Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxxij. Capittel.

Also Sanherib de Coninck van Assyrien in Iuda valt, sterckt Hizkia de stadt van Ierusalem, vers 1, etc. troost, ende vermaent het volck, 7. Sanherib trotst Hizkia, ende lastert Godt, 9. Hizkia, ende Iesaia de Prophete roepen den Heere aen, 20. De Assyriers worden door eenen Engel verslagen, 21. Hizkia wort kranck, 24. genesen zijnde vertoornt hy Godt, doch met volgende berouw, 25. hy blijft gesegent, 27. vergrijpt sich, handelende met de gesanten van Babel, 31. hy sterft, ende sijn sone Manasse wert Coninck, 33.

1

NAe ¹ dese geschiedenissen, ende der selver ² bevestiginge, ^a quam Sanherib de Coninck van Assyrien, ende tooch in Iuda, ende legerde sich tegen de

1 Van de welcke siet oock 2.Reg. 18.13. ende Ios. 36.1, etc.

2 Ofte, waerheyt, trouwe, vasticheyt, versekeringe. Dat is, na dat de Godes-dienst, volgende Godes woort, trouwelick bevesticht, ende versekert was.

a 2.Reg. 18.13. Iesai. 36.1.

[fol. 212v]

vaste steden, ende ³ dachtse ⁴ tot hem af te scheuren.

3 Hebr. seyde. dat is, dachte, ende hadde een vornemen, die tot hem, etc. Siet 1.Reg. 5. op vers 5.

4 D. den Koninck Hizkia af te nemen, ende onder sijn eygen gebiet te brengen.

2

Iehizkia nu siende, dat Sanherib quam, ende ⁵ sijn aengesichte was tot den krijch tegen Ierusalem:

5 D. hy hadde een vast voornemen om Ierusalem te bekrijgen. Verg. 2.Reg. 12.17. ende siet d'aent. daer op.

3

So hielt hy raet met sijne Vorsten, ende sijne Helden, om de fonteyn-wateren te stoppen, die buyten de stadt waren: ende sy hielpen hem.

4

Want veel volcks wert vergadert, dat alle de fonteynen stopte, mitsgaders de ⁶ beke, die door het midden des lants henen vloeyde, seggende: Waerom souden de ⁷ Coningen van Assyrien komen, ende vele waters vinden?

6 Ond. vers 30. genaemt Gihon. siet ooc van de selve 1.Reg. 1.33. ende d'aent.

7 Verst. Sanherib den Coninck van Assyrië, met de Vorsten, die by hem waren, van dewelcke siet ond. vers 21. waer van misschien oock eenige Coningen waren, staende onder het gebiet van Sanherib.

5

So ⁸ versterckte hy sich, ende bouwde den geheelen muer op, die ⁹ gebroken was, dien hy optrock tot aen de ¹⁰ torens, met ¹¹ eenen anderen muer daer buyten, ende hy versterckte ¹² Millo [in] de stadt Davids: ende hy maeckte geweer, ende schilden in menichte.

8 D. hy greep eenen moet, siende de ontrouwicheyt des Conincks van Assyrien; wiens vrientschap hy recht te vooren met eene somme gelts te vergeefs afgekocht hadde. 2.Reg. 18.14, etc.

9 N. van Ioas den Coninck Israels, als hy Amazia den Coninck van Iuda geslagen, ende Ierusalem ingenomen hadde. Siet bov. 25.23.

10 Die schijnen geweest te zijn op de Hoeck-poorte, ende de poorte Ephraims: van de welcke siet oock bov. 25.23.

11 Siet van desen ond. 33.14.

12 Siet 1.Reg. 9. op vers 15.

6

Ende hy stelde Krijchs-overste over het volck, ende hy vergaderdese tot hem in de strate ¹³ der stadts-poorte, ende sprack ¹⁴ nae haer herte, seggende;

13 D. die by de stadts-poorte was.

14 Hebr. op haer herte. D. vriendelick, ende troostelick, ende dat hen aengenaem was om hooren. siet Genes. 34. op vers 3.

