Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iiij. Capittel.

Salomo (voorstellende sijn eygen exempel, hoe hy van sijne ouders daer toe onderwesen zy) vermaent weder met vele redenen tot leeringe van wijsheyt, vers 1, etc. item, tot vermijdinge van de paden der godtloosen, 14. tot bewaringe van de woorden der wijsheyt, 20. tot heylicheyt des geests ende lichaems, in bestieringe des herten, des monts, der oogen, ende voeten, 23.

1

HOoret ghy ¹ kinderen, de ² tucht des Vaders; ende mercket op, om verstant te weten.

1 Soo noemt Salomo alle de gene, die als kinderen begeerden sijne leere, als eens vaders vermaninge, aen te hooren. Siet bov. 1. op vers 8.

2 Siet bov. 1. op vers 2.

2

Dewijle ick ulieden goede ³ leere geve; en ⁴ verlatet mijne ⁵ wet niet.

3 Siet Iob 11. op vers 4.

4 Alsoo bov. 1.8. ende ond. vers 6.

5 Ofte, onderwijsinge. alsoo bov. 1.8.

3

Want ick was ⁶ mijns vaders soon; ^{a 7} teeder, ende ⁸ een eenige voor het aengesichte mijner moeder.

6 D. eenen sonderlingen soon, dien hy seer lief hadde, ende voor den welcken hy groote sorge droech. Van sulcken seggen wy oock, Hy is des vaders sone.

a 1.Chron. 29.1.

7 D. teerlick opgebracht, ende sorchvuldichlick gade geslagen.

8 D. wel bemint, ende seer lieftallich, als een eenich soon, Vergel. 1.Chro. 3.5.

4

^b Hy nu leerde my, ende seyde tot my; U herte houde mijne woorden vast: onderhoudt mijne geboden, ⁹ ende leeft.

b 1.Chron. 28.9.

9 ’T is een bevel, het welcke beteeckent eene belofte, als offer stonde, ende ghy sult leven. Vergel. bov. 3. op vers 25. ende ond. vers 13.

5

Verkrijcht wijsheyt, verkrijcht verstant: en ¹⁰ vergeet niet, ende en wijckt niet van de redenen ¹¹ mijnes monts.

10 T.w. de redenen mijnes monts, van de welcke in’t volgende deses vers gesproken wort.

11 D. die uyt mijnen monde voortkomen; ofte mijnes bevels: D. die ick bevele. Alsoo is mont voor bevel genomen, Gen. 41. vers 40.

6

En ¹² verlaetse niet, ende sy sal u behoeden: hebtse lief, ende sy sal u bewaren.

12 T.w. de wijsheyt, daer van in’t voorgaende vers gesproken is.

7

De wijsheyt is ¹³ het voorneemste; ^c verkrijcht [dan] wijsheyt: ende verkrijcht verstant ¹⁴ met alle uwe besittinge.

13 T.w. daer nae wy trachten moeten, ende dat ons goet doen kan. Het Hebr. woort reschith is voor het beste, ende uytnemenste genomen, Psal. 119.160. Amos 6.1. gelijck oock het woort rosch, Ezech. 27.22. And. het beginsel der wijsheyt is, verkrijcht wijsheyt. And. verkrijcht wijsheyt, het eerste der wijsheyt; het welcke is de vreese des Heeren. siet bov. 1.7. ende d’aenteeck.

c Prov. 23.23.

14 D. met al u goet, ende middelen. Vergel. Matt. 13.44.

8

¹⁵ Verheftse, ende sy sal u verhoogen: sy sal u ¹⁶ vereeren, als ghy haer omhelsen sult.

15 T.w. met haer hooch te achten in u herte, te prijsen met uwen monde, ende te gehoorsamen met uwe wercken.

16 D. aengenaem, ende groot maken voor Godt, ende de menschen. Siet Dan. 1.17. Luce 2.52.

9

^d Sy sal uwen hoofde ¹⁷ een aengenaem toevoechsel geven: eene ¹⁸ cierlicke kroone salse u leveren.

d Prov. 1.9.

17 Hebr. een toevoechsel der aengenaemheyt. siet bov. 1. op vers 9.

18 Hebr. een croone des cieraets, ofte, der heerlickheyt, D. daermede het hooft verciert, ende verheerlickt wort. alsoo ond. 16.3. Ies. 62.3. Ier. 13.18. Ezec. 16.12. ende 23.42.

