Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiiij. Capittel.

Wijse ende dwase vrouwen, vers 1. recht wandelen ende afwijcken, 2, 14. dwase ende wijse redenen, 3, 7. ackerbouw, 4. getuygen, 5, 25. spotters, 6. kloecksinnicheyt, ende slechticheyt, 8, 15, 18. schult-kenninge, 9. droeffenisse ende blijtschap des herten, 10, 13, 30. staet der godtloosen ende vroomen, 11, 32. eygen-goet-duncken, 12. voorsichticheyt ende haestigen toorn, 16, 17, 29. quade moeten de goede ontsien, 19. armoet ende rijckdom, 20, 23, 24, 31. verachtinge des naesten, 21. quaet ende goet doen, 22. suyren arbeyt ende ydel geclap, 23. vreese des Heeren, 26, 27. heerlickheyt der Coningen, 28. verdruckinge, ende liefde der armen, 31. wijsheyt, 33. eere ende schande eens volcks, 34. Conincks knechten, 35.

1

¹ ELcke wijse vrouwe ² bouwt haer huys; maer ³ die seer dwaes is, breeckt het af met ⁴ hare handen.

1 Hebr. de wijse der vrouwen. D. so wie onder de vrouwen wijs is. Vergel. Gen. c. 47. op vers 3. ende Iob 12. op vers 7. ende ond. vers 9.

2 T.w. met hare kinderen godtvruchtelick op te brengen, hare dienst-boden wijselick te regeren, ende den gantschen staet des huysgesins in goede order te houden. Alsoo is het woort bouwen genomen, ond. 24.3.

3 Hebr. de dwaesheyt. D. seer dwaes, als of hy seyde; die de dwaesheyt selve is. Siet Iob 35. op vers 13.

4 D. met haer doen ende laten. alsoo wort de vergeldinge der handen genoemt ’t gene dat yemant voor sijn doen, ende laten vergolden wort. Ies. 3.11.

2

^a Die ⁵ in sijne oprechticheyt wandelt, vreest den HEERE: maer die ⁶ afwijckt ⁷ in sijne wegen, veracht ⁸ hem.

a Iob 12.4.

5 Vergel. bov. 2. d’aenteeck. op vers 7. over de woorden oprechtelick wandelen.

6 T.w. van den rechten wech. Alsoo bov. 2.15. Siet d’aenteeck.

7 D. in sijn eygen voornemen, doen, en laten. siet Gen. 6. op vers 12.

8 T.w. den Heere.

3

In den mont des dwasen is een ⁹ roede des hoochmoets: maer de lippen der wijsen ¹⁰ bewaren hen.

9 D. een hooveerdige, ende trotsige roede ofte stock, daermede hy eensdeels andere slaet, als hyse stoutelick lastert, eensdeels hem selven, als hy in sijn leugenspreken achterhaelt zijnde, gelijck als met een wederslach geraeckt wort.

10 T.w. door hare beleefde, voorsichtige, ende redelicke propoosten, datse in’t quaet, ende onheyl des dwasen niet en vallen.

4

Alsser geene ¹¹ ossen en zijn, so is de kribbe ¹² reyn: maer door de kracht van den Os is der inkomsten veel.

11 Also is het Hebr. woort genomen, Deut. 7.13. ende 28. versen 4, 18, 51. Psal. 8.8. Verst. dit van de Ossen, daermede men het ackerwerck dede, Deut. 22.10. ende 25.4.

12 D. ledich van voeder voor de beesten; ende volgens van ackervruchten tot voedinge der menschen. Alsoo is gebreck van broot ofte leeftocht genaemt reynicheyt, D. ledicheyt der tanden. Amos 4. vers 6. Vergel. bov. 12.11. ende ond. c. 28. vers 19.

5

Een ¹³ waerachtich ^b getuyge en sal niet liegen: maer een valsch getuyge ¹⁴ blaest leugenen.

13 Hebr. een getuyge der waerheyt. alsoo ond. vers 25. ende in ’t volg. Hebr. een getuyge der valscheyt.

b Exod. 23.1. Prov. 12.17.

14 Alsoo bov. 6.19. ende ond. vers 25.

6

De spotter soeckt wijsheyt, ende daer en is ¹⁵ geene: maer de wetenschap is

15 T.w. voor handen, ofte, te vinden, overmits de spotter die niet en soeckt, alsoo hy behoort, ende daerse te vinden is.

