Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Psalm Cvj.

Een vermaninge tot lof en prijs des Heeren, met bede om vergevinge der sonden, die het volck Godes bekent gedaen te hebben, als oock hare Vaders, waer by gevoecht wort een kort verhael van der Israëliten wederspannicheyt in de woestijne, ende de barmherticheyt Godes haer bewesen, besluytende met een gebedt ende lof des Heeren.

1

¹ HAlelu-Iah. ^a Lovet den HEERE, want hy is goet: want sijne goedertierenheyt is in der eeuwicheyt.

1 Siet d’aenteeck. Psal. 104. op vers 35. Daer zijn negen psalmen die met halelujah beginnen, T.w. 106. 111. 112. 113. 135. 146. 148. 149. ende 150.

a Psal. 107.1. Psal. 118.1. Psal. 136.1.

[fol. 278v]

2

Wie sal ² de mogentheden des HEEREN uytspreken? al sijnen lof ³ verkondigen?

2 D. de machtige daden des Heeren, die vers 8, 9. ende elders meer, verhaelt worden. Alsoo stater in dit vers lof, voor lofweerdige daden.

3 Hebr. doen hooren, D. maken datmense hoore. Siet Psal. 26. op vers 7.

3

Welgelucksalich zijnse, ⁴ die het recht onderhouden: die t’aller tijt gerechticheyt doet.

4 D. die onderhouden ’t gene dat recht ende wel gedaen is. siet Genes. 18. op vers 19.

4

⁵ Gedenckt mijner, ô HEERE, ⁶ nae het wel-behagen [tot] u volck, ⁷ besoeckt my ⁸ met u heyl.

5 Hy bidt dat hy onder de genade ende goeden wille des Heeren, die hy sijne Gemeente toe-draecht, moge begrepen zijn.

6 Hebr. in het welbehagen uwes volcks. Dat is, dat ghy in u volck hebt.

7 Dat is, helpt ende verlost my, als Psal. 8.5. Luc. 1.68, 69. Siet d’aent. Genes. 21. op vers 1.

8 D. met uwe goedertierene hulpe ende verlossinge.

5

Op dat ick ⁹ aenschouwe het goede uwer uytverkorenen: op dat ick my verblijde ¹⁰ met de blijtschap uwes volcks: ¹¹ op dat ick my roeme ¹² met u erfdeel.

9 Hebr. sie in’t goede. als Psal. 27.4. ende 34.13. Siet d’aent. Psal. 22. op vers 18.

10 Dat is, met sulcke vreucht en blijtschap, als sich u volc verheucht, wanneer ghy haer lichamelicke ofte geestelicke weldaden bewijst.

11 Te weten, in den Heere. als Psal. 34.3.

12 D. met het volck het welck ghy tot u erfdeel hebt aengenomen, Psal. 28. vers 9.

6

^b Wy hebben gesondicht, mitsgaders onse vaderen, wy hebben verkeerdelick gedaen, wy hebben godtlooslick gehandelt.

b Lev. 26.40. Ierem. 3.25. Dan. 9.5.

7

Onse vaders in Egypten en hebben niet gelett ¹³ op uwe wonderen, sy en zijn de ¹⁴ menichte uwer goedertierenheden niet gedachtich geweest: ^c maer ¹⁵ sy waren wederspannich aen de zee, ¹⁶ by de schelf-zee.

13 T.w. die ghy in Egypten gedaen hebt: Of, die sy van hare voorouderen verstaen hadden, dat Godt van den aenbeginne gedaen hadde.

14 Of, grootte.

c Exod. 14.11, 12.

15 Te weten, Eer de Heere hen de roode zee opende, om daer door te passeren. siet Exod. 14.11, 12.

16 And. by het biesen-meer. Dese zee wort Hebr. 11.29. genoemt de roode zee.

8

Doch hy verlostese om sijnes Naems wille, ^d op dat hy sijne mogentheyt bekent maeckte.

d Exod. 9.16.

