Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xij. Capittel.

Tucht, vers 1. goede, rechtveerdige, oprechte, ende godtloose menschen, 2, 3, 5, 7, 10, 12, 21, 26. kloecke, ende achteloose vrouwe, 4. goet ende quaet, waer ende valsch spreken ende getuygen, 6, 8, 13, 14, 17, 18, 22. zedige, ende poch-hansen, 9. vlijtige ende ledichgangers ofte bedriegers, 11, 24, 27. toorn ende roem der dwasen, ende stilswijgentheyt der verstandigen, 16, 23. becommernisse ende blijtschap des herten, 25. pat der gerechticheyt, 28.

1

WIe ¹ de tucht lief heeft, die heeft de ² wetenschap lief: maer wie de bestraffinge haet, is onvernuftich.

1 D. de onderrichtinge, waer door men onderwesen wort, om tot wetenschap te komen. Siet bov. 1. op vers 2. Ofte verstaet de kastijdingen des Heeren, die den mensche ten selven eynde toegesonden worden, als Deut. 11.2. Iob 5.17. Psal. 94.12. Ierem. 10.14. Vergel. bov. 9. d’aent. op vers 7.

2 Tot de welcke men door de tucht, ende onderwijsinge komt.

2

De ³ goede sal ⁴ een wel-gevallen trecken vanden HEERE: maer eenen

3 D. die tot het goede genegen is, ende het selve doet.

4 Siet bov. 8. op vers 35.

[fol. 6v]

man ⁵ van ⁶ schendelicke verdichtselen sal ⁷ hy ⁸ verdoemen.

5 D. die boosheyt versiert, ende voorneemt in sijn herte, ofte oock metter daet uytvoert. Vergel. Psal. 5. op vers 7.

6 Het Hebr. woort is hier in het quade genomen. Siet van het selve, Iob 21. op vers 27. Item vergel. ond. 14.17.

7 N. de Heere.

8 D. is, verklaren godtloos te zijn, ende straf weerdich. Siet van ’t Hebr. woort, Deut. 25. op vers 1. ende Iob 10. op vers 2.

3

De mensche ⁹ en sal niet bevesticht worden door godtloosheyt: ^{a 10} maer de wortel der rechtveerdigen en sal niet beweecht worden.

9 D. en sal het niet lange nae sijnen wensch maken, niet lange voorspoet, ende geluck hebben. Vergel. bov. 10.2. ende 11.4.

a Prov. 10.25.

10 De sin is, dat de vrome, vast, ende onbewegelick blijven in haren stant, gelijck een boom, welckes wortel sich diep, ende wijt uytspreyt, ende wel bevochtigt is, Psal. 1.3. item Vergel. Psal. 15. op vers 5. ende Ier. 17. vers 8.

4

^b Eene ¹¹ cloecke huysvrouwe is eene ¹² kroone hares ¹³ heeren: maer ¹⁴ die beschaemt maeckt, ¹⁵ is als verrottinge in sijne beenderen.

b 1.Cor. 11.7.

11 D. verstandige, deuchtsame, ende wel-huyshoudende. Hebr. eene vrouwe der kloeckheyt. Siet van het Hebr. woort, Genes. 47. op vers 6.

12 D. cieraet, ende heerlicheyt. siet van het woort kroone in desen sin genomen, Iob 19. op vers 9.

13 D. mans. Alsoo Exo. 21.3. Ioel 1.8.

14 T.w. haer selven, ende haren man, door hare onverstandicheyt, ongeschickte manieren, ende achteloose huyshoudinge. Vergel. bov. 10. op vers 5.

15 D. eene quellinge in’t binnenste sijner ziele, ende teeringe in ’t binnenste sijns lichaems, om dat hy sijne schande altijt voor sijnen oogen siet. Siet de selve gelijckenisse, ond. c. 14.30. Hab. 3.16. ende vergelijcke, Psal. 42.11. item het tegendeel, Psal. 51.10.

5

Der rechtveerdigen gedachten zijn ¹⁶ recht: der godtloosen ¹⁷ raetslagen zijn bedroch.

16 D. zijn nae den eysch des rechts wel bedacht. Vergel. Num. 27.11. ende d’aenteeck.

17 Dit woort is hier in’t quade genomen voor listige vonden, ende spitsvindige bedenckingen om schade te doen. Elders ist in’t goede genomen. Siet van het selve Iob 37. op vers 12.

