Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

Vermaen tot bewaringe vande geboden der wijsheyt, vers 1, etc item, tot vertrouwen op Godt, ende sijnen raedt, met waerschouwinge voor eygen wijsheyt, 5. tot des Heeren vreese, 7. tot mildadicheyt aen des Heeren dienaers, ende armen, 9, 27. tot gedult in castijdinge, 11. van de gelucksalicheyt, die de wijsheyt mede brengt, hare dierbaerheyt, hoochweerdicheyt, ende groote nutticheyt, 13. quade practijcken, 29. twistgiericheyt, 30. onverduldicheyt, 31. den vervloeckten toestant der godtloosen, spotteren, ende sotten, 33.

1

MIjn soon, en vergeet mijne ¹ wet niet: maer u herte beware mijne geboden.

1 Ofte leere: T.w. waer door ick u leere, ende onderwijse om u leven wel aen te stellen. siet bov. 1. op vers 8.

2

^a Want ² lanckheyt van dagen, ende jaren van leven, ende ³ vrede sullen sy u ⁴ vermeerderen:

a Deut. 8.1. ende 30.20.

2 D. eenen grooten ouderdom, ende een veeljarich leven. also Deut. 30.20. Iob 12.12. Psal. 21.5. ende 91.16. ond. vers 16. ende 4.10. ende 9.11.

3 D. welstant nae ziele ende lichame. siet Gen. 37. op vers 14.

4 Alsoo ond. 9.11. Hebr. eyg. Toedoen. ’t welck hier soo veel is als vermenichvuldigen.

3

⁵ Dat de goedertierenheyt, ende de trouwe u niet en verlaten; ^{b 6} bindtse ⁷ aen uwen hals, ⁸ schrijftse op de tafel uwes herten.

5 Dit kanmen verstaen vande goedertierenheyt, ende trouwe Godts, sulcx dattet soude zijn een bevel vermanende den mensche daer aen vast te hangen, met eene belofte, dat hyse behouden soude. siet ond. op vers 25. Andere verstaen dit van de weldadicheyt, ende trouwe, die een yeder tegen sijnen naesten bewijsen moet.

b Exod. 13.9. Deut. 6.8.

6 T.w. de geboden Godts, daer van in’t eerste vers gesproken is. Ofte, de goedertierentheyt, ende trouwe, dat is, de beloften Godts daer van.

7 T.w. als een cieraet, ofte keten, als bov. 1.9. ende om die altijt voor oogen te hebben. Siet ond. vers 21. ende 6.21. ende vergel. Exod. 13.9. Deut. 6.8.

8 D. drucktse diepe in’t binnenste uwes verstants, op datse nemmermeer uyt uwe memorie en vergaen. alsoo ond. 7.3. Ier. 17.1. 2.Cor. cap. 3.3.

4

Ende ⁹ vindt ¹⁰ gunste, ende goet ¹¹ verstant in de oogen Godts, ende der menschen.

9 ’T is weder een bevel begrijpende eene stercke belofte, gelijck int begin van het voorgaende vers Het bevel is, poocht genade te vinden, etc. De belofte is, Ghy sult Gode, ende den vromen menschen aengenaem zijn, ende eene gesonde kennisse hebben van wel te leven.

10 Ofte, genade, D. aengenaemheyt, waer door men yemant behagelick is; alsoo Genes. 39.21. Psal. 46.3. bov. 1.9. ond. 11.16. ende 22. vers 11. Eccl. 10.12. Luce 2.52.

11 Siet bov. 1. op vers 3.

5

Vertrouwt op den HEERE ¹² met u gantsch herte: ende en steunt op u verstant niet.

12 Verg. Deut. 6.5. ende 1.Reg. 2.4. ende de aenteeck.

6

^c Kent hem ¹³ in alle uwe wegen: ende hy sal uwe paden ¹⁴ recht maken.

c 1.Chron. 28.9.

13 D. in al het gene, dat ghy voorneemt, aengrijpt, spreeckt, doet, ende laet. Siet Gen. 6. op vers 12. Inden selven sin is terstont in dit vers het woort paden genomen.

