Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het x. Capittel.

Van wijse ende sotte kinderen, vers 1. onrechtveerdigen ende rechtveerdigen rijckdom, ende armoet, 2, 3, 15, 22. luyicheyt ende vlijticheyt, 4, 5, 26. segen ende gelucksalicheyt der rechtveerdigen, ende der godtloosen onheyl, 6, 7, 16, 24, 25, 27, 28, 29, 30. wijsheyt ende dwaesheyt in’t spreken, 8, 10, 11, 13, 14, 19, 20, 21, 31, 32. oprechticheyt ende verkeertheyt in wandel, 9. wencken der oogen, 10. haet ende liefde, 12. tucht, 17. achterclap, 18. contrarien lust der sotten, ende wijsen, 23.

1

¹ DE spreucken Salomons. ^a Een wijs sone verblijdt den ² vader; maer een sot sone is sijner moeder droefheyt.

1 De 9 voorgaende capittelen zijn als een voorreden, om de menschen te verwecken tot aenhooringe der volgender spreucken, die meest onderscheyden zijn, ende niet aen malcanderen en hangen. Sy zijn als regelen rakende het geloove, de goede zeden, ende gebreken der menschen.

a Prov. 15.20.

2 Verstaet onder de name des Vaders, oock de moeder, ende onder de volgende name der moeder, oock den vader.

2

^b Schatten ³ der godtloosheyt en doen geen nut, maer ⁴ de gerechticheyt ⁵ reddet van den doot.

b Prov. 11.4.

3 D. die door ongerechticheyt vercregen zijn, ofte oock godtlooselick misbruyckt worden.

4 Verstaet in’t gemeyne de liefde, ende trouwe, diemen sijnen naesten nae de tweede tafel, ende voornemelick nae het achtste gebodt schuldich is. Sommige verstaen het woort gerechticheyt in’t bysonder van de aelmoessen, ende wercken der barmherticheyt aen de arme, als Dan. 4.24.

5 T.w. niet om datse sulcks uyt hare weerdicheyt vermach, ofte verdient heeft; maer om datse Godt soo genadelick te beloonen belooft heeft, alsoo ond. 11.4.

3

De HEERE en laet de ziele des rechtveerdigen niet hongeren; maer de ⁶ have der godtloosen stoot hy wech.

6 And. verkeertheyt; dat is, rijckdom door verkeertheyt gekregen.

4

^c Die met ⁷ eene bedriechlicke hant werckt, wort arm: maer de hant der vlijtigen maeckt rijck.

c Prov. 12.24.

7 Hebr. met eene hant-palme des bedrochs; dat is, met eene ontrouwe, slappe, ende trage hant, ende alsoo door bedroch sijns naesten goet aen sich treckt. Bedroch voor traecheyt, ond. 19.15. Ierem. 48.10. gelijck oock daerom bedroch tegen vlijticheyt gestelt wort, als hier, ende ond. 12.24, 27. want die luy zijn, ende eenen afkeer van den arbeyt hebben, plegen met bedroch om te gaen, daermede sy de kost soecken te rapen: maer armoede is eyndelick haren loon. Anders, eene bedriechlicke weech-schale maeckt arm.

5

Die in de somer ⁸ vergadert, is een verstandich soon: [maer] die in den oogst vast slaept, is een soon ⁹ die beschaemt maeckt.

8 T.w. sijne vruchten, ofte gewas dat hy op den velde heeft. Vergel. bov. 6.8.

9 T.w. hem selven, ende oock sijne ouders: namelick door sijne gebreken, ende quade manieren. Alsoo ond. 12.4. ende 14.35. ende 17.2. ende 19.26. ende 26.7. Dese spreucke mach bequamelick verstaen worden by gelijckenisse op een mensche, die terwijle hy noch jonck is, arbeydt, om wat in sijnen ouderdom te hebben, etc. Siet bov. 6.8.