7

Zijt sterck, ende hebt eenen goeden moet, en vreeset niet, nochte ontsettet u niet voor het aengesichte des Conincks van Assyrien, nochte voor het aengesichte der gantscher menichte, die met hem is: ^b want met ons isser meer, dan met hem.

b 2.Reg. 6.16.

8

Met hem is ^c eenen ¹⁵ vleeschelicken arm, maer met ons is de HEERE onse Godt, om ons te helpen, ende om onse ¹⁶ krijgen te krijgen: ende het volck ¹⁷ steunde op de woorden van Iehizkia den Coninck van Iuda.

c Ierem. 17.5. 1.Ioan. 4.4.

15 Hebr. arm des vleeschs. D. eene vleeschelicke, ende swacke macht: daer op men sich niet en kan verlaten. Siet Ierem. 17.5. alsoo arm voor sterckte Psal. 10.15. ende 44.4. Ier. 48.25. Ezech. c. 30.22. ende vleesch voor het gene dat swack, broos, ende sterffelick is. Psal. 78.39. Ies. 31.3.

16 D. oorlogen te voeren. alsoo 1.Sam. 8.20.

17 D. hielt sich te vreden, zijnde getroost, ende sich verlatende op de macht ende hulpe des Heeren, van de welcke de Coninck haer in sijne voorgaende woorden versekert hadde.

9

^d Na desen sondt Sanherib de Coninck van Assyrien sijne ¹⁸ knechten nae Ierusalem, (doch hy selve was voor Lachis, ende ¹⁹ alle sijne heerschappije met hem) tot Iehizkia den Coninck van Iuda, ende tot het gantsche Iuda, dat te Ierusalem was, seggende:

d 2.Reg. 18.17.

18 Verst. Heeren, Overste, ofte Officieren, die onder sijn gebiet stonden. Siet Gen. 20. op vers 8.

19 D. macht. Verst. alle de Vorsten, ende Princen, vergeselschapt met haer volck, die onder het gebiet des Conincks van Assyrien stonden.

10

Soo seyt Sanherib de Coninck van Assyrien: Waer op vertrouwet ghy, dat ghy te Ierusalem ²⁰ blijft inde ²¹ vestinge?

20 Hebr. sittende zijt. Sitten voor blijven. Genes. 49.24. Ios. 1.14. 2.Sam. 2.13, etc.

21 Ofte, sterckte, And. belegeringe.

11

^e Roeyt u Iehizkia niet op, dat hy u overgeve, om door honger, ende door dorst te sterven, seggende: De HEERE onse Godt sal ons uyt de hant des Conincks van Assyrien ²² redden?

e 2.Reg. 18.30.

22 Ofte, uytrucken, verlossen.

12

^f Heeft niet de selve Iehizkia ²³ sijne hoochten, ende sijne altaren wechgenomen, ende tot Iuda, ende tot Ierusalem gesproken, seggende; Voor ²⁴ den eenigen Altaer sult ghy u neder-buygen, ende daer op roocken?

f 2.Reg. 18.22.

23 Hy meynt des Heeren, ende waren Godts, even als of de beelden der afgoden niet konden afgebroken worden, dan met omkeeringe, ende uytroeyinge van den rechten Godts-dienst.

24 T.w. die des waren Godts is, ende niet voor de altaren der afgoden. Vergel. 2.Reg. 18.22. ende de aenteeck.

13

Weet ghy niet wat ick gedaen hebbe, ende mijne ²⁵ vaderen, allen ²⁶ volckeren der landen? Hebben de Goden vande natien dier landen, haer lant ²⁷ eenichsins konnen redden uyt mijne hant?

25 Verst. sijne voorgangeren in de Assyrische Monarchie, als Salmanasser, diemen schrijft sijn vader geweest te zijn; item Tiglath-Pileser, Phul Belochus, etc. Alsoo in de 2. volgende versen.