9

Ende hy ¹⁷ scholdt de schelf-zee, so datse verdroochde: Ende ^e hy dedese wandelen door ¹⁸ de afgronden, ¹⁹ als [door] eene woestijne.

17 Also dat hy het vloeyen harer golven dede ophouden. Siet dergelijcke kracht Godes, Psal. 18.16. Ies. 50.2. Nah. 1.4. Matt. 8.26.

e Exod. 14.21, 22, 29. Siet oock Iesa. 63.11, 12, 13.

18 Verst. hier door de afgronden, den gront der zee, in de welcke zy tusschen die beyde hoopen waters, die inde schelf-zee tegen over malkanderen als mueren over eynde stonden, doorgingen. Exod. 14.22. ende 15.5.

19 Hy wil seggen, dat des meyrs gront tusschen die beyde over-eynde-stande wateren, soo hart ende soo drooge geweest is, als of’t een dorre woestijne geweest ware.

10

Ende hy verlostese uyt de hant ²⁰ des haters, ende hy bevrijddese van de hant des vyants.

20 Te weten, Pharaos, ende sijnes heyrs, dat de Israeliten vervolchde, Exod. 14.23.

11

^f Ende de wateren overdeckten hare wederpartijders: niet een van hen en bleeffer over.

f Exod. 14.27. ende 15.5.

12

^g Doe geloofden sy aen sijne woorden: sy songen sijnen lof.

g Exod. 14.31. ende 15.1.

13

[Doch] ²¹ sy vergaten haest ²² sijne wercken: sy ²³ en verbeydden nae sijnen raedt niet.

21 Hebr. sy haesteden, sy vergaten. Siet Psal. 45. op vers 5.

22 Te weten, die de Heere in en aen de roode zee gedaen hadde.

23 Sy en wouden nae den raedt Godes niet wachten met gedult: Maer sy murmureerden tegen hem, Exod. 15.24. ende 17.2. Psal. 78.41.

14

^h Maer sy werden belust met lust in de woestijne, ende ²⁴ sy versochten Godt in de wildernisse.

h Exod. 16.3. Num. 11.4, 6, 33. Psal. 78.26. 1.Corint. 10.6.

24 Willende sien, of hy machtich was haer vleesch te geven inde woestijne.

15

Doe gaf hy hen ²⁵ hare begeerte: maer hy ⁱ sondt ²⁶ aen hare zielen eene ²⁷ magerheyt.

25 D. ’t gene daer sy om gebeden hadden, Te weten, Vleesch, Num. 11.31.

i Num. 11.20, 33. Psal. 78.30, 31. Ies. 10.16.

26 D. aen hare persoonen: eygentlick aen hare lichamen. alsoo stater ziele voor persoon, Psal. 105.18.

27 Of, teeringe. hy wil seggen, sy aten wel, maer hadden daer geen voedtsel van, sy en zijn van dat vleesch niet vet geworden, maer mager, so lange tot dat sy eyndelick geheel zijn verteert geweest.

16

^k Ende sy benijdden ²⁸ Mose in’t leger: [ende] ²⁸ Aaron ²⁹ den heyligen des HEEREN.

k Num. 16.2, etc.

28 Alsoo dat sy tegens hen opstonden, ende haer hielden en scholden voor eergierige ende opgeblasene menschen.

28 Alsoo dat sy tegens hen opstonden, ende haer hielden en scholden voor eergierige ende opgeblasene menschen.

29 D. den welcken Godt afgesondert ende geheylicht hadde tot sijnen dienst, om hooge Priester te zijn, Exod. 29.44. Lev. 8.12, etc. Num. 16.5, 7.

17

^l De aerde dede haer op, ende verslondt Dathan, ende overdeckte ³⁰ de vergaderinge Abirams.

l Num. 16.31, 32, 33. Deut. 11.6.