10

Hoort, mijn sone, ende neemt mijne redenen aen: ende ¹⁹ de jaren des levens sullen u vermenichvuldiget worden.

19 Vergel. bov. 3.2. ende d’aent.

11

Ick onderwijse u inden wech der wijsheyt: ick doe u treden ²⁰ in de rechte sporen.

20 Hebr. in de sporen der richticheyt, ofte, oprechticheyt; D. op rechte wegen. siet bov. 2. op vers 8. Van het woort spore siet in de selve plaetse, op vers 9.

12

In u gaen en sal uwe ²¹ trede niet ²² benauwt worden: ende indien ghy loopt, ^e en sult ghy niet struyckelen.

21 Siet Iob 14. op vers 16.

22 Gelijck het gebeurt in enge, oneffene, moeyelicke, ende slibberige wegen. De sin is, dat de wech der wijsheyt, is een bequaem gemackelick, ende lieflicke wech. Matth. 11.30. Psal. 91. versen 11, 12.

e Psal. 91.11.

13

Grijpt ²³ de tucht aen, en ²⁴ laet niet af: ²⁵ bewaertse; want sy is u ²⁶ leven.

23 D. het onderwijs leydende tot de wijsheyt. siet bov. 1. op vers 2.

24 T.w. van dese vermaninge te volgen. And. laet [haer] niet gaen: T.w. de wijsheyt. siet de volgende aenteeckeninge.

25 T.w. de wijsheyt, daer van inde voorgaende verssen gesproken is, ende die door de tucht verkregen wort. And. bewaert het, want dat is u leven.

26 Verst. het wel-leven niet alleene uwes lichaems, maer oock uwer ziele. Alsoo vers 22. Vergel. bov. vers 4. ende d’aenteeck.

14

^f En komt niet op het padt der godtloosen; noch en treedt niet op den wech der boosen.

f Psal. 1.1. Prov. 1.10, 15.

15

Verwerpt ²⁷ dien; en gaetter niet door: wijckter van, ende gaet voorby.

27 T.w. Wech der boosen. Van het woort, dat hier vertaelt is verwerpen, siet bov. 1. op vers 25.

16

Want ²⁸ sy en slapen niet, sose geen quaet gedaen en hebben; ende haren slaep wort wech genomen, sose niet [yemant] hebben ²⁹ doen struyckelen.

28 Hebr. sy en sullen niet slapen. De toekomende tijt beteeckent de geduericheyt des wercks; als of hy seyde: Sy en plegen niet te slapen.

29 T.w. mits hem te beschadigem aen de ziele, alsse die tot sondigen verleyden, ofte aen het lichaem, alsse dat quetsen, ofte vermoorden, ofte aen het tydelicke goet, alsse dat stelen, ende rooven.

17

Want sy eten ³⁰ broot ³¹ der godt-

30 Verst. door broot, ende wijn, allerley goet, dienende tot onderhoudinge deses tydelicken levens. Alsoo is het woort broot (gevoegt by het woort water) genomen, ond. 9.17. ende alleene 20.17. ende 30.8, 22. ende 31.14. Mat. 6.11.

31 D. goet door ongerecticheyt gekregen. alsoo in’t volgende, wijn des gewelts, die door gewelt gekregen is. Alsoo ond. 20.17. broot der valscheyt, dat door valsche middelen gekregen is: ende 31.27. broot der luyheyt, dat sonder arbeyt gekregen is. Ofte de sin is, dat ongerechticheyt, ende gewelt te bedryven, hen soo aengenaem is, als het eten, ende drincken: welcke maniere van spreken Christus gebruyckt, Ioh. 4.34. Vergel. Iob 15.16. ende d’aenteeck.

[fol. 3r]

loosheyt, ende drincken wijn van ³² enckel gewelt.

32 Hebr. gewelden, oft, rooverijen

18

Maer het padt der rechtveerdigen is gelijck een ³³ schijnende licht; voortgaende, ende lichtende tot den ³⁴ vollen dach toe.

33 T.w. niet alleene, om datse door Godts segen voorspoedich zijn, ende gerusticheyt des gemoets hebben, maer oock om datse met de kennisse Godes verlicht zijn, ende daer in dagelicx toenemen, gaende van deucht tot deucht, tot datse hier na de volmaecktheyt der kinderen Godts bekomen. Verg. Iob 18. op vers 5.

34 Hebr. tot het gesette des daechs, Dat is, tot den middach, als de sonne in hare meeste sterckte, ende klaerheyt is, ende de dach in sijne volmaecktheyt, ende gesetheyt.

