Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xj. Capittel.

Van valsche wage, vers 1. hoovaerdye ende nedricheyt, 2. oprechticheyt ende verkeertheyt in wandel, 3, 20. rijckdom der godtloosen, 4, 28. huychelye, 9. rechtveerdige ende godtloose, 9, 10, 11, 18, 21, 23, 28, 30, 31. verachtinge des naesten, 12. achterclap, 13. raedtslieden, 14. borch-tochte, 15. eene goede ende quade vrouwe, 16, 22. goedertierenheyt ende wreetheyt, 17. mildadicheyt ende giericheyt, 24, 25, 26. goet ende quaet, 27. ongeregelde huyshoudinge, 29.

1

^a EEne ¹ bedriechlicke weech-schale is ² den HEERE een grouwel: maer een volcomen ³ weech-steen is ⁴ sijn welgevallen.

a Levit. 19.36. Deut. 25.13. Prov. 16.11. ende 20.10, 23.

1 Hebr. wage des bedrochs. alsoo Hos. 12.7. Amos 8.5. item, wagen der ongerechticheyt Mich. 6.1. Het tegendeel zijn de wagen der gerechticheyt, Levit. 19.36. Iob 31.6.

2 Hebr. des Heeren grouwel; D. die Godt voor eenen grouwel houdt. Siet Deut. 17. op vers 1. ende bov. 3. op vers 32.

3 D. gewichte. siet Lev. 19. op vers 36.

4 D. hem welbehagende, ende aengenaem. Siet bov. 10. op vers 32.

2

^b Als de hooveerdicheyt komt, ⁵ sal de schande oock komen: ^c maer met de ⁶ ootmoedige ⁷ is wijsheyt.

b Prov. 16.18. ende 18.12.

5 T.w. door Godts rechtveerdige voorsichticheyt, die gemeynelick de sonden met straffen, die de sonden gelijck zijn, pleecht te straffen. Want om dat de hooveerdige andere menschen, ende voornemelick de nederige, ofte door straffen nedergedruckte menschen, verachten, so worden sy seer dickwijls ten valle gebracht, ende alsoo met schande, ende smaetheyt beloont. Vergel. ond. 15.33. ende 16. vers 18. ende 18.12.

c Prov. 15.33. ende 18.12.

6 Ofte, manierlicke, sedige, nederige.

7 T.w. om niet in schande te komen door hooverdye, waer door sy in eere blijven by alle wijse, ende recht oordeelende lieden.

3

^d De oprechticheyt der oprechten ⁸ leydet haer: maer de ⁹ verkeertheyt der trouwloosen ¹⁰ verstoort haer.

d Prov. 13.6.

8 T.w. sy stiertse door den rechten wech, dien sy eenvoudelick henen wandelen tot het goede eynde daerse wesen willen.

9 T.w. waer door sy haren naesten willen bedriegen, ende verdrucken.

10 D. verderftse geheelick. And. verwoestse, ofte, schentse.

4

^e Goet ¹¹ en doet geen nut ten dage ¹² der verbolgentheyt: maer de ¹³ ge-

e Prov. 10.2. Ezech. 7.9. Zephan. 1.18.

11 T.w. den godtloosen.

12 T.w. der goddelicker verbolgentheyt. siet 2.Chro. c. 28. op vers 13. D. ter tijt als Godt sijne gramschap bewijst, met sijne straffen over de menschen uyt te senden. Siet Iob 20. op vers 28.

13 Siet bov. 10. op vers 2.

[fol. 6r]

rechticheyt reddet van den doot.

5

De gerechticheyt des oprechten ¹⁴ maeckt sijnen wech recht: maer de godtloose ¹⁵ valt door sijne godtloosheyt.

14 D. maeckt dat hy voor den goeden wech recht wandelt, so dat hy eyndelick geraeckt, daer hy wesen wil, te weten, tot de eeuwige gelucksalicheyt. Vergel. bov. 3.8. ende d’aent.