[fol. 7v]

voor den verstandigen ¹⁶ licht.

16 T.w. om vinden: dewijle hy die soeckt, daer’t ende alsoo ’t behoort.

7

Gaet wech vande tegenwoordicheyt eens sotten mans, want ghy en soudt [by hem] geene ¹⁷ lippen der wetenschap mercken.

17 D. die verstandige, ende deuchtsame propoosten voort brengen: ende volgens en is hy oock niet verstandich, ende deuchtsaem, van herten: want de mont spreeckt uyt de overvloedicheyt des herten. Mat. 12.34. Vergel. bov. 12. op vers 19.

8

De wijsheyt des kloecksinnigen is ¹⁸ sijnen wech te verstaen: maer dwaesheyt der sotten is ¹⁹ bedriegerye.

18 D. wat hy voornemen, doen, ofte laten moet.

19 T.w. om dat sy niet lettende op het gene, dat wel, ofte qualick gedaen wort, anderen menschen schadelick zijn, ende selve bedrogen uytkomen.

9

Elck dwaes sal ²⁰ de schult ²¹ verbloemen: maer onder de oprechte is ²² goetwillicheyt.

20 Verst. de sonde, daer in hy sich, ofte de sijne bevint schuldich te wesen.

21 D. met schoone woorden, ende schijnbare redenen verschoonen, bemantelen, ende ontschuldigen, op datse meer deucht dan misdaet gelijcke. And. Sal de sonde bespotten. D. een spotwerck daer van maken, uyt het welcke een yeder sijn tijt-verdrijf neme, ende geene swaricheyt en verwecke.

22 T.w. waer door de eene den anderen niet en beschadicht noch met woorden, noch met wercken: ofte, so yemant sich vergrepen heeft, dat bekent, ende vriendelick afmaeckt, sulcks datse soodanige verbloemde onschuldinge, ende toegemaeckte verschooninge onder malkanderen, alsse misdaen hebben, niet en behoeven.

10

Het herte kent ²³ sijn eygen ²⁴ bittere droefheyt: ende een vreemde en sal sich met ²⁵ desselfs blijdschap niet vermengen.

23 Hebr. sijner ziele. Vergel. 1.Reg. 19. op vers 4.

24 Hebr. bitterheyt. D. bittere droefheyt, ende treuricheyt. siet 2.Reg. 4. op vers 27.

25 T.w. die in eens anders herte verborgen is. want een yeder alleen weet de droefheyt, ende blijtschap, die in sijn herte is. 1.Cor. 2.11. Apoc. 2.17.

11

Het ²⁶ huys der godtloosen sal verdelgt worden: maer de ²⁷ tente der oprechten sal bloeyen.

26 D. de wooninge, staet, rijckdom, ende nakomelingen. siet bov. op vers 7.

27 D. hare geringe wooninge. siet 2.Reg. 13. op vers 5.

12

^c Daer is een ²⁸ wech, die ²⁹ yemant recht schijnt: maer ³⁰ ’tlaetste van dien, zijn ³¹ wegen des doots.

c Prov. 16.25.

28 D. eene maniere van doen, ofte van leven. Siet bov. 6. op vers 6. alsoo in’t volgende lidt van dit vers.

29 Hebr. voor het aengesichte des mans. D. in sijn oogen, ende oordeel. alsoo ond. 16.25. Vergel. Eccles. 2.26. ende 7.26.

30 Ofte, het achterste, het eynde. Siet van het Hebr. woort, Psal. 37. op vers 37.

31 D. wysen van doen, die ter doot leyden, ofte den doot, ende het verderf veroorsaken. Vergel. Ier. 21.8.

13

Het herte sal oock ³² in’t lacchen ³³ smerte hebben: ^d ende ³⁴ het laetste ³⁵ van die blijdschap is droefheyt.

32 D. als de mensche uytwendige teeckenen van vreuchde vertoont.

33 T.w. inwendige, die bedeckt is met het uyterlick gelaet der blijdschap.

d Prov. 5.4.

34 Verst. dit, ende het voorgaende van ’t gene, dat dickwijls gebeurt, maer niet altijt.

35 T.w. van het lacchen.

14

³⁶ Die afkeerich van herten is, sal ³⁷ van sijne ^e wegen ³⁸ versadigt worden; maer een goet man, ³⁹ van sich selven.