26 Siet van eenige deser volckeren, 2.Reg. 18.34. ende 19.12, 13.

27 Hebr. konnende konnen. dat is, op eenigerley maniere, ofte, door eenige middelen konnen redden.

14

Wie isser onder alle Goden der selver natien, dewelcke mijne vaders ²⁸ verbannen hebben, die sijn volck heeft konnen redden uyt mijne hant, dat uwe Godt u uyt mijne hant soude konnen redden?

28 Siet van dit woort Deuter. 2. op vers 34.

15

Nu dan, ^g dat Iehizkia u lieden niet en bedriege, ende dat hy u op sulcker wijse niet op en roeye, ende en geloovet hem niet; want geen Godt van eenige natie, ende Coninckrijcke, heeft sijn volck uyt mijne hant, ende mijner vaderen hant, konnen redden: ²⁹ hoe veel te min sal ³⁰ uwe Godt u konnen uyt mijne hant redden?

g 2.Reg. 18.30.

29 Hebr. hoe veel te meer sullen uwe Goden u niet konnen uyt mijne hant redden.

30 And. uwe Goden.

16

^h Daertoe spraken sijne knechten ³¹ noch meer tegen Godt den HEERE, ende tegen sijnen knecht Iehizkia.

h 2.Reg. 19.10.

31 Want sy waren twee mael van hem gesonden, om den Heere te lasteren, ende Hizkiam te beschimpen. 1. als hy met sijn leger lach voor Lachis, 2.Reg. 18.17.
2. als hy voor Libna lach, ende sich bereydde, om den Coninck der Mooren te gemoeten. 2.Reg. 19. versen 8, 9.

17

ⁱ Oock schreef hy ³² brieven, ^k om den HEERE den Godt Israëls te hoonen, ende om tegens hem te spreken, seggende: Gelijck de Goden vande natien der landen, die haer volck uyt mijne hant niet gereddet en hebben, alsoo en sal de Godt van Iehizkia sijn volck uyt mijne hant niet redden.

i 2.Reg. 19.14.

32 De welcke hy in de tweede sendinge sijnen gesanten medegegeven heeft. Siet 2.Reg. 19.14.

k 2.Reg. 19.16.

18

Ende sy riepen met luyder stemme ^l op Iodisch tegen het volck Ierusalems, dat op den muer was, om die bevreest te maken, ende die te beroeren; op datse de stadt mochten innemen;

l 2.Reg. 18.26, 28.

19

Ende spraken ³³ van den ³⁴ Godt Ierusalems, als van de Goden der volckeren der aerde, een werck van 's menschen handen.

33 And. tegen. alsoo in 't volgende.

34 D. den waren Godt, die de Israeliten uyt sonderlinge genade tot sijn volck, ende eygendom uyt den volckeren der aerde verkoren, ende aengenomen hadde, ende belooft daer onder te woonen, doch specialick te Ierusalem in den Tempel, al waer de Arke was, een teecken van sijne tegenwoordicheyt.

20

Maer ^m de Coninck Iehizkia, ende de Propheet Iesaia, de sone van Amoz, ³⁵ baden ³⁶ daer tegen: ende sy riepen nae den Hemel.

m 2.Reg. 19.15.

35 Siet het gebedt van Hizkia beschreven 2.Reg. 19.15, 16.

36 And. daerom.

21

ⁿ Ende de HEERE sondt eenen Engel, die alle strijdtbare helden, ende Vorsten, ende Overste ³⁷ in't leger des Conincks van Assyrien verdelchde: So is hy met schaemte des aengesichtes in sijn lant wedergekeert; ^o ende als hy in't huys sijns ³⁸ Godts ³⁹ ingegaen was; so velden hem daer met den sweerde ⁴⁰ die uyt sijnen lijve voortgekomen waren.

n 2.Reg. 19.35.

