Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

In dit Capittel verhaelt de Prediker de elende der carige ende gierige menschen, die Godt het herte niet en geeft, om hare goederen te gebruycken, oordeelende dat de rijckdom den selven geensins dienlick en is, om de tijdelicke gelucksalicheyt te erlangen; maer datse ter contrarie den selven hinderlick is.

1

DAer is een quaet, dat ick gesien hebbe onder de Sonne, ende het is veel onder de menschen:

2

Een man, den welcken Godt gegeven heeft rijckdom, ende goederen, ende eere: ende hy en heeft ¹ voor sijne ziele geenes dincks gebreck, van alles wat hy begeert: ende ² Godt en geeft hem de macht niet, om daer van te eten, maer dat ³ een vreemt man ⁴ dien op etet: Dit is [oock] ydelheyt, ende een quade smerte.

1 D. van al dat sijn herte begeert.

2 D. Godt en geeft hem niet, dat hy het vrymoedelick ende vredelick geniete, dewijle hy hem uyt dese werelt haelt, eer hy verkregen heeft het genoegen, dat hy hem selven ingebeelt hadde: Of, dewijle hy by levendigen lyve uyt het besit sijner goederen gestooten wort, ende sien moet dat een vreemde sijne goederen besitt: Of, al leeft hy lange, ende behout sijne goederen, hy het herte niet en heeft, om de goederen met genoechte te gebruycken, ofte te genieten. Vergel. bov. 5.18.

3 Hy zy dan vyant, diese met gewelt hem ontneemt: of, een verre bloet-verwant: Of yemant anders die hem niet en bestaet.

4 T.w. rijckdom.

3

Indien een man ⁵ hondert [kinderen] gewonne, ende vele jaren leefde, so dat de dagen sijner jaren vele waren, doch sijne ziele niet versadicht en wierde van ⁶ ’tgoet, ende ⁷ hy oock geen begraefnisse en hadde: ⁸ Ick segge dat een misdracht beter is dan hy.

5 D. vele, een seker getal voor een onseker.

6 Siet Iob 21. op vers 13.

7 D. dat het soo met hem stonde, dat hem geen eerlicke begraeffenisse en mochte gebeuren: Maer dat hy (die te vooren in groote eere geleeft heeft) onbegraven daer henen geworpen wierde, Gelijck Saul, Iesabel, 2.Reg. 9.35. Iojakim, Ier. 22.19. ende andere meer.

8 T.w. nae ’t oordeel des vleesches, ende in aenmerckinge van de uyterlicke toevallen: Dewijle een misdracht of misval vry is van alle de elenden, die sodanich een mensche onderworpen is. siet Iob 3.16.

4

Want ⁹ met ydelheyt ¹⁰ comt ¹¹ sy, ende ¹² in duysternisse gaet sy wech, ende ¹³ met duysternisse wort haren name bedeckt.

9 D. te vergeefs, want sy dit leven, noch dese werelt niet en genietet.

10 T.w. in dese werelt, uyt ’smoeders lichaem.

11 T.w. de misdragt.

12 D. sonder datmender van weet te spreken, ofte datmender eenige kennisse van heeft: gelijck ’t gene dat in duysterheyt geschiet, van de menschen niet gesien en wort.

13 T.w. in’t graf, onder d’aerde. De sin is, men gedenckt der selver niet meer.

5

^a Oock ¹⁴ en heeft sy de Sonne niet gesien, noch bekent: sy heeft meer ruste, dan ¹⁵ hy.

a Iob 3.16. Psal. 58.9.

14 Ende volgens dien, en valt het de selve niet beswaerlick die t’ontbeeren.

15 T.w. die gierigaert, van den welcken gesproken is versen 2, 3.

6

Ia al leefde ¹⁶ hy schoon tweemael duysent jaren, ende ’t goede niet en ¹⁷ sage: ¹⁸ en gaen sy niet alle ¹⁹ nae eene plaetse?

16 T.w. die gierigaert.

17 D. genote.

18 Als of hy seyde, Wat sal hem dan sijn lanck leven baten? Want hy eyndelick soo wel onder d’aerde moet, als de misdragt, die niet eenen dach op de werelt geleeft en heeft: Ofte, als andre, die maer weynich tijts geleeft en hebben.

19 T.w. in’t graf, of, onder de aerde, daer sy wederom tot aerde worden, soo veel het lichaem aengaet.

7

Al den arbeyt des menschen ²⁰ is voor sijnen mont: ende ²¹ nochtans en wort de begeerlickheyt niet vervult.

20 D. daer toe, ende daerom, op dat de mont te eten hebbe.

21 De sin is: Of schoon de mensche voor sijnen mont genoech heeft ter nootdurft, so en is hy even-wel nimmermeer te dege versadicht, hy tracht altijt nae meer.