30 D. het volck dat hem aenhing.

18

Ende ^m een vyer brandde ³¹ onder hare vergaderinge, een vlamme stack de godtloose aen brant.

m Num. 16.35, 46.

31 T.w. tegen Korachs ende sijner mede-complicen vergaderinge.

19

ⁿ Sy maeckten een kalf by ³² Horeb, ende sy bogen haer voor een gegoten beelt.

n Exod. 32.4.

32 Dit is de name eenes berchs in de woestijne, anders genoemt de berch Godes, Exo. 3.1. ende 1.Reg. 19.8. oock Sinai, Psal. 68.9. Siet d’aenteeck. Deut. 1. op vers 2.

20

Ende sy veranderden ³³ hare eere in de gedaente van ³⁴ eenen osse, die gras eett.

33 T.w. haren Godt, die hare rechte eere ende onweerdeerlicken schat was, als Ier. 2.11. Rom. 1.23. die sich haer wonderbaerlick openbaerde, haer tot sijn volck hadde aengenomen, ende een verbondt met haer gemaeckt hadde.

34 Dat is, eenes Kalfs.

21

Sy vergaten Godes hares heylants, die groote dingen gedaen hadde in Egypten:

22

Wonderdaden ³⁵ in het lant Chams: vreeslicke dingen aen de schelf-zee.

35 D. in Egypten, als Psal. 78.51. ende 105.23.

23

^o Dies hy seyde, dat hyse verdelgen soude, ten ware dat Mose, sijn uytverkoren, ³⁶ in de scheure voor sijn aengesichte gestaen hadde, om sijne grimmicheyt af te keeren, dat hyse niet en verdorf.

o Exod. 32.11, 32. Deut. 9.13, 14. ende 10.10.

36 Of, in de rete, breucke, bresse, de welcke hare sonde Gode geopent hadde, haren vyant geworden zijnde, van wegen hare sonden, om tot haren verderve tot haer in te komen. het is eene maniere van spreken genomen van de krijgslieden, die door reten, scheuren, of bressen der mueren, in de stadt komen, Ezech. 22.30. maer het yverich ende eernstich gebedt Mosis heeft de bresse gestopt, Exod. 32.11...... 14.

24

^p Sy versmaedden oock ³⁷ het gewenschte lant: ³⁸ sy en geloofden sijn woort niet.

p Num. 14.1, 2.

37 Hebr. het lant der begeerte, D. het lant van Canaan, ’twelck een schoon gewenscht lant was, vloeyende van melck ende honich, daer oock de vroome voor-vaders een groote begeerte toe gehadt hadden. Siet Deut. 8.7. ende 11. versen 10, 11, 12. Ier. 3.19. Ezec. 20.6.

38 D. sy en geloofden de beloften Godes niet, dat hy haer in het beloofde lant brengen, ende daer in bewaren soude: maer uyt ongeloove wouden sy weder nae Egypten keeren.

25

Maer sy murmureerden in hare tenten: ³⁹ nae de stemme des HEEREN en hoordense niet.

39 Hy geeft te kennen, dat het volck onwillich was nae het beloofde lant toe te trecken. Deut. 1.32.

26

Dies ^{40 q} hief hy tegen hen sijne hant op [sweerende] dat hyse nedervellen soude in de woestijne.

40 Siet Genes. 14. de aenteeck. op vers 22. Doch hoe ende wat Godt tegen dit volck gesworen hebbe, siet breeder Deut. 2.14. Num. 14. versen 21, 23. Psal. 95.11.

q Num. 14.28.

27

Ende dat hy haer zaet soude nedervellen onder de heydenen, ende ⁴¹ haer ^r verstroyen soude door de landen.

41 Dit en staet niet by den eedt dien Godt gedaen heeft, Num. 14.28. maer ’t staet Levit. 26.33. ende Deut. 28.36.

r Psal. 44.12. Ezech. 20.23.

28

Oock hebben sy haer gekoppelt aen ^{42 s} Baal-Peor, ende sy hebben ⁴³ de offerhanden der dooden gegeten.