6

¹⁰ Segeningen zijn ¹¹ op het hooft des rechtveerdigen: maer het ¹² gewelt ¹³ bedeckt den mont der godtloosen.

10 Segeningen; te weten, soo tydelicke, als eeuwige.

11 Dit schijnt te sien op het oude gebruyck van eenigen segen uyt te spreken; overmits dit geschiedde met de hant op het hooft des genen, die gesegent wiert, te leggen. Siet Genes. 48. op vers 14. Ofte men kan het alsoo verstaen, dat de rechtveerdige self gesegent zijnde, den segen anderen oock mede-deelen, maer dat de mont des godtloosen vol is van enckel gewelt.

12 Verst. wrevel, onrecht, overlast, ende verdruckinge, daermede sy omgegaen hebben.

13 D. brengtse ter doot. Siet Iob 40. op vers 8. ofte bedecktse met schaemte, als met een kleet. Vergel. Psal. 44.16. ende 69.8. ofte vervultse met straffen tot den vollen monde toe.

7

De gedachtenisse des rechtveerdigen ¹⁴ sal tot segeninge zijn: maer de naem der godtloosen ¹⁵ sal verrotten.

14 D. dient hem tot prijs, ende een eerlick nageruchte, alsmen van hem ofte absent, ofte oock doodt zijnde, gewach maeckt.

15 Ofte, vervuylen, ende stinckende worden, ende volgens vergaen.

8

Die wijs van herten is, neemt de

[fol. 5v]

¹⁶ geboden aen; maer ^d die ¹⁷ dwaes is van lippen, sal ¹⁸ omgeworpen worden.

16 T.w. die den mensche leeren hoe hy sijn leven recht sal aenstellen, om Godt te behagen, ende sijnen naesten te stichten, ende alsoo Godts segen te genieten.

d Prov. 10.10.

17 D. die verkeerde dingen spreeckt, waer door hy met een obstinaten sin alle goet onderwijs, ende vermaninge verwerpt, sich roemende by sijn quaet gevoelen, ende boos voornemen te willen blijven, hebbende volgens by de dwaesheyt der lippen, oock de dwaesheyt des herten: want uyt deses overvloedicheyt spreken de lippen, Matth. 12.34. Vergel. bov. 2.12. ende 4.24. ende 6.12.

18 Siet van het Hebr. woort Hos. 4. op vers 14. alsoo ond. vers 10.

9

Wie ¹⁹ in oprechticheyt wandelt, wandelt ²⁰ seker; maer die ²¹ sijne wegen verkeert, sal ²² bekent worden.

19 Siet bov. 2. op vers 7.

20 Ofte, gerustelick, dewijle hy weet dat sijne wercken goet zijn, ende dat Godt daer op geene quade uytkomste tot sijnen verderve sal laten komen.

21 Vergel. Genes. 6. vers 12.

22 T.w. door de openbare straffen, die Godt hem in’t aensien van allen toesenden sal, ende dat door middel van de Overicheyt, ofte andersins.

10

Die ²³ met de ooge wenckt, richt smerte aen: ende ²⁴ een dwaes van lippen ²⁵ sal omgeworpen worden.

23 D. bedecktelick op de sonde toelecht, ende die behendelick soeckt te bedrijven. Vergel. bov. 6.13.

24 Siet bov. op vers 8.

25 Siet bov. het selve vers.

11

^e De mont des rechtveerdigen is een ²⁶ sprinck-ader des levens: maer ²⁷ ’tgewelt bedeckt den mont der godtloosen.

e Prov. 13.14.

26 T.w. daer uyt woorden voortkomen, die niet alleen andere ten eeuwigen leven onderwijsen, vermanen, ende stercken; maer die oock den rechtveerdigen selve, die sulcks doet, ten sulcken eynde dienstich zijn. Vergel. ond. 13.14. ende 14.27. ende 16.22.