36 D. die in sijn herte afgeweken is van Godt, ofte van sijn geboden, ende paden. Alsoo Psal. 44.19.

37 D. van sijn doen, en laten, strijdende tegen Godts wet. siet Gen. 6. op vers 12.

e Prov. 1.31.

38 D. nae sijne verdienste met rechtveerdige straffen van Godt opgevoet worden. siet Iob 7. op vers 4.

39 T.w. sal versadicht, ende voldaen worden. D. sal sijne genoechsaemheyt hebben, te weten, in den loon, daermede Godt uyt genade sijne vroomicheyt vergelden sal. And. maer een goet man [is afkeerich,] ofte, [wijckt] van hem, T.w. die afkeerich van herten is, waer mede hy oock de straffen des selven ontgaet. And. van de sijne. T.w. wegen.

15

De slechte gelooft alle ⁴⁰ woort: maer de kloecksinnige ⁴¹ merckt op sijnen ganck.

40 Ofte, dinck; T.w. hoedanich het selve soude mogen wesen, te weten, waer, ofte valsch, hem eerlick, ofte oneerlick, profijtelick, ofte schadelick.

41 D. wacht hem selven, dat hy in sijn doen, ende laten door licht-geloovicheyt op alle mans seggen niet aen en gaet.

16

De wijse vreest, ende wijckt van ’t quade: maer de sot ⁴² is oploopende toornich, ende sorgeloos.

42 T.w. tegen de gene, die hem waerschouwen, ende van Godts wege dreygen, hem selven wijsmakende, dat hy geenen noot en heeft.

17

Die ⁴³ haestich is tot toorn, sal dwaesheyt doen: ende een man ⁴⁴ van schendelicke verdichtselen sal gehaet worden.

43 Hebr. kort van toornicheden, D. haest-toornich, kort-hoofdich, cursel; die ond. vers 29. wort genaemt kort van geeste.

44 Het Hebr. woort, van het welck te sien is, Iob 21. op vers 27. is hier in’t quade genomen, als bov. 12.2. Andere nement in’t goede, voor bedachtsaemheyt, als bov. 1.4. ende vertalen dese plaetse aldus: ende een man der bedachtsaemheden; Dat is, die alles ripelick versint, hem selven brekende, ende intoomende, wort gehaet, te weten, van de quade.

18

De slechte ⁴⁵ erven dwaesheyt: maer de kloecksinnige sullen sich ⁴⁶ met wetenschap kroonen.

45 D. genieten de schadelicke vrucht daer van, de welcke is meer ende meer in dwaesheyt vervallen, ende alsoo Godts ongenade vermeerderen, ende schande behalen by de menschen, met het verderf der ziele, ende des lichaems.

46 Ofte, met wetenschap gekroont worden; D. in wetenschap toenemen, ende soo uytsteken, datse daermede als met eene kroone sullen verciert, ende vereert wesen.

19

De quade ⁴⁷ buygen voor het aengesichte der goeden neder: ende de godtloose ⁴⁸ voor de poorten des rechtveerdigen.

47 Het welck somtijts geschiet, om datse door de krachtige hant Godts hier vernedert, ende de goede verheven worden, ofte om dat hare conscientie hen dwingt de deucht in de deuchtsame te vereeren. Vergel. Gen. 4. d’aent. op vers 7.

48 And. zijn aen de poorten, etc. T.w. om troost, raet, ende bystant van hen te begeeren, na datse door Godts straffen vernedert zijn geweest.

20

^f De arme wort selfs van sijnen ⁴⁹ vrient gehaet: maer de liefhebbers des rijcken zijn vele.

f Prov. 19.4, 7.

49 Het Hebr. woort beteeckent wel allen mensche, daer mede wy te doen hebben, ende dien wy onsen naesten noemen, als Genes. 11.3. Exod. 21.14. Levit. 19.18. ende hier in het volgende vers, etc. maer hier wort het genomen voor een vrient, metgeselle, ofte, goede bekende, als 2.Sam. 16.17. Iob 16.20. Prov. 19.6. Mich. 7.5, etc.

21

⁵⁰ Die sijnen naesten ⁵¹ veracht, sondigt: maer die sich ⁵² der nederigen ontfermt, die is wel gelucksalig.

50 And. een sondaer veracht sijnen naesten.

51 T.w. om sijne armoede, tegenspoet, elende, nedericheyt, ofte yet dergelijcke, alsoo uyt de tegenstellinge kan afgenomen worden.