15 T.w. in sijnen quaden wech, so dat hy daer in vergaet, sonder tot een gelucksalich eynde te komen.

6

De gerechticheyt der vroomen ¹⁶ salse redden: maer de trouwloose ^f worden ¹⁷ gevangen in [hare] ¹⁸ verkeertheyt.

16 T.w. nae de genadige belofte, die Godt hen gedaen heeft. Vergel. dit met het eynde van het voorgaende 4 vers.

f Prov. 5.22.

17 D. achterhaelt, ende verstrickt in het quaet, datse anderen aendoen willen, sulcx dattet hen selven ten verderve dient. Vergel. Psal. 7.16. ond. 26. vers 27. Eccles. 10.8.

18 Alsoo wort het Hebr. woort genomen, ond. 17.4.

7

Als de godtloose mensche sterft, vergaet ¹⁹ sijne verwachtinge: selfs is de ²⁰ aldersterckste hope vergaen.

19 T.w. die hy hadde, om hier door sijne macht, ende middelen noch voor eenen tijt lanck op sijn gemack geluckichlick te leven; ofte om hier noch eenich quaet aen te richten, daer mede hy sich, de sijne, ende andere die op hem steunen, soude mogen nae sijne wijse goet doen.

20 Hebr. de hope der sterckten, ofte, vasticheden, ofte, machten, dat is, seer stercke, vaste, ofte machtige hope, te weten, die de godtloose hadden. Ofte, hope der sterckten. D. aller dingen in welcke hy sijne hope stelde. And. ende de hope der ongerechtigen vergaet.

8

^g De rechtveerdige wort uyt benauwtheyt bevrijdt: ^h ende de godtloose komt ²¹ in sijne plaetse.

g Psal. 34.20.

h Prov. 21.18.

21 D. in de benautheyt, even als of hy tot een rantsoen gegeven ware, tot loslatinge des vroomen. Vergel. ond. 21.18. Iesa. 43.3.

9

De ²² huychelaer verderft sijnen naesten door ²³ den mont: maer door ²⁴ wetenschap worden de rechtveerdige ²⁵ bevrijdet.

22 Wat een huychelaer zy, Siet Iob 8. op vers 13.

23 T.w. door sijn geveynst spreken, hem lockende tot de sonde, ende sich houdende als of hy sijn vrient ware, daer hy nochtans sijn groot vyant is.

24 T.w. door de welcke de rechtveerdige verstaen, datmen de sonden moet schouwen, om datse van Godt verboden zijn, ende gestraffet worden, ende datmen den huychelaer niet en moet gelooven.

25 T.w. van het bedroch des huychelaers.

10

²⁶ Een stadt springt op van vreuchde over ²⁷ het welvaren der rechtveerdigen: ende als de godtloose vergaen, isser gejuych.

26 D. de inwoonderen eener stadt, te weten, die wel gestelt is, zijnde voorsien van goede regeringe, ende burgerye. Stadt voor hare inwoonderen, als Genes. 35.5. 1.Sam. 4.13. 1.Reg. 1.41. Ies. 4.31. Matth. c. 21. vers 10, etc.

27 Hebr. in’t goede: het welcke men hier verstaen kan van den uyterlicken welstant der vroomen. Siet het woort goet alsoo genomen, Iob 21.13. ende vergelijckt d’aenteeck.

11

²⁸ Door den segen der oprechten wort eene stadt verheven: maer door ²⁹ den mont der godtloosen wortse verbroken.

28 D. door de segeninge diese van Godt ontfangen, ende voorts diese spreken, de gebeden diese doen, den raet diese geven, ende de weldaden diese bewysen.

29 T.w. die valsche leere drijft, quade wetten geeft, ende schadelicke propoosten tegen het gemeyne beste voert.

12

Die verstandeloos is, ³⁰ veracht sijnen naesten: maer een man van ³¹ grooten verstande ³² swijcht stille.