14 D. stieren nae sijne wet, ende u recht daer nae leyden, op dat ghy tot het gewenschte eynde uwes levens moocht geraken. Vergel. ond. 11.5. ende 15.21.

7

^d En zijt niet wijs ¹⁵ in uwe oogen: vreest den HEERE, ende wijckt van het quade:

d Rom. 12.16.

15 D. in u eygen gevoelen, ende oordeel. Siet Lev. 13. op vers 3. en Iob 18. op vers 3.

8

Het sal eene medicijne ¹⁶ voor uwen navel zijn: ende eene ¹⁷ bevochtinge voor uwe beenderen.

16 ’T is eene maniere van spreken by gelijckenisse genomen van de kinderkens, welckers navels met groote voorsichticheyt moeten gehandelt ende versorcht worden; ende oock van de volwassenen, die aldaer weeck ende swack zijn, ende dickwijls medicijne van noode hebben. De sin is, datmen de vreese Godts hebbende, ten aensiene van het geestelicke leven der ziele, gantsch welvaren ende in goede sterckte wesen sal.

17 Eene andere gelijckenisse genomen van de beenderen des lichaems, de welcke moeten met goet merch vervult worden tot onderhoudinge van de krachten des menschen. Alsoo heeft oock de ziele hare sterckte van de kennisse, ende vreese des Heeren. Vergel. Iob 21.24.

9

^e Vereert ¹⁸ den HEERE van u goet; ende van de ¹⁹ eerstelingen aller uwer inkomste.

e Exod. 23.19. ende 34.36. Deut. 26.2, etc. Mal. 3.10. Luce 14.13.

18 T.w. in sijne Dienaren, de Priesteren, ende Leviten: item in de weduwen, weesen, ende arme, mits die van uwe middelen mede deelende. Exod. 23.19. Deut. 26. 2, 3, etc.

19 Siet van dese, Exod. c. 22. versen 29, 30. Levit. 2.12. ende 23.17.

10

^f So sullen uwe schueren met ²⁰ overvloet vervullet worden; ende uwe pers-cuypen van most ²¹ overloopen.

f Deut. 28.8.

20 Hebr. versaetheyt, D. met overvloet van vruchten, daer mede de menschen versadiget konnen worden. siet Gen. 41.29. ende d’aenteeck. item Eccl. 5.11.

21 Hebr. door breken.

11

^g Mijn soon, en verwerpt ²² de tucht des HEEREN niet: ende en weest niet verdrietich over sijne ²³ castijdinge:

g Iob 5.17. Hebr. 12.5.

22 Dit woort beteeckent wel de onderwijsinge, die geschiet met woorden, maer het wort hier oock voor dadelicke straffen genomen. Siet ond. 7. op vers 22. Alsoo oock het woort tuchtigen, ond. 9.7. Siet d’aenteeck.

23 Dit woort is oock niet alleene voor woort-straffe genomen, als ond. 15.31, 32. ende 28.23. maer oock voor dadelicke straffe, als hier, ende Psal. 73.14. ende 149.7. Hos. 5.9. alsoo het woort bestraffen, Psal. 6.2.

12

^h Want de HEERE castijdt den genen die hy lief heeft; ja gelijck een vader den sone [in den welcken] hy een ²⁴ wel-behagen heeft.

h Apoc. 3.19.

24 Siet van de beteeckeninge des Hebr. woorts, 2.Sam. 24. op vers 23.

13

Wel gelucksalich is de mensche [die] wijsheyt ²⁵ vindt; ende de mensche [die] verstandicheyt ²⁶ voort-brengt.

25 Hebr. gevonden heeft, dat is, doorgaens vindt: daerom staet oock het volgende woort nae den oorspronckelicken text, in den toekomenden tijt. Het woort vinden schijnt te sien op het soecken, ende naspeuren der wijsheyt, waer van gesproken is, bov. 2.4. siet d’aent.

26 Ofte, uythaelt, te weten, als uyt eene verborgene plaetse, ende volgens dien, die met grooten arbeyt bekomt.

14

ⁱ Want haren ²⁷ coop-handel is beter dan den coop-handel van silver; ende hare inkomste dan het ²⁸ uyt-gegraven gout.

i Iob 28.15. Psal. 19.10. Prov. 8.11, 19. ende 16.16.