37 Siet 2.Reg. 19. op vers 35. ende Ies. 37. op vers 36.

o 2.Reg. 19.37.

38 Genaemt Nisroch, 2.Reg. 19.37.

39 T.w. om aen te bidden. Siet de voorgemelde plaetse.

40 Hebr. de uytgekomene, ofte, de voortkomingen sijner ingewanden, ofte, [eenige] uyt de voortgekomene van sijne ingewanden. Verstaet twee sijner sonen, genaemt Adramelech, ende Sareser, 2.Reg. 19.37. Vergel. de maniere van spreken, met andere, die gelijcken sin hebben, Genes. 35.12. ende 46.26.

22

Also verloste de HEERE Iehizkia, ende de inwoonderen Ierusalems, uyt de hant Sanheribs des Conincks van Assyrien, ende uyt ⁴¹ aller hant: ende hy ⁴² geleyddese rontom henen.

41 D. aller Vorsten, Krijchs-overste, ende krijchs-lieden, die met Sanherib gecomen waren.

42 T.w. gelijck een herder sijne schapen: haer regerende, onderhoudende, ende beschermende van alle zijden.

23

Ende vele brachten geschencken tot den HEERE te Ierusalem, ende uytgelesene kostelickheden tot Iehizkia den Coninck Iuda, so dat hy daer na voor de oogen aller Heydenen ⁴³ verheven wert.

43 And. sich verhief. Siet vers 25.

24

^p In die dagen ⁴⁴ wert Iehizkia kranck tot stervens toe: ende hy ⁴⁵ badt tot den HEERE; Die ⁴⁶ sprack tot hem, ende hy gaf hem een ⁴⁷ wonder-teecken.

p 2.Reg. 20.1. Iesai. 38.1.

44 Siet hier van breeder, met de verklaringe hier behoorende, 2.Reg. 20.1, etc. item Ies. 38.1.

45 Siet sijn gebedt 2.Reg. 20.3.

46 Door den Propheet Iesaiam.

47 Siet hier van 2.Reg. 20.9.

25

Maer Iehizkia ⁴⁸ en dede geen vergeldinge, nae de weldaet aen hem geschiet, dewijle sijn herte verheven wert: Daerom wert over hem, ende over Iuda, ende Ierusalem eene groote ⁴⁹ toornicheyt.

48 Dat is, hy en droech hem niet tegen den Heere, alsoo het betaemde, die hem soo veel weldaden hadde gedaen, op dat hy hem in alle ootmoedicheyt dragen soude onder sijne hant, niet op dat hy sich door hoochmoet opsteken soude, gelijck hy dede met al sijne schatten den gesanten van Babel te vertoonen.

49 T.w. des Heeren. Verstaet de inneminge der stadt Ierusalems, ende de Babylonische gevanckenisse die Godt, nae sijne rechtveerdige gramschap, over de Ioden heeft laten komen, 2.Reg. 20.17, 18.

26

^q Doch Iehizkia ⁵⁰ verootmoedichde sich om de verheffinge sijns herten, hy, ende de inwoonderen van Ierusalem: so dat de groote toornicheyt des HEEREN over hen niet en quam in de dagen van Iehizkia.

q 2.Reg. 20.19.

50 Siet van dese verootmoedinge 2.Reg. 20.19.

27

Iehizkia nu hadde seer veel rijckdoms, ende eere: ende hy maeckte sich schatkameren voor silver, ende voor gout, ende voor kostelick gesteente, ende voor specerijen, ende voor voor schilden, ende voor alle ⁵¹ begeerlicke gereetschap:

51 Hebr. gereetschap, ofte, vaten der begeerlickheyt, ofte, kostelicke vaten, ofte, gereetschap, want het kostelicke seer pleecht met lust begeert te worden, alsoo ond. 36. versen 10, 19.

[fol. 213r]

28

Oock schat-huysen voor de inkomste van koorn, ende most, ende olije; ende stallen ⁵² voor allerley beesten, ende ⁵³ koyen voor de kudden.