30 T.w. niet alleen in sijn herte qualick van hem gevoelende, maer oock met sijnen mont qualick van hem sprekende.

31 Hebr. van verstanden.

32 D. gevoelt het beste, ende en spreeckt niet qualick, ja niet met al, wanneer sulcks met de liefde Godts, ende des naesten bestaen kan.

13

³³ Die [als] een achterclapper wandelt, openbaert het heymelicke: maer die getrouw is ³⁴ van geest, bedeckt de sake.

33 Siet de eygene beteeckenisse der oorspronckelicker maniere van spreken. Levit. 19. op vers 16.

34 D. van wille, voornemen, ende genegentheyt, om den achterklappers niet gelijck te worden. Siet van het woort geeft in dese beteeckenisse genomen. 2.Reg. 19. op vers 7.

14

ⁱ Alsser geene ³⁵ wijse raetslagen en zijn, vervalt het volck: maer de behoudenisse is inde veelheyt der ³⁶ Raetslieden.

i 1.Reg. 12.1, etc.

35 Siet van dit woort Iob 37. op vers 12.

36 T.w. der gener, die Godt vreesen, haer stuck wel verstaen, ende het welvaren des volcks beminnen.

15

Als ³⁷ [yemant ³⁸ voor] ³⁹ een vreemde borge geworden is, hy sal ⁴⁰ sekerlick verbroken worden: maer wie ⁴¹ de gene haett die [in de hant] clappen, is ⁴² seker.

37 Dit woordeken moet meermaels tot vervullinge van den sin in onse tale ingevoecht zijn, als Exod. 22.9. ond. 20.16. ende 27.13, etc.

38 Dit woort is hier ingevoecht uyt het c. 6. vers 1.

39 Siet bov. 6. op vers 1.

40 Hebr. verbrekende verbroken worden, te weten, ofte door de sorge, ende moeyte, die hy sal hebben, ofte door de schade, die hy sal lijden, ofte door beyde.

41 D. die tot een teecken van de beloofde betalinge in de hant slaen. Siet bov. 6. vers 1. ende d’aent.

42 Ofte, gerust.

16

Eene ⁴³ aengename huysvrouwe houdt ⁴⁴ de eere vast; ⁴⁵ gelijck de geweldige den rijckdom ⁴⁶ vast houden.

43 Hebr. Vrouwe der aengenaemheyt; dat is, die aengenaem is, te weten, door hare deuchden.

44 T.w. van verstandicheyt, kuyscheyt, sedicheyt, vriendelickheyt, ende kloecke huyshoudinge.

45 Soo wort de letter vau somtijts genomen. Siet Iob 5. op vers 7.

46 T.w. datse dien hen niet en willen laten ontnemen.

17

Een ⁴⁷ goedertieren mensche ⁴⁸ doet ⁴⁹ sijne ziele wel: maer die wreet is, ⁵⁰ beroert sijn vleesch.

47 Hebr. een man der goedertierentheyt, ofte, goetgunsticheyt, ofte, weldadicheyt. Alsoo een man der wetenschap; dat is, een vernuftich, ende verstandich man, ond. 24.25. een man der waerheyt, ofte, trouwe; dat is, waerachtich, of getrouw, Neh. c. 7. vers 2. een man des vredes; dat is, die vreedsaem is, Psal. 41.10. mannen der heylicheyt; dat is heylige, Exod. 22.31. etc. Vergel. Iob 11. op vers 11.

48 Het Hebr. woort beteeckent somtijts yemant goet doen, als hier, Psal. 13.6. Iesa. 63.7. somtijts quaet doen, als Iesa. 3.9. Eygentlick beteeckent het vergelden, het zy in’t goede, ofte in het quade. Siet 2.Chron. 20. op vers 11.

49 Dat is, hem selven. Siet 1.Reg. c. 19. op vers 4.

50 T.w. niet alleen door onnoodige bekommeringe, maer oock door weygeringe van de noodelicke behoefte des voetsels, der kleedinge, ende wooninge.

