Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

Waerschouwinge voor borchtochte, vers 1, etc. voor luyheyt, met beschaminge door’t exempel der mieren, 6. voor het wesen ende de gebeerden eens deuchniets, 12. ses, ja seven dingen, die Godt haet, 16. Plicht der kinderen neffens het goet onderwijs harer ouderen, met schoone beloften, 20. insonderheyt van bewaert te sullen zijn voor de hoerachtige overspelige vrouwen, die met hare schadelicke vruchten haer eygen ende harer aenhangers onsalich eynde, beschreven worden, 24. vergelijckinge van diefstal ende overspel, 30.

1

¹ MIjn soon, so ghy voor uwen naesten borge geworden zijt, ² voor eenen vreemden ³ uwe hant toegeklapt hebt;

1 Siet bov. 1. op vers 8.

2 D. voor eenen, die u onbekent is, ofte voor een ander, D. voor yemant, wie hy soude mogen wesen, u bekent, ofte niet. Verg. ond. 11.15.

3 T.w. tot een teecken, dat ghy u woort houden sult, waer door ghy belooft hebt te sullen betalen, so de schuldenaer in gebreke valt. siet Iob 17. op vers 3. Het recht, ende voorsichtich gebruyck van borge voor een ander te worden en is hier niet bestraft, maer de onvoorsichticheyt, lichtveerdicheyt, ende onbedachtsaemheyt, die hier in dickwijls geschiet.

2

⁴ Ghy zijt verstrickt met de redenen uwes monts: ghy zijt gevangen met de redenen uwes monts.

4 And. zijt ghy verstrickt, etc.

3

Doet nu dit, mijn soon, ende ⁵ reddet u, dewijle ghy ⁶ inde hant uwes naesten gekomen zijt: gaet ⁷ onderwerpt u selven, ende ⁸ sterckt uwe naesten.

5 D. maeckt u vry van de borch-schult, ’t zy by den schult-heer, op dat hy u ontsla, ofte by den schuldenaer, dat hy betale, ende u buyten sorge stelle.

6 D. in’t gewelt van uwen schult-heer, voor soo veel als hy van u te eyschen heeft. Vergel. Gen. 6.16. ende de aenteeck.

7 Het Hebr. woort beteeckent sulcke vernederinge, als ofmen sich met de voeten wilde laten vertrappen. alsoo Psal. 68.31. siet aldaer de aenteeck.

8 D. geeft den schult-heer goeden moet, op dat hy te vreden zy van de betalinge, ende hy die van u niet strengelick af en eysche, maer patientelick van den schuldenaer verwachte. ende sterckt ofte dringt den genen voor welcken ghy borge geworden zijt dat hy sijn best doe om te betalen.

4

⁹ En laet uwen oogen geenen slaep toe, nochte uwen oogen-leden sluymeringe:

9 D. en neemt geen uytstel om u selven, ende den schult-heer gerust te stellen.

5

¹⁰ Reddet u als een ree uyt de hant [des jagers]: ende als een vogel uyt de hant des vogel-vangers.

10 T.w. uyt het gewelt van den schult-heer, aen den welcken ghy u tot de betalinge verbonden hebt.

6

Gaet tot de miere, ghy luyaert: siet hare ¹¹ wegen, ende wort wijs:

11 D. maniere, ofte wijse van doen, T.w. in’t wacker, sorchvuldich, ende neerstich vergaderen van haren kost. Soo is het woort wech genomen, ond. 13.15. ende 14.12. ende 16.2. ende 21.2. ende 30.19, 20.

7

De welcke geenen ¹² Oversten, Amptman, nochte Heerscher hebbende,

12 Gelijck wel onder andere beesten de Byen haren Coninck hebben, die de sijne tot neersticheyt stouwt, ende de ledige doot bijt, ofte uytwerpt: maer de miere geenen sulcken Coninck behoevende, drijft haer selven tot het werck.

8

Haer ¹³ broot bereydt in den somer, hare spijse vergadert in den oogst.

13 Verst. koren-graenkens, de welcke sy beknabbelt, ende met bijten doorsnijdt, op datse niet uytschieten en souden, ten eynde sy tegen den winter daer van hare provisie hebben mochte, uyt welcke oorsake sy by den Hebreen nemalah genaemt wort van namal, het welcke is besnijden, afsnijden.

9

Hoe lange sult ghy, ^a luyaert, nederliggen? wanneer sult ghy van uwen slaep opstaen?

a Prov. 13.4. ende 20.4. ende cap. 24.33, 34.