6

^c De woorden der godtloosen zijn ^{d 18} om op bloet te loeren: maer de mont der oprechten ¹⁹ salse redden.

c Prov. 1.11, 18.

d Prov. 11.9.

18 Siet 1.Sam. 22.9, 10. Psal. 52.5, 6.

19 T.w. de gene, op welcker bloet de godtloose loeren. Siet exempelen, 1.Sam. 19.4. Esth. 7.2, 3.

7

^eDe ²⁰ godtloose worden omgekeeret, datse ²¹ niet meer en zijn: maer het ²² huys der rechtveerdigen sal bestaen.

e Psal. 37.36, etc. Prov. 11.21.

20 Hebr. de goddeloose keeren om; D. worden omgekeert; dat is, uytgeroeyet.

21 D. datse van dese werelt wech genomen worden. siet Gen. 42.13. ende d’aent. item Psal. 39.14. ende 103.16. Ier. 31.15. Matth. 2.18. Vergel. oock Gen. 5.24.

22 D. staet, rijckdom, woonplaetse, ende nakomelingen. alsoo 2.Sam. c. 7.29. Iob 8.15. Psal. 49.17. ond. 14.11.

8

Een yeder sal ²³ gepresen worden ²⁴ nae dat sijne verstandicheyt is: maer die ²⁵ verkeert van herten is, sal tot verachtinge wesen.

23 T.w. van de wijse, ende recht oordeelende.

24 D. nae dat hy met woorden, ende wercken bewijst, dat hy verstant heeft, streckende tot de ware godtvruchticheyt.

25 Siet bov. 11. op vers 20.

9

Beter is die sich ^{f 26} gering acht, ende ²⁷ eenen knecht heeft; dan die ²⁸ hem-selven eert, ende des broots gebreck heeft.

f Prov. 13.7.

26 And. die gering geacht wort. Maer men kan uyt de tegenstellinge verstaen, dat hier gesproken wort van den genen, die sich selven voor kleyn, ende gering houdt.

27 D. so veel heeft, dat hy sich mach laten dienen. And. die sich selven een knecht is. D. sich selven dient.

28 T.w. roemende, dat hy een groot meester is, ende seer veel goets heeft.

10

De rechtveerdige ^{g 29} kent het ³⁰ leven sijner beeste: maer de barmhertichheden der godtloosen zijn ³¹ wreet.

g Deut. 20.4.

29 D. draegt sorge voor het leven sijner beesten: te weten, om die hare behoefte te geven. Het woort kennen is voor sorgen, ende toesien dickwijls genomen. Siet Genes. 18. op vers 19. ende Psal. 1. op vers 6.

30 Hebr. ziele

31 Hebr. eens wreeden; T.w. menschen; dat is, gantsch geene: want de wreede en hebben geene barmherticheyt.

11

^h Die sijn lant bouwt, sal van broot versadicht worden: maer die ³² ydele [menschen] volcht, is verstandeloos.

h Prov. 28.19.

32 D. ledich-gangers, behoeftige, ende die ledich van de deucht, ende vreese Godts zijn. Siet Iud. 9. op vers 4.

12

De godtloose begeert het ³³ net der boosen: maer ³⁴ de wortel der rechtveerdigen ³⁵ sal uytgeven.

33 Verst. de schelmsche practijcken, ende loose tucken, die de quade gebruycken om de vrome te bedriegen, van haer goet te berooven, ende te verdrucken. And. het net der quade dingen, ofte, van allerley quaet: D. daer mede allerley soorte van onrecht bedreven wort.

34 D. de godtvruchticheyt daer in de vroome vast gewortelt zijn. Vergel. bov. vers 3.

35 D. voortsetten, uytschieten, ende vruchten dragen. De sin is, datse in de vreese des Heeren trouwelick handelende, genoech sullen hebben. Dit vers wort oock aldus overgeset. De godtloose begeert [wel] eene sterckte tegen alle quaet, maer de wortel der rechtveerdigen geeft [de selve].

13

ⁱ Inde ³⁶ overtredinge der lippen is de ³⁷ strick des boosen: maer de rechtveerdige sal uyt de ³⁸ benauwtheyt ³⁹ uytkomen.

i Prov. 10.14. ende 18.7.