18

De godtloose doet ⁵¹ een valsch werck: maer [voor] den genen die ⁵² gerechticheyt zaeyt, is ⁵³ trouwen loon.

51 Hebr. een werck der valscheyt; dat is, dat niet en deucht, geen loon, noch profijt, nochte voordeel inbrengt, maer gantsch nietich, ende te vergeefs is.

52 Dat is, die goede wercken doet: het welcke geschiet wel met arbeyt, ende moeyte, maer oock met verwachtinge van eenen genadigen oogst. Vergel. Hos. c. 10. vers 12. Galat. 6. vers 8. Van het zaeyen des onrechts. Siet Iob 4. op vers 8.

53 Hebr. loon der trouwe, ofte, waerheyt.

19

Alsoo is de gerechicheyt ten leven; gelijck die het quade najaecht, nae sijnen doot [jaecht].

20

De ⁵⁴ verkeerde van herten zijn den HEERE een grouwel: maer de oprechte van ⁵⁵ wege, zijn ⁵⁶ sijn welgevallen.

54 Verst. de gene, die in materie van geloove, ende van wandel niet oprecht en zijn. siet van verkeertheyt des herten. Psal. 101.4. bov. 6.14. ond. 12.8. ende 17.20. Ier. 17.9.

55 Alsoo Psa. 119.1. Verst. de gene, die in het stuck van leere, ende leven, recht uyt, onvervalscht, suyver van sin, ende gemoede zijn.

56 D. hem welgevallich, ende aengenaem, alsoo bov. vers 1. ende ond. 12.22. ende 15.8.

21

^{k 57} Hant aen hant, en sal de boose niet ⁵⁸ onschuldich zijn: maer het ⁵⁹ zaet der rechtveerdigen sal ⁶⁰ ontkomen.

k Prov. 16.5.

57 D. van hant tot hant. Niet alleen in sijn eygen persoon, maer oock in sijne nakomelingen, die sijne boose wegen ingaen. Vergel. Exod. 20.5. ende Deut. 5.9. And. [Al ware] hant aen hant, so en sal, etc. D. hoewel de boose in perijckel zijnde, van allen geholpen wierde, so en sal hy nochtans de straffe Godts niet ontgaen. Hant is hier voor hulpe, als 2.Sam. 3.12. ende 14.19. Nehem. 2.18. Psal. 119.173. ond. 16.5.

58 D. niet ongestraft blijven. Siet 1.Reg. 2. op vers 9.

59 D. kinderen ende nakomelingen. Siet Genes. 4.25. ende 9.9. ende de aenteeck.

60 T.w. door de hant ende hulpe Godts.

22

Eene schoone vrouwe, die ⁶¹ van reden afwijckt; is een gouden ⁶² bagge in een verckens snuyte.

61 Ofte, redelickheyt. Hebr. van smaeck. te weten, des geestes. Dese is het verstant, ende het oordeel des menschen. Siet Iob 12. op vers 20.

62 Siet van de beteeckeninge des Hebr. woorts, Genes. 24. op vers 22.

23

De begeerte der rechtveerdigen ⁶³ is alleenlick het goede: maer de verwachtinge der godtloosen is ⁶⁴ verbolgentheyt.

63 T.w. alsse recht wandelen op den wech der gerechticheyt, ende daer op niet en struyckelen door menschelicke swackheyt.

64 D. haet, nijt, spijticheyt, vyantschap, ende curselheyt, waer door sy onruste, ende moeyte onder de menschen maken, ende Godts rechtveerdige gramschap verwecken.

24

Daer is een die ⁶⁵ uytstroyt, den welcken noch meer toegedaen wort; ende een die meer inhoudt ⁶⁶ dan recht is, maer ⁶⁷ ’t is tot gebreck.

65 Uytstroyen is hier, rijckelick van sijne middelen uytdeelen, daer het noodich is, alsoo Psal. 112.9. in welcken sin oock het woort zaeyen gebruyckt wort, 2.Cor. 9.6.