27 Siet bov. op vers 6.

12

Haet verweckt krackeelen: ^f maer ²⁸ de liefde ²⁹ deckt ³⁰ alle overtredingen toe.

f 1.Cor. 13.4. 1.Petr. 4.8.

28 Namelick des genen, die ongelijck van sijnen naesten geleden heeft, ofte hem siet in eenige swackheyt vervallen te zijn.

29 T.w. met die te verdragen, ofte vriendelick te bestraffen, ende niet uyt te breyden. Verstaet dat van particuliere sonden, ende die met goede conscientie mogen verswegen worden.

30 Verst. niet onse eygene overtredingen begaen tegen Godt, maer van andere begaen tegen ons.

13

In de lippen des verstandigen wort wijsheyt ³¹ gevonden: ^g maer op den rugge des ³² verstandeloosen, ³³ de roede.

31 Ende daerom behaelt hy oock eere, ende loon; gelijck daer en tegen de onbesinde slagen krijcht, om datmen in sijne lippen dwaesheyt vindt.

g Prov. 20.30.

32 Hebr. die gebreck heeft van herte. Siet bov. 6. op vers 32. Het woort herte is hier voor den sin, ende het verstant des menschen genomen. Siet Iob 9. op vers 4.

33 D. de straffe de welcke geschiet door slagen. alsoo ond. 23.13. ende 26.3. ende 29.15.

14

De wijse ³⁴ leggen wetenschap wech: maer den monde des dwasen is ³⁵ de verstooringe nae by.

34 Hebr. verbergen. D. gelijckmen eenen schat wech leyt, ofte voorraet van spijse opsluyt, om ter bequamer tijt voort te brengen: also vergaderen de wijse vele wetenschap, om de selve alst tijdich, ende stichtelick is, uyt te spreken, of andersins voor haer selven te gebruycken.

35 Ofte, ontsettinge, verschrickinge; dat is, onheyl, moeyte, swaricheyt, daer voor men pleecht verschrickt, ende ontset te worden, veroorsaeckt door dwase, onvoorsichtige, qualick bedachte, ende ontijdige propoosten.

15

Des rijcken goet is een stadt sijner sterckte: de armoede der ³⁶ geringen is hare verstooringe.

36 Hebr. der dunnen; dat is, die gantsch weynich hebben. De sin is, dat die goedeloos is, oock moedeloos is, ende vreese heeft, dat hy sal vergaen, ende dat die bloot is, meest oock is bloode: gelijck ter contrarie, die groot goet hebben gemeenlick haer selven daer op verlaten, ende meynen datse seer wel versekert zijn tegen alle ongeluck.

16

Het ³⁷ werck des rechtveerdigen is ³⁸ ten leven; ³⁹ de inkomste des godtloosen is ⁴⁰ ter sonde.

37 T.w. waer door hy yet eerlicks doet, om de kost te winnen. ofte verstaet al wat hy voorneemt, spreeckt, ofte doet.

38 D. streckt tot sijn welvaren, ende tot sijnen besten. Rom. 8.28.

39 Verst. sijne middelen, ofte al het gene dat van hem, ende sijn doen voortkomt.

40 D. verstreckt, ofte leydt hem tot quaet doen, ende tot sijn eeuwich verderf. want de besoldinge der sonde is de doot. Rom. 6.23.

17

Het padt ⁴¹ tot het leven is des genen die de tucht bewaert: maer die de bestraffinge verlaet, ⁴² doet dwalen.

41 T.w. leydende. ofte aldus: Die de tucht bewaert, is een pat des levens, ofte, [op] den pat des levens.

42 T.w. hem selven, ende andere, die soo t’samen in het verderf geraken.

18

⁴³ Die den haet bedeckt, is van valsche lippen, ende die een quaet geruchte voort-brengt, die is een sot.