52 Oft, sachtmoedigen. Verst. de gene, die by hare elende sachtsinnig, manierlick, ende nederich zijnde, niet lichtelick tot toorn uyt en breken, ende daerom haest verdruckt konnen worden. Siet Psal. 10. op vers 17.

22

⁵³ En ⁵⁴ dwalen sy niet, ⁵⁵ die quaet stichten? ^g maer ⁵⁶ weldadicheyt, ende trouwe is voor de gene, die goet stichten.

53 Dese maniere van vragen versekert krachtelick het gene geseyt wort.

54 T.w. niet alleen van het ooch-merck, datse hen voorstellen, maer insonderheyt van haer eygen welvaren, sulcx datse int verderf geraken.

55 D. smeden, versinnen, ende practiseren, om dat tot hares naesten schade aen te leggen. Siet van ’t Hebr. woort, bov. 3. op vers 29.

g Luce 6.38.

56 T.w. soo wel van de vroome menschen, als van Godt selve, die volgende sijne beloften getrouwelick den goeden goet doet.

23

⁵⁷ In allen smertelicken arbeyt is ⁵⁸ overschot: maer het ⁵⁹ woort der lippen [streckt] alleen tot gebreck.

57 T.w. diemen wel, ende eerlick doet, nae sijne beroepinge.

58 D. gewin, profijt, ende veroveringe.

59 Verst. alle ydele, ende lichtveerdige propoosten, die nieuwers toe geenen nut en hebben, dan om den kostelicken tijt met groote schade te verliesen; van de welcke te sien is, bov. 10.19. Vergel. 2.Reg. 18.20.

24

Der wijsen ⁶⁰ kroone is haren ⁶¹ rijckdom: de dwaesheyt ⁶² der sotten ⁶³ is dwaesheyt.

60 D. cieraet, die hen by de menschen aensienelick maeckt. Siet bov. 12. op vers 4.

61 T.w. om dat sy den selven wel gebruycken, daer mede danckbaer zijnde tegen Godt, weldadich tegen haren naesten, ende matich ontrent hen selven.

62 T.w. die rijcke zijn.

63 D. blijft, dient hen niet tot eere, ende aengenaemheyt by de menschen, maer tot schande ende verachtinge, gelijck de dwaesheyt by allen schandelick, ende verachtelick is, ende al wat sy hebben en baet haer niet, maer gereyckt hen tot enckel dwaesheyt.

25

Een ⁶⁴ waerachtich getuyge ⁶⁵ reddet ⁶⁶ de zielen: maer die ⁶⁷ leugens blaest, is ⁶⁸ een bedrieger.

64 Hebr. getuyge der waerheyt. alsoo bov. vers 5.

65 D. vrijdt, ende verlost van de doot.

66 D. de menschen, diemen door lasteringen, ende valsche beschuldingen om hals soeckt te brengen.

67 Alsoo bov. vers 5. ende 6.19. siet d’aenteeck. Verst. hier leugenen, waer door yemant ter doot beswaert wort.

68 Hebr. bedroch: alsoo bov. 12. vers 24. ende 13.6. sonde voor sondaer. And. maer een bedrieger blaest leugenen uyt.

26

In de vreese des HEEREN is een ⁶⁹ sterck vertrouwen, ende hy sal ⁷⁰ sijnen kinderen een toevlucht wesen.

69 Hebr. vertrouwen der sterckte; D. een sterck vertrouwen, N. voor de gene, die den Heere vreesen. alsoo Psal. 71.7.

70 Verst. Godts kinderen; ofte de kinderen der gener, die hem vreesen, ende sich op hem verlaten, dien hy om der selver wille gunstich is.

27

De vreese des HEEREN ^h is een ⁷¹ sprinck-ader des levens, om af te wijcken van de ⁷² stricken des doots.

h Prov. 10.11. ende 13.14.

71 D. als een spring-ader, uyt den welcken het leven voortvloeyt. Vergel. bov. 10.11. ende d’aenteeck.

72 Siet bov. 13. op vers 14.

28

In de menichte des volcks is des Conincks heerlickheyt: maer in gebreck van volck is ⁷³ eens Vorsten verstooringe.

73 And. de verstooringe, ofte, het verderf, ofte, de verbrekinge eens princendoms, ofte, eener heerschappye.

29

De ⁷⁴ lanckmoedige ⁷⁵ is groot van verstant: maer die ⁷⁶ haestich is van gemoede, ⁷⁷ verheft de dwaesheyt.