36 T.w. die de boose met spreken begaet tegen Godt, ende tegen sijnen naesten.

37 D. het net, daer in de boose selve gevangen wort.

38 D. uyt groote swaricheyt.

39 T.w. door een goet, ende voorsichtich gebruyck sijner lippen.

14

^{k 40} Een yeder wort vande ⁴¹ vrucht des monts met ⁴² goet versadicht; ende de vergeldinge ⁴³ van des menschen handen sal hy tot ⁴⁴ sich weder-brengen.

k Prov. 13.2.

40 Hebr. van de vrucht des mans mont wort hy met goet versadicht; Dat is, nae dat een yeder sijn tonge wel gebruyckt, sal hy goet van Godt ontfangen.

41 Verst. sijne wijse, ende godtvruchtige propoosten. Vergel. ond. 13.2. ende 18.20.

42 D. dat het tijdelicke ende eeuwige welvaren aengaet.

43 Verst. van sijne eygene handen.

44 D. weder van Godt uyt genade bekomen. Nae dat een yeder gedaen heeft, sal hem oock geschieden.

15

^{l 45} De wech des dwasen is recht ⁴⁶ in sijnen oogen: maer die nae ⁴⁷ raet hoort, is wijs.

l Prov. 3.7.

45 Siet Gen. 6. op vers 12.

46 D. nae sijn gevoelen, ende oordeel. Siet Lev. 13. op vers 5. ende Iob 18. op vers 3.

47 T.w. die heylich, ende heylsaem is, so dat hy sich niet en verlaet op sijn eygen verstant, ende goetduncken.

16

De toorn des dwasen, wort ⁴⁸ ten selven dage ⁴⁹ bekent: maer die ⁵⁰ kloecksinnich is, bedeckt de ⁵¹ schande.

48 D. ter selver tijt, ende stonde, als hy toornich geworden is, over het leet, hem aengedaen.

49 T.w. uyt sijne woorden, gebeerden, ende daden.

50 Alsoo ond. op vers 23. Siet van dit woort bov. 1. op vers 4.

51 T.w. die uyt haestigen toorn voortkomt.

17

^m Die waerheyt ⁵² voort-brengt, maeckt ⁵³ gerechticheyt bekent: maer een getuyge der valscheden, ⁵⁴ bedroch.

m Prov. 14.5.

52 Hebr. blaest.

53 D. dat recht over-een-komt met het gene-dat geschiet is, ofte gesproken wort, op dat niemant ongelijck gedaen en worde.

54 D. niet over-een-komende met de waerheyt der sake, die geschiet is, ende dat, om yemant daer mede listichlick schade te doen.

18

ⁿ Daer is een, die ⁵⁵ [woorden] als steken van een sweert onbedachtelick uytspreeckt: maer de tonge der wijsen, is ⁵⁶ medecijne.

n Psal. 57.5. ende 59.8. Prov. 16.27.

55 D. die met lichtveerdige, ende qualick versinde propoosten haren naesten quetsen aen sijn gemoet, eere, leven, ende welvaren; gelijckmen aen het lichaem met een sweert gequetst wort. Siet 1.Sam. 22.9, 10. Psal. 57.5. ende 59.8.

56 D. als eene medicine, niet alleen die het geswackte, ofte gequetste geneest, maer oock bewaert van geswackt, ofte gequetst te worden. Vergel. bov. 4. op vers 22.

19

⁵⁷ Eene waerachtige lippe sal ⁵⁸ bevesticht worden in eeuwicheyt; maer eene valsche tonge is [maer] voor een oogenblick.

57 Hebr. lippe der waerheyt. D. die de waerheyt spreeckt. alsoo lippe der vleyinge, die vleyinge spreeckt, Psal. 12.3. lippen der valscheyt, die valscheyt spreken, Psal. 31.19. lippen der wetenschap, die wetenschap voortbrengen, ond. c. 14.7. alsoo terstont in dit vers, tonge der valscheyt, ofte der leugen, voor eene tonge, die valscheyt, ofte leugen spreeckt. item ond. vers 22. item, lippe der gerechticheyt, die gerechtige propoosten voorstelt, ond. 16.13.

58 De waerheyt (ende volgens die de selve spreeckt) blijft staende, ende is altijt vast in haer selven, ofte schoon tegen-gesproken wort.

20

Bedroch is in het herte der gener, die ⁵⁹ quaet smeden: maer de gene die vrede raden, hebben ⁶⁰ blijdtschap.