27 D. de ware, ofte het goet, dat by de wijsheyt te vinden is: alsoo wort het Hebr. woort van eenige genomen ond. 31.18. Ies. 23.18. And. hanteringe, ofte, handelinge, dat is, naspeuringe, waer doorse gesocht, gevonden, ende gekregen wort; alsoo hanteringe van silver. dat is, handel, waer door het silver gekregen wort.

28 Verst. seer fijn gout: soo mogelick genaemt, om dat het uyt de aerde gegraven wort. De selve naem is, Psal. 68.14. ond. 8. 10, 19. ende 16.16. Zach. 9.3.

15

^k Sy is kostelicker dan ²⁹ robijnen; ende ³⁰ al wat u lusten mach en is met haer niet te vergelijcken.

k Prov. 8.11.

29 Siet Iob 28. op vers 18.

30 Hebr. alle uwe lusten en sullen met haer niet vergeleken worden; dat is, al wat ghy soudt konnen wenschen, en is van sulcke weerde niet, dattet by haer soude mogen vergeleken worden. Alsoo ond. 8.11.

16

³¹ Lanckheyt der dagen ³² is in hare rechterhant; in hare slincker hant, rijckdom, ende eere.

31 Siet bov. op vers 2.

32 De wijsheyt wort hier vergeleken by eene vrouwe, die in grooten overvloet allerley goederen uytdeelt den genen die haer volgen, ende gehoorsamen. Onder de tijdelicke goederen zijn oock de eeuwige begrepen.

17

Hare ³³ wegen zijn wegen der lieflickheyt, ende alle hare paden ³⁴ vrede.

33 D. al watse voorschrijft te gelooven, ende te doen. Verstaet oock alsoo het volgende woort paden.

34 D. welstant, ende gelucksalicheyt, nae ziele, ende lichame; als bov. vers 2. De sin is, dat dese door de wijsheyt verkregen wort.

18

³⁵ Sy ³⁶ is een boom des levens, den genen diese aengrijpen; ende elck een diese vasthoudt, wort wel gelucksalich.

35 T.w. de wijsheyt. siet bov. vers 13.

36 D. als een boom des levens, gevende het leven, ende de volle genoechsaemheyt den genen die van hare vruchten eten, dat is, die hare onderwijsinge ontfangen. Vergel. Genes. 2.9. ende 3.22. Item ond. 11.30. ende 13.12. ende 15.4.

19

De HEERE heeft de aerde door wijsheyt gegrondt, de hemelen door ver-

[fol. 2v]

standicheyt ³⁷ bereydt.

37 D. cierlick opgeschickt, heerlick toegemaeckt, ende ordentlick t’samen-gepast. Alsoo is het Hebr. woort genomen, Iob 31.15.

20

Door sijne wetenschap zijn de ³⁸ afgronden ^l gecloven, ende de wolcken druppen dauw.

38 Verst. zeen, ende voorts fonteynen, water-wellen, rivieren, ende allerley soorten van stroomen, die uyt de diepte der aerde, als met der selver verscheuringe uytbortelen, ende voortkomen.

l Gen. 1.9, 10.

21

Mijn soon, ³⁹ laetse niet afwijcken van uwen oogen: bewaert ⁴⁰ de bestendige wijsheyt, ende ⁴¹ bedachtsaemheyt.

39 T.w. de wijsheyt, verstandicheyt, ende wetenschap, van de welcke inde twee voorgaende verssen gesproken is. And. de wet ende geboden, daer van siet vers 1. deses cap.

40 Siet van het Hebr. woort Iob 5. op vers 12. ende bov. 2. op vers 7.

41 Siet bov. 1. op vers 4.

22

Want sy ⁴² sullen het leven voor uwe ziele zijn; ende een ⁴³ aengenaemheyt voor uwen halse.

