Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiij. Capittel.

Tucht, versen 1, 18, 24. wijslick ende dwaeslick spreken, 2, 3, 5, 14. luyicheyt ende vlijticheyt, 4, 11, 23. oprechte, rechtveerdige, goede, ende godtloose menschen, 6, 9, 21, 22, 25. rijckdom ende armoede, 7, 8. hoovaerdye ende beradenheyt, 10. hopen ende begeeren, 12, 19. verachtinge van Godts woort, ende vreese sijns gebodts, 13. goet verstant ende kloecksinnicheyt, 15, 16. trouwe ende ontrouwe boden, 17. omganck met wijsen ende sotten, 20.

1

EEn wijs soon [hoort] de tucht des Vaders: maer een spotter en hoort de ¹ bestraffinge niet.

1 Ofte, scheldinge, als ond. vers 8.

2

^{a 2} Een yeder sal vande vrucht des monts het goede³ eten: maer de ziele der

a Prov. 12.14.

2 Hebr. vande vrucht des mans monts sal hy het goede eten; D. van sijne wijse, ende godtvruchtige redenen. Vergel. bov. 12. op vers 14.

3 D. gebruycken, ende genieten. Siet Iob 21. op vers 25.

[fol. 7r]

trouwloosen ⁴ het gewelt.

4 N. eten: D. ontfangen, ende krijgen de straffe, diese verdient hebben over het gewelt aen anderen gedaen.

3

Die sijnen mont bewaert, behoudt ⁵ sijne ziele: maer voor hem is verstooringe, die ⁶ sijne lippen wijt open doet.

5 D. hem selven. Siet 1.Reg. 19. op vers 4. De sin is, dat hy sich niet alleen en bewaert voor de sonde, bov. 10.19. maer oock voor veel onruste, ende moeyte.

6 D. die lichtveerdelick, stoutelick, ende onbeschaemdelick vele spreeckt.

4

De ziele des luyaerts is begeerich, doch ⁷ daer en is niet: maer de ziele der vlytigen sal ⁸ vet gemaeckt worden.

7 D. daer en is niet ten besten voor hem, ’tzy dat hy wijsheyt, ofte rijckdom soeckt, overmits hy daertoe geenen arbeyt doen en wil.

8 D. grooten overvloet hebben. Vergel. bov. 11. de aenteeck. op vers 25.

5

De rechtveerdige haet ⁹ leugen-tale, maer de godtloose ¹⁰ maeckt sich stinckende, ende doet sich schaemte aen.

9 Hebr. het woort des leugens, ofte, der valscheyt.

10 N. voor de aenhoorderen door sijne leugenen. Siet van dese maniere van spreken, Genes. 34. op vers 30.

6

^b De gerechticheyt bewaert den ¹¹ oprechten van wege: maer de godtloosheyt sal ¹² den sondaer omkeeren.

b Prov. 10.29. ende 11.3, 5, 6.

11 Siet bov. 11. op vers 20.

12 Hebr. de sonde. siet Iob 35. op vers 13.

7

^{c 13} Daer is een die sich selven rijck maeckt, ende niet met allen en [heeft]: [ende] een die sich selven arm maeckt, ende [heeft] veel goet.

c Prov. 12.9.

13 D. daer worden menschen gevonden, die sich selven uytgeven voor rijcke, ofte sich voor de menschen voordoen, als of sy groote middelen hadden, daerse nochtans beroyt zijn: andere zijn inder waerheyt rijcke, ende gelaten sich arme te zijn.

8

Het rantsoen van yeders ¹⁴ ziele is sijn rijckdom: maer de arme en hoort de ¹⁵ scheldinge niet.

14 D. van het tijdelick, ende lichamelick leven, te weten, als de rijcke in de handen sijner vyanden gevallen is. Ziele voor leven. Siet Genes. 19. op vers 17.

15 T.w. die tegens hem soude mogen geschieden van wegen eenigen rijckdom, om sijn los-gelt daer nae te maken, ofte hem te beschuldigen van eenigen rijckdom qualick gekregen te hebben. Ofte, hy en is sulcken haet, nijt, ende opsprake, gelijck de rijcken, niet onderworpen, ende wort dickwijls van wegen sijn armoede vry gelaten.

9

^{d 16} Het licht der rechtveerdigen ¹⁷ sal sich verblijden: ^e maer de lampe der godtloosen sal uytgebluscht worden.

d Prov. 4.18.

16 D. de welstant, gelucksalicheyt, ende vreuchde der vroomen. Siet Iob 18. op vers 5.

17 Dat is, wort vermeerdert, ende neemt toe, gelijck het licht der sonne, die op gaet tot datse aen den middach komt. Vergel. bov. 4.18, 19. ende 19.6.

e Iob 18.5, 6. ende 21.17.