42 Aldus hiet de Afgodt der Moabiten, Num. 25.3, 5. Siet d’aent. Iud. 2. op vers 11.

s Num. 25.3. ende 31.16. Apoc. 2.14.

43 D. de offerhanden die den dooden geoffert waren, Te weten, den Afgoden, Num. cap. 25.2. het welck niet dan doode dingen en zijn, geen bewegen noch gevoelen hebbende, Psal. 115.5, etc. 1.Cor. 12.2. daer en tegen wort de ware Godt genoemt de levendige Godt, Ier. 10.5, 10. ende 1.Thes. 1.9.

29

Ende sy hebben [den HEERE] tot toorn verweckt ⁴⁴ met hare daden, so dat de plage ⁴⁵ eene inbreucke onder haer dede.

44 T.w. met het aenbidden van Baal-Peor, ende met de hoererye die sy met de Moabitische vrouwen bedreven.

45 Doodende 24000 mannen, Num. 25.9. het zy door eenen Engel, of andersins: Immers zijn sy seer subytelick omgekomen.

30

Doe stont Pinehas op, ende ⁴⁶ hy oeffende gerichte, ende de plage wert opgehouden.

46 D. hy dede justitie ende straffe over die misdaet, daer van Num. 25.7, 8, etc. geschreven staet.

31

Ende ’t is hem gerekent ⁴⁷ tot gerechticheyt, van geslachte tot geslachte tot in eeuwicheyt.

47 Dat is, tot eene wetlicke, goede, ende loflicke daet, door ingeven des Heyligen Geests, al hoe wel buyten sijn ordinaris beroep, gedaen, Godt hem sulcx genadichlick beloonende, Numer. 25.11, etc. waer door hy oock getuychnisse verkreech dat hy een kint Godts was.

32

^t Sy maeckten ⁴⁸ [hem] oock seer toornich aen het twist-water, ende ⁴⁹ ’t ginck Mosi qualick om harent wille.

t Num. 20.12. Psal. 95.8.

48 T.w. Godt.

49 Also dat hem van Godt geseyt wert, dat hy in het landt Canaan niet komen en soude, Num. 20.21. Siet Deut. 1.37.

33

Want sy verbitterden sijnen Geest: so dat hy ⁵⁰ [wat] onbedachtelick voort-bracht met sijne lippen.

50 Te weten, eenige woorden, die hy niet en hadde behooren te spreken, wat hy bewees eenige onverduldicheyt met een mistrouwen vermengt, ende hy en heylichde den Heere niet voor de Israeliten, gelijck hy schuldich was te doen. Siet Num. 20.10, 12.

34

Sy en hebben ⁵¹ die volcken niet verdelcht die de HEERE hen ⁵² geseyt hadde.

51 T.w. die heydenen, die het lant Canaan bewoonden, gelijcker staet Iud. 1.21, 27, 29, 30, 31, 33. het welck nochtans Godt de Heere haer bevolen hadde Exod. 23.32, 33. Num. 33.52. Deut. 7.2.

52 D. bevolen.

35

Maer ^{53 v} sy vermengden haer met de heydenen, ende leerden der selver wercken.

53 D. Sy trouwden dier heydenen dochteren.

v Iud. 2.2. ende 3.5, 6.

36

Ende sy dienden ⁵⁴ hare afgoden, ende ⁵⁵ sy werden hen tot eenen strick.

54 Siet 1.Sam. 31. op vers 9. ende 2.Sam. 5. op vers 21.

55 D. die hen ten verderve gereyckt hebben, gelijck Godt haer voorseyt hadde, Exod. 23.33. Deut. 7.16. Iud. 2.3. Tis een maniere van spreken genomen van de vogel-vangers, die de vogelen met hare stricken ende netten gevangen hebbende, dooden.