42 D. uwe ziele het leven toebrengen.

43 D. een verciersel dat u sal aengenaem maken voor Godt, ende alle vroome. Vergel. bov. 1.9. ende de aenteeck.

23

Dan sult ghy ⁴⁴ uwen wech ^m seker wandelen: ende ghy en sult ⁴⁵ uwen voet niet stooten.

44 D. in u voornemen, doen, ende laten, vast gaen. alsoo ond. c. 10.9. ende vergel. ond. 28.18. Iesa. cap. 40.31.

m Psal. 37.24. ende 91.11, 12.

45 D. in’t perikel niet vallen van u selven te beschadigen. And. ende uw’ voet en sal sich niet stooten. Vergel. Psal. 91.12. Voet voor den mensche selve. alsoo Psal. 31.9. ond. 7.11. Iesa. 52.7.

24

ⁿ So ghy ⁴⁶ nederligt, en sult ghy niet schricken; maer ghy sult nederliggen, ende uwe slaep sal soet wesen.

n Lev. 26.6. Iob 11.19. Psal. 3.6. ende 4.9. ende 91.11, 12.

46 T.w. om te slapen.

25

⁴⁷ Vreest niet ⁴⁸ van haestigen schrick, nochte vande ⁴⁹ verwoestinge ⁵⁰ der godtloosen, alsse komt.

47 ’T is een bevel, inhoudende eene belofte, als bov. versen 3, 4. item ond. 4.4. ende 7.2. ende 9.6. Siet Psal. 37. op vers 3. Daerom vertalen sommige dese woorden aldus: Ghy en sult niet vreesen voor eene haestige verschrickinge, etc. maer met de oversettinge, die in den text is, komt het Hebr. woordeken al, beter over een. De sin is, dat de liefhebbers der wijsheyt niet en sullen behoeven te vreesen voor, etc.

48 Hebr. van schrick haestelick, D. die haestich is, ofte onverwacht komt. alsoo ond. 15.24. van de helle, ofte het graf onder, ofte beneden, D. dat onder ofte nederwaerts is.

49 Siet Psal. 35. op vers 8. ende bov. 1. op vers 27.

50 D. die de godtloose onder de vrome soecken aen te rechten: ofte liever, die den godtloosen door Godts rechtveerdich oordeel over-komen sal.

26

Want de HEERE ⁵¹ sal met uwe ⁵² hope wesen: ende hy sal uwen voet bewaren, ⁵³ van gevangen te worden.

51 D. hy sal hem by u, als ghy op hem hoopt, vinden laten, om uwe hope, waer door ghy op sijne hulpe wacht, niet te laten ydel wesen. And. sal u tot hope wesen.

52 Siet het Hebr. woort soo genomen, Iob 4.6. ende de aenteeck.

53 Hebr. van den vang, T.w. waer door ghy in ’t gewelt der godtloosen soudt mogen komen, ende van die verdruckt worden.

27

⁵⁴ En onthoudt ⁵⁵ het goet van ⁵⁶ sijne meesters niet, ⁵⁷ alst in’t vermogen uwer hant is te doen.

54 Dit is eene algemeyne spreucke, verbiedende het wel doen aen yemant na te laten, ofte te verhinderen.

55 Verst. het lichamelicke, ofte geestelicke goet.

56 Verst. door dese, diemen eenich goet schuldich is, ofte nae de burgerlicke, ofte nae de Goddelicke, ende Naturelicke wet. De burgerlicke wet is, datmen een ander moet geven dat hem toekomt uyt kracht van t’samenhandelinge. De goddelicke, ende naturelicke, datmen geven moet uyt plicht van de gemeyne liefde, ende mededoogentheyt. Volgens zijn hier door het woort Meesters oock de arme te verstaen, overmits de rijcke hen als Rentmeesters, ende Dispensateurs, van Godt gegeven zijn, om den selven van hare middelen mede te deelen. Ten welcken aensiene de aelmoesse gerechticheyt genaemt wort, Dan. 4.24.

57 D. als Godt u den middel heeft gegeven, ofte in het burgerlicke, om uwen naesten te voldoen, ofte in het goddelicke, ende natuerlicke om de arme wel te doen. De sin is, dat beyde die plichten in sulcke gelegentheyt niet en moeten uytgestelt worden. And. Oft schoon in het vermogen uwer hant ware dat te doen, te weten, yemant het gene dat hem toekomt, te onthouden.