10

¹⁸ Door hooveerdicheyt ¹⁹ maeckt men niet dan gekijf: maer ²⁰ by de beradene is wijsheyt.

18 De sin is, dat de hoveerdye nieuwers toe en dient, dan om oneenicheyt, ende twist te verwecken, als die in geene sake, ende voor niemant en wil wijcken.

19 Hebr. geeft.

20 De reden is, om datse niet en steunen door hoochmoedicheyt op haer eygen verstant, maer laten sich door den raet van andere onderwijsen, ende geseggen: waer door dan twist wech genomen, ende vrede gemaeckt wort. Vergel. Iac. 3.16, 17, 18.

11

Goet ²¹ van ydelheyt [gekomen] ^f sal vermindert worden: maer die met de ²² hant vergadert, ²³ sal’t vermeerderen.

21 D. door quaden, ende onrechtveerdigen middel verkregen, hier te vooren genaemt eene bedriegelicke hant. bov. 10.4. ende 12.24.

f Prov. 10.2. ende 20.21.

22 D. door eerlicken arbeyt des lichaems, ofte des geestes: die geheeten wort de hant der vlytigen, bov. 10.4. ende 12.24.

23 Te weten, sijn goet. Alsoo 28.8.

12

^g De uytgestelde ²⁴ hope krenckt het herte: maer de ²⁵ begeerte die komt, is ²⁶ een boom des levens.

g In dit cap. vers 19.

24 Ofte, de hope die vertrocken wort: dat is, het goet datmen hoopt, doch niet en krijgt, dan nae langen uytstel des tijts. Hope voor de sake die gehoopt wort, Ies. 28.15. Rom. 8.24.

25 D. het goet datmen begeert. Siet bov. 10. op vers 24.

26 D. eene sake, die den mensche seer lief, ende aengenaem is, hem seer verquickt, ende veel goets doet. Vergel. bov. 3. op vers 18.

13

Die het ²⁷ Woort veracht, ²⁸ die sal verdorven worden: maer wie het gebodt vreest, dien ²⁹ sal vergolden worden.

27 T.w. het woort Godts ende de onderwijsinge daer uyt genomen, ende daer mede overeenkomende.

28 Hebr. sal sich verdorven worden. D. tot sijn eygen verdriet, schande, ende schade. Ofte, daerom. T.w. om de verachtinge des woorts.

29 T.w. van den goeden Godt eene genadige belooninge. siet van het Hebr. woort, Iob 21. op vers 19.

14

^h Des wijsen leere is een ³⁰ sprinck-ader des levens, om af te wijcken van de stricken ³¹ des doots.

h Prov. 10.11. ende 14.27.

30 Dat is, als eene springende fonteyne ten leven. Verstaet niet alleen dit tegenwoordich, maer insonderheyt het toekomende leven.

31 D. die den tydelicken, ende den eeuwigen doot medebrengen. Vergel. 2.Sam. 22.6. Psal. 18.6. ende ond. 14.27.

15

Goet verstant geeft aengenaemheyt: maer de ³² wech der trouwloosen is ³³ strange.

32 D. het doen, ofte de wijse van doen, ofte maniere van handelinge. Siet bov. 6. op vers 6.

33 Dat is, onaengenaem, rouw, straf, ende onvriendelick, sulcks dat niemant met hen en wil te doen hebben.

16

Al die cloecksinnich is handelt met ³⁴ wetenschap: maer een sot ^{i 35} breydt ³⁶ dwaesheyt uyt.

34 D. met verstant, oordeel, ende voorsichticheyt.

i Prov. 12.23. ende 15.2.

35 Dat is, brengtse soo onbeschaemdelick voort, dat hyse een yeder ten toone stelt.

36 Siet bov. 12. op vers 23.

17

Een ³⁷ godtloos bode sal in’t quaet vallen: maer een trouwe ³⁸ gesant ³⁹ is medecine.

37 T.w. die sijn last hem van Godt, ofte de menschen opgelecht, niet trouwelick uyt en voert.

38 Hebr. een gesant der trouwe: Alsoo is het Hebr. woort zir oock genomen, ond. 25.13. Iesa. 18.2. ende 57.9. Ierem. 49.14. Obad. 1.1.

39 D. doet hem selven, ende die hem senden goet.

18

Armoede, ende schande is des genen, die de ⁴⁰ tucht ⁴¹ verwerpt: maer die de ⁴² bestraffinge waer neemt, sal ⁴³ geeert worden.