43 De sin is, datse alle beyde qualick doen, soo wel de gene, die haren naesten heymelick haten, hoewel sy niet quaet van hem en spreken, als die sijnen naem vry uyt met openbare laster reden schenden. And. die den haet bedeckt [met] valsche lippen, ende die een quaet geruchte uytbrengt, die is een sot. And. valsche lippen bedecken haet, etc.

19

In de veelheyt ⁴⁴ der woorden en gebreeckt de overtredinge niet: maer die sijne lippen weder-houdt, is kloeck-verstandich.

44 T.w. die lichtveerdelick, onbedachtelick, uyt ydele sinnen, ende quade genegentheden voortkomen.

20

De tonge des rechtveerdigen ⁴⁵ is uytgelesen silver: het herte der godtloosen is ⁴⁶ weynich [weert].

45 D. het uytgelesen silver gelijck; te weten, in aengenaemheyt, weerde, ende nutticheyt.

46 Ofte, seker gering. ende daerom oock sijne tonge, die uytgeeft al dat het herte in heeft. Hebr. als weynich. De letter caph beteeckenende als, wort by den Hebreen somtijts voor sekerlick, waerlick, vast, alsoo genomen. Siet Genes. 27. op vers 12. ende Nehem. 7. op vers 2.

21

De lippen des rechtveerdigen ⁴⁷ voedender vele: maer de dwase ⁴⁸ sterven ⁴⁹ door gebreck van verstant.

47 T.w. nae de ziele, door heylsame onderwijsinge, vermaninge, bestraffinge, vertroostinge: waer door de rechtveerdige oock sich selven ten eeuwigen leven goet doet.

48 D. gaen verlooren nae ziele, ende lichaem.

49 Hebr. door gebreck des herten; dat is, des verstants; te weten, waer door sy niet alleen andere met goede leere niet en konnen voeden, maer oock sich selven niet en schicken, om Godt te kennen, te vreesen ende te dienen. Van het woort herte, genomen voor verstant, Siet Iob 9. op vers 4.

22

De ⁵⁰ segen des HEEREN die maeckt rijck: ende ⁵¹ hy en voechter geen ⁵² smerte ⁵³ by.

50 Dat is, weldadicheyt. Siet Genes. 12. op vers 2.

51 T.w. de Heere.

52 T.w. gelijck in het herte, ende huys is der gierigen, die nemmermeer te vreden zijn, ende met haren overvloet noch hen selven, nochte anderen deucht doen.

53 T.w. by den segen. Vergel. hier mede Psal. 127.2. And. aldus: ende de smerte (D. den smertelicken arbeyt) en voechter niet by.

23

’T is voor den sot ^h als spel, schendelickheyt te doen: maer voor een man van verstant, ⁵⁴ wijsheyt [te plegen].

h Prov. 14.9.

54 T.w. waer door hy Godt vreesende hem wachte schelmerye te doen, ende pooge wat wijselicks ter eere Godts te spreken, ofte uyt te richten, ’twelck sijn plaisier, ende geneuchte is.

24

De ⁵⁵ vreese des godtloosen, die sal hem overkomen: maer de ⁵⁶ begeerte der rechtveerdigen sal [Godt] geven.

55 D. het quaet dat hy vreest. siet bov. 1. vers 26.

56 D. dat de rechtveerdige begeeren, ende wenschen van Godt. Begeerte voor het goet, dat begeert wort. Psal. 21,3. ende 78.29. ond. 12.19.

25

⁵⁷ Gelijck een wervel-wint voor by gaet, alsoo is de godtloose niet [meer]: maer de rechtveerdige ⁵⁸ is een eeuwich gront-vest.

57 Ofte, alsoo haest de wervel-wint voor by gegaen is, so en is de godtloose niet meer. De sin is, dat de godtloose seer haestelick, ende schrickelick omkomen, gelijck als ofse met eenen seer snellen, ende geweldigen draeywint vande werelt uytgerucket waren. Siet vande selve gelijckenisse des onweders, Iob 9. vers 17. ende bov. 1. vers 27.

