sin is, Hy en weet niet hoe, of op wat wijse dat hy sal uytvoeren ’t gene dat hy voorgenomen heeft. Andre nemen de woorden deses vers in desen sin: De sotten, of, vele onverstandige menschen, bekommeren haer met vele sware hooch-wichtige saken, daer sy haer selven seer in quellen, daer sy doch gemeyne dingen niet en weten noch verstaen, zijnde soo bekent als de strate, ofte wech nae eene Stadt toe gaende, die den kinderen ende slechte luyden selfs bekent is. ’tschijnt een spreeck-woort te zijn, waer door groote onwetenheyt wort te kennen gegeven.

16

^a[b] Wee u, ⁴⁵ lant, diens Coninck ⁴⁶ een kint is: ende ^b[c] diens ⁴⁷ Vorsten ⁴⁸ in den morgenstont ⁴⁹ eten.

a[b] Ies. 3.3, 4. Hos. 13.11. Amos 6.4.

45 D. ghy inwoonders des landts.

46 Het zy in jaren, of in verstant.

b[c] Iesa. 5.11.

47 D. Raets-heeren, Ampt-lieden, Richters, ende diergelijcke hooge ampt-dragende persoonen.

48 D. ter onbequamer tijt. T.w. te dier tijt als sy behoorden te rechte te sitten, ende raet te houden. Siet Ierem. 21.12.

49 D. goet chier maken, ende bancquetteren.

17

Wel gelucksalich zijt ghy, lant, diens Coninck ⁵⁰ een sone der Edelen is: ende diens Vorsten ⁵¹ ter rechter tijt eten, ⁵² tot sterckte, ende niet tot drinckerye.

50 D. die van Edele stamme ende afkomste is. Verstaet hier by, Ende die in godtsalicheyt, wijsheyt, ende alle deucht is opgetrocken. Hebr. Een sone der witten. D. der Edelen, die witte kleederen plechten te dragen. Siet Neh. 2. op vers 16. Prov. 22.29. worden de onedele genoemt verduysterde.

51 D. te dier tijt alsmen gewoone is te eten. T.w. na datmen sijne nootwendige saken heeft uytgericht.

52 D. om het lichaem te verstercken, niet om droncken te worden.

18

Door ⁵³ groote luyicheyt ⁵⁴ verswackt het gebind, ende ⁵⁵ door slappicheyt der handen ⁵⁶ wort het huys door-lekende.

53 Hebr. twee luyicheden. D. dobbele luyicheyt, ofte, luyicheyt van beyde handen.

54 And. sincken de balcken. D. gaet het huys te niete, ende alles gaet verloren.

55 Of, nederlatinge.

56 Of, Verleckt het huys. Verst. hier by, hoe veel meer sal het lant te schande komen, in het welcke onachtsame, ende tot alle ongeregeltheyt begevene Princen, regeren.

19

⁵⁷ Men maeckt ⁵⁸ maeltijden om te ⁵⁹ lacchen, ende de wijn, verheucht ⁶⁰ de levendige: ende het ⁶¹ gelt verantwoort alles.

57 Hebr. sy zijn makende.

58 Hebr. broot. als Dan. 5.1.

59 D. tot vrolickheyt, om lustich ende vrolick te zijn.

60 Of, het leven.

61 Of, het gelt doet alles antwoorden. D. het maeckt dat alle dinck daer is: Alle dinck staet onder de gehoorsaemheyt des gelts, derhalven behoorde sich een yeder te beneerstigen, dat hy door sijnen arbeyt, ende door behoorlicke middelen, yet mochte vergaderen, ende in voorraet hebben.

20

^c[d] Vloeckt den Coninck niet, selfs ⁶² in uwe gedachte, noch en vloeckt den rijcken niet, in het binnenste uwer slaep-camer: ⁶³ want het gevogelte des hemels soude de stemme ⁶⁴ wech voeren, ende ⁶⁵ het gevleugelde soude ⁶⁶ het woort ⁶⁷ te kennen geven.

c[d] c

62 Of, in u geweten, of, herte. Als of hy seyde, Al gaet het aldus toe in de hoven der Coningen ende Princen, en denckt noch en spreeckt even-wel niet qualick van de selve: Ia selfs niet in ’t binnenste ende secreetste uwes huys.

63 D. ten sal niet lange verborgen blijven, als souden ’t de vogelen des hemels uytbrengen. De Coningen ende Princen hebben vele ooren, ende vele oogen, gelijck sy oock lange handen hebben.

64 T.w. tot den Coninck, die het wonderbaerlick soude wijs worden.

65 Hebr. de Heere, of, de besitter der vleugelen, of, der vederen. D. die vleugelen hebben. Als Prov. c. 1. op vers 17.

66 Of, de sake.

67 T.w. aen den Coninck, die u straffen soude, vernemende dat ghy hem gevloeckt hebt.