28

En segt niet tot uwen naesten; Gaet henen, ende komt weder, ende morgen sal ⁵⁸ ick geven; dewijl het by u is.

58 N. dat ghy hem eenichsins schuldich zijt, ende dat hy van u begeert, ende gantsch van doene heeft. Levit. 19.13. Deut. 24.14. item Galat. 6.10. Iac. 2.15, 16.

29

En ⁵⁹ smeedt geen quaet tegens uwen naesten, aengesien hy ⁶⁰ met vertrouwen by u woont.

59 Het Hebr. woort beteeckent hier yet stilswijgens, ende heymelick bedencken, voor hebben, ende practiseren; het welcke ofte in’t quade, ofte in’t goede kan geseyt worden. Hier ist te nemen in’t quade, als oock ond. 6.14, 18. elders oock in’t goede, als ond. c. 14. vers 22.

60 D. gerustelick, ende sonder eenich quaet nadencken van u te hebben. And. op trouwe.

30

⁶¹ En twist met een mensche niet, sonder oorsake; ⁶² so hy u geen quaet gedaen en heeft.

61 T.w. noch in’t gerichte, noch buyten het selve.

62 Want so hy dat gedaen heeft, ist geoorloft sijn recht te vervolgen door middel der Overicheyt, ofte hem tot schult-bekentenisse te brengen door den Kercken-raet, ofte andere private vermaninge, ende dat sonder wraeckgiericheyt, ende lasteringe. Exod. 22. vers 8. Matth. 18.15, 16, 17. 1.Cor. 6.4. Eph. 4 26.

31

^o En ⁶³ zijt niet nijdich over een ⁶⁴ man des gewelts: ende en verkiest ⁶⁵ geene van sijne wegen.

o Psal. 37.1. ende 73.3. Prov. 23.17.

63 Siet Psal. 37. op vers 1.

64 D. die met gewelt omgaet, ende overlast pleecht, ende daer door groot, rijck, ende verheven wort. Siet van dese maniere van spreken, 2.Sam. 22.49. Iob 11. op vers 11. ende Psal. 5. op vers 7.

65 Hebr. niet alle sijne wegen, dat is, geene der selver. Siet 1.Reg. 11. op vers 34.

32

Want de ⁶⁶ afwijcker ⁶⁷ is den HEERE een grouwel: maer sijne ^{p 68} verborgentheyt is met de oprechte.

66 Dat is, die afwijckt van den rechten wech.

67 Hebr. is des Heeren grouwel. dat is, dien Godt voor eenen grouwel houdt, alsoo ond. 11. 1, 20. ende 12.22. ende 15.9. ende 16.5, etc. Siet Deut. 17 op vers 1. Elders wort yet geseyt te zijn eenen grouwel voor het aengesichte des Heeren, Deut. 24.4. Ofte, eenen grouwel den Heere, Iesa. 1. vers 13. De sin is eenderley: alsoo een grouwel is den mensche. ond. 24.9.

p Psal. 25. vers 14.

68 D. sijne alderdiepste genade, ende goetwillicheyt in den Messia. siet Psal. 25. op vers 14.

33

^q De vloeck des HEEREN is in het huys des godtloosen: maer de wooninge der rechtveerdigen sal hy segenen.

q Lev. 26.14, etc. Deut. 28.15, etc. Mal. 2.2.

34

⁶⁹ Sekerlick ^r de spotters sal hy bespotten: maer den ⁷⁰ sachtmoedigen sal hy genade geven.

69 And. so hy de spotters bespot, hy sal oock den sachtmoedigen genade geven.

r Iaco. 4.6. 1.Petr. 5.5.

70 Siet Psal. 22. op vers 27.

35

De wijse sullen eere be-erven: maer elck een der sotten ⁷¹ neemt schande op sich.

71 D. neemt de schande voor sijn deel mede. ofte de schande neemt de dwase wech; D. maeckt haer, ende alle hare verwachtinge te niete. ofte, schande verhoocht de sotten.