59 T.w. der oneenicheyt, ende der twistinge.

60 T.w. in haer herte voor Godt, ende in haer leven by de menschen.

21

Den rechtveerdigen en sal geen ⁶¹ leet wedervaren: maer de godtloose sullen met quaet vervullet worden.

61 Ofte, moeyte, ofte, verdriet. T.w. dat hem van de godtloose alsoo soude aengedaen worden, dat hy daer onder soude blijven liggen, ende het sal hem alles ten goede gedijen, Rom. 8.28. And. geene ongerechticheyt overkomen. T.w. in de welcke de rechtveerdige soo soude komen te vervallen, dat hy daer uyt niet weder door Godts Geest opgericht en soude worden. Van het Hebr. woort siet Iob 5. op vers 6.

22

⁶² Valsche lippen zijn den HEERE een grouwel: maer die ⁶³ trouwelick handelen, zijn sijn ⁶⁴ welgevallen.

62 Siet bov. op vers 19.

63 Hebr. trouwe, ofte, waerheyt doen, D. die in woorden, ende wercken tegen Gode, ende haren naesten, waerheyt ende trouwe oprechtelick onderhouden. alsoo Ezech. 18.9. 1.Ioh. 1.6.

64 D. hem aengenaem, ende welgevallich. alsoo bov. 11.20.

23

^o Een kloecksinnich mensche ⁶⁵ bedeckt de wetenschap: maer het herte der sotten ^p roept ⁶⁶ dwaesheyt uyt.

o Prov. 13.16. ende 15.2.

65 D. hy en gietse niet door lichtveerdigen, ende opgeblasen praet uyt, om hem selven daermede ten toone te stellen.

p Prov 13.16. ende 15.2.

66 D. alderley onwetentheyt, ende dwalinge, rakende het geloove, ende den wandel der menschen.

24

^q De hant der vlytigen sal heerschen: maer de ⁶⁷ bedriegers sullen ⁶⁸ onder cijns wesen.

q Prov. 10.4.

67 Hebr. het bedroch sal, etc. Siet Iob 25. op vers 13. Verstaet door dese bedriegers, de leuye ledich-gangers, dewelcke om datse niet arbeyden en willen, door bedroch, ende dieverye soecken den kost te rapen. siet bov. 10.4. ende de aenteeck. item ond. vers 27.

68 D. den genen die heerschen, ende het gebiedt hebben, schattinge geven. Siet de selve maniere van spreken, Iudic. 1.30, 35. Thren. 1.1.

25

^r Becommernisse in het herte des menschen buycht het neder: maer een goet woort verblijdt het.

r Prov. 15.13.

26

De rechtveerdige is ⁶⁹ overtreffelicker als sijnen ⁷⁰ naesten: maer de ⁷¹ wech der godtloosen ⁷² doetse dwalen.

69 T.w. voor de oogen Godts, ende der vroomen, die niet aen en sien den uytwendigen voorspoet ende pracht deses levens, maer het goet dat hier in de vroome begonnen wort, ende hier na volbracht sal worden.

70 Namelick, die godtloos is.

71 D. het leven, bedrijf, ende maniere van doen.

72 T.w. haer, ende andere, namelick door den uyterlicken schijn, die de godtloose voordoen van gemack, weelde, wellust, rijckdom, eere, hooge staten.

27

⁷³ Een bedrieger, en sal sijn ⁷⁴ jacht-vanck ⁷⁵ niet braden: maer het ⁷⁶ costelick goet des menschen, is des ⁷⁷ vlytigen.

73 Hebr. het bedroch. Siet op het voorgaende vers 24.

74 Verstaet onder dese eene soorte, allerley goet, dat met listige practijcken gekregen wort.

75 D. niet gebruycken, noch genieten.

76 Soo wort het wel, ende deuchdelick gewonnen goet genaemt, om dattet den mensche beter by blijft, ende meer deucht doet, dan dat door bedroch verkregen is. And. het goet eenes neerstigen is kostelick. And. het kostelick goet des menschen is neersticheyt. And. het goet sal zijn des kostelicken (D. vroomen) menschen sal gesneden (D. genuttet ende gebruyckt) worden.

77 T.w. sich geneerende in eenen oprechten geoorloofden arbeyt, ofte handel.

28

⁷⁸ In het padt der gerechticheyt is het leven; ende [in] den wech [hares] voetpats en is de doot niet.

78 Vergel. bov. 10.16.