74 Hebr. lanck van toornicheden: D. niet haestich tot gramschap. Siet Exod. 34. op vers 6.

75 D. ofte, heeft veel verstants, het welck hy bewijst, overmits hy het ongelijck hem aengedaen, ofte het quaet, dat hy siet geschieden, met gedult opnemende, sich wachten kan yet te doen, dat tegens eere ende vroomicheyt strijden soude.

76 Hebr. kort van geeste. D. haestich tot toorne. Siet bov. op vers 17. ende vergel. Eccl. 7.9.

77 D. steecktse gelijck om hooge, ende brengtse voor den dach, om van allen gesien te worden, dewijle hy door sijne toornicheyt dingen aenricht, die met de eere ende deucht niet bestaen en konnen.

30

Een ⁷⁸ gesont herte is ⁷⁹ ’tleven ⁸⁰ des vleesches: maer nijdt is verrottinge der ⁸¹ beenderen.

78 Hebr. een herte der gesontheyt, Verst. een herte, ofte gemoet, dat suyver is van alle quade affecten, passien, ende bewegingen tegen sijnen naesten, ende voornemelick van den nijdt, daer van hier eygentlick gesproken wort.

79 D. de gesontheyt, ende het welvaren des lichaems. alsoo leven voor genesen, ende gesont worden, ofte welvaren nae den lichame. 2.Reg. 8.8. Siet aldaer de aenteeck.

80 Het Hebr. woort staet in ’t getal van velen, om te kennen te geven, dat een gesont herte niet alleen sijn eygen lichaem goet doet, maer oock de lichamen van andere.

81 D. der alder-inwendichste leden, ende krachten des lichaems, ende volgens oock des geestes. Siet Iob 7. op vers 15. Vergel. bov. 12.4. ende de aenteeck. item ond. 17.22. ende d’aenteeck.

31

ⁱ Die den armen ⁸² verdruckt, smadet ⁸³ desselven Maker: ^k maer die sich des nootdurftigen ontfermt, die eert hem.

i Prov. 17.5.

82 T.w. door bedroch, ofte gewelt. Vergel. ond. 22.16. ende de aenteeck. Ezech. 18.18.

83 Siet Iob 4. op vers 17.

k Prov. 14.21.

32

De godtloose sal henen gedreven worden in sijn ⁸⁴ quaet: maer de rechtveerdige ⁸⁵ betrouwt [selfs] ⁸⁶ in sijnen doot.

84 Verst. het quaet der straffe; D. in sijn ongeluck, elende, ende tegenspoet. And. om sijner quaetheyt ofte boosheyt wille, verstaende dit van het quaet der schult.

85 Te weten, op Godt.

86 D. niet alleen in allerley tegenspoet deses levens, maer oock in den doot, die hem naturelick overkomt, ofte geweldelick aengedaen wort. Siet Iob 13.15.

33

^l Wijsheyt ⁸⁷ rust in ’t herte des verstandigen: maer dat in’t binnenste der sotten ⁸⁸ is, wort bekent.

l Prov. 10.14. ende 12.23. ende 13.16.

87 T.w. daer in opgesloten als in een cabinet, om die in bequamen tijt ende plaetse voort te brengen.

88 T.w. de dwaesheyt die in haer herte is, ofte, de wijsheyt die sy onverstandelick ende ontijdelick uyt werpen. And. maer in ’t midden der sotten wortse bekent. T.w. wanneerse overtuycht worden door de vroome in hare conscientien, ofte, wanneer het onderscheyt gemerckt wort datter is tusschen de sotten ende de wijsen.

34

Gerechticheyt ⁸⁹ verhoocht een volck: maer de sonde ⁹⁰ is eene schandvlecke der natien.

89 T.w. dat het gesegent zy van Godt, ende vermaert onder de menschen.

90 D. maeckt de volckeren te schande. Siet dese beteeckeninge des Hebr. woorts chesed, Levit. 20. op vers 17.

35

Het welbehagen des Conincks is over een verstandich ⁹¹ knecht: maer sijn verbolgentheyt sal zijn [over] den genen, ⁹² die beschaemt maeckt.

91 Siet Genes. 20. op vers 8.

92 T.w. sijnen Coninck, ende hem selven. Vergel. bov. op vers 5.