10

¹⁴ Een weynich slapens, een weynich sluymerens, een weynich hant-vouwens al neder-liggende:

14 D. terwijle ghy u vast tot het slapen, ende luyeren begeeft, so sal u de armoede overvallen. Sommige meynen, dat hier de luyaert wort ingevoert, sprekende tot hem selven, ofte op de voorgaende bestraffinge antwoordende, ende wenschende, dat hy slechs noch een weynich slapens, etc. mochte hebben, etc. Soo veel ist, dat Salomo schijnt te sien op de maniere van doen, ende spreken der gener, die sich tot luyheyt gewennen.

11

So sal uwe armoede [u] over komen ¹⁵ als een wandelaer; ende u gebreck ¹⁶ als een gewapent man.

15 D. haestelick, ende onversiens; gelijck een reysende man sich spoedicht, ende gemeynlick onverwacht overkomt.

16 Hebr. een man des schilts; D. die eenen schilt draegt. Verst. een sterck gewapent man, die pleecht in te komen sonder vragen, ende niet lichtelick en kan weder uyt-gedreven worden.

12

Een ¹⁷ Belials mensche, ¹⁸ een ondeuchtsaem man gaet met ¹⁹ verkeertheyt des monts omme;

17 Alsoo ond. 16.27. Siet Deut. 13. op vers 13.

18 Hebr. een man van ondeuchtsaemheyt, ofte, ydelheyt, ofte, ongerechticheyt. Siet Iob 11. op vers 11. ende Psal. 5. op vers 7. And. een Belials mensche is een ondeuchtsaem, ofte, ongerechtich man, ommegaende met verkeertheyt des monts.

19 Siet bov. 2. op vers 12. ende 4. op vers 24.

13

²⁰ Wenckt met ²¹ sijne oogen, ²² spreeckt met sijne voeten, ²³ leert met sijne vingeren:

20 De sin is, dat hy niet alleen sijnen mont misbruyckt, maer oock alle sijne leden aenlecht, om sijne boosheyt in’t werck te stellen.

21 Daer mede te kennen gevende eenich quaet, dat hy selve voor heeft, ofte van een ander begeert gedaen te hebben.

22 T.w. al stootende, stampende, aenroerende, ofte tredende met de selve.

23 Te weten, daer mede wijsende, tellende, dreygende, etc.

14

In sijn herte zijn ²⁴ verkeertheden, hy ²⁵ smeedt t’aller tijt quaet: hy ²⁶ werpt twisten in.

24 D. bedenckingen, lusten, ende voorslagen, om yet verkeerts, ofte onrechts te stichten met woorden ofte wercken.

25 Siet bov. 3. op vers 29. alsoo ond. vers 18.

26 Hebr. sendt; dat is, veroorsaeckt veel oneenicheyts, stoffe daer toe gevende, ende de gemoeden der menschen ophitsende. alsoo ond. vers 19. ende 16.28.

15

Daerom sal sijn verderf haestelick komen: hy sal schielick verbroken worden, datter ²⁷ geen genesen aen en zy.

27 D. geen middel om het verderf te ontkomen. Alsoo ond. 29.1.

16

Dese ²⁸ sesse haet de HEERE: ja ²⁹ seven zijn sijne ³⁰ ziele een grouwel.

28 Een seker getal voor een onseker.

29 And. het sevende. Siet van dese maniere van spreken, Iob 5. op vers 19.

30 Hebr. sijner zielen grouwel, ofte, de grouwel van sijne ziele, D. dat sijne ziele voor een grouwel houdt. siet Deut. 17. op vers 1. ende bov. 3. op vers 32.

17

^{b 31} Hooge oogen, een ³² valsche tonge; ende handen die onschuldich bloet vergieten.

b Prov. 30.13.

31 D. hooverdye, waer van de verhevene, ende opvliegende oogen een teecken zijn. Vergel. Psal. 101.5. Prov. c. 30.13. Ies. 5.15. Tegen dese zijn de nederige van oogen, Iob 22.29.

32 Hebr. tonge der valscheyt; D. die leugen-tale spreeckt, alsoo Psal. 109.2. ende ond. 12.19. ende 21.6.

18

Een herte dat ³³ ondeuchtsame gedachten smeedt: ^{c 34} voeten die haer haesten, om tot quaet te loopen.