19

De wech der godtloosen is als ³⁵ donckerheyt; ³⁶ sy en weten niet ³⁷ waer over sy struyckelen sullen.

35 D. vol onwetenheyt, dwalinge, ongerusticheyt, perikel, ende elende. siet Genes. 15. op vers 12.

36 De reden is, om datse doorgaens in merckelick gevaer staen van in ongeluck, ende verderf te vallen: ’twelcke hen schielick over den hals komt, bov. c. 1. vers 27.

37 D. wat hen tot den val brengen, ende in het verderf storten sal. Verstaet dit van den middel, waer door Godt sijn rechtveerdich oordeel uytvoeren wil.

20

Mijn sone merckt op mijne woorden; neycht uwe oore tot mijne redenen.

21

Laetse niet ³⁸ wijcken van uwe oogen; behoudtse in’t midden uwes herten.

38 Alsoo bov. 3.21.

22

Want ³⁹ sy ^g zijn ⁴⁰ ’t leven den genen diese vinden, ende eene ⁴¹ medecijne ⁴² haren geheelen vleesche.

39 T.w. mijne woorden, ende redenen, van de welcke gesproken is, bov. vers 20.

g Prov. 4.13.

40 D. die het leven geven. Vergel. bov. vers 13. ende siet de aenteeck.

41 D. het leven niet alleene gevende, maer oock in goeden welstant onderhoudende, ende allerley onheyl daer van afkeerende. Vergel. bov. 3.8. ende ond. 12.18. ende 13.17.

42 D. den geheelen mensche, bestaende uyt lichaem, ende ziele. Met lichamelicke goederen worden de geestelicke afgebeelt. Soo is vleesch voor mensche genomen, Gen. 6.12. And. den geheelen vleesche van een yeder der selver.

23

Behoedt u ⁴³ herte ⁴⁴ boven al dat te bewaren is; want daer uyt zijn de ⁴⁵ uytgangen des levens.

43 Het herte beteeckent dickwijls alle de krachten der ziele, namelick het verstant, den wille, ende de bewegingen. Alsoo Genes. 8.21. Iesa. 29.13. Ier. 17.9. Ioel 2.13.

44 Hebr. boven alle bewaringe behoet u herte.

45 Het leven des menschen is, ofte natuerlick, ofte geestelick: het eerste heeft hy uyt de eerste geboorte; het andere uyt de tweede: beyderley leven geeft sijne wercken, die uyt het herte voortkomen; de natuerlicke uyt het herte, dat onherboren is; de geestelicke uyt het wedergeborene. Vergel. Matt. 15.8.

24

Doet de ⁴⁶ verkeertheyt des monts van u wech, ende de verdraeytheyt der lippen doet verre van u.

46 Verst. alle misbruyck der tonge tegens de eerste, ende tweede tafel, ofte tegen Godt, ende de menschen. Siet bov. 2. op vers 12. ende ond. 6.12.

25

⁴⁷ Laet uwe oogen recht uyt sien, ende uwe ooge-leden sich ⁴⁸ recht voor u henen houden?

47 De sin is, dat wy, om in den wech des Heeren trouwelick ende gestadelick voort te gaen, niet en moeten ons geestelick gesichte ter rechter, ofte ter slincker hant van de geboden des Heeren afwenden, maer recht door treden, sonder ons daer van eenichsins te laten afleyden.

48 D. het gesichte recht uytstieren.

26

^69[49] Weecht den ⁵⁰ ganck uwes voets, ende laet alle uwe wegen wel ⁵¹ gevesticht zijn.

69[49] D. overweecht wel by u selven, hoe dat ghy al u doen, ende laten aenstelt, passende het selve nae den regel van Godts woort, op dat ghy geene slimme, ofte kromme gangen en maeckt. ’t schijnt eene gelijckenisse te zijn genomen vande gene, die om de wegen, ende straten effen, ende recht te maken, het water-pas daer toe gebruycken.

50 Hebr. spore.

51 Ofte, geschicket, ofte, gerichtet, ofte, welgepast. And. op dat alle uwe wegen wel gepasset, ofte, gestelt zijn, ofte, ende alle uwe wegen sullen bevesticht worden.

27

^h Wijckt ⁵² niet ter rechter, ofte ter slincker hant; wendt uwen voet af van’t quade.

h Deut. 5.32. ende 28.14.

52 Siet Deut. 5. op vers 32.