52 Hebr. voor beesten, ende beesten.

53 Gelijck de stallen waren voor de groote beesten, alsoo de koyen voor het kleyne vee. And. ende stallen voor de cudden, T.w. der schapen, ende geyten, ofte, ende cudden in de stallen.

29

Daer toe hadde hy sich steden gemaeckt, mitsgaders besittinge van schapen, ende runderen in menichte: Want Godt gaf hem seer groote have.

30

De selve Iehizkia stopte oock den opper- ⁵⁴ uytganck der wateren van ⁵⁵ Gihon, ende ⁵⁶ leydese recht af beneden nae het westen ⁵⁷ der stadt Davids: Want Iehizkia hadde voorspoet in al sijn werck.

54 Ofte waterganck, water-loop, fonteyn-ader, des waters van Gihon.

55 Siet 1.Reg. 1.33. ende de aenteeck. daer op.

56 T.w. die wateren.

57 Siet 1.Reg. 2. op vers 10.

31

Maer 't is alsoo, als de Gesanten der ⁵⁸ Vorsten Babels die tot hem gesonden hadden, om te vragen nae ⁵⁹ dat wonderteecken, dat in't lant geschiet was, [by hem waren,] ⁶⁰ verliet hem Godt, om hem ⁶¹ te versoecken, om ⁶² te weten al [wat] in sijn herte was.

58 Verst. de Raets-heeren des Conincx van Babel, die met des selven goet-vinden dese gesanten af-gesonden hebben: om welcke oorsake wort geseyt, datse hare gesanten waren, die 2.Reg. 20.12, worden de gesanten des Conincks geheeten. De sendinge geschiet door den Coninck ende sijne Raets-heeren. Siet Iesai. 37.14.

59 Dat namelick aen de sonne geschiet was, om Hizkias wille, 2.Reg. 20. versen 10, 11.

60 Verst. een sulcke verlatinge, waer door Godt de sijne niet voor altijt verlaet, noch t'eenemael, maer alleen hen voor eenen sekeren tijt, eenige hulpe, ende versterckinge onthoudt, niet om de selve te doen vergaen, maer te beproeven, te vernederen, ende op te wecken tot haren schuldigen plicht, ende andere menschen door haer exempel te onderwijsen.

61 Van de versoeckinge Godts siet Gen. 22. op vers 1.

62 D. op dat Godt aen Hizkia ende de gantsche kercke bekent maeckte. Want Godt heeft met de voorgemelte verlatinge hem voor een wijle beproeft, op dat hy hem selven soude kennen, ende uyt het gevoelen sijner swackheyt, ende onvermogen, oorsake hebben om sich te vernederen; ende dat in hem alle geloovige hare swackheyt siende, in vreese ende bevinge hare salicheyt souden wercken. Vergel. Deut. 8.2. ende Genes. 22.12. met d'aenteeck.

32

Het overige nu der geschiedenissen van Iehizkia, ende sijne ⁶³ goetdadicheden, siet, die zijn geschreven in't ⁶⁴ gesichte vanden Propheet Iesaia, de sone van Amoz, [ende] in het boeck der Coningen van Iuda, ende Israël.

63 T.w. die hy den volcke Godts bewesen heeft, met alle afgoderye wech te nemen, den suyveren Godes-dienst voor te staen, etc. Vergel. ond. 35.26.

64 D. Prophetie. Verst. het boeck sijner Prophetie: ende siet daer in van het 36. cap. tot het 40.

33

Ende ^r Iehizkia ontsliep met sijne vaderen, ende sy begroeven hem in het ⁶⁵ hoochste vande graven der sonen Davids; daertoe gantsch Iuda, ende de inwoonderen Ierusalems deden hem eere aen in sijne doot: ende sijn sone Manasse wert Coninck in sijne plaetse.

r 2.Reg. 20.21.

65 Verst. eene plaetse, die wat meer verheven was, ende daerom de weerdichste onder de andere.