40 D. het goet onderwijs, het welck de mensche behoeft om tot de ware wijsheyt te komen. Siet bov. 1. op vers 2.

41 Siet van dit woort bov. 1. op vers 25.

42 T.w. die met woorden der leere, ende onderwijsinge geschiet.

43 D. dien sal goet geschieden van Godt, ende de vroome. Siet 1.Sam. 2.30. bov. 4.8. ende 8. vers 18. ende 21.21.

19

De ⁴⁴ begeerte, ⁴⁵ die geschiedt, is soet voor de ziele: maer ’t is ⁴⁶ den sotten een grouwel van het quade af te wijcken.

44 T.w. der vroomen; gelijck dit uyt de tegenstellinge af te nemen is.

45 D. die vervult wort. De sin is, wanneer de vrome krijcht het gene hy begeert, dat sulcx sijne ziele wel doet, ende seer vermakelick is. Sijne begeerte nu is het quade te vermijden, ende het goede aen te hangen: daer van de boose een grouwel heeft, veel min eenen lust daer toe.

46 Hebr. ’tis der sotten grouwel.

20

Die met de wijse omgaet, sal wijs worden: maer die ⁴⁷ der sotten metgeselle is, ⁴⁸ sal verbroken worden.

47 Ofte, die der sotten voeder, ofte, onderhouder is: Hebr. weyder. Siet de selve maniere van spreken. ond. 28.7. ende 29.3.

48 D. gantsch verdaen, ende verdorven worden, ofte te niete komen; T.w. om dat hy door het geselschap van de sotten noch sotter worden sal, ende om sijne sotheyt van Godt gestraft sal worden.

21

⁴⁹ Het quaet sal de sondaers vervolgen: maer den rechtveerdigen ⁵⁰ salmen goet vergelden.

49 T.w. der straffe, daer van siet Gen. 19. op vers 19. ende vergel. bov. 5.22, 23. Andere verstaen het quaet der schult; D. de sonde, waer door de boose gejaecht worden tot datse in de straffe vallen, ende vergaen.

50 Ofte, sal goet vergolden worden. Verst. het goet des tegenwoordigen, ende des toekomenden levens. 1.Timot. 4.8.

22

De goede sal sijner kinders kinderen doen ⁵¹ erven: maer het vermogen ^k des ⁵² sondaers is voor den rechtveerdigen ^{l 53} wech-geleyt.

51 T.w. sijne middelen.

k Iob 26.17.

52 D. des groven, ende grouwelicken sondaers. Siet 1.Sam. 15. op vers 18. ende Psal. 1. op vers 1.

l Iob 27.17.

53 Het gebeurt dat de sondaren selve haren rijckdom niet en genieten, veel weyniger hare kinderen, ofte kints kinderen: ende dat den vroomen hare goederen ten deele vallen door Godts beschickinge.

23

⁵⁴ Het ploegen der armen [geeft] ^m veelheyt der spijse: maer ^{n 55} daer is een, die ⁵⁶ verteert wort ⁵⁷ door gebreck van oordeel.

54 D. den arbeyt, die d’arme met neersticheyt doen om ’t lant te bouwen. And. daer is veel spijse in het geploecht lant der armen.

m Prov. 12.11.

n Prov. 18.9.

55 D. een soorte van menschen.

56 Ofte, die sich verteert, verbijstert, ofte, ruineert, hebbende gebreck van spijse.

57 Hebr. in, ofte, door niet oordeel, ofte, recht, ofte, gerechticheyt; D. om dat hy geen verstant van lantbouwerije en heeft, ofte geenen goeden regel houdt, ofte daer in onachtsaem, ende nalatich is, ofte oock sijn gewin qualick aenlecht; ofte om dat hy met onrecht omgaet.

24

Die sijne ^o roede inhoudt, ⁵⁸ haet sijne sone: maer die hem lief heeft, soeckt hem ⁵⁹ vroech [met] tuchtinge.

o Prov. 23.13.

58 D. doet het gene, daer mede hy hem ten verderve brengt. yemant verderven is hem haten. siet bov. 8. op vers 36.

59 D. van sijne jonckheyt aen, terwijle hy noch bedwingelick is.

25

⁶⁰ De rechtveerdige ⁶¹ eet tot ^p de versadinge ⁶² sijner ziele toe: maer de buyck der godtloosen sal gebreck hebben.

60 D. die in de vreese des Heeren door eerlicken arbeyt, ofte handel soeckt dese werelt te passeren.

61 D. heeft door den segen des Heeren soo veel als hy behoeft.

p Psal. 34.11. ende 37.3.

62 D. sijnes levens.