33 Hebr. gedachten der ondeuchtsaemheyt, ofte, ongerechticheyt. Verst. een herte dat op snoode, ende op ongerechtige practijcken toeleyt. Siet bov. 3. op vers 29. ende het vers 14. deses cap.

c Rom. 3.15.

34 Verst. menschen, die door hare quade sinnen, ende genegentheden seer gedreven worden, om haren naesten schade, ende verdriet aen te doen.

19

³⁵ Een valsch getuyge, [die] leugenen ³⁶ blaest: ende die tusschen broederen krackeelen ³⁷ inwerpt.

35 Hebr. een getuyge der valscheyt.

36 D. met groote menichte, ende moedicheyt versiert, ende voortbrengt. Alsoo ond. 14.25. ende 18. versen 5, 9.

37 Hebr. sendt. siet bov. op vers 14.

20

Mijn soon, ^d bewaert het gebodt uwes vaders; ende en verlaet de wet uwer moeder niet.

d Prov. 1.8.

21

³⁸ Bindtse steets aen u ^e herte: hechtse aen uwen halse.

38 Vergel. bov. 3.3. ende d’aenteeck.

e Prov. 3.3.

22

Als ghy wandelt, sal ^{f 39} dat u geleyden; als ghy nederligt, sal’t over u de wacht houden; als ghy wacker wort, sal ’tselve ⁴⁰ [met] u spreken.

f Prov. 3.23, 24.

39 T.w. dat gebodt uwes vaders, daer van in’t voorgaende 20 vers gesproken is: hoewel het woort oock sien kan op de wet der moeder.

40 D. u indachtich maken, wat ghy in uwen wandel doen ende laten moet, ende waer mede ghy u in alle lijden vertroosten sult.

23

Want ^{g 41} het gebodt is een ⁴² lampe, ende de wet is een licht: ende de bestraffingen der ⁴³ tucht zijn de ⁴⁴ wech des levens:

g Psal. 19.9. ende 119.105.

41 T.w. dat uyt Godts woort, ende wet genomen is.

42 Vergel. Psal. 119.105.

43 D. die geschiet door de tucht, ofte door de onderwijsinge, die voorgaen moet, soudemen tot de wijsheyt geraken. Siet van dit woort, bov. 1. op vers 2.

44 D. die tot het leven leydt: alsoo de wech des doots, die ter doodt leydt. Siet Ier. 21.8. Vergel. bov. 2. op vers 8.

24

Om u te bewaren voor de ⁴⁵ quade vrouwe: voor de ^{46 h} vleyinge der ⁴⁷ vreemder tonge.

45 Hebr. Vrouwe des quaets; dat is, die haer geneert met quaet doen.

46 D. smeeckinge, flatteeringe, schoon-sprekinge. Vergel. bov. 2. op vers 16.

h Prov. 2.16. ende 5.3. ende 7.5.

47 Siet bov. 2. op vers 16.

25

En begeert hare shoonheyt niet in u herte: ende en laetse u niet vangen ⁴⁸ met hare oogen-leden.

48 D. met de schoonheyt harer oogen, ende met haer lieflick aensien.

26

Want door ⁴⁹ eene vrouwe, [die] eene hoere is, [komtmen] tot ⁵⁰ een stuck broots; ende ⁵¹ eens mans huysvrouwe ⁵² jaecht de kostelicke ziele.

49 Hebr. eene vrouwe, eene hoere; D. die een hoere is. also 1.Reg. 3.16. item eene vrouwe, eene Prophetesse: D. die eene Prophetesse was, Iud. 4.4. een man, een Propheet: D. die een Propheet was, Iudic. 6.8.

50 D. tot armoede, ja oock wel tot den bedel-sack.

51 D. die een man heeft, ende evenwel nae andere mannen staet. And. een man-sieck wijf. Sommige verstaen door eene vrouwe des mans eene alle-mans vrouwe.

52 D. brengt niet alleen het lichaem des genen, diese tot onkuyscheyt verlockt, in’t tijdelick verderf, maer oock sijne ziele, die sijn weerdichste deel is, in het eeuwige lijden. Vergel. Ezech. 13.18.

27

⁵³ Sal yemant vyer in sijnen boesem nemen, dat sijne kleederen niet verbrandet en worden?

53 Dese vrage, gelijck oock de volgende, loochenen sterckelick. Siet Gen. 18. op vers 17.

28

Sal yemant op ⁵⁴ kolen gaen, dat sijne voeten niet en bernen?