37

^x Daerenboven hebben sy hare sonen ende hare dochteren ⁵⁶ den duyvelen op-geoffert.

x Levit. 18.21. Deut. 12.31. 2.Reg. 16.3. ende 17.17. ende 21.6. 2.Chron. 28.3. ende 33.6.

56 Siet d’aenteeck. Deut. 32.17.

38

Ende sy hebben onschuldich bloet vergoten, het bloet harer sonen, ende harer dochteren, die sy den afgoden van Canaan hebben op-geoffert ^y so dat ⁵⁷ het lant door dese ⁵⁸ bloetschulden is ontheylicht geworden.

y Num. 35.33.

57 T.w. het lant Canaan.

58 Hebr. bloeden, als Psal. 51.16. Siet d’aenteeck. Genes. 4. op vers 10.

39

Ende sy ontreynichden haer door hare wercken: ende sy hebben ⁵⁹ gehoereert door hare daden.

59 Verstaet hier geestelicke hoererye, D. Afgoderye. Siet d’aenteeck. Lev. 17. op vers 7.

40

Dies is de toorn des HEEREN ontsteken tegen sijn volck: ende hy heeft eenen grouwel gehadt aen ⁶⁰ sijn erfdeel.

60 Siet d’aenteeck bov. vers 5.

41

Ende ⁶¹ hy gafse in de hant der heydenen: ende hare haters heerschten over haer.

61 Als te sien is in het boeck der Richteren doorgaens.

[fol. 279r]

42

Ende ⁶² hare vyanden hebbense verdruckt: ende sy zijn vernedert geworden onder hare hant.

62 T.w. de vyanden, die rontom haer woonden, gelijck hen voorseyt was, Levit. 26.17. Siet de volbrenginge Iud. 3.8, 14. ende 4.2. ende 6.1. ende 10.7, 8, 9. ende 13.1.

43

Hy heeftse menichmael ⁶³ gereddet, maer sy verbitterden [hem] ⁶⁴ door haren raet, ende werden uytgeteert door hare ongerechticheyt.

63 T.w. uyt de hant harer vyanden door Ehud, Barak, Gedeon, Ieptha, Samson, etc. Iud. 3. ende 4. ende 7. ende 11. ende 15. Nehem. 9.28, 30.

64 De sin is, datse t’elcken weder aengingen met sondigen, ende met moetwillicheyt tegen den Heere te bedrijven, Num. 15.39.

44

Nochtans sach hy hare benautheyt aen, als hy haer geschrey hoorde.

45

Ende ⁶⁵ hy dacht tot haren besten aen sijn verbont, ende ⁶⁶ ’t beroude hem, nae de veelheyt sijner goedertierenheden.

65 Hebr. hy dacht hen aen sijn verbondt. Siet Genes. 8. op vers 1. Deut. 30.1, etc.

66 T.w. van de straffe hen toegesonden. D. hy nam eenen anderen cours, dan hy te vooren genomen hadde, ende hy nam hen de straffe af. Siet Gen. 6. op vers 6.

46

⁶⁷ Dies gaf hy haer barmherticheyt voor het aengesicht aller diese gevangen hadden.

67 Hebr. Ende hy gafse tot ontfermingen. Siet 1.Reg. 8. op vers 50.

47

Verlost ons HEERE, onse Godt, ende versamelt ons ^{68 z} uyt de heydenen, op dat wy ⁶⁹ den Name uwer heylicheyt loven, ⁷⁰ ons beroemende in uwen lof.

68 Onder de welcke vele Israeliten verspreyt waren, ende woonden, oock vele gevangen saten.

z 1.Chron. 16.35.

69 D. uwen heyligen name.

70 D. ons verheugende over uwe genade, van wegen de welcke ghy geroemt ende gepresen wort.

48

Gelovet zy de HEERE de Godt Israëls, van eeuwicheyt ende tot in eeuwicheyt, ende ^aa al het volck segge, Amen, Halelu-Iah.

aa 1.Chron. 16.36.