58 D. staet onbeweechlick, te weten, in sijn geloove, liefde, hope, ende volgens in eenen rechten welstant tot den eynde toe. Vergel. Psal. 125.1. Matth. 7.24, 25.

26

Gelijck edick den tanden, ende gelijck roock den oogen is: ⁵⁹ soo is de luye den genen, die hem uytsenden.

59 De sin is, dat de luye seer verdrietlick is den genen, die hem te wercke stellen, ende bysonderlick die hem uytsenden, om haest wat te bootschappen, ende bescheyt daer van weder te brengen.

27

ⁱ De vreese des HEEREN vermeerdert de ⁶⁰ dagen: maer de jaren der godtloosen worden ⁶¹ verkortet.

i Prov. 9.11.

60 T.w. des levens, namelick der gener die den Heere oprechtelick vreesen. Verst. dit ten aensien vande gene, die teer van lichaem, ende swack door sieckte, ende door tegenspoet nedergestort zijnde, evenwel door Godts vertroostinge langer leven, dan de cracht harer natuere soude konnen uytgeven, so Godt niet voorgenomen en hadde, de selve langer in’t leven te behouden. Sommige verstaen dit in’t bysonder ten aensien vande uyterlicke weldaden, die Godt den Israeliten beloofde, soo lange als sy in’t lant Canaan souden woonen.

61 Want nae de cracht, ende gestaltenisse harer natuere haddense langer konnen leven, maer sy worden door Godts rechtveerdich oordeel geweldichlick van hier wech geruckt. Verst. dese spreucke in’t gemeyne van alle, maer in’t bysonder van eenige, met den welcken het Gode belieft nae sijne onbegrijpelicke wijsheyt alsoo te handelen.

28

De hope der rechtveerdigen ⁶² is blijdtschap: maer de ^k verwachtinge der godtloosen ⁶³ sal vergaen.

62 D. brengt den rechtveerdigen blijdschap mede, om datse vast gaet, steunende op Godts beloften. Rom. 5.5.

k Iob 8.13, 14. ende 11.20. Psal. 112.10.

63 D. niet vervult worden, om datse niet en siet, dan op ydele phantasien: ende daerom sullen sy oock eyndelick in droeffenisse komen.

29

⁶⁴ De wech des HEEREN is ^l voor de oprechten ⁶⁵ sterckte; maer voor de werckers der ongerechticheyt ⁶⁶ verstooringe.

64 Siet Gen. 18. vers 19.

l Prov. 13.6.

65 Tegen al het gene, dat hare salicheyt soude mogen beschadigen: tegen de werelt, den Satan, ende haer eygen vleesch.

66 T.w. om dat sy weten, dat daer in vele dingen zijn, die haer tegenwoordich leven tegen-spreken, ende hem met de toekomende doot dreygen.

30

De rechtveerdige en sal in eeuwicheyt niet beweecht worden: maer de godtloose en sullen de aerde ⁶⁷ niet bewoonen.

67 Te weten, met stilheyt ende ruste des gemoets, ende niet geduerichlick.

31

⁶⁸ De mont des rechtveerdigen brengt overvloedelick wijsheyt voort: maer de ⁶⁹ tonge der verkeertheden sal uytgeroeyt worden.

68 Siet bov. vers 11. ende d’aenteeck.

69 Siet bov. 8. vers 13.

32

De lippen des rechtveerdigen weten ⁷⁰ wat gevallich is: maer de mont der godtloosen ⁷¹ enckel verkeertheyt.

70 Het Hebr. woort is niet alleen genomen voor den wille, ende het welbehagen selve, als Psal. 30.8. ende 51.20. maer oock voor het gene, datmen wel wil, ende dat aengenaem, ofte welgevallich is, Psal. 40.9. ende 145.19. ond. 11.1.

71 Hebr. verkeertheden.