54 T.w. vyerige, ofte gloeyende kolen. siet van dit woort, Iob 41. op vers 12.

29

⁵⁵ Alsoo die ⁵⁶ tot sijnes naesten huysvrouwe ingaet: al wiese ⁵⁷ aenroert, en sal niet ⁵⁸ onschuldich gehouden worden.

55 Gelijck de twee voorgaende gelijckenissen vast gaen, ende seker zijn; alsoo oock dit, dat daer op gepast wort; te weten, dat de overspeelder sich quetst, ende schade doet aen goet, lichaem, eere, ziele.

56 Siet Gen. 6. d’aent. op vers 4.

57 D. met haer te doen heeft door byslapinge. siet gelijcke maniere van spreken Gen. 20.6. 1.Cor. 7.1.

58 D. niet ongestraft blyven. siet 1.Reg. 2. op vers 9. ende Iob 9. op vers 28.

30

⁵⁹ Men doet eenen dief geene verachtinge aen, als hy steelt om sijne ⁶⁰ ziele te vullen, dewijle hy honger heeft;

59 Hy wil seggen, dat dieverye soo groote sonde niet en is, als overspel, ende dat diefte, geschiet bysonderlick door hongers-noot, niet soo smadelick, ende hardelick gestraft en wiert, als het overspel. ende dit kanmen verstaen van een particuliere handelinge tusschen den dief ende den man die hy yets ontstolen heeft.

60 D. sich te versadigen, oft verstaet door ziele, begeerte. siet Gen. 34. op vers 3. ende Psal. 27. op vers 12.

31

Ende gevonden zijnde, hy vergelt het ^{i 61} sevenvoudich: hy geeft ⁶² alle het goet van sijn huys.

i Exod. 22.1, 4.

61 D. veelvoudich. Seven is dickwijls in de H. Schrifture een seker getal voor een onseker, als Gen. 4.15. Levit. 26.18. Psal. 119.164. ond. 24.16. ende 26.25. beteeckenende veelheyt. De simpele dieven moesten wel het gestolene maer twee, ofte vyer, ofte vijf dobbel wedergeven, Exod. 22.1, etc. ende 4. maer sommige meynen, dat de straffe den dieven door de wet opgeleyt, ten tijde Salomons verswaert was: ofte men kan het soo verstaen dat de dief met den man accordeert dat hy hem soo vele wil geven, op dat hy hem geen schande aen en doe.

62 T.w. indien hy soo schamel zy, dat hy niet en kan veelvoudelick wedergeven.

32

[Maer] die met eene vrouwe overspel doet, ⁶³ is verstandeloos: hy ver-

63 Hebr. herteloos, ofte, heeft geen herte, ofte, heeft gebreck van een herte; D. en heeft geene wetenschap, verstant, nochte sinnen, niet begrijpende wat Gode aengenaem, eerlick voor de menschen, ende profijtelick voor hem selven is. Siet de selve benaminge, ond. 7.7. ende 9.4, 16. ende 10.13. ende 11.12. ende 15.21. ende 17.18, etc. het woort herte, is dickwijls genomen voor het verstant, siet Iob 9. op vers 4.

[fol. 4r]

derft sijne ziele, ⁶⁴ die dat doet:

64 D, die overspel begaet.

33

Plage, ende schande sal hy vinden, ende sijn smaet en sal niet ⁶⁵ uytgewischt worden.

65 Ofte, uytgedelgt, uyt-gevaecht worden.

34

Want jaloersheyt is eene grimmicheyt des mans: ende ⁶⁶ inden dach der wrake en sal hy ⁶⁷ niet verschoonen.

66 D. als de gelegentheyt sal verschenen, ofte voor-gevallen zijn, om sich te wreken. alsoo wort de tijt, in den welcken Godt sich wreken wilde tegen de vyanden sijner kercke, genaemt, een dach der wrake, Ies. 34.8. Vergel. Iob 20.28. ende 24.1. ende ond. 11.4.

67 T.w. den overspeelder.

35

⁶⁸ Hy en sal geene ⁶⁹ versoeninge aennemen: ende hy en sal niet verwilligen, of ghy schoon het ⁷⁰ geschenck vergroot.

68 Hebr. hy en sal niet aennemen het aengesicht aller versoeninge; D. geen soengelt aennemen. siet 1.Reg. 11. op vers 34. Van de maniere van spreken, het aengesichte aennemen. siet Gen. 32. op vers 20.

69 Vergel. Num. 35. op vers 31.

70 Ofte, de geschencken vermenichvuldicht.