8

Want ²² wat heeft de wijse meer dan de sot? ²³ wat heeft ²⁴ de arme [meer], ²⁵ die voor de levendige weet te wandelen?

22 Dit is een breeder bevestinge van ’t gene dat vers 7. geseyt is, T.w. dat al de arbeyt des menschen voor sijnen mont is: Hier in, seyt de prediker, zijn alle menschen malkanderen gelijck, niemant geniett meer, dan lijfs-noodruft. Anders heeft hy bov. cap. 2. versen 13, 14. bekent, datter een groot onderscheyt is tusschen eenen wijsen, ende eenen dwaes.

23 And. wat [voordeel] heeft de arme, die etc. als of hy seyde, D’een en heeft geen voordeel voor de ander, niemant geniett meer dan noodurft.

24 Aldus wort dit woort genomen Exod. 22.25. Lev. 19.10. Deut. 24.12. Andersins beteeckent het eygentlick elendige, of, bedruckte.

25 D. die wijs ende verstandich is om onder de menschen te verkeeren ende sijnen kost te winnen. De Prediker wil dan hier besluyten, Dat de gelucksalicheyt oock daer in niet en bestaet, dat yemant een kloeck ende gaeuw broot-winner is, dewijle een sot mensche soo wel leeft als hy.

9

²⁶ Beter is ’t aensien der oogen, dan het wandelen der begeerlickheyt: ²⁷ Dit is oock ydelheyt, ende quellinge des geestes.

26 Als of hy seyde, ’T is beter sich te laten genoegen met het kleyntjen datmen tegenwoordich heeft, dan altoos met eene onversadelicke begeerte voorder te trachten, ende meer te willen hebben. Andre verstaent aldus, Dat in dese woorden een tegenwerpinge des vleeschs is tegen ’t gene dat de wijse-man uytgesproken hadde tegen de gierigaerts, Als of hy seyde, Nochtans ist beter wat te hebben, dan gantsch niet: Daerom setten eenige aldus dese woorden over, het aensien der oogen, [seggen sy] is beter, dan het wandelen der begeerlickheyt.

27 T.w. dese onversadelicke begeerte.

10

²⁸ Wat oock yemant zy, alreede is sijn ²⁹ name genoemt, ende ’t is bekent, ³⁰ dat hy een mensche is: ende dat hy niet en can rechten ³¹ met dien, die stercker is dan hy.

28 D. van wat staet ofte conditie yemant zy, hy zy van hoogen ofte van leegen staet, rijck of arm.

29 T.w. mensche. als in ’t volgende geseyt wort: ende ’t gene hy worden soude, is al schoon voor henen van Godt in sijnen alwijsen raet besloten ende verordineert: Daerom ist te vergeefs, dat yemant poocht rijck, ende van hoogen staet te zijn, dien Godt arm ende van nederigen staet wil hebben: Ende derhalven ist ydelheyt datmen bekommert is over toe-komstige saken.

30 D. een swacke ende brossche creature, T.w. van stof ende aerde gemaeckt, gelijck het Hebr. woort Adam. (’t welck hier in den text staet) beteeckent.

31 T.w. met of tegen Godt, als over hem klagende, om dat hy hem in desen, ofte in dien staet gestelt heeft. Hoe soude doch stof ende assche met den Richter der gantscher aerde kunnen in’t recht treden? Siet Iob 4. vers 17, etc. ende 9.2, 3. ende 14.1. ende cap. 25. ende 34.23.

11

Voorwaer, ³² daer zijn vele dingen die de ydelheyt vermeerderen: wat heeft de mensche te meer [daer van]?

32 De sin is, Het behoorde den mensche genoech te zijn dat hy selve ydelheyt is, al en voechde hy tot de ydelheyt niet vele andre dingen die de ydelheyt vermeerderen. And. Alsmen vele dingen heeft (D. vele goederen, ende hooge ampten besit) so vermeerdertmen de ydelheyt.

12

Want ³³ wie weet ³⁴ wat goet is voor den mensche in dit leven, [geduerende] ’t getal der dagen des levens sijner ydelheyt, ³⁵ welcke hy doorbrengt ^b als een schaduwe? want ^c wie can den mensche ³⁶ aenseggen, wat na hem wesen sal onder de Sonne?

33 T.w. van, oft uyt hem selven.

34 Verstaet dit alsoo, namelick, wat hem oprecht goet is, sodanich, dat het hem oprechte gerusticheyt soude kunnen aenbrengen.

35 And. die hy (te weten Godt) gemaeckt (of gestelt) heeft, als een schaduwe.

b Psal. 144.4. Iac. 4.13.

c Eccles. 8.7.

36 Of, te kennen geven, aenwijsen, bekent maken.