66 Want de rijcke, ja een yeder nae sijn vermogen, is schuldich den armen mede te deelen.

67 D. hy en wort daer door niet rijck.

25

^l De ⁶⁸ segenende ziele sal ⁶⁹ vet gemaeckt worden; ende ⁷⁰ die bevochticht, sal oock ⁷¹ self een vroege regen worden.

l Psal. 112. 9. 2.Cor. 9.9.

68 Hebr. de ziele der segeninge, D. die met weldoen eenen segen is over andere menschen. Siet bov. op vers 11.

69 D. meer gesegent worden, ende gantsch welvaren. siet de selve maniere van spreken, ond. 13.4. ende 15.30 ende 28.25.

70 D. die den armen rijckelick mededeelt; gelijckmen eene dorre aerde met water bevochticht.

71 D. overvloedelick met Godes segen overgoten worden, ende soo bevochticht zijn, als of hy self oock een regen ware: waer door hy oock meer middel sal krijgen, om in’t weldoen voort te varen.

26

Wie coorn inhoudt, dien vloeckt het volck: maer segeninge sal zijn over het hooft des verkoopers.

27

Wie ⁷² het goede vroech nasoeckt, ⁷³ soeckt ⁷⁴ wel-gevallicheyt: maer ^m wie het quade ⁷⁵ natracht, dien sal’t over-komen.

72 D. sijnen naesten vlijtichlick deucht doet.

73 T.w. alsoo, dat hyse oock vindt, ende krijcht.

74 Waer door hy Godt, ende den vromen menschen behagelick is.

m Psal. 7.17. ende 9.16. ende 10.2. ende 57.7.

75 Ofte, besorgt.

28

Wie op sijnen rijckdom vertrouwt, die sal vallen: maer ⁿ de ⁷⁶ rechtveerdige ⁷⁷ sullen groenen als loof.

n Psal. 1.3, 4. ende 92.13.

76 D. die sich op den rijckdom niet en verlaten, maer op Godt alleen, nae sijn bevel, Psal. 62.11, 12.

77 D. sullen welvaren, ende welgelucksalich zijn. Vergel. Psal. 1.3. ende 72.7. ende 92.13. Ies. 27.6. Hos. 14.6.

29

Wie sijn huys ⁷⁸ beroert, sal ⁷⁹ wint erven; ende de dwaes sal een ⁸⁰ knecht zijn des genen, die ⁸¹ wijs van herten is.

78 Verst. die door ongeregelde huyshoudinge, ende verquistinge van goederen sijn huysgesin beroeyt maeckt, ende bedroeft. Vergel. Gen. 34.30. ende de aenteeck.

79 D. niet met allen, maer hy sal tot armoede komen. Vergel. Iob 7. op vers 7.

80 D. lijf-eygen, ofte immers dienstknecht, om den kost te krijgen. Vergel. Gen. 47.19.

81 D. wel weet huys te houden.

30

⁸² De vrucht des rechtveerdigen ⁸³ is een boom des levens: ende ⁸⁴ wie zielen vangt, is wijs.

82 D. sijne onderwijsinge, ende deuchtsaemheyt.

83 D. gelijck een boom des levens, die wat goets voortbrengt, waer door de mensche ten eeuwigen leven gevoedt, ende gesterckt wort. Vergel. bov. 3. op vers 18.

84 Die de menschen treckt tot Godes kennisse. Vergel. Matth. 4.19.

31

Siet, den rechtveerdigen wort ⁸⁵ vergolden op der aerde: ^o hoe veel te meer den godtloosen, ende ⁸⁶ sondaer?

85 D. gestraft om sijne sonden. Siet van het Hebr. woort, Iob 21. op vers 19.

o 1.Pet. 4.17, 18.

86 T.w. die uytsteeckt in’t sondigen, ende sijn werck daer van maeckt. Siet 1.Sam. 15. op vers 18. ende Psal. 1. op vers 1.